ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το Πρόγραμμα «Σκαπανέας» «ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ» Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία για την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση ΑΘΗΝΑ 2012

Το σχέδιο στο εξώφυλλο είναι έργο του Ράλλη Κοψίδη, από το βιβλίο «Παραμύθια του Λαού μας» των εκδόσεων Ερμής. Ευχαριστούμε τους εκδότες για την δωρεάν παραχώρηση. 2012 «Καλειδοσκόπιο» αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία για την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση Σόλωνος 140, Αθήνα Τ.Κ. 106 77 τηλ. 210 3818300, fax 210 3844009 www.kaleidoskopio.com

Πρόλογος H έκδοση αυτή παρουσιάζει ένα κυπριακό πρόγραμμα για την επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρίες στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Δεν έχει, δηλαδή, καμία σχέση με τα γνωστά προγράμματα των προστατευομένων εργαστηρίων, κοινωνικών επιχειρήσεων/ συνεταιρισμών κ.ά. Το πρόγραμμα αυτό επικεντρώνεται στο άτομο, σε κάθε ένα άτομο χωριστά, και όχι σε ομάδες ευπαθών μελών της κοινωνίας μας. Η στήριξη παρέχεται σε ατομική βάση, ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες τόσο του εργαζόμενου όσο και του εργοδότη. Υπάρχουν, βέβαια, και στην Ελλάδα κάποιες τέτοιες μεμονωμένες προσπάθειες. Θα θέλαμε όμως να τις δούμε ευρύτερα διαδεδομένες. Αυτός είναι και ο λόγος που το «Καλειδοσκόπιο» προέβη στην παρούσα έκδοση. Ίσως ο αναγνώστης αναρωτηθεί: «Πώς είναι δυνατόν να κάνουμε κάτι τέτοιο στον τόπο μας, στις μέρες μας, με τέτοια οικονομική ύφεση και με την ανεργία να καλπάζει;» Όμως, εμείς πιστεύουμε ότι τώρα είναι η πρόκληση. Τώρα είναι η στιγμή να βοηθηθούν οι εργοδότες με επιδοτήσεις μέσω ΟΑΕΔ, ΕΣΠΑ κ.λπ. που - όπως θα δούμε από την εμπειρία του προγράμματος στην Κύπρο - τελικά αποδεικνύεται γι αυτούς και οικονομικά προσοδοφόρο. Προπαντός, τώρα είναι η στιγμή να βοηθηθούν τα ίδια τα ευάλωτα μέλη της κοινωνίας μας, ώστε να επανακάμψουν όχι μόνο οικονομικά αλλά και ψυχοκοινωνικά, ώστε να ανακτήσουν μέσα από την ισότιμη εργασία μια αξιοπρεπή διαβίωση. Η γνωριμία μου με τον τότε υπεύθυνο του Προγράμματος «Σκαπανέας» Νίκο Αγγελίδη, ειδικό εκπαιδευτή και καθοδηγητή εργασίας, έγινε στην Κύπρο πριν από πολλά χρόνια στο πλαίσιο ενός διεθνούς συνεδρίου. Ο Νίκος

παρουσίασε εκεί το πρόγραμμά τους και εντυπωσίασε όλο το ακροατήριο. Γνωριστήκαμε και με ξενάγησε, μαζί με τη συνεργάτιδά του κοινωνική λειτουργό και καθοδηγήτρια εργασίας Ελένη Γεωργίου, στις επιχειρήσεις όπου εργάζονταν μέλη του «Σκαπανέα». Είδα λοιπόν από κοντά τη δουλειά τους και αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε τη δράση του «Σκαπανέα» στην Αθήνα. Πραγματικά, το «Καλειδοσκόπιο» διοργάνωσε υπό την αιγίδα του Δήμου Αγίας Βαρβάρας μια διημερίδα που φιλοξενήθηκε στο Ψ.Ν.Α. «Δρομοκαΐτειο», στις 16 και 17 Απριλίου 1999, με θέμα: Υποστηριζόμενη Εργασία. Απ όσο γνωρίζουμε ήταν η πρώτη διημερίδα αυτού του θέματος στον τόπο μας, με 30 εισηγήσεις διακεκριμένων ομιλητών απ όλη την Ελλάδα, εκπροσώπων όλων σχεδόν των φορέων με προγράμματα υποστηριζόμενης εργασίας για ευπαθείς ομάδες, καθώς και εκπροσώπων εταιρειών που είχαν προσλάβει άτομα με αναπηρία. Κύριοι ομιλητές ήσαν, βέβαια, ο Ν. Αγγελίδης και η Ε. Γεωργίου, που παρουσίασαν το πρόγραμμά τους στην Κύπρο, συζήτησαν με το κοινό και απάντησαν στις πολλές ερωτήσεις. Το «Καλειδοσκόπιο» είχε δημοσιεύσει τα πλήρη πρακτικά της διημερίδας, τα οποία και διατίθενται δωρεάν. Η σημερινή έκδοση περιλαμβάνει αποκλειστικά τις εισηγήσεις των Κυπρίων φίλων μας, καθώς και τις συζητήσεις που ακολούθησαν. Θεωρούμε την έκδοση αυτή ιδιαίτερα χρήσιμη γιατί, χωρίς περισπασμούς, παρουσιάζει ένα συνολικό σχέδιο δράσης από την αρχή μέχρι το τέλος, μέχρι δηλαδή την επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Θα θέλαμε να είναι το έναυσμα για την εξάπλωση παρεμφερών προγραμμάτων στον τόπο μας - ευελπιστούμε με τη στήριξη της Πολιτείας - σε μια εποχή που το δικαίωμα των ευπαθών ομάδων για εργασία δοκιμάζεται τώρα περισσότερο παρά ποτέ. Μαρία Φαφαλιού

Το Πρόγραμμα «Σκαπανέας» Νίκος Αγγελίδης Το θέμα το οποίο θα αναπτύξω στην ομιλία μου είναι η εργοδότηση με στήριξη ατόμων με ειδικές ανάγκες στην ανοιχτή αγορά εργασίας επί πληρωμή και κατά την οποία παρέχεται συνεχής ειδική στήριξη από εξειδικευμένο γραφείο. Ο κίνδυνος εκμετάλλευσης και η πιθανότητα η εργασία να γίνεται πολλές φορές εθελοντική και να μην εκτιμάται η προσφορά των ατόμων κατέληξε στη στήριξη τόσο του ίδιου του ατόμου όσο και του εργοδότη και των υπόλοιπων συναδέλφων. Σκοπός μας δεν είναι να αναφερθούμε και να αναλύσουμε θεωρίες που ήδη έχουν γραφτεί αναφορικά με την επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με ειδικές ανάγκες. Αντίθετα μέσα από την εμπειρία μας και με την αναφορά σε απλά δεδομένα, τον τρόπο λειτουργίας, το σχέδιο δράσης κ.ά. θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε τις παραμέτρους μέσα από τις οποίες λειτουργεί το σημερινό πρόγραμμα «Σκαπανέας». Στην Κύπρο, μέχρι πρότινος, ο κυριότερος τρόπος απασχόλησης ατόμων με αναπηρίες ήταν μέσα από τα εργαστήρια προστατευόμενης εργασίας. Παρατηρήθηκε, όμως, ότι στις πλείστες περιπτώσεις τα παραδοσιακά προστατευόμενα εργαστήρια αποτύγχαναν να εντάξουν τα άτομα στην ανοικτή αγορά εργασίας και στο κοινωνικό σύνολο. Έτσι το 1995 το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου ενέκρινε το θεσμό της επαγγελματικής αποκατάστασης με στήριξη, όπου ο συντονισμός και η τεχνική καθοδήγηση προέρχεται από την Υπηρεσία Μερίμνης Αναπήρων και την Επιτροπή Προστασίας Νοητικά Καθυστερημένων Ατόμων. Από το 1996 μέχρι και σήμερα [το 1999] λειτουργούν 6 προγράμματα σε όλη την Κύπρο, με 10 καθοδηγητές εργασίας και σύνολο εργαζόμενων ατόμων 75. 3

Το Πρόγραμμα «Σκαπανέας» είναι ένα από τα προγράμματα που λειτουργούν με έδρα τη Λευκωσία. Ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1997 από γονείς και φίλους ατόμων με ειδικές ανάγκες, οι οποίοι αγωνιούσαν για το μέλλον των παιδιών τους. Αυτοί αποτελούν και τα μέλη του Σωματείου όπου εκλέγουν το Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο διαχειρίζεται την κύρια χρηματοδότηση από το Υπουργείο Εργασίας. Κάποιοι πόροι επίσης του Σωματείου προέρχονται από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Πρόνοιας, από εισφορές των μελών του Σωματείου και από την επιτροπή του Ιδρύματος Ραδιομαραθώνιος. Το Δ.Σ., επίσης, λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για την επίτευξη των σκοπών και στόχων του Σωματείου, όπως και την εφαρμογή των αρχών του θεσμού, πάντοτε με τη συνεργασία των καθοδηγητών και του προσωπικού του Σωματείου. Βασικές Αρχές του θεσμού 1. Πραγματική εργασία εννοούμε την κάθε εργασία η οποία εκτελείται σε πραγματικό εργασιακό χώρο και όχι σε προστατευόμενο εργαστήριο και για την οποία το άτομο καλείται να εκτελέσει μια σειρά από καθορισμένες ενέργειες που ισχύουν για όλους τους εργαζομένους ανάλογα με τη θέση που κατέχουν. 2. Βασική προϋπόθεση του θεσμού είναι ο εργαζόμενος να ακολουθεί ένα συγκεκριμένο ωράριο ολικής ή μερικής εργοδότησης. Στην περίπτωση ολικής εργοδότησης ακολουθείται το ωράριο της εταιρείας, ενώ για τη μερική εργοδότηση ακολουθείται ένα ωράριο που καθορίζεται από τον εργοδοτούμενο, τον εργοδότη και τον καθοδηγητή εργασίας. 3. Η αμοιβή του εργαζομένου καθορίζεται βάσει των υπηρεσιών του στον συντελεστή παραγωγής εργασίας και στο ωράριο εργοδότησης. Βάσει της εμπειρίας που 4

