Ποιοτικές µέθοδοι στην Κοινωνική Έρευνα και Μεθοδολογία Κοινωνικής Πολιτικής (7 σεµινάρια - 1 ο εξάµηνο) 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η ιδάσκοντες: Άννα Λυδάκη (Πάντειο Παν/µιο), Χριστόφορος Σκαµνάκης ( ΠΘ) ΠΜΣ Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική 2012-2013 Έρευνα, µέθοδος, µεθοδολογία, θεωρητικές παραδοχές, θεωρίες της γνώσης Το επιστηµονικό Παράδειγµα. (Αποσαφήνιση των εννοιών και τρόπος σύνδεσης των θεωριών γνώσης µε την επιλογή της µεθόδου έρευνας). Θετικισµός Ερµηνευτικές προσεγγίσεις (φαινοµενολογία, εθνοµεθοδολογία) - Ρεαλιστική προσέγγιση. Οι επιδράσεις των παραπάνω ρευµάτων στην κοινωνική έρευνα και οι τάσεις συνδυασµού των µεθόδων - Ο τριγωνισµός. Η συµµετοχική παρατήρηση Επιλογή του πεδίου έρευνας, η πρόσβαση στο πεδίο, οι τρόποι συµµετοχής του ερευνητή στην καθηµερινότητα των ερευνώµενων και οι σχέσεις που αναπτύσσονται. Η συλλογή των δεδοµένων Μελέτη του χώρου, συνεντεύξεις, focus group, αφηγήσεις ζωής, οπτικά ντοκουµέντα. Ταξινόµηση, κατηγοριοποίηση, ερµηνεία, αναλυτική επαγωγή και θεµελιωµένη θεωρία. Η συγγραφή της µελέτης. Η ανάλυση περιεχοµένου κειµένου Οι ερµηνευτικές προσεγγίσεις του λόγου. Η (ποιοτική) έρευνα στην κοινωνική πολιτική, ερευνητικά πεδία, υποθέσεις και ερωτήµατα, διαθέσιµες πρακτικές, ερευνητικοί στόχοι, δυνατότητες και όρια ποιοτικών µεθόδων στην κοινωνική πολιτική, Το ερευνητικό σχέδιο, επιλογή µεθόδου, η παραγωγή, διαχείριση και επεξεργασία ποιοτικών δεδοµένων στην έρευνα για την κοινωνική πολιτική, έλεγχος αξιοπιστίας, ευέλικτα σχέδια Η διεξαγωγή της έρευνας στην κοινωνική πολιτική, τεκµήρια και ντοκουµέντα, συνεντεύξεις πληροφορητών και συνεντεύξεις οµάδων, ανάλυση και πιστοποίηση ποιότητας της Απασχόλησης της Κοινωνικής Πρόνοιας της Υγείας Μελέτη θεµελιωµένης θεωρίας Μελέτη περίπτωσης Συνδυαστικές πρακτικές, καταλληλότητα και αδυναµίες
Περίγραµµα Στo µάθηµα αυτό διδάσκoνται η θεωρία και οι µέθοδοι και τεχνικές της ποιοτικής έρευνας µε ειδικότερο στόχο την εκµάθηση του τρόπου εφαρµογής τους στον τοµέα της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής. Ο στόχος θεωρείται ιδιαίτερα σηµαντικός καθόσον η κοινωνική πολιτική αποτελεί ένα βασικό τοµέα των πολιτικών πρακτικών που ασκούνται σε µια κοινωνία και η διερεύνησή του δεν µπορεί να αρκεστεί σε ένα τυποποιηµένο ερωτηµατολόγιο. Άλλωστε πολλά από τα στοιχεία της κοινωνικής πολιτικής, τόσο σε ό,τι αφορά τους ειδικούς όσο και τα άτοµα στα οποία απευθύνεται, είναι ποιοτικής φύσεως και δεν είναι δυνατόν να ποσοτικοποιηθούν. Αρχικά εξετάζονται η σχέση επιστηµολογίας, θεωρητικών παραδοχών και µεθοδολογίας, αποσαφηνίζονται οι σχετικές έννοιες και συζητείται το θέµα του επιστηµονικού Παραδείγµατος. