Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η προβολή επιστημονικών θεμάτων από τα ελληνικά ΜΜΕ : Η κάλυψή τους στον ελληνικό ημερήσιο τύπο Σαραλιώτου Παρθένα (Α.Μ. 1600) Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Μυλωνά Ιφιγένεια Καστοριά, Νοέμβρης 2009

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο άνθρωπος καθημερινά έρχεται αντιμέτωπος με δύσκολους προβληματισμούς και συχνά αναγκάζεται να παίρνει δύσκολες αποφάσεις που θα επηρεάσουν την καθημερινότητά του. Θέματα υγείας, βιολογίας, αστρονομίας ή ζητήματα περιβαλλοντολογικού ενδιαφέροντος προκαλούν στον άνθρωπο αναρίθμητα ερωτήματα. Ο επιστημονικός τομέας αποτελεί ένα από τα βασικότερα στοιχεία της καθημερινότητας των ανθρώπων και για το λόγο αυτό είναι ωφέλιμο να γνωρίζουν και να έχουν πλήρη εικόνα σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις. Ένα μέσο ενημέρωσης λοιπόν που προτιμάται από μεγάλο μέρος των πολιτών είναι ο ημερήσιος Τύπος. Αποτελώντας ένα από τα βασικότερα μέσα ενημέρωσης ο Τύπος εμπεριέχει θέματα που αφορούν πολλούς και διαφορετικούς τομείς. Με σκοπό λοιπόν την αποσαφήνιση της στάσης που διατηρεί ο ελληνικός ημερήσιος Τύπος απέναντι στην προώθηση επιστημονικών θεμάτων επιλέχθηκαν έξι εφημερίδες βάσει προτίμησης των καταναλωτών. Από το σύνολο των εφημερίδων αποσπάστηκαν τα επιστημονικά άρθρα των οποίων ο διαχωρισμός από τα υπόλοιπα είδη έγινε με τη χρήση της μεθοδολογίας Ανάλυση Περιεχομένου. Βάσει ενός πλέγματος κατηγοριών επιτυγχάνεται η κωδικοποίηση κάθε άρθρου ξεχωριστά και η απόδοση του περιεχομένου του. Με την διαδικασία αυτή γίνεται κατανοητή η θέση που κρατά όχι μόνο ο Τύπος στο σύνολό του αλλά και κάθε μία εφημερίδα που επιλέχθηκε ξεχωριστά. Η ανάλυση των επιστημονικών δημοσιευμάτων οδηγεί στην βέλτιστη κατανόηση του είδους των θεμάτων που επιλέγεται από τις εφημερίδες καθώς και τον τύπο της πληροφόρησης που παρέχουν στο αναγνωστικό κοινό. Κάθε εφημερίδα διατηρεί τη δική της θέσει απέναντι στον τομέα της επιστήμης και εστιάζει στην προώθηση διαφορετικών στοιχείων κάθε επιστημονικού ζητήματος. 2

ABSTRACT On a daily basis, people confront puzzling quarries and are usually forced into making difficult decisions, that will, most certainly, affect their everyday life. Health, biology, astronomy or environmental issues, raise countless questions. One of the vital parts of a person s daily routine is science, and therefore it is useful to have a complete picture and be aware of the scientific issues. The most preferable means through which information is gained is the daily Press. In fact, the Press is considered to be one of the basic resources that inform people, about issues that have to do with various and different sectors. Thus, in order to clarify the position of the greek daily Press, towards the forwarding of scientific issues, six newspapers have been chosen, based on the customers preferences. From the total number of the newspapers that have been examined, only the science related articles have been extracted. In fact, the division of the articles in question, from the ones that referred to different topic areas, has been achieved, via the Content Analysis methodology. Through a category network, the codification of each article separately is succeeded, as well as the attribution of their content. This procedure encourages the comprehension of the attitude adopted by not just the Press as a whole, but by every selected newspaper as well. The analysis of the scientific articles, leads to an advanced understanding concerning the topics that are mostly chosen, by the publishers, as well as the type of information that is offered to the readers. Every newspaper preserves its own attitude towards science and focuses on the forwarding of different elements concerning the scientific matters. 