είχαμε, συνήθως ο εργοδότης δίνει ένα περιθώριο 1-2 μηνών για να γίνει η δική του αξιολόγηση βάσει του ωραρίου και της απόδοσης του εργαζομένου. Σε συνάρτηση με τη δική μας λεπτομερή αξιολόγηση και με τη σύμφωνη γνώμη του ατόμου και της οικογένειάς του ορίζεται η συγκεκριμένη αμοιβή του εργαζομένου. 4. Η στήριξη αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα για την επιτυχία του θεσμού. Παρέχεται σε προσωπικό επίπεδο από τον καθοδηγητή εργασίας και η διάρκειά της πρέπει να είναι μακροχρόνια για πλήρη ενσωμάτωση του ατόμου στην εργασία. Η στήριξη του εργαζομένου είναι η σημαντικότερη καινοτομία, που κάνει το θεσμό αυτό διαφορετικό από οποιονδήποτε άλλον έχει εφαρμοστεί μέχρι τώρα. Η επιτυχία του θεσμού αυτού οφείλεται στο ότι η στήριξη παρέχεται σε διαφορετικά επίπεδα, όπως στήριξη εργαζομένου, συναδέλφων και εργοδότη καθώς και της οικογένειας του εργαζομένου. Συνεχίζοντας την παρουσίαση μου, θα αναφερθώ στα σημερινά δεδομένα, όπως δημιουργήθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια στο πρόγραμμα «Σκαπανέας». Οι τομείς που μελετήσαμε και θεωρήσαμε ως πιο σημαντικούς είναι οι ακόλουθοι: 1ος: Παραπομπές ατόμων Σήμερα εργάζονται μέσω του προγράμματος «Σκαπανέας» 22 άτομα τα οποία παραπέμφθηκαν από διάφορους φορείς όπως: 10 από ειδικά σχολεία, 4 από ιδρύματα, 3 από την Υπηρεσία Κοινωνικής Μέριμνας, 3 άτομα ήρθαν από μόνα τους και 2 από άλλες υπηρεσίες. Το πρόγραμμα, όπως λειτουργεί σήμερα, δέχεται παραπομπές από οπουδήποτε, φτάνει το άτομο να είναι ικανό για εργασία. 2ος: Φύλο εργαζομένων Από τα άτομα που συμμετέχουν στο πρόγραμμα σήμερα τα 14 είναι άνδρες και τα 8 γυναίκες. Από την αρχή της 5

λειτουργίας του προγράμματος μέχρι και σήμερα υπάρχει ένας μικρός δισταγμός από την πλευρά της οικογένειας, όσον αφορά την εργοδότηση γυναικών στην ανοικτή αγορά εργασίας. 3ος: Κατηγορίες ατόμων Τα εργαζόμενα άτομα παρουσιάζουν διάφορες αναπηρίες όπως: 7 άτομα με συναισθηματικά προβλήματα (30%), 5 άτομα με μαθησιακά προβλήματα (25%), 4 άτομα με νοητικά προβλήματα (15%), 2 άτομα με ψυχικά προβλήματα (10%), 2 άτομα με κινητικά προβλήματα (10%), 1 άτομο με αισθητηριακά προβλήματα (5%) και 1 άτομο με οργανικά προβλήματα (5%). Το πρόγραμμα δεν κλείνει την πόρτα σε κανένα άτομο, αρκεί μόνο να μη χρειάζεται συνεχόμενη επίβλεψη αλλά με τη στήριξη σιγά-σιγά να μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί. 4ος: Εργασιακή πείρα Ένας τομέας που θεωρείται σημαντικός για την καλύτερη σύνταξη του προσωπικού προφίλ του ατόμου είναι η εμπειρία του σε απασχόληση. Έτσι, σε αυτό τον τομέα έχουμε τα παρακάτω δεδομένα: 7 από τα άτομα εργάζονταν σε άλλες εργασίες απ όπου σταμάτησαν για διάφορους λόγους, 5 άτομα είχαν κάποια εργασιακή εμπειρία χωρίς δεδομένα στοιχεία και τα υπόλοιπα 10 άτομα δεν είχαν καμία επαφή με χώρους εργασίας, παρά μόνο σε προστατευόμενα εργαστήρια. 5ος: Είδη εργασιών Από την αρχή της λειτουργίας μας, προσπαθήσαμε να μην περιοριστούμε σε παραδοσιακά επαγγέλματα, όπου τα άτομα με αναπηρίες προτιμούνται. Έτσι, το εύρος εργασιών, όπως είναι σήμερα, είναι το ακόλουθο: 6 άτομα εργάζονται σε υπεραγορές (25%), 5 άτομα σε αρτοποιεία - ζαχαροπλαστεία (20%), 3 άτομα σε εργοστάσια υποδημάτων (15%), 3 άτομα σε μηχανουργεία (15%), 2 άτομα σε κατασκευές τροφίμων και ποτών (10%), 2 άτομα σε εργοστάσια χαρτικών (10%) και 1 άτομο σαν μάγειρας (5%). 6

6ος: Ωράρια εργαζομένων Στο πρώτο στάδιο τοποθέτησης του ατόμου (δοκιμαστικό, 1-2 μήνες), σίγουρα το άτομο δεν ακολουθεί το τακτικό ωράριο όπως οι συνάδελφοί του, αλλά, σε συνεννόηση πάντοτε με τον εργοδότη, ακολουθείται σπαστό ωράριο σε διαφορετικές ώρες και μέρες. Μετά τη λήξη της δοκιμαστικής περιόδου, το ωράριο γίνεται τακτικό και μόνιμο, ανάλογα με την ικανότητα του ατόμου και τις απαιτήσεις της εργασίας. Τα σημερινά ωράρια που τηρούνται είναι τα ακόλουθα: 14 άτομα εργάζονται σε πλήρη απασχόληση (26-38 ώρες) και τα υπόλοιπα 8 άτομα εργάζονται σε μερική απασχόληση (20-25 ώρες). 7ος: Στήριξη εργαζομένων Όπως και με το ωράριο, έτσι και με τη στήριξη του ατόμου στο πρώτο στάδιο τοποθέτησης (δοκιμαστικό, 1-2 μήνες), ακολουθείται συνεχόμενη στήριξη. Σε αυτό το στάδιο το άτομο εξοικειώνεται με τον χώρο, με τα άλλα άτομα και τις δεξιότητες της εργασίας που απαιτούνται. Όσο περνά ο καιρός η στήριξη σιγά-σιγά λιγοστεύει. Η σημερινή στήριξη που παρέχεται στα άτομα είναι, κατά προσέγγιση, η ακόλουθη: 9 άτομα χρειάζονται προσωπική στήριξη 2-5 ώρες εβδομαδιαίως, 8 άτομα χρειάζονται προσωπική στήριξη 5-10 ώρες και τα υπόλοιπα άτομα χρειάζονται προσωπική στήριξη 12-20 ώρες εβδομαδιαίως. 8ος: Αμοιβές εργαζομένων Ο τελευταίος τομέας που μελετήσαμε ήταν οι μηνιαίες απολαβές των εργαζομένων. Σίγουρα κάποιες φορές ο μισθός του ατόμου δεν ανταποκρίνεται στις ικανότητες και το ωράριο που ακολουθεί το άτομο, αλλά γίνεται προσπάθεια τουλάχιστον να μη φτάνει στο όριο της εκμετάλλευσης. Κατά μέσο όρο περίπου το ωρομίσθιο των ατόμων είναι κατά 20% κάτω από τον ανειδίκευτο εργάτη (μια κυπριακή λίρα ανά ώρα). Αναλυτικά, 4 άτομα λαμβάνουν απολαβές το μήνα από 260-290 κυπριακές λίρες, 4 άτομα από 200-230 κυπριακές λίρες, 8 άτομα από 120-140 κυπριακές λίρες και τέλος τα 7

