Μέτρα στήριξης για τον τομέα Θέρμανσης & Ψύξης από ΑΠΕ στην Ελλάδα

Μέτρα στήριξης για τον τομέα Θέρμανσης & Ψύξης από ΑΠΕ στην Ελλάδα Παραδοτέο D15 του έργου RES-H Policy Η παρούσα έκθεση συντάχθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έργου: "Policy development for improving RES- H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" υπό το πρόγραμμα Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη (ΙΕΕ) Απρίλιος 2011 Αργυρώ Γιακουμή (ΚΑΠΕ), Μηνάς Ιατρίδης (ΚΑΠΕ) Με τη συνεισφορά των Veit Bürger, Öko-Institut e.v., Freiburg, Germany Luuk Beurskens and Pieter Kroon, Energy research Centre of the Netherlands, ECN

Το έργο "Policy development for improving RES-H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη (Intelligent Energy for Europe IEE) (Αριθμός συμβολαίου του έργου IEE/07/692/SI2.499579). Η ευθύνη των πληροφοριών της παρούσας έκθεσης βαρύνει αποκλειστικά τους συγγραφείς. Οι πληροφορίες που εμπεριέχονται σε αυτή δεν αντιπροσωπεύουν τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δε φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών αυτών. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας - ΚΑΠΕ, Απρίλιος 2011

RES-H Policy Policy recommendations Περιεχόμενα 1 Το προτεινόμενο πακέτο μέτρων... 5 2 Αλληλεπίδραση με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο... 11 3 Εφαρμογή των μέτρων...error! Bookmark not defined. 4 Παρακολούθηση και αξιολόγηση των μέτρων... 16 5 Συνοδευτικά μέτρα... 17 Διαγράμματα Διαγρ. 1: Διαγρ. 2: Διαγρ. 3: Διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στον κτιριακό τομέα (αριστερά: σενάριο χαμηλών τιμών, δεξιά: σενάριο υψηλών τιμών)... 8 Διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στον κτιριακό τομέα (αριστερά: σενάριο χαμηλών τιμών, δεξιά: σενάριο υψηλών τιμών)... 9 Ποσοστό θέρμανσης από ΑΠΕ στη συνολική ζήτηση θερμότητας για το κάθε προτεινόμενο μέτρο χωριστά, για συνδυασμό των δύο μέτρων και για το σενάριο αναφοράς(αριστερά: σενάριο χαμηλών τιμών, δεξιά: σενάριο υψηλών τιμών... 10 3

Policy recommendations RES-H Policy Το έργο RES-H Policy Το έργο RES-H Policy προετοιμάζει τις συμμετέχουσες χώρες για την εφαρμογή της οδηγίας για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), και ειδικότερα σε ό,τι αφορά θέματα που σχετίζονται με τη θέρμανση και ψύξη από ΑΠΕ. Η κάθε χώρα μέσα από το έργο θα βοηθηθεί να προγραμματίσει τους εθνικούς ενδεικτικούς στόχους ανά τεχνολογία ΑΠΕ στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης για τα έτη 2020/2030. Επιπλέον θα εξετασθεί το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει στην κάθε χώρα πάνω σε θέματα θέρμανσης/ ψύξης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και θα προταθούν μέτρα και δράσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της συγκεκριμένης αγοράς. Οι χώρες που συμμετέχουν στο έργο είναι: Αυστρία, Ελλάδα, Λιθουανία, Ολλανδία, Πολωνία και Ηνωμένο Βασίλειο. Η κάθε μία από αυτές τις χώρες διαφέρει από τις άλλες ως προς τη δομή της αγοράς θέρμανσης και ψύξης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την χρήση τους. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, το έργο θα εξετάσει τη δυνατότητα να συντονιστούν ή ακόμη και να εναρμονιστούν μεταξύ τους οι εθνικές πολιτικές προσεγγίσεις στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ, προκειμένου να προκύψει ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο. Η παρούσα έκθεση Στην παρούσα έκθεση γίνεται μία σύνοψη των προτεινόμενων μέτρων στήριξης και προτείνεται ένα πακέτο μέτρων που θεωρείται ότι θα βελτίωση το υπάρχον πλαίσιο στήριξης στον τομέα παραγωγής θερμότητας/ ψύξης από ΑΠΕ στην Ελλάδα. Το πακέτο μέτρων που προτείνεται βασίστηκε στην ανάλυση (ποιοτική και ποσοτική) η οποία είχε γίνει για μεμονωμένα μέτρα στήριξης σε προηγούμενα στάδια του έργου. Στην παρούσα έκθεση περιγράφεται ένα πακέτο μέτρων και η στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί προκειμένου να εφαρμοστεί λαμβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα κατάσταση. Αναλύει επίσης την αλληλεπίδραση των προτεινόμενων μέτρων με την υπάρχουσα νομοθεσία (π.χ. για τον οικιακό τομέα) και προτείνει μία μέθοδο για παρακολούθηση και αξιολόγηση του αντίκτυπου της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων όσον αφορά τη διείσδυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. Παρόμοιες εκθέσεις έχουν συνταχθεί και για τις υπόλοιπες χώρες που συμμετέχουν στο έργο. 4