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζεται και σχολιάζεται το θετικιστικό παράδειγµα και οι ερµηνευτικές προσεγγίσεις και συζητούνται θέµατα όπως, οι µεγάλες θεωρίες που ριζώνουν στον ιαφωτισµό, ενώ ο ευρισκόµενος στους αντίποδες ροµαντισµός προκρίνει την ιδιαιτερότητα και το δικαίωµα στη διαφορά. Ο απόηχος των δύο αυτών µεγάλων ρευµάτων φθάνει µέχρι τις µέρες µας, καθώς οι ποσοτικές µέθοδοι βασίζονται στις θετικιστικές προσεγγίσεις της κοινωνικής πραγµατικότητας, ενώ οι ποιοτικές στις ερµηνευτικές. Το µάθηµα επικεντρώνεται στις ερµηνευτικές προσεγγίσεις, και παρουσιάζονται οι θέσεις της φαινοµενολογικής και αναστοχαστικής κοινωνιολογίας και της εθνοµεθολογίας και συζητείται το θέµα µιας ρεαλιστικής προσέγγισης της κοινωνικής πραγµατικότητας. Στη συνέχεια διδάσκονται: Ο τρόπος διεξαγωγής µιας επιτόπιας ποιοτικής έρευνας µε συµµετοχική παρατήρηση, συνεντεύξεις βάθους (ατοµικές και σε εστίασης) και αφηγήσεις ζωής και το πώς τα στοιχεία που συλλέγονται κωδικοποιούνται, ταξινοµούνται, αναλύονται και παρουσιάζονται. Βαρύτητα δίδεται, επίσης, στη σχέση ερευνητή ερευνώµενου, στην ανάλυση περιεχοµένου και στην ανάλυση λόγου, ενώ παράλληλα τονίζεται ότι σε µια ποιοτική έρευνα συνεξετάζονται όλες οι εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής (σχέση µε τη φύση, υλικός πολιτισµός, εργαλειακός και πολιτισµικός λόγος, κινηµατογράφος, λογοτεχνία, γραπτά µνηµεία κλπ.).
Η ανάδυση της θεωρίας (θεµελιωµένη θεωρία) µέσα από το διάλογο των θεωρητικών ιδεών και των δεδοµένων της έρευνας και η εξαγωγή συµπερασµάτων θεωρούµε ότι θα βοηθήσει στην απεικόνιση της πραγµατικότητας που αφορά την κοινωνική πολιτική, τη διαπίστωση τυχόν προβληµάτων και τη διατύπωση πιθανών λύσεων. Βιβλιογραφία Alvesson M, & Sköldberg K., Reflexive methodology: New vistas for qualitative research, Sage, Λονδίνο 2000. Bachelard G., Το νέο επιστηµονικό πνεύµα, µετάφραση και σηµειώσεις Γ. Φαράκλας, επιµέλεια Α. Μπαλτάς, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2000. Berg N.D. & Smith K.K., The Self in Social Inquiry. Researching Methods, Sage Publications, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 1988. Bloor M., Frankland J., Thomas M. & Robson K., Focus Groups in Social Research, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 2002. Charmaz K., Constructing Grounded Theory. A Practical Guide Through Qualitative Analysis, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 2006. Crotty M., The Foundations of Social Research. Meaning and Perspective in the Research Process, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 1998. Denzin K.N. & Lincoln Y.S. (επιµέλεια), Handbook of qualitative research, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 1994. Grawitz M., Μέθοδοι των κοινωνικών επιστηµών, (µετ. Ε. Αστερίου, επιµ. Γ. Κατερέλος), Οδυσσέας, Αθήνα 2004. Grawitz Η M., Μέθοδοι των κοινωνικών επιστηµών, µετάφραση Ε. Αστερίου, επιµέλεια Γ. Κατερέλος, Οδυσσέας, Αθήνα 2006. Gubrium J.F. & Holstein J.A. (επιµέλεια), Handbook of Interview Research, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 2002 Gubrium J.F. & Holstein J.A., Postmodern Interviewing, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 2003. Holli Hollis M., Φιλοσοφία των κοινωνικών επιστηµών, (µετ. Α. Κατσίκερος), Κριτική, Αθήνα 2005.