υπόλοιπα 6 άτομα από 50-80 κυπριακές λίρες. Αναφερθήκαμε σε πολύ γενικές γραμμές στην εικόνα που παρουσιάζει το Πρόγραμμά μας σήμερα. Στην απογευματινή και στις αυριανές παρουσιάσεις θα αναπτύξουμε λεπτομερειακά την όλη λειτουργία του Προγράμματος. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΟ Ερώτηση: Θα ήθελα να κάνω τρεις ερωτήσεις στον κ. Αγγελίδη. Αναφέρεστε σε επιχειρήσεις που στήνετε ειδικά για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας ή επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν υγιείς και άτομα με προβλήματα; Εφόσον υπάρχουν αυτές οι επιχειρήσεις ευρέως φάσματος, δηλαδή οι κανονικές επιχειρήσεις που συναντάμε, το δεύτερο ερώτημα μου είναι το εξής: Οι εργαζόμενοι πώς είναι δυνατόν να μην ακολουθούν τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας; Διότι είπατε για 20% χαμηλότερο μισθό, χαμηλότερες αμοιβές. Πώς νομοθετικά καλύπτεστε με το να μην πληρώνετε τις νόμιμες αμοιβές; Και η επόμενη ερώτηση είναι αν στις αμοιβές αυτές επιβάλλονται κρατήσεις, αν υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη και σε ποια ποσοστά. Δηλαδή στα ποσοστά που έχουν και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι ή υπάγονται σε κάποια ειδική κατάσταση; Ν. Αγγελίδης: Απαντώντας στο πρώτο ερώτημα: Οι εργασίες είναι κανονικές και είναι εταιρείες γνωστές μάλιστα, με πολλά εκατομμύρια τζίρο. Προσπαθήσαμε να βρούμε εταιρείες βιώσιμες, ούτως ώστε να μπορούν να κρατήσουν και να μην υπάρχει πρόβλημα μετά «πλεονάζοντος προσωπικού», που τώρα τελευταία ξεκίνησε και στην Κύπρο λόγω των αλλοδαπών που έρχονται. Για το θέμα με τις μισθοδοσίες: Όταν λέω κατά μέσον όρο 20% κάτω από τον ανειδίκευτο εργάτη, το πρόβλημα είναι ότι όλα τα άτομα αυτά είναι ανειδίκευτα, πρώτο το κρατούμενο. Δηλαδή κανένα από τα άτομα που ήρθε στο Πρόγραμμα δεν πέρασε από οποιαδήποτε ειδίκευση από προγράμματα, αρχίζουν με μερικής 8

κατάρτισης, που έχουμε στην Κύπρο, προγράμματα μαθητείας, ή οποιοδήποτε πρόγραμμα από το Υπουργείο Εργασίας. Είναι όλοι ανειδίκευτοι. Και όταν λέω «κατά μέσον όρο» είναι διότι στις μισθοδοσίες υπάρχουν άτομα -και οι πλείστοι- που παίρνουν και πολύ περισσότερα από τον ανειδίκευτο εργάτη. Απλώς πέφτει ο μέσος όρος, γιατί υπάρχουν κάποια άτομα με σοβαρές αναπηρίες, που το ωράριό τους κατεβαίνει πολύ πιο χαμηλά, δηλαδή είναι τα άτομα που εργάζονται σε μερική απασχόληση, που σίγουρα η μισθοδοσία τους κατεβαίνει πολύ πιο κάτω από το μέσον όρο. Άρα, για το θέμα που θίξατε, εάν νομοθετικά είμαστε καλυμμένοι, στην Κύπρο βάσει της νομοθεσίας που πέρασε με το θεσμό της επαγγελματικής αποκατάστασης είναι πληρωμή επί την ώρα. Άρα, εάν δηλώσεις το ωρομίσθιό του και δηλώσεις και τις ώρες που εργάζεται, 16, 17, 20 ώρες, με τη μισθοδοσία που θα βγει θα είσαι καλυμμένος νομοθετικά. Οι αποκοπές για τις οποίες ρωτάτε, είναι όπως όλων των εργαζομένων. Δηλαδή, πληρώνουν κοινωνικές ασφάλειες που έχουμε εμείς στην Κύπρο, πλεονάζον προσωπικό, ταμείο αμυντικής θωράκισης, αρχή βιομηχανικής κατάρτισης (δηλαδή έχουν το δικαίωμα να καταρτιστούν όταν είναι στην εταιρεία). Τέσσερα και ακόμα ένα: αποκοπές για σύνταξη. Άρα τα άτομα συμπληρώνουν, όπως είναι εδώ, τα ένσημα βάσει των ωρών εργασίας και των αποκοπών που λαμβάνει ο εργοδότης. Ακόμα, δεν έφθασαν στο σημείο, σιγά σιγά θα ξεκινήσουν, κάποια από τα άτομα μπήκαν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, αλλά είμαστε λίγο επιφυλακτικοί, περιμένουμε να γίνει ένα τμήμα σε κάποιες από αυτές τις οργανώσεις, ούτως ώστε να καλύπτονται και να μπαίνουν και αυτοί, όπως όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξαρτήτως και του ωραρίου τους και των εργασιών που εκτελούν. Για να σας δώσω να καταλάβετε ένα απλό παράδειγμα εργαζομένου: Η Παγκύπρια Εταιρεία Αρτοποιών, στην οποία αναφέρθηκα πιο πριν, είναι η μεγαλύτερη εταιρεία αρτοποιών 9

στην Κύπρο, είναι κρατική εταιρεία, καλύπτει περίπου το 70% για όλη την Κύπρο και υπάρχουν τμήματα σε όλες τις επαρχίες. Εδώ μιλάμε για τζίρο γύρω στις 24.000.000 λίρες, δηλαδή 48 δισ. ετησίως, και εργοδοτεί γύρω στα 1.500 άτομα σε όλη την Κύπρο. Αυτή ήταν και η πρώτη εταιρεία που μας βοήθησε. Το άτομο εργάζεται κανονικά στο ζαχαροπλαστείο 6 ώρες, ανειδίκευτη, και τώρα σιγά σιγά καταρτίζεται για να πάρει τη θέση κανονικής εργάτριας ζαχαροπλαστείου. Άλλο παράδειγμα, η Κάρλσμπεργκ, η μπύρα. Είναι πολύ γνωστή και εδώ, με μεγάλα κονδύλια. Το άτομο ξεκίνησε ανειδίκευτος και σιγά σιγά είναι χειριστής μηχανής των ΠΕΤ, των πλαστικών για το νερό του «Αγρός». Και οι υπόλοιπες εταιρείες είναι υπεραγορές, πλεκτοβιομηχανίες κ.λπ. Για παράδειγμα, η Τρικόζα: Αυτή είναι η μεγαλύτερη πλεκτοβιομηχανία στην Κύπρο, πολύ γνωστή και πάλι, με διακόσια άτομα προσωπικό. Εδώ το άτομο που έχει σύνδρομο Down είναι σε μία θέση που είναι λίγο πριν να βγει το πουλόβερ για εξαγωγή, είναι στο τελευταίο στάδιο συσκευασίας. Άρα μαζί με τις συναδέλφους της κλείνει στα σακουλάκια τα πουλόβερ, τα τοποθετεί μέσα, βάζει τις καρτελίτσες και ύστερα μπαίνουν σε κάσες, ανάλογα με το χρώμα και το μέγεθος. Ερώτηση: Ήθελα να κάνω δύο ερωτήσεις στον συνάδελφο από την Κύπρο. Να μας πει κοντολογίς, με μια φράση, αν η κρατική μέριμνα στο κομμάτι αυτό εν συγκρίσει με την ελληνική μέριμνα είναι διαφορετική και αν είστε ευχαριστημένοι γι' αυτό. Ν. Αγγελίδης: Ναι, είμαστε ευχαριστημένοι. Συνέχεια της ερώτησης: Είσαστε ευχαριστημένοι. Άρα λοιπόν εμείς απέχουμε πολύ από αυτό το κομμάτι. Δεύτερη ερώτηση: Αν αντιλήφθηκα καλά από την τοποθέτησή σας, το κομμάτι της ψυχικής υγείας δεν ήταν τόσο μεγάλο όσο της διανοητικής καθυστέρησης. Δηλαδή, ρωτάω, μήπως έχετε δώσει πιο μεγάλη δύναμη, πιο πολλή οντότητα στα άτομα με διανοητική καθυστέρηση και όχι σε αυτά με προβλήματα ψυχικής 10

υγείας; Ερώτηση, μπορεί να κατάλαβα λάθος. Και κάτι άλλο, ο χρόνος στήριξης. Είπατε κάποιες ώρες, εγώ ήθελα να ακούσω πόσο χρόνο, δεν με ενδιαφέρουν οι ώρες. Ένα χρόνο; Δύο χρόνια στήριξης; Τρία χρόνια στήριξης; Έξι μήνες στήριξης; Θέλω να καταλάβω έτσι αναλυτικά. Αυτά προς στιγμήν. Ευχαριστώ. Ν. Αγγελίδης: Το πρώτο, με τις κατηγορίες των ατόμων: Πρώτα ξεκίνησα με κάποια παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα. Η διαφορά είναι ότι δημιουργήθηκε το πρόγραμμα μέσα από γονείς ατόμων τα οποία πήγαιναν σε σχολείο με ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα. Όταν ξεκίνησε η τοποθέτηση, είδαμε, στην πράξη όμως, ότι ήταν παιδιά που πέρασαν από κάποια θεραπεία, όχι σε ψυχιατρείο αλλά σε ψυχιατρικές πτέρυγες του κεντρικού νοσοκομείου, έπαιρναν κάποια φαρμακευτική αγωγή, αλλά σίγουρα δεν ήταν στο επίπεδο προβλημάτων ψυχικής υγείας όπως το εννοείτε εσείς. Και αυτό συνδυαζόταν πάντοτε, τουλάχιστον έτσι όπως είχαμε τα statements εμείς μπροστά μας, με μαθησιακά προβλήματα. Δηλαδή, βάσει των ψυχικών και των συναισθηματικών προβλημάτων υπήρχαν και μαθησιακά προβλήματα. Γι' αυτό βλέπετε τα μαθησιακά μαζί με τα συναισθηματικά και τα ψυχικά, που είναι ο μεγάλος όγκος, είναι αυτά τα άτομα. Με τη διαφορά ότι τώρα δεν είναι χρήστες των υπηρεσιών. Αυτή είναι η διαφορά. Δεν κλείνουμε την πόρτα και ούτε δώσαμε έμφαση στη διανοητική καθυστέρηση. Τώρα, το τελευταίο άτομο που πήραμε είναι χρήστης. Είναι στο Κέντρο, σε κέντρο προεπαγγελματικής κατάρτισης για κάποια άτομα που δεν μπορούν απευθείας να βγουν στην ανοιχτή αγορά εργασίας. Αυτό το άτομο είναι χρήστης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είχαμε και αυτή την εμπειρία. Σίγουρα είναι ανάλογα με το ποια άτομα θα 'ρθουν μέσα. Δεν επιλέγουμε. Και το δεύτερο... Παρέμβαση από το ακροατήριο: Επειδή είναι εξατομικευμένη προσέγγιση, όταν μιλάμε για άτομο με ψυχιατρικό πρόβλημα, μιλάμε για ένα άλλο σύνολο αναγκών, έτσι; Οπότε μιλάμε για μια προσαρμογή του 11