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή σελ. 6 Κεφάλαιο 1 ο Θεωρία 1.1 Η επιστήμη, το Άρθρο και το Επιστημονικό Άρθρο 1.1.1Ορισμοί σελ.8 1.1.2 Ο Επιστημονικός λόγος και το ύφος σελ.10 1.2 Ο Τύπος 1.2.1 Ο ελληνικός Τύπος της διασποράς σελ.12 1.2.2Ο Τύπος στην Ελλάδα σελ.14 1.2.3 Η εξέλιξη του Τύπου σελ.14 1.3 Η επιστήμη στο εξωτερικό και στην Ελλάδα 1.3.1 Αμερική και Ευρώπη σελ.15 1.3.2 Ελλάδα σελ.16 1.4 Επιστήμονες και Δημοσιογράφοι 1.4.1 Η στάση των επιστημόνων σελ.17 1.4.2 Η στάση των ΜΜΕ σελ.20 1.4.3 Οι δημοσιογράφοι σελ.21 1.5 Μη επιστημονικό κοινό και Επιστημονική Κοινότητα 1.5.1 Επιστήμη και Απλή Κοινωνία σελ.24 Κεφάλαιο 2 ο Μεθοδολογία 2.1. Μεθοδολογία Ανάλυσης Περιεχομένου σελ.27 2.2. Κριτήρια επιλογής επιστημονικών άρθρων σελ.28 2.2.1 Τυπικά στοιχεία του άρθρου σελ.29 2.2.2 Γνωσιακά στοιχεία του άρθρου σελ.29 2.3. Κριτήρια επιλογής εφημερίδων σελ.35 Κεφάλαιο 3 ο Αποτελέσματα 3.1. Τυπικά στοιχεία του άρθρου σελ.36 3.1.1 Στοιχεία Δημοσιογραφικής Κάλυψης σελ.36 3.1.2 Αφηγηματικά στοιχεία του άρθρου σελ.40 3.2. Γνωσιακά στοιχεία του άρθρου σελ.43 3.2.1 Η εικόνα της επιστήμης-μεθοδολογικά στοιχεία σελ.45 3.2.2 Η εικόνα της επιστήμης-θεσμική συγκρότηση της επιστήμης σελ.46 3.2.3 Η εικόνα της επιστήμης-στοιχεία της κοινωνικής χρήσης σελ.47 3.2.4 Ο κώδικας Γλώσσα σελ.53 3.2.5 Ο κώδικας Εικόνα σελ.55 4

Κεφάλαιο 4 ο Σύγκριση των έξι εφημερίδων 4.1 Τα Νέα σελ.58 4.2 Ελευθεροτυπία σελ.63 4.3 Το Έθνος σελ.38 4.4 Καθημερινή σελ.72 4.5 Ελεύθερος Τύπος σελ.76 4.6 Το Βήμα σελ.81 4.7 Σύγκριση των έξι εφημερίδων σελ.85 Κεφάλαιο 5 ο Συμπεράσματα-Προτάσεις 5.1 Συμπεράσματα σελ.92 5.2 Προτάσεις σελ.100 Βιβλιογραφία Βιβλία Ιστοσελίδες σελ.103 σελ.104 Παραρτήματα Παράρτημα Ι Παράρτημα ΙΙ σελ.107 σελ.113 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Τύπος είναι ένα από τα αρχαιότερα μέσα ενημέρωσης στην πορεία της ανθρωπότητας και πλέον αποτελεί το δεύτερο βασικότερο μέσο πληροφόρησης μετά την τηλεόραση. Τα θέματα που εμπεριέχονται στον ημερήσιο Τύπο ποικίλουν ανάλογα το είδος και το σκοπό κάθε εφημερίδας (πολιτική, οικονομία, επιστήμη, ψυχαγωγία). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το ζήτημα που ερευνάται είναι η προώθηση του επιστημονικού τομέα από τον ελληνικό ημερήσιο Τύπο είναι. Ο κυριότερος προβληματισμός που προκύπτει από αυτό το ζήτημα, είναι ο βαθμός στον οποίο ενημέρωνεται το αναγνωστικό κοινό και πιο συγκεκριμένα: Το κατά πόσο αντικειμενική και προσιτή είναι εικόνα που δημιουργούν τα ΜΜΕ για την κοινωνία της επιστήμης, προς το κοινό, Το αν υφίσταται η παροχή ολοκληρωμένης πληροφόρησης για τα θέματα που δημοσιεύονται και Ποιος επιστημονικός τομέας, προτιμάται από τις εφημερίδες. Πέρα από τα παραπάνω ερωτήματα που θα ερευνηθούν, προέκυψαν και θέματα που σχετίζονται με τον τρόπο γραφής των επιστημονικών άρθρων και ολοκληρώνουν την έρευνα. Καλούμαστε λοιπόν να δώσουμε απαντήσεις σε ερωτήματα όπως : Το κατά πόσο κατανοητά είναι τα επιστημονικά άρθρα για τους αναγνώστες, Το αν οι αρθρογράφοι είναι ειδικευμένοι στην συγγραφή επιστημονικού άρθρου και Αν γίνεται χρήση επιστημονικών δυσνόητων ορισμών ή αν η συγγραφή γίνεται με πιο ελαφρύ τρόπο, με σκοπό την προσέλκυση και ψυχαγώγηση των αναγνωστών. Σκοπός λοιπόν της μελέτης αυτής είναι να γίνει αντιληπτή η ένταση με την οποία προωθεί ο ελληνικός ημερήσιος Τύπος, τα επιστημονικά ζητήματα προς το αναγνωστικό κοινό. Επίσης η έρευνα θα συμβάλλει στην βέλτιστη κατανόηση του είδους των επιστημονικών άρθρων που προωθείται από τον Τύπο και το κατά πόσο αποτελεσματική είναι η ενημέρωση που προσφέρει. Ακόμη, με την παρούσα μελέτη θα παρατεθούν οι διαφορές μεταξύ των έξι εφημερίδων που επιλέχθηκαν και ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο αυτές προωθούν επιστημονικά ζητήματα. 6