Laine M. De, Fieldwork, Participation and Practice. Ethics and Dilemmas in Qualitative Research, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 2000. Lydaki A., Geometry or Poetry? Issues of Methods and Techniques in Regional Research, Quality & Quantity, June 2010. Mason J., Η διεξαγωγή της ποιοτικής έρευνας, επιστηµονική επιµέλεια Ν. Κυριαζή, µετάφραση Ε. ηµητριάδου, Ελληνικά Γράµµατα 2003. Morgan D.L., Focus Groups as Qualitative Research, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 1997. N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (επιµέλεια), The Landscape of Qualitative Research. Theories and Issues, Sage, ΗΠΑ 1998. Robson C., Η έρευνα του πραγµατικού κόσµου, (µετ. Β. Νταλάκου, Κ. Βασιλικού, επιµ. Κ. Μιχαλοπούλου), Gutenberg, Αθήνα 2007. Rubin H.J. & Rubin I.S., Qualitative Interviewing: The Art of Hearing, Sage, ΗΠΑ 1995. Scarbrough E. & Tanenbaum E. (επιµέλεια), Research Strategies in the Social Sciences. A Guide to New Approaches, Oxford University Press, Οξφόρδη 1998. Seidman I., Interviewing as Qualitative Research. A Guide for Researchers in Education and the Social Sciences, Teachers College Press & Columbia University, Νέα Υόρκη, Λονδίνο 1998. Sherman E. & Reid W.J. (επιµέλεια), Qualitative Research in Social Work, Sage Publications, London 1994. Singleton JR., Straits B.C., Straits M.M. & McAllister R.J., Approaches to Social Research, Oxford University Press, Οξφόρδη, Νέα Υόρκη 1988. Somekh B. & Lewin C. (επιµ.), Research Methods in the Social Sciences, Sage, ΗΠΑ, Λονδίνο, Νέο ελχί 2007. Strauss A.L., Qualitative analysis for social scientists, Cambridge University Press, ΗΠΑ 1994. Thompson P., Φωνές από το Παρελθόν. Προφορική Ιστορία, µετάφραση Ρ.Β. Μπούσχοτεν & Ν. Ποταµιάνος, επιµέλεια Κ. Μπάδα & Ρ.Β. Μπούσχοτεν, Πλέθρον, Αθήνα 2002. Tsekeris Ch. & Lydaki A., Apophatic Reflexivity, στο G. Ritzer (επιµέλεια), Blackwell Encyclopedia of Sociology Online, London 2010, DOI: 10.1111/b.9781405124331.x
Κυριαζή Ν., Η κοινωνιολογική έρευνα. Κριτική επισκόπηση των µεθόδων και των τεχνικών, νέα διευρυµένη έκδοση, Πεδίο, Αθήνα 2011. Λυδάκη Ά., «Η κατανόηση του άλλου στην ποιοτική έρευνα µε συµµετοχική παρατήρηση» στο Μ.Α. Πουρκός & Μ. αφέρµος (εισαγωγή, επιµέλεια), Ποιοτική έρευνα στις κοινωνικές επιστήµες. Επιστηµολογικά, µεθοδολογικά και ηθικά ζητήµατα, Τόπος, Αθήνα 2010, σελ. 435-454. Λυδάκη Ά., «Λόγος αυτοβιογραφικός» στον τόµο Επιστηµονικό Συµπόσιο «Χρήσεις της γλώσσας (3-5 εκεµβρίου 2004), Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισµού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραϊτη), Αθήνα 2005, σελ. 131-150. Λυδάκη Ά., Ίσκιοι κι αλαφροΐσκιωτοι. Λαϊκός λόγος και πολιτισµικές σηµασίες, Παπαζήσης, Αθήνα 2011. Λυδάκη Ά., Μέσα από την κάµερα. Κινηµατογράφος και κοινωνική πραγµατικότητα. Παπαζήσης, Αθήνα 2012. Λυδάκη Ά., Ποιοτικές µέθοδοι της κοινωνικής έρευνας, νέα έκδοση συµπληρωµένη, Καστανιώτης, Αθήνα 2012. Παπαϊωάννου Σ., (επιµ.), Ζητήµατα θεωρίας και µεθόδου των κοινωνικών επιστηµών, Κριτική, Αθήνα 2007. Πουρκός Μ.Α. & αφέρµος Μ. (επιµέλεια), Ποιοτική έρευνα στις κοινωνικές επιστήµες. Επιστηµολογικά, µεθοδολογικά και ηθικά ζητήµατα, Τόπος, Αθήνα 2010. Τσιώλης Γ., Ιστορίες ζωής και βιογραφικές αφηγήσεις. Η βιογραφική προσέγγιση στην κοινωνιολογική ποιοτική έρευνα, Κριτική, Αθήνα 2006.