προγράμματος ανάλογα με τις δυνατότητες και το σύνολο αναγκών που έχει αυτό το συγκεκριμένο άτομο. Γι' αυτό και υπήρχε και αυτό το ζικ ζακ και το πόσες ώρες χρειαζόταν ο καθένας. Οι ώρες, η στήριξη, το τι χρειάζεται ο καθένας διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση. Ν. Αγγελίδης: Και ως προς τις ώρες στήριξης, για να καταλάβετε λίγο, συνήθως οι πρώτοι έξι μήνες είναι επί καθημερινής βάσεως, γύρω δηλαδή στο 50% των εργασιών τους. Δηλαδή, αν εργάζονται πέντε ώρες, έχουμε καθοδηγητή από πάνω τους για δυόμισι ώρες. Μετά σιγά σιγά αραιώνει, τουλάχιστον αυτό μας έδειξε η εμπειρία. Στον ένα χρόνο γίνεται γύρω στη μία ώρα την ημέρα, στο δεύτερο χρόνο περίπου βγαίνει μέρα παρά μέρα στήριξη. Πάλι βέβαια εξαρτάται και από τις υποτροπές που μπορεί να έχει το άτομο. Και φθάνουμε στο σημείο που τώρα κλείνουν κάποια άτομα δύο χρόνια εργασίας και που θέλουν στήριξη μια φορά την εβδομάδα. Πάντα, όμως, εξαρτάται από το άτομο και από τη σύνθεση εργασίας. Ερώτηση: Τι ποσοστό από τον μισθό κρατιέται από αυτόν τον ίδιο ή από τον εργοδότη για ασφάλιση, περίθαλψη κ.λπ.; Ν. Αγγελίδης: Για το θέμα των αποκοπών, είναι 8%. Δηλαδή στην Κύπρο το 4% δίνεται, βάσει της μισθοδοσίας, το gross, από τον εργαζόμενο, όπως ανέφερα, αρχή βιομηχανικής κατάρτισης, κοινωνικές ασφαλίσεις, ταμείο συντάξεων, ταμείο αμυντικής θωράκισης και πλεονάζον προσωπικό (δηλαδή αν βγάλει έξω το προσωπικό). Και τα αντίστοιχα από τον εργοδότη. 4% είναι από τον εργαζόμενο, 4% από τον εργοδότη και βγαίνει αποκοπή. Για να υπολογίσετε βγαίνει 8% περίπου. Ερώτηση: Ένας άνθρωπος που είναι 35 χρονών π.χ. και είχε δουλέψει κάποτε και έχει σύνταξη αναπηρίας, όταν μπει σε αυτό το πρόγραμμα χάνει τη σύνταξη αναπηρίας; 12

Ν. Αγγελίδης: Όχι, όχι. Το επίδομα χάνεται ανάλογα με το πώς η μισθοδοσία ανεβαίνει. Λοιπόν, εμείς προσπαθούμε, στην αρχή τουλάχιστον, μέχρι το άτομο να προσαρμοστεί πλήρως, κάποια μισθοδοσία να είναι καθαρά με αποκοπές και όλα, ούτως ώστε να μη χάνεται ούτε το επίδομα και κάποια από τη μισθοδοσία να φαίνονται σαν οδοιπορικά ή οτιδήποτε άλλο, υπάρχει μέσα στη νομοθεσία αυτό, μέχρι να προσαρμοστεί πλήρως το άτομο. Δηλαδή στα δύο-τρία χρόνια ξεκινάει σιγά σιγά και γίνεται η πλήρης αποκοπή και μειώνεται βασικά, δεν χάνεται, το επίδομα, απλώς μειώνεται, αλλά μιλούμε για υψηλούς μισθούς. (Διάλειμμα) «Σκαπανέας» - Άτομο/ Οικογένεια/ Κοινότητα Ελένη Γεωργίου Η προσέγγιση που θα γίνει στο θέμα Άτομο - Οικογένεια - Κοινότητα είναι καθαρά εμπειρική, αφ' ενός από τη συμμετοχή μας στο πρόγραμμα Επαγγελματικής Αποκατάστασης, αφ' ετέρου όμως και από κάποια βιβλιογραφία που θεωρούμε σημαντική και η οποία θα πρέπει να εφαρμόζεται. Οι βασικοί σκοποί και στόχοι του προγράμματός μας είναι οι ακόλουθοι: 1ον: Η εξεύρεση εργασίας, η καθοδήγηση και η στήριξη ατόμων με ειδικές ανάγκες. 2ον: Η προώθηση προγραμμάτων ψυχαγωγίας και κοινωνικοποίησης για τα ίδια τα άτομα και η προώθηση συμμετοχής τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στην κοινότητά τους. 13

3ον: Η παροχή συνεχόμενης ψυχολογικής και ηθικής στήριξης προς τις οικογένειες των ατόμων που εργοδοτούνται ή πρόκειται να εργοδοτηθούν. Επίσης, η προώθηση δραστηριοτήτων συνεχόμενης ενημέρωσης και πληροφόρησης πάνω σε θέματα που αφορούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες τόσο στους γονείς αλλά και προς τους ίδιους τους εργοδότες. Ο κύριος όγκος εργασίας του προγράμματός μας είναι τα άτομα και η οικογένεια και όχι τόσο η κοινότητα. Ο λόγος είναι ότι οι ακριβείς εργασίες του καθοδηγητή εργασίας δεν είναι ξεκάθαρες, ο χρόνος εργασίας του δεν είναι αρκετός για να καλύψει πέραν της καθοδήγησης του ατόμου και οι οικονομικοί πόροι που υπάρχουν δεν καλύπτουν προγράμματα ενημέρωσης και πληροφόρησης των πολιτών μέσα στην κοινότητα. Αυτό που έχει γίνει είναι η ενημέρωση όλων των φορέων και οργανισμών στη Λευκωσία που ασχολούνται με άτομα με ειδικές ανάγκες για την ύπαρξη του προγράμματος, για το ποια άτομα μπορεί να εξυπηρετήσει και ποιοι οι σκοποί και στόχοι του. Έτσι η εξεύρεση των ατόμων μας δεν είναι δύσκολη, μιας και οι περισσότερες παραπομπές γίνονται απ' αυτούς τους φορείς, όπως από την Υπηρεσία Κοινωνικής Μέριμνας και από τα Ειδικά Σχολεία τα οποία στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς μάς στέλνουν έναν κατάλογο με τα ονόματα των τελειοφοίτων. Από αυτά τα άτομα τα περισσότερα είναι ικανά για εργασία, μιας και τα προβλήματα που παρουσιάζουν δεν χρειάζονται συνεχή ιατρική παρακολούθηση ή περίθαλψη. Αυτό είναι και μια από τις αρχές του Προγράμματος, όπου οι ικανότητες του ατόμου θα πρέπει να είναι τέτοιες που να μπορούν να αποδώσουν σε ένα εργασιακό περιβάλλον μέσω της στήριξης του καθοδηγητή. Μια από τις αρχές του θεσμού που ακολουθείται στο πρόγραμμα είναι ότι ο καθοδηγητής θα πρέπει να γνωρίζει καλά το ίδιο το άτομο σαν προσωπικότητα πριν την τοποθέτησή του σε μια εργασία, όπως επίσης να γνωρίζει τις ικανότητές του, τι θέλει και τι μπορεί να κάνει. Θα πρέπει το άτομο και η οικογένειά του να προετοιμαστούν 14

σωστά για τις αλλαγές της ζωής του ατόμου από το σχολείο στην εργασία. Αυτό το στάδιο της προεπαγγελματικής καθοδήγησης ήταν ένα στάδιο το οποίο είχε αρκετά κενά, μιας και ο καθοδηγητής δεν είχε τον απαιτούμενο χρόνο για να το εφαρμόσει. Έτσι, κάποια άτομα στους πρώτους μήνες λειτουργίας του προγράμματος τοποθετήθηκαν σε χώρους εργασίας χωρίς να γνωρίζουμε πολύ καλά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους και της οικογένειάς τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στους χώρους εργασίας που δεν ξέραμε από πού προέρχονταν και τα οποία δεν ήμασταν προετοιμασμένοι να τα αντιμετωπίσουμε. Επίσης, αρκετά άτομα μετά την αποφοίτησή τους από τα Ειδικά Σχολεία δεν είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε κάποιο πρόγραμμα το οποίο θα τους βοηθούσε να αναπτύξουν επαγγελματικές και κοινωνικές δεξιότητες. Αρκετά από αυτά τα άτομα έμεναν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο κλειστό οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο συνέβαλλε αρνητικά και εμπόδιζε την πορεία της εξέλιξής τους. Πολλές φορές το ίδιο το περιβάλλον δημιουργούσε προβλήματα λόγω των ακατάλληλων οικογενειακών συνθηκών, ενώ κάποιοι γονείς δεν είχαν την απαιτούμενη στήριξη από τις αρμόδιες υπηρεσίες για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των παιδιών τους. Αυτό το κενό προσπαθούμε να το καλύψουμε με τη δημιουργία του Προγράμματος Προεπαγγελματικής Κατάρτισης και Καθοδήγησης, το οποίο λειτουργεί εδώ και 6 μήνες. Στο πρόγραμμα αυτό καλείται η πολυθεματική ομάδα, που αποτελείται από τον κοινωνικό ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, φυσιοθεραπεύτρια και ειδικό εκπαιδευτικό, να αξιολογήσει το άτομο μέσω του προγράμματος που ακολουθείται. Το πρόγραμμα αυτό καλύπτει την πληροφόρηση και τις 15