RES-H Policy Policy recommendations 1 Το προτεινόμενο πακέτο μέτρων Ο τομέας παραγωγής θερμότητας/ ψύξης από ΑΠΕ συνεισφέρει κατά μεγάλο ποσοστό στον στόχο του 20% συμμετοχής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας το έτος 2020, όπως αυτός τίθεται από την Οδηγία 2009/28/ΕΚ. Για την Ελλάδα, σύμφωνα με εκτιμήσεις που έγιναν στο πλαίσιο του έργου RES-H, το μερίδιο της θέρμανσης & ψύξης από ΑΠΕ αντιστοιχεί σε 48% του συνολικού εθνικού στόχου για τις ΑΠΕ. Προκειμένου να επιτευχθεί το συγκεκριμένο ποσοστό, η θέρμανση & ψύξη από ΑΠΕ ως απόλυτο μέγεθος θα πρέπει σχεδόν να διπλασιαστεί σε σχέση με τα επίπεδα του 2007. Παρόλο που ο σημαντικός ρόλος της παραγωγής θερμότητας & ψύξης από ΑΠΕ είναι κοινά αποδεκτός, το πλαίσιο στήριξης του συγκεκριμένου τομέα δεν έχει αναπτυχθεί αντιστοίχως στην Ελλάδα. Στο παρελθόν έχουν εφαρμοστεί ορισμένα μέτρα για την ενίσχυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ, αλλά γενικά χαρακτηρίζονταν από ασυνέχεια και ανικανότητα να στηρίξουν επαρκώς όλες τις τεχνολογίες. Σε προηγούμενα στάδια του έργου RES-H είχε γίνει ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση ορισμένων μέτρων στήριξης του τομέα θέρμανσης & ψύξης από ΑΠΕ, και βάσει των αποτελεσμάτων αυτής της αξιολόγησης προτάθηκε ένα πακέτο μέτρων που απαρτίζεται από οικονομικά κίνητρα και υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ. Παρακάτω ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των δύο αυτών μέτρων που απαρτίζουν το προτεινόμενο πακέτο στήριξης. Το πρώτο μέτρο του πακέτου αφορά οικονομικά κίνητρα για την αγορά συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. Τα οικονομικά κίνητρα μπορούν να βοηθήσουν τα συστήματα θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ (π.χ. γεωθερμικές αντλίες θερμότητας, λέβητες βιομάζας, ηλιακούς συλλέκτες κτλ) να διεισδύσουν ευρέως στα υπάρχοντα κτίρια του οικιακού και τριτογενή τομέα, όταν γίνεται αντικατάσταση του παλιού συστήματος θέρμανσης (π.χ. λέβητας πετρελαίου, ηλεκτρικός θερμοσίφωνας κτλ), αλλά επίσης και στα νέα κτίρια. Το ποσοστό της επιδότησης ή γενικότερα το ύψος του οικονομικού κινήτρου που θα δοθεί, θα καθορίζεται και θα διαφοροποιείται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια όπως τεχνολογικά κριτήρια (π.χ. διαφοροποίηση ανάλογα με το είδος της τεχνολογίας, το μέγεθος της εγκατάστασης κ.α.) ή κοινωνικά κριτήρια (π.χ. εισόδημα). Θα μπορούσε για παράδειγμα να διαφέρει από τεχνολογία σε τεχνολογία, δίνοντας μεγαλύτερη επιδότηση σε τεχνολογίες που είναι ακόμη νέες και το κόστος τους είναι υψηλό (π.χ. ηλιακή ψύξη) ή σε τεχνολογίες που πιστεύεται ότι θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη του στόχου. Προτείνεται η όχι κατ ανάγκη εφαρμογή ενός μόνο οικονομικού κινήτρου τόσο στον οικιακό όσο και στον τριτογενή τομέα, αλλά προκειμένου να καλυφθούν επιτυχώς και οι δύο τομείς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν περισσότερα από ενός τύπου οικονομικά κίνητρα αν αυτό κρίνεται σκόπιμο. Στον οικιακό τομέα π.χ. θα μπορούσε η υπάρχουσα φορολογική ελάφρυνση να επεκτείνεται σε όλες τις διαθέσιμες τεχνολογίες ΑΠΕ και να προσαρμόζεται ώστε να παρέχει ισχυρότερο οικονομικό όφελος ανάλογα με την τεχνολογία. Εναλλακτικά θα μπορούσε να αντικατασταθεί από κάποια επιδότηση ή μείωση ΦΠΑ ή χαμηλότοκο δάνειο. Στον 5