εμπειρίες των ατόμων σε ένα χρονοδιάγραμμα 2-6 μήνες, συντονισμένο από έναν ειδικό και σχεδιασμένο έτσι ώστε να διευκολύνει την επαγγελματική ανάπτυξη και εξέλιξη του ατόμου. Παρέχει στο άτομο υπηρεσίες, διαδικασίες και τεχνικές, τη δυνατότητα να γνωρίσει τον εαυτό του, να γνωρίσει τον κόσμο της εργασίας και τους παράγοντες που προκαλούν τις αλλαγές σε αυτό. Επίσης, δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να κατανοήσει τη σχέση εκπαίδευσης και εργασίας, να πληροφορηθεί τα επαγγέλματα, την κοινωνική και οικονομική ζωή, τι σημαίνει ελεύθερος χρόνος και ποια είναι η σημασία του. Το άτομο μαθαίνει να αναπτύσσει δεξιότητες λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων, κατανοώντας τη σημασία τους για την επαγγελματική του εξέλιξη, τον καθορισμό ρεαλιστικών στόχων σταδιοδρομίας και τα δικαιώματά τους στην αγορά εργασίας. Με την καθοδήγηση του ατόμου σ' αυτό το στάδιο επιδιώκεται η παροχή και η απόκτηση αυτοπεποίθησης, κίνητρα για εργασία, κατάλληλες επαγγελματικές δεξιότητες, καθώς και διάθεση να παίρνει μέρος σε διάφορες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Η προσοχή πρέπει να στρέφεται στο τι μπορούν να κάνουν και όχι σ' αυτό που δεν μπορούν. Τέλος, θα πρέπει να αποφευχθούν στερεότυπα που οδηγούν σε ανεπιτυχείς επιλογές ή σε επιλογές που είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν. Μέσω αυτής της διαδικασίας και το ειδικό πρόγραμμα που καταρτίζεται, ο ειδικός έχει αρκετό χρόνο να γνωρίσει το άτομο με τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του και να κατανοήσει σε ποια εργασία θα μπορούσε να τοποθετηθεί και στο πού θα μπορούσε να αποδώσει. Τα άτομα συμμετέχουν καθημερινά στο πρόγραμμα αυτό με καθορισμένο ωράριο κι έτσι έχουμε την ευκαιρία να τα παρακολουθούμε καθημερινά και να αναπτύσσεται η κατάλληλη σχέση, η οποία θα βοηθήσει στη μελλοντική τους επαγγελματική αποκατάσταση και στήριξη. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο καθοδηγητής εργασίας 16

ενημερώνεται καθημερινά για την πορεία εξέλιξης του ατόμου. Ο ίδιος έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τα άτομα και να μεταφέρει τις γνώσεις και τις εμπειρίες που θεωρούνται σημαντικές, όπως οι κανόνες εργασίας, η συμπεριφορά σε χώρους εργασίας, οι σχέσεις εργοδότη - εργαζομένου, υπόλοιπου προσωπικού και, γενικά, ό,τι έχει σχέση με ένα εργασιακό περιβάλλον, πράγματα τα οποία θα πρέπει να γνωρίζουν τα άτομα πριν την τοποθέτησή τους. Σ' αυτό το στάδιο, δηλαδή μετά τη συμπλήρωση του 6ου μήνα που έχουμε θέσει στο χρονοδιάγραμμα, το άτομό μας κανονικά θα πρέπει να είναι έτοιμο και κατάλληλα προετοιμασμένο για να βγει στην ανοικτή αγορά εργασίας. Θα πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι όλα τα άτομά μας βρίσκονται σε μια μεταβατική περίοδο δύσκολη, καθώς αυτή σηματοδοτείται από το τέλος μιας περιόδου όπου βρίσκονται σε ένα προστατευόμενο περιβάλλον, και την έναρξη πλέον μιας πιο δύσκολης περιόδου, της εργασιακής. Αναφέρθηκε σε αρκετά σημεία ο όρος «οικογένεια» και το πώς αυτή επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την όλη συμπεριφορά των ατόμων και συγκεκριμένα την ομαλή επαγγελματική τους αποκατάσταση. Σύμφωνα με την εμπειρία μας, διαπιστώσαμε κάποια χαρακτηριστικά των γονέων, χωρίς όμως αυτά που θα αναφερθούν να θεωρηθούν απόλυτα ή κανόνας. Υπάρχουν γονείς οι οποίοι έχουν πλέον απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα σχετικά με το πρόβλημα του παιδιού τους, ξέρουν μέχρι πού φτάνουν οι δυνατότητές του και είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν και να βοηθήσουν στην επαγγελματική εξέλιξη του παιδιού τους. Υπάρχουν άλλοι γονείς οι οποίοι έχουν δεχτεί το πρόβλημά τους μοιρολατρικά, αδιαφορούν για την εξέλιξη του παιδιού τους ή θέλουν να ξεφορτωθούν το άτομό τους, πιστεύοντας ότι η επαγγελματική του αποκατάσταση θα τους απελευθερώσει από κάποιο βάρος. Δεν προσφέρουν καμία στήριξη στο άτομό τους όσον αφορά την επαγγελματική του αποκατάσταση μέσα στον χώρο της οικογένειας. 17

Επίσης, υπάρχουν γονείς που θέλουν να βοηθήσουν το άτομό τους να αποκατασταθεί επαγγελματικά, αλλά δεν έχουν πεισθεί ακόμη για τις δυνατότητες και ικανότητές του. Είναι πολλές φορές φοβισμένοι για το τι θα αντιμετωπίσει το παιδί τους σε ένα εργασιακό περιβάλλον. Αυτοί είναι συνήθως οι υπερπροστατευτικοί γονείς, οι οποίοι πρέπει να πεισθούν από τους ειδικούς ότι τα άτομά τους κάποτε πρέπει να ανεξαρτητοποιηθούν. Λόγω, επίσης, της υπερπροστατευτικότητας που δείχνουν παρεμβαίνουν στο έργο των ειδικών έχοντας την τάση να δίνουν πίστη στα λεγόμενα των παιδιών τους, χωρίς τις περισσότερες φορές αυτά να ευσταθούν. Υπάρχουν, ακόμα, γονείς οι οποίοι δεν θέλουν να πιστέψουν ότι το πρόβλημα των παιδιών τους περιορίζει την εκτέλεση κάποιων εργασιών, με αποτέλεσμα να έχουν υπερβολικές φιλοδοξίες, να πιστεύουν πράγματα που δεν είναι εφικτά και να έχουν αυξημένες απαιτήσεις για την εργασία που θα ήθελαν να κάνουν. Γι' αυτό και οι καθοδηγητές αναλαμβάνουν εδώ ένα δύσκολο έργο. Να βοηθήσουν το άτομο και την οικογένειά του να δεχτεί τη διαφορά που παρουσιάζει και, με λίγα λόγια, να μη ζητά πράγματα που δεν είναι σε θέση να κάνει. Τέλος, κάποιοι γονείς, ή ακόμα και άτομα που αντιμετωπίζουν κάποια κινητικά ή αισθητηριακά προβλήματα, περιμένουν την τοποθέτησή τους στον δημόσιο τομέα, στον οποίο υπάρχει κρατική πρόνοια για επαγγελματική αποκατάσταση κάποιου μικρού ποσοστού ατόμων με ειδικές ανάγκες. Πιστεύουν ότι τους προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια και καλύτερες συνθήκες εργασίας, με αποτέλεσμα να μην επενδύουν σε κάποιον ιδιωτικό επαγγελματικό τομέα. Κάτι που ισχύει σχεδόν για όλους τους γονείς, ανεξαρτήτως κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, είναι ότι ανησυχούν, αν τα παιδιά τους με την εργοδότησή τους θα χάσουν το επίδομα που παίρνουν. Όλοι οι γονείς ανεξαιρέτως, ερχόμενοι στο Κέντρο για να μιλήσουν με τους ειδικούς, έχουν την ανάγκη να πουν τα προβλήματα που παρουσιάζει το παιδί τους και κάποιοι 18