Policy recommendations RES-H Policy τριτογενή τομέα παρόμοια κίνητρα θα μπορούσαν να δοθούν προκειμένου να στηριχθούν επενδύσεις μεγάλης κλίμακας (π.χ. σε ξενοδοχεία, νοσοκομεία, κτίρια γραφείων κτλ). Σε κάθε περίπτωση τα κίνητρα θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από σταθερότητα και διάρκεια έχοντας πάντα υπόψη τη συνεισφορά στην επίτευξη του στόχου και θα πρέπει να συνδυάζονται με μέτρα που αφορούν τη βελτίωση ενεργειακής αποδοτικότητας. Σημαντικό, επίσης, είναι να τεθούν πρότυπα και προδιαγραφές για την επιλογή των τεχνολογιών που θα επιδοτούνται, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι θα δοθούν χρήματα μόνο σε τεχνολογίες που ικανοποιούν τα ελάχιστα κριτήρια. Από την άλλη μεριά το δεύτερο μέτρο του πακέτου αφορά την υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ για κάλυψη μέρους των θερμικών και ψυκτικών αναγκών ενός κτιρίου, όταν αυτό είναι οικονομικά και τεχνικά εφικτό. Το μέτρο αυτό θα μπορούσε αρχικά να απευθύνεται σε κτίρια του δημόσιου τομέα καθώς και σε νέα κτίρια του οικιακού και τριτογενή τομέα και εν συνεχεία σε υφιστάμενα κτίρια που υφίστανται ανακαίνιση. Ένα τέτοιου είδους μέτρο κρίνεται σκόπιμο να ενσωματωθεί στον κανονισμό κτιρίων. Αυτή η νέα υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη θα μπορούσε αρχικά να καλύπτει μόνο ένα ποσοστό των συνολικών θερμικών και ψυκτικών αναγκών ενός κτιρίου, βάσει των αποτελεσμάτων της προμελέτης που θα εκπονείται. Συγκεκριμένα στην περίπτωση των νέων κτιρίων στα οποία είναι υποχρεωτική η εγκατάσταση υποδομών φυσικού αέριου, θα μπορούσε να δίνεται σαν εναλλακτική επιλογή η χρήση συστημάτων ΑΠΕ για παραγωγή θέρμανσης/ ψύξης. Έτσι ένα νέο κτίριο θα μπορούσε να εξαιρεθεί από την υποχρεωτική εγκατάσταση υποδομών φυσικού αερίου εφόσον είναι εφικτή η εγκατάσταση κάποιου συστήματος ΑΠΕ (εδώ θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η δυνατότητα να καλύπτεται με τις ΑΠΕ ένα ποσοστό μόνο των θερμικών/ ψυκτικών αναγκών). Όπως και στην περίπτωση του φυσικού αερίου θα πρέπει να πραγματοποιείται ένας επιτόπιος έλεγχος, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι το σύστημα θέρμανσης/ ψύξης με χρήση ΑΠΕ έχει όντως εγκατασταθεί. Επίσης καλό θα είναι να γίνεται διαχωρισμός του ποσοστού χρήσης ΑΠΕ με βάση τις εξής κατηγορίες: 1) θέρμανση χώρων, 2) παραγωγή ζεστού νερού χρήσης (ΖΝΧ) και 3) ψύξη χώρων. Δηλαδή το ποσοστό κάλυψης των θερμικών/ ψυκτικών αναγκών από ΑΠΕ θα πρέπει να διαφοροποιείται ανάμεσα στις παραπάνω τρεις κατηγορίας καθώς επίσης να διαφοροποιείται και με βάση κάποια άλλα κριτήρια όπως το είδος του κτιρίου, τη γεωγραφική ζώνη που ανήκει κ.α. Το μέτρο αυτό δεν θα πρέπει να προσπαθήσει να εφαρμόσει μονομιάς μία αυστηρή υποχρέωση π.χ. για χρήση ΑΠΕ 100%, η οποία θα ήταν και ανέφικτο να επιτευχθεί στην πράξη. Αντιθέτως θα προσπαθήσει να εφαρμόσει σταδιακά αυτή την υποχρέωση χρήσης ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη, ξεκινώντας από ένα πρώτο στάδιο με μία υποχρέωση η οποία θα μπορούσε εύκολα να υλοποιηθεί, όπως για παράδειγμα η κάλυψη από ΑΠΕ ποσοστού x% των αναγκών για παραγωγή ΖΝΧ και κατόπιν να επεκταθεί και στις υπόλοιπες κατηγορίες όπως είναι η θέρμανση και ψύξη. Το πρώτο στάδιο της υποχρέωσης με ένα ποσοστό π.χ. 60% ΑΠΕ για κάλυψη των αναγκών ΖΝΧ, θα μπορούσε εύκολα να υλοποιηθεί από τα θερμικά ηλιακά συστήματα, τα οποία είναι μία σχετικά φτηνή 6

RES-H Policy Policy recommendations τεχνολογία, αρκετά διαδεδομένη στη χώρα μας, οι κλιματικές συνθήκες στην Ελλάδα ευνοούν τη χρήση τέτοιων συστημάτων, υπάρχει ήδη μία φορολογική ελάφρυνση για τα συστήματα αυτά και τέλος υπάρχει μεγάλη εμπειρία και τεχνογνωσία. Σε προηγούμενο στάδιο του έργου RES-H (παραδοτέο D13) πραγματοποιήθηκε ποσοτική αξιολόγηση ενός μέτρου υποχρεωτικής χρήσης ΑΠΕ, το οποίο αποτελούταν από δύο διαφορετικά στάδια με κλιμακούμενη αύξηση του υποχρεωτικού ποσοστού ΑΠΕ. Ο ακριβής σχεδιασμός του μέτρου δίνεται παρακάτω: Για την περίοδο 2011 μέχρι 2013, στα νέα κτίρια και στα υφιστάμενα που υφίστανται ανακαίνιση απαιτείται τουλάχιστον μερίδιο 60% ΑΠΕ για την κάλυψη των αναγκών για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης (ΖΝΧ). Ενώ από το 2014 μέχρι το 2030, η υποχρέωση γίνεται αυστηρότερη, με το απαιτούμενο μερίδιο ΑΠΕ να ανέρχεται στο 50% του συνόλου των θερμικών αναγκών ενός κτιρίου (ΖΝΧ + θέρμανση χώρων). Αν τα απαραίτητα ποσοστά δεν επιτυγχάνονται τότε επιβάλλεται πρόστιμο, το οποίο εξαρτάται από το μέγεθος του κτιρίου και το ποσοστό για το οποίο δεν επιτεύχθηκε η υποχρέωση. Παρακάτω ακολουθούν τα βασικότερα αποτελέσματα της ποσοτικής ανάλυσης (παραδοτέο D13) των δύο προτεινόμενων μέτρων: Το πρώτο μέτρο στήριξης που αξιολογήθηκε με τη βοήθεια του εργαλείου INVERT είναι οι φορολογικές ελαφρύνσεις. Το επίπεδο της φορολογικής ελάφρυνσης εξαρτάται από την τεχνολογία. Συγκεκριμένα για λέβητες με πριονίδι ή pellets, για γεωθερμικές αντλίες θερμότητας και για τηλεθέρμανση με βιομάζα η φορολογική ελάφρυνση ανέρχεται στο 30%, για τα θερμικά ηλιακά στο 25%, για λέβητες με καυσόξυλα στο 15% ενώ για αντλίες θερμότητας αέρα νερού στο 10%. Στο σενάριο Χαμηλών Τιμών πετρελαίου το μέτρο της φορολογικής ελάφρυνσης, με τα ποσοστά που προτάθηκαν παραπάνω, δεν είναι αρκετό για να επιτύχει σημαντική αύξηση των τεχνολογιών ΑΠΕ για κάλυψη θερμικών αναγκών του κτιριακού τομέα. Παρατηρείται δηλαδή ότι το ποσοστό θέρμανσης από ΑΠΕ στη συνολική ζήτηση θερμότητας παραμένει σχεδόν σταθερό (16% το 2020 και 15% το 2030), ενώ σε απόλυτα μεγέθη η παραγόμενη θερμότητα από ΑΠΕ παρουσιάζει μικρή μείωση μέχρι το 2030. Αντιθέτως στο σενάριο Υψηλών Τιμών πετρελαίου, ο συνδυασμός των οικονομικών κινήτρων που προσφέρει το μέτρο της φορολογικής ελάφρυνσης και των υψηλών τιμών του πετρελαίου οδηγούν τελικά σε μια σημαντική αύξηση της διείσδυσης των συστημάτων ΑΠΕ για την κάλυψη των θερμικών αναγκών. Συγκεκριμένα το ποσοστό θέρμανσης από ΑΠΕ στη συνολική ζήτηση θερμότητας από 16% το 2010 αυξάνεται σε 25% το 2020 και σε 38% το 2030. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο το επίπεδο του οικονομικού κινήτρου της φορολογικής ελάφρυνσης θα πρέπει να προσαρμοστεί 7