χρειάζονται ή αναζητούν απαντήσεις σε θέματα διάγνωσης, τι επιφυλάσσει το μέλλον και τι μπορεί να γίνει ως προς αυτά. Αυτές οι εκτιμήσεις και απαντήσεις που θα δοθούν θα πρέπει να είναι σφαιρικές και να περιλαμβάνουν την οργανική, νοητική, συναισθηματική, κοινωνική, κινητική και γλωσσική κατάσταση του ατόμου. Αυτή η εργασία απαιτεί πολυεπιστημονική ομάδα η οποία, αν δεν εργοδοτείται μόνιμα στον χώρο του Κέντρου, θα πρέπει τουλάχιστον να εργάζεται ως συνεργάτης. Θα πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι σήμερα το Πρόγραμμα εργοδοτεί κοινωνικό ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, φυσιοθεραπεύτρια και έναν ειδικό εκπαιδευτικό, από τους οποίους οι δύο είναι οι καθοδηγητές εργασίας. Αυτό συνεπάγεται ότι οι υπάρχοντες ειδικοί δεν μπορούν να καλύψουν πλήρως τις πιο πάνω εκτιμήσεις του ατόμου που έχουμε αναφέρει, αφού υπολείπονται από την πολυεπιστημονική ομάδα οι ειδικότητες παθολόγου, ψυχιάτρου, εργοθεραπευτή και λογοθεραπευτή. Οι γονείς χρειάζονται συναισθηματική στήριξη, πληροφόρηση και πρακτική βοήθεια που παρέχεται ατομικά στον κάθε γονέα. Θα ήταν δυνατόν στο μέλλον να δημιουργηθούν και ομάδες γονέων, όπου οι συμμετέχοντες θα είχαν την ευκαιρία να εκφράσουν τις εμπειρίες, τα προβλήματά τους και να ανταλλάξουν σκέψεις και προβληματισμούς, πάντοτε με την καθοδήγηση της πολυεπιστημονικής ομάδας. Ο κυριότερος λόγος που το πρόγραμμά μας σε αυτό το στάδιο δεν λειτουργεί μ' αυτό τον τρόπο, ο οποίος θα ήταν ο ιδανικότερος, είναι κατά κύριο λόγο η χαμηλή κρατική χορηγία που δίνεται. Αύριο θα αναφερθούμε στο σχέδιο δράσης το οποίο αρχίζει μετά την προεπαγγελματική κατάρτιση και καταλήγει στην εργασιακή ενσωμάτωση του ατόμου. 19

Σχέδιο Δράσης «Σκαπανέα» Από την Αξιολόγηση στην Τοποθέτηση ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Νίκος Αγγελίδης ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΞΕΥΡΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ Το Σχέδιο Δράσης περιλαμβάνει όλα τα στάδια εργασίας που ακολουθούν οι καθοδηγητές εργασίας από τη στιγμή που ένα άτομο εκφράζει την επιθυμία να εργαστεί, μέχρις ότου το άτομο προσαρμοστεί πλήρως στην εργασία του και ενσωματωθεί. Χθες η Ελένη Γεωργίου αναφέρθηκε στην αξιολόγηση του ατόμου από την πολυθεματική ομάδα και την προεπαγγελματική του εκπαίδευση μέχρις ότου το άτομο είναι έτοιμο για την ανοικτή αγορά εργασίας. Σήμερα θα αναφερθώ στα επόμενα τρία βασικά στάδια, που είναι: Εξεύρεση Εργασίας Αξιολόγηση Εργασίας Τοποθέτηση, Στήριξη. ΕΞΕΥΡΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η εξεύρεση εργασίας αρχίζει αμέσως από τη στιγμή που έρχεται σε επαφή το άτομο και η οικογένειά του με το 20

συγκεκριμένο πρόγραμμα. Πρώτη πηγή για την εξεύρεση πιθανού εργοδότη είναι η ίδια η οικογένεια. Εξετάζεται, συγκεκριμένα, ο οικογενειακός περίγυρος, αν διαθέτει κάποια επιχείρηση ή οποιονδήποτε χώρο εργασίας στον οποίο το άτομο μπορεί να εργαστεί. Στη συνέχεια εξετάζονται οι ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης και οι πιθανοί εργοδότες κοντά στον χώρο διαμονής του υποψηφίου. Πηγές εξεύρεσης εργασίας είναι, επίσης, το γραφείο εξευρέσεως εργασίας, οι τοπικές εφημερίδες που μπορεί να χρησιμοποιηθούν μέσω των αγγελιών, το να περπατήσει κανείς στην περιοχή στην οποία ενδιαφέρεται για να δει από κοντά κάποιες υποψήφιες εργασίες, ο Χρυσός Οδηγός, οι τοπικοί κατάλογοι επιχειρήσεων, η Αρχή Βιομηχανικής Κατάρτισης και, τέλος, διαμέσου άλλων εργοδοτών. Στην εξεύρεση εργασίας λαμβάνονται υπ όψιν όλα όσα αναφέρθηκαν χθες στην ατομική αξιολόγηση, όπως οι ικανότητες και τα ενδιαφέροντα του εργαζομένου. Λαμβάνεται, επίσης, υπ όψιν ο τρόπος μετακίνησης του ατόμου που μπορεί μερικές φορές να αποτελέσει πρόβλημα. Μερικά παραδείγματα είναι όταν ένα σωματικά ανάπηρο άτομο δεν μπορεί να διανύσει αποστάσεις ή δεν μπορεί να οδηγήσει. Ή ακόμα ένα τυφλό άτομο, το οποίο δεν έχει μάθει ακόμη τους απαραίτητους τρόπους μετακίνησης. Τις περισσότερες φορές το πρόβλημα αυτό λύνεται εύκολα είτε με την παρέμβαση της οικογένειας και φίλων είτε με την παρέμβαση του πιθανού εργοδότη, αν παρέχει μεταφορικό μέσο η εταιρεία. Σε άλλες περιπτώσεις το άτομο παροτρύνεται και βοηθείται να μάθει να μετακινείται από μόνο του. Ένα άλλο σημείο στο οποίο δίνεται αρκετή βαρύτητα για την εξεύρεση κατάλληλης εργασίας είναι το ενδιαφέρον του εργοδότη να μην πηγάζει από οίκτο ή από αισθήματα φιλανθρωπίας, γιατί αυτό θα έχει αντίκτυπο στην όλη εικόνα, αυτοεκτίμηση και ανάπτυξη του ατόμου. Εάν οι καθοδηγητές νιώσουν αυτόν τον κίνδυνο ή τον κίνδυνο εκμετάλλευσης και 21

κακομεταχείρισης, τότε η εργασία με τον πιθανό εργοδότη λήγει. Εάν, όμως, υπάρχουν περιθώρια αύξησης του ενδιαφέροντος, τότε προωθείται η πιθανή εργοδότηση κάποιου ατόμου. Ο πιθανός εργοδότης τότε ενημερώνεται για τον θεσμό, για τους σκοπούς και τους στόχους του. Γίνεται, επίσης, μια μικρή αναφορά στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ατόμου που μπορεί ή πρόκειται να εργοδοτηθεί. Προϋπόθεση για αυτό είναι να γνωρίζει τις αδυναμίες που προκαλούν στα άτομα οι διάφορες αναπηρίες, καθώς και τις συνέπειες αυτών στον χώρο της εργασίας. Κατά την πρώτη συνάντηση με τον εργοδότη ο καθοδηγητής πρέπει να φτάνει προετοιμασμένος και να γνωρίζει καλά τι θέλει. Επίσης, πρέπει να γνωρίζει το ιστορικό και τις ιδέες της επιχείρησης, μερικά γενικά χαρακτηριστικά του εργοδότη και να δίνει απαντήσεις ευκολονόητες και πρακτικές για θέματα που απασχολούν τους εργοδότες, π.χ. το θέμα της ασφάλειας. Είναι απαραίτητος ένας γύρος και μια επίσκεψη μέσα και έξω από τον χώρο εργασίας, ώστε να ληφθούν περισσότερες οπτικές πληροφορίες, να γίνει κατανοητό το είδος της δουλειάς που εκτελείται, να παρατηρηθούν οι συνθήκες εργασίας και το κλίμα που επικρατεί. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να παρατηρηθεί από την πρώτη στιγμή της επίσκεψής μας στον χώρο εργασίας είναι οι τροποποιήσεις που πιθανόν να χρειαστούν. Υπάρχουν δύο κατηγορίες τροποποιήσεων: της πρόσβασης και της εκτέλεσης εργασίας. Με την πρόσβαση, εννοούμε τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν ανάλογα με την αναπηρία του ατόμου, για την είσοδο - έξοδο στον χώρο εργασίας, μετακίνησης εντός του χώρου εργασίας καθώς και στους κοινόχρηστους χώρους και, τέλος, στην πρόσβαση ανελκυστήρα, αν υπάρχει. Η είσοδος και η έξοδος στον χώρο εργασίας επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση ράμπας στην κύρια είσοδο για την 22

περίπτωση ατόμου με σωματική αναπηρία, με διαστάσεις που καθορίζονται από το υπουργείο Εργασίας της Κύπρου. Στις περιπτώσεις αισθητηριακής αναπηρίας (τύφλωση-κώφωση) η προσπέλαση επιτυγχάνεται με οπτικοακουστικά μέσα. Τέλος, για τα άτομα με νοητική καθυστέρηση γίνεται εκπαίδευση, όπως π.χ. να χρησιμοποιούν μόνο την είσοδο που χρησιμοποιούν και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι για να γίνονται αντιληπτοί από τους υπεύθυνους αλλά και για λόγους ασφαλείας του ατόμου. Η μετακίνηση στον χώρο εργασίας περιλαμβάνει τη μετακίνηση του ατόμου από την είσοδο μέχρι το σημείο εκτέλεσης εργασίας, τυχόν μετακινήσεις που εκτελεί κατά τη διάρκεια της εργασίας, όπως επίσης και μετακινήσεις στους κοινόχρηστους χώρους (τραπεζαρία, τουαλέτες). Η προσπέλαση στους χώρους αυτούς πρέπει να μην εμποδίζεται από τυχόν εμπόδια. Στις περιπτώσεις ατόμων με τύφλωση γίνεται εκπαίδευση μετακίνησης από ειδικό εκπαιδευτή. Τέλος, για τη χρησιμοποίηση του ανελκυστήρα, τροποποιείται το μέγεθος της εισόδου, το ύψος των πλήκτρων καθώς και ηχητικά-αισθητηριακά σημεία ελέγχου. Οι διαστάσεις για τις εισόδους στις τουαλέτες και τον ανελκυστήρα καθορίζονται και πάλι από το υπουργείο Εργασίας. Στις τροποποιήσεις για την εκτέλεση της καθ' αυτής εργασίας περιλαμβάνονται οι αλλαγές που χρειάζονται στο ύψος του πάγκου, αν το άτομο βρίσκεται σε αναπηρικό καροτσάκι. Επίσης, σε άτομα με βαριά νοητική καθυστέρηση τοποθετούνται ηχητικά ή οπτικά ερεθίσματα για την επιτυχή εκτέλεση της εργασίας. Για τις παρακάτω τροποποιήσεις το υπουργείο Εργασίας επιδοτεί τους εργοδότες για κάλυψη των εξόδων τους. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που λαμβάνεται σοβαρά υπ όψιν είναι η κατάσταση της υγείας του ατόμου 23