Policy recommendations RES-H Policy ανάλογα με τις τιμές του πετρελαίου, προκειμένου να είναι αποδοτικό ακόμη και στη περίπτωση του σεναρίου με τις χαμηλές τιμές. Διάγραμμα 1: Διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στον κτιριακό τομέα (αριστερά: σενάριο χαμηλών τιμών, δεξιά: σενάριο υψηλών τιμών). Η ποσοτική ανάλυση για το μέτρο της υποχρεωτικής χρήσης ΑΠΕ, σε μία διαδικασία εφαρμογής του μέτρου σε δύο στάδια (2011 μέχρι 2013: 60% μερίδιο ΑΠΕ για κάλυψη των θερμικών αναγκών για ΖΝΧ, 2014 μέχρι 2030: 50% μερίδιο ΑΠΕ για την κάλυψη του συνόλου των θερμικών αναγκών ενός κτιρίου) και με την επιβολή προστίμου για μη συμμόρφωση με το μέτρο, αποκαλύπτει ότι έχουμε σημαντική διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στην τελική ζήτηση θερμότητας του κτιριακού τομέα και για τα δύο σενάρια τιμών. Στο σενάριο χαμηλών τιμών πετρελαίου το ποσοστό της θέρμανσης από ΑΠΕ στη συνολική ζήτηση θερμότητας είναι 20% για το 2020 και 27% για το 2030, ενώ στο σενάριο υψηλών τιμών πετρελαίου τα αντίστοιχα ποσοστά είναι ελαφρώς αυξημένα με 25% για το 2020 και 40% για το 2030. 8

RES-H Policy Policy recommendations Διάγραμμα 2: Διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στον κτιριακό τομέα (αριστερά: σενάριο χαμηλών τιμών, δεξιά: σενάριο υψηλών τιμών) Συνοψίζοντας τα συμπεράσματα από την εφαρμογή των δύο επιλεγμένων μέτρων στήριξης καταλήγουμε στα εξής: Η διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στην περίπτωση του μέτρου της Φορολογικής Ελάφρυνσης παρουσιάζει σημαντική εξάρτηση από τις τιμές του πετρελαίου. Προκειμένου το μέτρο να είναι αποδοτικό ακόμη και στο σενάριο με τις χαμηλές τιμές πετρελαίου, θα πρέπει το επίπεδο του οικονομικού κινήτρου της φορολογικής ελάφρυνσης να προσαρμοστεί ανάλογα. Για το μέτρο της Υποχρεωτικής Χρήσης έχουμε σημαντική διείσδυση των τεχνολογιών ΑΠΕ στην τελική ζήτηση θερμότητας του κτιριακού τομέα και στα δύο σενάρια τιμών. Θεωρείται βέβαια ως δεδομένο ότι θα επιβάλλεται πρόστιμο στην περίπτωση μη συμμόρφωσης με την Υποχρεωτική Χρήση των ΑΠΕ για κάλυψη των θερμικών αναγκών. 9

Policy recommendations RES-H Policy Τέλος, μία γενική παρατήρηση είναι ότι η μεμονωμένη εφαρμογή των δύο μέτρων δεν είναι αρκετή να φτάσει τα απαιτούμενα ποσά παραγωγής θερμότητας από ΑΠΕ. Προκειμένου δηλαδή να επιτευχθεί ο στόχος για τις ΑΠΕ, θα πρέπει να εξετασθούν σενάρια συνδυασμένης εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων στήριξης ή και άλλων επιπρόσθετων μέτρων καθώς επίσης και σενάρια με αναπροσαρμογή των βασικών παραμέτρων των προτεινόμενων μέτρων (π.χ. μεγαλύτερο ποσοστό φορολογικής ελάφρυνσης ή αυστηρότερες προδιαγραφές στην υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ). Διάγραμμα 3: Ποσοστό θέρμανσης από ΑΠΕ στη συνολική ζήτηση θερμότητας για το κάθε προτεινόμενο μέτρο χωριστά, για συνδυασμό των δύο μέτρων και για το σενάριο αναφοράς(αριστερά: σενάριο χαμηλών τιμών, δεξιά: σενάριο υψηλών τιμών). 10