που μπορεί να θέσει κάποιους περιορισμούς, π.χ. σε άτομο που παρουσιάζει προβλήματα βρογχικού άσθματος λαμβάνονται υπ όψιν οι συνθήκες εργασίας (κρύο, καπνός, σκόνη) και σε περιπτώσεις ατόμων με σοβαρά συναισθηματικά προβλήματα, επιχειρείται όπως η εκτέλεση της εργασίας να μην προϋποθέτει τη συναλλαγή και την εκτέλεση εντολών από μεγάλη ομάδα ατόμων, όπως επίσης και να μην υπάρχει μεγάλη πίεση πραγματοποίησης της εργασίας. Επιπλέον, λαμβάνονται σοβαρά υπ όψιν οι γενικές συνθήκες εργασίας όπως: αν η εργασία θα γίνεται σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο, αν απαιτείται γρήγορη ή αργή κίνηση, αν θα υπάρχει μεγάλος αριθμός συνεργατών ή αν θα εργάζεται μόνο του, αν θα πρέπει να μιλάει κατά τη διάρκεια της εργασίας ή όχι, αν θα χρειάζεται πολύ καλές κινητικές δεξιότητες ή μέτριες, ηλικίες των υπόλοιπων εργαζομένων, άντρες ή γυναίκες, θορυβώδες ή ήσυχο περιβάλλον, ποικιλία εργασιών ή επαναληπτική εργασία, εργασία με μηχανές ή με ζώα, σε καθαρό ή ακάθαρτο χώρο κ.ά. Όλα τα παραπάνω στοιχεία θεωρούνται σημαντικά και άξια να προσεχθούν και να παρατηρηθούν κατά την αξιολόγηση του ατόμου αλλά και κατά την αξιολόγηση της εργασίας. Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να συμπληρώνονται για κάθε είδους εργασία και εργοδότηση για σκοπούς καταγραφής των επί μέρους στοιχείων/συνθηκών απασχόλησης και να συγκρίνονται με τις δυνατότητες και επιθυμίες του ατόμου. Παρατηρήθηκε ότι η διαδικασία αυτή οδηγεί στην ορθή εξεύρεση εργασίας για το υποψήφιο άτομο, όπως επίσης και για τη μελλοντική του σταθεροποίηση και ενσωμάτωση στο εργασιακό περιβάλλον. Σε σχέση με τα πιο πάνω λαμβάνονται, επίσης, υπόψη η ρουτίνα της εργασίας, οι σωματικές και αισθητηριακές απαιτήσεις, η στολή, τα εργαλεία, τα υλικά και ο εξοπλισμός που θα χειρίζεται το άτομο καθώς και τα πιθανά σημεία κινδύνου της εργασίας. 24

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ - ΣΤΗΡΙΞΗ Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μοναδικός, με ξεχωριστά εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά. Έτσι και τα άτομα με κάποιες δυσκολίες είναι ξεχωριστά και εντελώς ανόμοια μεταξύ τους, έστω κι αν παρουσιάζουν το ίδιο πρόβλημα. Η διαφορετικότητα του κάθε ατόμου στηρίζεται σε γενετικά και κληρονομικά χαρακτηριστικά, σε διαφορετικές οικογενειακές και περιβαλλοντολογικές συνθήκες διαβίωσης καθώς και στα διαφορετικά ερεθίσματα που δέχεται από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και στο πώς το ίδιο το άτομο αντιλαμβάνεται αυτά τα ερεθίσματα. Γι αυτό και ο τρόπος εκμάθησης κάποιων δεξιοτήτων είναι διαφορετικός από άτομο σε άτομο. Δεν υπάρχει ειδική συνταγή η οποία μας λέει πώς ένα άτομο μπορεί να μάθει καλύτερα κάποιο είδος εργασίας. Ο κάθε ένας χρειάζεται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα εκμάθησης δεξιοτήτων, τέτοιο που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εργασίας και στις ικανότητες και δυνατότητες του ατόμου. Μακροχρόνιος στόχος είναι το άτομο από μόνο του να μπορέσει να φέρει εις πέρας την εργασία που θα του ανατεθεί. Για την καλύτερη επίτευξη αυτού του στόχου, ο καθοδηγητής εργασίας επισκέπτεται και συμμετέχει από μόνος του στη ρουτίνα εργασίας, για να κατανοήσει μέσα από τη συλλογή κάποιων στοιχείων τη διάσπαση της εργασίας σε μικρότερα βήματα που να μπορούν εύκολα να παρατηρηθούν, και να σχεδιάσει τη συγκεκριμένη στρατηγική εκπαίδευσης που θα ακολουθήσει. Ο καθοδηγητής θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός ούτως ώστε να μην περιπλέξει τη διαδικασία της παραγωγής με τη διαδικασία της εκμάθησης. Στα αρχικά στάδια βασικός στόχος μας είναι το άτομο να μάθει όλα τα βήματα εργασίας με συγκεκριμένη ανάλυση καθηκόντων σε καλό ποιοτικό, και όχι ποσοτικό, επίπεδο. Σίγουρα δεν πρέπει να φτάνει στο όριο υποαπασχόλησης, 25

γι' αυτό και με τις χρονομετρήσεις στα διάφορα στάδια που κάνουμε προσπαθούμε να βάλουμε τις βάσεις για τη μελλοντική επίτευξη των χρόνων που κάνουν και οι συνάδελφοί του. Στο μεσοδιάστημα, μεταξύ της εκμάθησης και της παραγωγής, το άτομο θα πρέπει να εξασκήσει τον ρυθμό του για την ευκολία διεξαγωγής της εργασίας και με την επανάληψη και την τριβή να απομνημονεύσει την όλη δραστηριότητα. Το επόμενο στάδιο που πραγματοποιείται είναι η εξέταση που γίνεται και κατά την οποία καταγράφεται η γενική πορεία του ατόμου, ο τρόπος με τον οποίο προχωρά και σε ποια στάδια παρατηρούνται δυσκολίες. Από τη μέχρι τώρα επαφή που είχαμε με τις διάφορες εργασίες φάνηκε ότι μια μικρή δυσκολία που εμφανίζεται στα θέματα εργασίας μπορεί να οδηγήσει στην πλήρη αποσύνδεση του ατόμου από τη διαδικασία της παραγωγής. Ο ρόλος του καθοδηγητή θα πρέπει να είναι να επαναφέρει το άτομο στους κανονικούς του ρυθμούς χωρίς να το απορρίψει ή να το κρίνει τόσο ώστε να μπλοκάρει, εντελώς, το αυτοσυναίσθημα του ατόμου. Ένας εξίσου σημαντικός τομέας που φάνηκε ότι βοηθάει στην ομαλή ένταξη του ατόμου στην εργασία και στη σταθεροποίησή του είναι η εσωτερική παρακίνηση και η ενίσχυση. Ο τομέας αυτός είναι, βασικά, οι τρόποι προσέγγισης που χρησιμοποιούν οι συνάδελφοι, οι προϊστάμενοι και ο καθοδηγητής για την ενίσχυση του ατόμου μέσα από τον έπαινο και τις χειρονομίες επιβράβευσης. Οι παρακινήσεις χρησιμοποιούνται μόνο όταν κρίνεται αναγκαίο, για να μη στηρίζονται και εξαρτώνται τα άτομα μόνο απ' αυτές, ενώ σκοπός είναι οι παρακινήσεις να μειώνονται με την πάροδο του χρόνου. Τελικό βήμα στο στάδιο της στήριξης είναι η επανεξέταση, η οποία περιλαμβάνει μια πλήρη αξιολόγηση του ατόμου από την αρχή της τοποθέτησής του μέχρι το στάδιο στο οποίο βρίσκεται τώρα. Οι τομείς που παρατηρούνται 26

είναι: εάν ο σκοπός της εκμάθησης της εργασίας έχει επιτευχθεί, εάν η πορεία του είναι σταθερή, αν διέκοψε λόγω αποχώρησης από την εργασία και, τέλος, αν υπάρχει αλλαγή του αντικειμενικού σκοπού που είναι η Εργασιακή Ενσωμάτωση. Εργασιακή Ενσωμάτωση Ελένη Γεωργίου Για να υπάρχει ενσωμάτωση θα πρέπει ο εργασιακός χώρος και όλοι αυτοί που θα εμπλακούν στη διαδικασία εργοδότησης των ατόμων να είναι σε άμεση επαφή με τα άτομα, ούτως ώστε να μη δημιουργείται η απομόνωση αλλά η αποδοχή τους. Αρχίζοντας την εργασία του το άτομο σε ένα εργασιακό χώρο ξεκινά ταυτόχρονα και την αλληλεπίδραση με το κοινωνικό σύνολο από το οποίο βρισκόταν σε απόσταση μέχρι τώρα. Το ίδιο το άτομο μπορεί πλέον να δει άμεσα την αντίδραση της κοινωνίας, θετική ή αρνητική, και να βρει άμεσους τρόπους αντιμετώπισής της. Από την άλλη πλευρά οι ίδιοι οι συνάδελφοι και κατ' επέκταση οι πελάτες γνωρίζουν τους τρόπους προσέγγισης, εκτίμησης και συνύπαρξης με τα άτομα αυτά. Η συνέπεια του ατόμου στον χώρο εργασίας, ο σεβασμός του καθορισμένου ωραρίου, η προσοχή στην εκτέλεση της εργασίας, το να τηρεί τα καθορισμένα διαλείμματα και να μην εγκαταλείπει το πόστο εργασίας του, όλα αυτά συντελούν στο πρακτικό μέρος της εργασιακής ενσωμάτωσης, όπου ο εργοδότης έχει τη δυνατότητα να εκτιμήσει και να αποδεχτεί τις ικανότητες του ατόμου. Ένας άλλος τομέας είναι η κοινωνικότητα του ατόμου που αναπτύσσεται μέσω της επαφής του με τους υπόλοιπους συναδέλφους. Στοιχεία τα οποία υποβοηθούν την ανάπτυξη 27