RES-H Policy Policy recommendations 2 Αλληλεπίδραση με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο Όσον αφορά το πρώτο μέτρο το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο στήριξης συνίσταται στα ακόλουθα: Η στήριξη συστημάτων ΑΠΕ μέσω οικονομικών κινήτρων είναι ένα μέτρο που έχει χρησιμοποιηθεί και στο παρελθόν στην Ελλάδα με την μορφή φορολογικής ελάφρυνσης στον οικιακό τομέα. Συγκεκριμένα σύμφωνα με το νόμο 2364/1995 το 75% της δαπάνης για αγορά ηλιακών θερμικών συστημάτων αφαιρείται από το φορολογητέο εισόδημα. Τα τελευταία χρόνια με το νόμο 3522/2006 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 20% και το συνολικό οικονομικό όφελος δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 700. Επίσης το κίνητρο αυτό πέρα από θερμικά ηλιακά συστήματα αφορά και τηλεθέρμανση, καυστήρες φυσικού αερίου, θερμομόνωση κτιρίων, συστήματα παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ και συστήματα συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και ψύξης/ θέρμανσης με χρήση ΑΠΕ ή φυσικού αερίου. Παρόλα αυτά στην πράξη χρησιμοποιείται κυρίως για ηλιακούς συλλέκτες και για λέβητες φυσικού αερίου. Από την άλλη στον τριτογενή τομέα και τη βιομηχανία δινόταν μέχρι πρόσφατα μία επιδότηση (της τάξης του 30-40%) για την εγκατάσταση θερμικών ηλιακών συστημάτων. Τα χρήματα για αυτή την επιδότηση δίνονταν μέσω των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠΕ, ΕΠΑΝ) καθώς και μέσω του Αναπτυξιακού Νόμου. Αν τα οικονομικά κίνητρα δοθούν με τη μορφή φορολογικών ελαφρύνσεων, τότε είναι απαραίτητο να γίνει επέκταση των υπαρχόντων φορολογικών ελαφρύνσεων. Το επίπεδο των νέων φορολογικών ελαφρύνσεων θα εξαρτάται από τον τύπο τεχνολογίας, αντί να υπάρχει ένα μόνο επίπεδο για όλες τις τεχνολογίες (όπως γίνεται σήμερα). Αυτό θα κάνει βέβαια την εφαρμογή του μέτρου πιο σύνθετη και θα αυξήσει πιθανότατα και το διαχειριστικό κόστος του μέτρου. Όσον αφορά την υποχρεωτική χρήση, το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο συνίσταται στα ακόλουθα: Σήμερα σύμφωνα με το νόμο 3175/2003 (άρθρο 30) και τον κανονισμό εγκαταστάσεων φυσικού αερίου (ΚΥΑ Δ3/Α/11346, ΦΕΚ 963/Β/15-7-2003) είναι υποχρεωτική η μελέτη και κατασκευή εγκαταστάσεων φυσικού αερίου σε όλες τις οικοδομές που κατασκευάζονται από το 2004 και μετά, σε συγκεκριμένους νομούς της χώρας στους οποίους υπάρχει δίκτυο φυσικού αερίου (οι περιοχές αυτές καθορίζονται στο Π.Δ 420/87 και συμπληρωματικά στο άρθρο 30 του νόμου 3175/2003). Η συγκεκριμένη υποχρέωση δεν επιβάλει τη χρήση του φυσικού αερίου στον καταναλωτή αλλά επιβάλει την ύπαρξη της απαραίτητης υποδομής για δυνατότητα σύνδεσης με το φυσικό αέριο. Επίσης σύμφωνα με το νόμο 3661/2008 προβλέπεται ότι για τα νέα κτίρια άνω των 1.000m 2 πρέπει να εκπονείται μελέτη για τη σκοπιμότητα εγκατάστασης τουλάχιστον ενός εναλλακτικού συστήματος παροχής ενέργειας όπως π.χ. αποκεντρωμένων συστημάτων παροχής ενέργειας που βασίζονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας, 11

Policy recommendations RES-H Policy συστημάτων θέρμανσης ή ψύξης σε κλίμακα περιοχής ή οικοδομικού τετραγώνου, καθώς και αντλιών θερμότητας. Σύμφωνα με το νέο νόμο για τις ΑΠΕ, τον Νόμο 3851/2010 (άρθρο 10), η παραπάνω υποχρέωση για εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας εγκατάστασης τουλάχιστον ενός εναλλακτικού συστήματος παροχής ενέργειας επεκτάθηκε σε όλα τα νέα κτίρια ανεξαρτήτου επιφάνειας. Επίσης σύμφωνα με αυτό το νόμο επιβάλλεται η υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ για κάλυψη του 60% των αναγκών για παραγωγή ΖΝΧ σε όλα τα νέα κτίρια. Η υποχρέωση αυτή ισχύει από τον Ιανουάριο του 2011. Η υποχρέωση χρήσης που προτείνεται στην παρούσα εργασία προσπαθεί να συνδυάσει και να επεκτείνει τις υπάρχουσες υποχρεώσεις χρήσης. Πιο συγκεκριμένα προσπαθεί να δώσει ως εναλλακτική λύση τη χρήση συστημάτων ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη στα νέα κτίρια, αντί της υποχρεωτική χρήσης φυσικού αερίου που ισχύει σήμερα για μεγάλο ποσοστό περιοχών στην Ελλάδα. Το μέτρο της υποχρεωτικής χρήσης συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ που προτείνεται στην παρούσα εργασία, αποτελείται από δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο υποχρέωση χρήσης από ΑΠΕ καλύπτει ένα μέρος μόνο των αναγκών για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης του κτιριακού τομέα, ακολουθώντας και τις πρόσφατες εξελίξεις της ελληνικής νομοθεσίας, σύμφωνα με την οποία είναι υποχρεωτικό πλέον όλα τα νέα κτίρια να καλύπτουν το 60% των αναγκών τους για ΖΝΧ από ΑΠΕ. Στο δεύτερο στάδιο από το 2013 και μετά η υποχρέωση γίνεται αυστηρότερη, και αφορά κάλυψη από ΑΠΕ του 50% του συνόλου των θερμικών και ψυκτικών αναγκών ενός κτιρίου. Έτσι στην περίπτωση των νέων κτιρίων στα οποία είναι υποχρεωτική η εγκατάσταση υποδομών φυσικού αέριου στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας μέχρι σήμερα, θα μπορούσε να δίνεται σαν εναλλακτική επιλογή η χρήση συστημάτων ΑΠΕ για παραγωγή θέρμανσης/ ψύξης. Έτσι ένα νέο κτίριο θα μπορούσε να εξαιρεθεί από την υποχρεωτική εγκατάσταση υποδομών φυσικού αερίου εφόσον με την εγκατάσταση κάποιου συστήματος ΑΠΕ επιτυγχάνεται το προαναφερθέν ποσοστό. 12