αυτή είναι ο διάλογος καθώς και η ευγένεια, τα οποία θα πρέπει να διδαχθούν στο στάδιο της προεπαγγελματικής κατάρτισης. Είναι εκεί που ένα άτομο παίρνει τα πρώτα στοιχεία κοινωνικοποίησης, ενώ στη συνέχεια καλείται να τα εφαρμόσει στον εργασιακό και κοινωνικό τομέα. Τέλος, η προσωπική υγιεινή, η καθαριότητα και η καλή εμφάνιση βοηθούν στην πλήρη αποδοχή του ατόμου από τους υπόλοιπους συναδέλφους αλλά και από ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, όπως π.χ. οι πελάτες της υπεραγοράς. Η επαγγελματική κατάρτιση και εργοδότηση των ατόμων με ειδικές ανάγκες αποτελεί πολύ σημαντικό κεφάλαιο στην προσπάθεια που γίνεται για ομαλοποίηση, ένταξη και ενσωμάτωση στην κοινωνία. Ο θεσμός αυτός αποτελεί πράγματι σημαντικό εργαλείο, μέσω του οποίου θα μπορούν να μπουν σε εφαρμογή οι τρεις πιο πάνω αρχές, έτσι που να παρέχονται όλες οι ευκαιρίες σε άτομα με αναπηρίες να ζουν όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά στο κοινωνικό περιβάλλον. Η εργοδότησή τους αποτελεί το πρώτο βήμα στην απεξάρτησή τους από την προστατευόμενη κοινωνία και τους δίνει τα εχέγγυα και την ενθάρρυνση ώστε να γίνουν αυτοδύναμα. Επίσης, τους δίνεται η δυνατότητα να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις των λειτουργικών, φυσικών ή νοητικών αναπηριών τους, να ξεπεράσουν τις ατέλειές τους και να αναπτύξουν τις ατομικές, κοινωνικές και εργασιακές τους δεξιότητες. Η αντίληψη και η στάση της κοινωνίας παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ένταξη του ατόμου γιατί καθορίζει τον τρόπο συμπεριφοράς. Συνήθως, η αρνητική αντίληψη που υπάρχει για τα άτομα με αναπηρίες αλλάζει με την ενσωμάτωσή τους στον εργασιακό τομέα. Μεγάλο εμπόδιο στην εργοδότηση ατόμων με ειδικές ανάγκες ήταν η νοοτροπία της κοινωνίας να μετράει την αξία του ατόμου ανάλογα με το πόσο συνέβαλλε στην αξία της παραγωγής. Πράγματι, ενσωμάτωση σημαίνει ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις στη ζωή. 28

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΟ Ερώτηση: Ήθελα να σε ρωτήσω, Νίκο, αν μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζετε τον εργοδότη. Θυμάμαι, είχα μαζί σου προ καιρού την κουβέντα αυτή και εγώ σου έλεγα ότι «η Λευκωσία είναι μικρή, λίγο πολύ γνωριζόσαστε μεταξύ σας και άρα εύκολα βρίσκετε τους εργοδότες. Ενώ η Αθήνα είναι πολύ πιο μεγάλη και απρόσωπη». Και εσύ μου απάντησες -πολύ σωστά- ότι «και το Παγκράτι είναι μικρό, και το Ίλιον, και το Αιγάλεω». Δηλαδή, ότι το ίδιο κατ' αναλογία μπορεί να γίνει και στην Αθήνα. Όμως, η ερώτησή μου είναι πώς προχωράει κανείς; Πώς, δηλαδή, βήμα- βήμα βρίσκετε τον εργοδότη; Ν. Αγγελίδης: Σίγουρα οι πρώτοι έξι μήνες μέχρι να μπεις στα κανάλια της ενημέρωσης των εργοδοτών, των επιχειρήσεων και βασικά όλων των εμπλεκομένων ήταν πολύ δύσκολοι, γιατί σπαταλούσαμε χρόνο μέχρι να εξηγήσουμε το πρόγραμμα. Γιατί σίγουρα το άγνωστο είναι δύσκολο. Στις αρχές όλοι οι εργοδότες δεν ήξεραν βασικά τι είναι άτομο με ειδικές ανάγκες, πολύ σημαντικό. Είχαν υπ όψιν τους π.χ. μόνο τα παιδιά με σύνδρομο Down ή κάποια άτομα που είναι σε τροχοκαθίσματα. Μετά, όμως, με τον χρόνο, που βγήκε κάποια εργασία προς τα έξω, έγιναν περισσότερες επαφές, έγιναν κάποιες συζητήσεις μέσω του Κυπριακού Βιομηχανικού Επιμελητηρίου από εργοδότη σε εργοδότη και είδαν ότι το πρόγραμμα είχε επιτυχία. Μας ήταν τότε πιο εύκολο. Δηλαδή, με το που μπαίναμε μέσα και λέγαμε είναι «ένα πρόγραμμα του υπουργείου Εργασίας για εργοδότες με στήριξη», μας έλεγε ο εργοδότης: «Εντάξει, ξέρω και δώστε μου λίγο χρόνο να σκεφθώ να σας απαντήσω». Και μπορώ να πω ότι κατά 70-80% είχαμε επιτυχία από την αρχή. Δηλαδή: «Αφού δοκίμασε η άλλη υπεραγορά και αφού δοκίμασε το άλλο αρτοποιείο, γιατί να μη δοκιμάσω και 29

εγώ; Δεν χάνω τίποτα». Τον εργοδότη, βασικά, δεν τον ενδιαφέρει να κάτσεις να αναλύσεις τι είναι το άτομο με συναισθηματικά προβλήματα ή με νοητική καθυστέρηση, να του αναλύσεις το IQ του ή να μπεις σε κανάλια που ούτε οι επιστήμονες καλά καλά δεν γνωρίζουν. Εκείνο που τον ενδιαφέρει, που είδαμε πως είναι πολύ σημαντικό, είναι η στήριξη που θα του παρέχεις. Δηλαδή, οι εργοδότες δεν έχουν την πολυτέλεια να κάθονται από πάνω από το άτομο μέχρι να μάθει κάποια εργασία, ούτε την πολυτέλεια οποιαδήποτε στιγμή υπάρχει πρόβλημα να είναι παρόντες εκεί και να το λύνουν. Άρα, εάν τους εγγυηθείς ότι θα παρέχεις στήριξη καθημερινή, τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο, ότι θα έχουν ενημέρωση οι συνάδελφοι, ότι δεν υπάρχει περίπτωση για οποιοδήποτε πρόβλημα ασφάλειας, από 'κει και πέρα ο εργοδότης ή θα δοκιμάσει και θα πει «ναι και ξεκινάω» ή εάν είναι στο «θα το σκεφθώ» ή είναι έτσι και έτσι, καλύτερα να μη δοκιμάσει. Πρέπει να πάρει απόφαση και να ρισκάρει. Ξεκινήσαμε, όπως σας είπα, από κάποιες εταιρείες πολύ μεγάλες. Και μετά, όταν πηγαίναμε στις πιο μικρές, έβλεπαν τα παραδείγματα. Μάλιστα μετά τη βράβευση που έκανε και ο Υπουργός Εργασίας πέρυσι, τώρα φθάσαμε στο σημείο να έχουμε εργασίες και δεν βρίσκουμε άτομα! Που σημαίνει ότι, είναι καθαρό πλέον, «αφού», λέει, «πέτυχε, κανένα πρόβλημα στην εταιρεία», γιατί οι επιχειρηματίες συζητάνε, οι κλάδοι υπεραγορών, οι κλάδοι αρτοποιίας κ.λπ. Πέρυσι είχαμε και μία κουβέντα με κάποιες εταιρείες που έφθασε στο σημείο, ακόμα δεν υλοποιήθηκε, να κάνουν έναν σύνδεσμο εργοδοτών ατόμων με ειδικές ανάγκες. Δηλαδή να υπάρχει πίεση προς την Κυβέρνηση για περισσότερη χρηματοδότηση μέσω αυτών των εργοδοτών που μιλάμε - και μιλάμε για πολύ χοντρά λεφτά - και να καταλάβουν και οι ίδιοι «εντάξει, όπως έχω εγώ, μπορούσες να έχεις και εσύ» και ούτω καθεξής. Δεν έχουμε πρόβλημα πρόσβασης στην εργασία, είναι πάρα πολύ λίγες οι περιπτώσεις που μας είπαν «ξέρεις, δεν μπαίνεις μέσα με τίποτα». Είναι θέμα προσέγγισης. Σίγουρα είχαμε και 30