RES-H Policy Policy recommendations 3 Εφαρμογή των μέτρων Στην Ελλάδα υπάρχει πρότερη εμπειρία εφαρμογής για τους περισσότερους τύπους οικονομικών κινήτρων (φορολογικές ελαφρύνσεις, επιδοτήσεις, μείωση ΦΠΑ), αλλά θα πρέπει οι πολιτικοί φορείς να έχουν υπόψη τους ότι η ύπαρξη διαφορετικών επιπέδων φορολογικής ελάφρυνσης ανά τεχνολογία και η ύπαρξη κριτηρίων για το ποιοι τελικοί καταναλωτές δικαιούνται την ελάφρυνση, καθιστά το μέτρο πιο σύνθετο και αυξάνει το διαχειριστικό του κόστος. Υπάρχει δυνατότητα εκμετάλλευσης υπαρχόντων μηχανισμών, σε οργανωτικό και διοικητικό επίπεδο, μέχρι ενός σημείου βεβαίως. Η εφαρμογή οικονομικών μέτρων δεν θα είναι κάτι εντελώς νέο για τις δημόσιες διοικητικές υπηρεσίες στην Ελλάδα, καθώς μερικά από τα προτεινόμενα μέτρα (π.χ. φορολογική ελάφρυνση και μειωμένος ΦΠΑ) εφαρμόζονται ήδη σε κάποιες περιπτώσεις. Η διαφορά είναι ότι τα μέτρα που προτείνονται εδώ ίσως είναι λίγο πιο περίπλοκα καθώς προσπαθούν να καλύψουν ένα μεγάλο εύρος τεχνολογιών και διαφοροποιούνται βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων. Η αποδοχή γι αυτού του είδους τα μέτρα διαφέρει από ομάδα σε ομάδα. Πρώτα από όλα, οι πολιτικές αρχές στην Ελλάδα είναι εξοικειωμένες με εφαρμογή οικονομικών κινήτρων και ο βασικός λόγος για να μην επιλέξουν τέτοιου είδους μέτρα είναι η έλλειψη εύρεσης κονδυλιών. Συνήθως τα οικονομικά κίνητρα που δίνονται π.χ. για τη στήριξη τεχνολογιών ΑΠΕ ή για μέτρα εξοικονόμησης συνοδεύονται από κάποια κοινωνικά κριτήρια, όπως π.χ. το προσωπικό ή οικογενειακό εισόδημα. Οι ιδιοκτήτες κτιρίων, στους οποίους απευθύνεται κατά βάση το συγκεκριμένο μέτρο, θα είναι υπέρ της εφαρμογής του. Αν τα οικονομικά κίνητρα δίνονται μέσω μίας απλής διαδικασίας χωρίς ιδιαίτερη γραφειοκρατία, σίγουρα αυτό θα είναι πιο δελεαστικό για τους ιδιοκτήτες. Τα προτεινόμενα οικονομικά μέτρα στήριξης μπορεί να θεωρηθεί ότι ωφελούν τους κατασκευαστές και τους εγκαταστάτες συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης ΑΠΕ με τη λογική ότι λόγω των μέτρων αυτών δημιουργείται ένα σταθερό περιβάλλον που επιτρέπει την ανάπτυξη της σχετικής αγοράς. Τα προτεινόμενα μέτρα θα στηρίζουν όλες τις διαθέσιμες τεχνολογίες ΑΠΕ, επιτρέποντας έτσι τους αντίστοιχους τομείς να αναπτυχθούν, έτσι θεωρείται ότι έμποροι ΑΠΕ θα είναι υπέρ τέτοιων μέτρων. Πιθανόν να υπάρξουν κάποιες αντιθέσεις σε σχέση με τα συγκεκριμένα κριτήρια που θα τεθούν προκειμένου να επιδοτηθεί η κάθε τεχνολογία, όπως π.χ. τεχνολογικά κριτήρια βάσει των οποίων θα διαφοροποιείται η το επίπεδο της οικονομικής στήριξης. Από την άλλη μεριά, οι προμηθευτές συμβατικών καυσίμων κατά πάσα πιθανότητα θα αντιτεθούν σε ένα πλαίσιο οικονομικής στήριξης συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ, ειδικότερα αν τα κονδύλια προέρθουν εν μέρει από κάποιο επιπρόσθετό φόρο που θα επιβληθεί στα συμβατικά καύσιμα. Τέλος, τα οικονομικά μέτρα στήριξης συνήθως έχουν καλή αποδοχή από τα ΜΜΕ. 13

Policy recommendations RES-H Policy Για το μέτρο της υποχρεωτικής χρήσης, το διαχειριστικό κόστος από τη μεριά της πολιτείας συνίσταται κυρίως στην διεξαγωγή επιτόπιων ελέγχων για να διαπιστωθεί ότι όντως η υποχρέωση εφαρμόζεται. Το κόστος αυτό μπορεί να είναι σημαντικό αν δεν μπορεί να γίνει εκμετάλλευση υπαρχόντων μηχανισμών. Μία σημαντική παράμετρος επιτυχίας για ένα μέτρο όπως είναι η υποχρεωτική χρήση είναι η καθιέρωση αξιόπιστων και σταθερών συνθηκών η οποία σχετίζεται με τη διάρκεια και τη σταθερότητα του ίδιου του μέτρου. Αν οι τελικοί καταναλωτές δεν πεισθούν ότι το μέτρο αυτό θα παραμείνει ενεργό για μεγάλη χρονική περίοδο (π.χ. πάνω από 10 χρόνια) τότε πιθανότατα απλώς να καθυστερήσουν την εφαρμογή των αντιστοιχών επενδύσεων. Στην Ελλάδα μέτρα υποχρεωτικής χρήσης δεν έχουν εφαρμοστεί εκτεταμένα στο παρελθόν, έτσι είναι πιθανό να υπάρχουν αντιθέσεις από τους πολιτικούς ή από τις δημόσιες αρχές. Αυτές οι αντιθέσεις, αν υπάρχουν, θα βασίζονται κατά πάσα πιθανότητα στο φόβο για πολιτικό κόστος αν το μέτρο αυτό δεν γίνει αποδεκτό από το ευρύ κοινό καθώς και από το ενδεχόμενο να έχει υψηλό διαχειριστικό κόστος. Παρόλα αυτά η εμπειρία δείχνει ότι το κράτος έχει εφαρμόσει κατά καιρούς υποχρεώσεις όπως π.χ. τις απαιτήσεις για τα νέα κτίρια. Η υποχρεωτική χρήση είναι πολύ πιθανό να μην τύχει καλής αποδοχής από τους ιδιοκτήτες κτιρίων, καθώς σχετίζεται με ένα επιπλέον αρχικό κόστος επένδυσης κατά τη φάση της εγκατάστασης του συστήματος (μία τεχνολογία ΑΠΕ είναι συνήθως πιο ακριβή από μία τεχνολογία που χρησιμοποιεί συμβατικά καύσιμα, τουλάχιστον ως προς το αρχικό κόστος επένδυσης). Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποια στοιχεία που μπορούν να κάνουν μία υποχρέωση χρήση πιο δελεαστική για τους τελικούς καταναλωτές. Το πρώτο είναι να συνδυαστεί με κάποιο οικονομικό μέτρο στήριξης και το δεύτερο να συνδυαστεί με καμπάνιες ενημέρωσης του κοινού που θα πληροφορούν για τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη από τη χρήση συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. Οι κατασκευαστές και εγκαταστάτες συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ, ευνοούνται από την εφαρμογή της υποχρεωτικής χρήσης ΑΠΕ, υπό την έννοια ότι δημιουργούν σταθερό επενδυτικό περιβάλλον και επιτρέπουν στη σχετική αγορά να αναπτυχθεί. Αν η υποχρέωση μπορεί να επιτευχθεί από όλες τις διαθέσιμες τεχνολογίες ΑΠΕ, επιτρέποντας έτσι τους αντίστοιχους τομείς της αγοράς να αναπτυχθούν, οι έμποροι ΑΠΕ θα είναι υπέρ ενός τέτοιου μέτρου. Αντιθέσεις μπορούν να υπάρξουν μόνο αν η υποχρεωτική χρήση που τίθεται ευνοεί κάποια συγκεκριμένη τεχνολογία σε σχέση με τις υπόλοιπες. Όπως και στα οικονομικά κίνητρα, οι προμηθευτές συμβατικών καυσίμων κατά πάσα πιθανότητα θα αντιτεθούν σε ένα τέτοιο μέτρο που θα υποχρεώνει στη χρήση ΑΠΕ για την παραγωγή ΖΝΧ ή θέρμανσης χώρων. Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η αποδοχή που θα τύχει ένα τέτοιο μέτρο από τα Μ.Μ.Ε. Υπάρχουν στοιχεία που θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά όπως για παράδειγμα ότι προωθεί τη χρήση ΑΠΕ, αλλά υπάρχουν επίσης στοιχεία που θα δημιουργούσαν 14

RES-H Policy Policy recommendations πρόβλημα αποδοχής όπως η ίδια η φύση του μέτρου (δηλαδή υποχρέωση) σχετικό επιπλέον αρχικό κόστος επένδυσης που καλείται να πληρώσει ο τελικός καταναλωτής. Αν το μέτρο αυτό συνδυαστεί με κάποια οικονομικά μέτρα για την αγορά εξοπλισμού θα γίνει σίγουρα καλύτερα αποδεκτό. 15

Policy recommendations RES-H Policy 4 Παρακολούθηση και αξιολόγηση των μέτρων Για το μέτρο της φορολογικής ελάφρυνσης είναι σχετικά εύκολο να τηρηθεί αρχείο με τον αριθμό των αιτήσεων και μερικά στοιχεία που να αφορούν π.χ. τον τύπο των συστημάτων ΑΠΕ που εγκαταστάθηκαν, τον τύπο του συστήματος που αντικαταστάθηκε, το μέγεθος του συστήματος, τη γεωγραφική θέση κτλ. Προκειμένου να τηρηθεί ένα τέτοιο αρχείο και να μην αυξηθεί ιδιαίτερα το διαχειριστικό κόστος του συγκεκριμένου μέτρου, η όλη διαδικασία θα πρέπει να έχει σχεδιαστεί εκ των προτέρων. Αυτό σημαίνει ότι οι κατάλληλες φόρμες θα πρέπει να έχουν ετοιμαστεί, έτσι ώστε οι υπάλληλοι που επεξεργάζονται τις αιτήσεις στην αρμόδια δημόσια υπηρεσία, να καταγράφουν τα απαραίτητα στοιχεία παράλληλα με την επεξεργασία της αίτησης. Για την ευκολότερη επεξεργασία των δεδομένων και την καλύτερη πρόσβαση σε αυτά προτείνεται οι φόρμες να είναι ηλεκτρονικές και το αρχείο να τηρείται σε on line σύστημα. Εφόσον γίνει προσπάθεια να τηρηθεί ένα τέτοιου τύπου αρχείο, και αυτό γίνει με συνέπεια, θα είναι εφικτή η παρακολούθηση και αξιολόγηση του συγκεκριμένου μέτρου στήριξης. Η διαδικασία της αξιολόγησης θα ήταν καλύτερο να γίνει από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής και όχι από την δημόσια υπηρεσία που θα επεξεργάζεται τις αιτήσεις για φορολογική ελάφρυνση. Το ΚΑΠΕ θα μπορούσε ενδεχομένως να εμπλακεί στην διαδικασία επεξεργασίας των δεδομένων που θα συλλέγονται. Είναι ξεκάθαρο ότι με τα δεδομένα που θα τηρούνται θα είναι δυνατή πλέον η εκτίμηση του ποσού θερμότητας/ ψύξης από ΑΠΕ που θα παράγεται λόγω εφαρμογής του συγκεκριμένου μέτρου. Η αξιολόγηση αυτή θα γίνεται κάθε χρόνο και τα αποτελέσματά της θα πρέπει να κοινοποιούνται και να είναι διαθέσιμα για το κοινό. Επίσης τα αποτελέσματα της αξιολόγησης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως δεδομένα εισαγωγής για εθνικές εκθέσεις όπως π.χ. το ΣΔΑΕ και το ΣΔΕΑ. Αντίστοιχα για το μέτρο της υποχρεωτικής χρήσης, θα μπορούσε να τηρείται ένα αντίστοιχο αρχείο που θα έδινε τη δυνατότητα παρακολούθησης και αξιολόγησης και αυτού του μέτρου. 16

RES-H Policy Policy recommendations 5 Συνοδευτικά μέτρα 1. Άρση νομοθετικών εμποδίων: Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του εν ισχύ Προεδρικού Διατάγματος του 1993 (ΠΔ 103/1993/B-369) το οποίο απαγορεύει τη χρήση καυστήρων βιομάζας σε Αττική και Θεσσαλονίκη, αφήνοντας με τον τρόπο αυτό την πλειοψηφία του Ελληνικού πληθυσμού χωρίς την επιλογή να εγκαταστήσει στο κτίριο που διαμένει κάποιο κεντρικό σύστημα θέρμανσης που να κάνει χρήση βιομάζας. Ο περιορισμός αυτός είχε επιβληθεί παλαιότερα για περιβαλλοντικούς λόγους, καθώς οι λέβητες βιομάζας εκείνης της εποχής δεν ικανοποιούσαν συγκεκριμένα κριτήρια εκπομπών, και η λειτουργία τους επιβάρυνε την ήδη κακή ποιότητα αέρα των δύο πόλεων. Σήμερα, με τη βελτίωση των καυστήρων βιομάζας, ο περιορισμός αυτός θα μπορούσε να τροποποιηθεί έτσι ώστε να αποκλείει μόνο καυστήρες βιομάζας που δεν πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια εκπομπών και απόδοσης. 2. Καμπάνιες ενημέρωσης κοινού για τις διαθέσιμες τεχνολογίες ΑΠΕ. Ο κόσμος γνωρίζει καλά τις εφαρμογές των θερμικών ηλιακών για παραγωγή ΖΝΧ αλλά όχι τόσο καλά τις υπόλοιπες τεχνολογίες όπως είναι τα συστήματα καύσης βιομάζας ή οι γεωθερμικές αντλίες θερμότητας ή και η εφαρμογή ηλιακών θερμικών για θέρμανση/ ψύξη χώρων. 3. Δυνατότητα εγκατάστασης συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ σε νέα κτίρια ή σε κτίρια που υφίστανται ανακαίνιση (με την εκπόνηση προμελέτης σκοπιμότητας), ως εναλλακτική επιλογή στην μέχρι τώρα υποχρεωτική μελέτη και εγκατάσταση υποδομών φυσικού αερίου στα νέα κτίρια που βρίσκονται σε περιοχές που υπάρχει ή θα υπάρξει σύντομα δίκτυο αερίου. 4. Πιστοποίηση εγκαταστατών ΑΠΕ. 5. Πιστοποίηση ποιότητας συστημάτων ΑΠΕ σύμφωνα με διεθνή πρότυπα. 6. Εκπαίδευση τεχνικού προσωπικού τόσο στο θεωρητικό μέρος όσο και στο κομμάτι της εγκατάστασης και συντήρησης έτσι ώστε να υπάρχει αξιοπιστία και να αποφευχθούν κακές εφαρμογές που θα δυσφημίσουν τις τεχνολογίες αυτές. 7. Αύξηση κονδυλίων για Έρευνα & Ανάπτυξη. 8. Επιδότηση παραγόμενης θερμικής κιλοβατώρας για μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις παραγωγής θερμότητας από ΑΠΕ. ο μέτρο αυτό στοχεύει κυρίως προς την προώθηση της τηλεθέρμανσης ή τηλεψύξης με χρήση ΑΠΕ, δηλαδή έργων που σχετίζονται με την παραγωγή και κεντρική διάθεση (μέσω δικτύου τηλεθέρμανσης) της θέρμανσης/ ψύξης που παράγεται με χρήση ΑΠΕ από κάποιον προμηθευτή/ παραγωγό προς καταναλωτές του οικιακού και τριτογενή τομέα καθώς και προς βιομηχανικούς καταναλωτές. Όταν η θερμότητα προέρχεται από συμπαραγωγή σκοπός του μέτρου είναι να επιδοτήσει την κατασκευή του δικτύου τηλεθέρμανσης ενώ όταν η θερμότητα προέρχεται από εργοστάσιο που παράγει μόνο θερμότητα, να επιδοτήσει την όλη επένδυση. 17