Για την διεκπεραίωση της μελέτης, γίνεται χρήση της μεθοδολογίας «Ανάλυση Περιεχομένου», βάσει της οποίας διαχωρίζονται τα επιστημονικά άρθρα από τα υπόλοιπα είδη που μπορεί να εμπεριέχει η εφημερίδα. Έτσι επιτυγχάνεται η κωδικοποίηση των κειμένων που συγκεντρώνονται από όλες τις εφημερίδες δημιουργώντας κατηγορίες οι οποίες θα διευκολύνουν τον σαφή διαχωρισμό των περιπτώσεων. Η κωδικοποίησή τους πραγματοποιείται σύμφωνα με το πλέγμα κατηγοριών της μεθοδολογίας και με την διαδικασία αυτή γίνεται αντιληπτή η ένταση με την οποία προωθεί ο ελληνικός ημερήσιος Τύπος τα επιστημονικά ζητήματα και το κατά πόσο γίνονται αντιληπτά από το απλό μη επιστημονικό αναγνωστικό κοινό. Οι εφημερίδες που αναλύονται είναι «Τα Νέα», «Ελευθεροτυπία», «Το Έθνος», «Καθημερινή», «Ελεύθερος Τύπος», «Το Βήμα» και επιλέχθηκαν σύμφωνα με την μεγαλύτερη κυκλοφορία, βάσει προτίμησης των καταναλωτών και μελετήθηκαν στο διάστημα ενός μήνα (1 έως 31 Ιανουαρίου 2009) Τα κεφάλαια που ακολουθούν και που εστιάζουν στην ανάλυση του θέματος αυτού, διαχωρίζονται ως εξής: 1) Στο πρώτο κεφάλαιο αποδίδονται οι ορισμοί της επιστήμης, του άρθρου και του επιστημονικού άρθρου. Εν συνεχεία, παρουσιάζεται η ιστορική αναδρομή του Τύπου στην Ελλάδα και γενικότερα στον κόσμο, ενώ γίνονται και αναφορές στις σχέσεις του Τύπου και του επιστημονικού τομέα καθώς και ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κάθε πλευρά. Έπειτα τονίζεται και η σπουδαιότητα της γνώσης και της ενημέρωσης για τα επιστημονικά ζητήματα. 2) Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στην μεθοδολογία που ακολουθείται για την ανάπτυξη της έρευνας (Ανάλυση περιεχομένου). Επίσης γίνεται αναφορά στα κριτήρια- κατηγορίες που χρησιμοποιήθηκαν για την επιλογή τόσο των εφημερίδων όσο και των άρθρων. 3) Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα και την μελέτη των άρθρων, σε μορφή σχεδιαγραμμάτων. 4) Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται εκτενέστερη ανάλυση των αποτελεσμάτων κάθε εφημερίδας ξεχωριστά και στη συνέχεια γίνεται σύγκριση μεταξύ αυτών. 5) Τέλος στο 5 κεφάλαιο παρατίθενται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την μελέτη των εφημερίδων καθώς και πιθανές προτάσεις για την βελτίωση της προώθησης των επιστημονικών θεμάτων και της καλύτερης πιθανής ενημέρωσης του αναγνωστικού κοινού. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται στοιχεία τα οποία αφορούν τον επιστημονικό κλάδο και την σχέση αυτού με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και πιο συγκεκριμένα τον ημερήσιο Τύπο και την απλή μη επιστημονική κοινότητα. Αρχικά δίνονται οι ορισμοί για τις λέξεις Άρθρο, Επιστήμη και Επιστημονικό άρθρο για να διευκολυνθούν οι αναγνώστες στην κατανόηση του θέματος. Στη συνέχεια μελετάται η βαρύτητα που δίνει κάθε χώρα στην ανάπτυξη και προώθηση της επιστημονικής μελέτης και ποιος είναι ο ρόλος που παίζει η επιστήμη γενικότερα στην Ελλάδα. Αναφέρονται στοιχεία που αφορούν τη πορεία του Τύπου από την αρχή της δημιουργίας του έως τις μέρες μας. Επίσης γίνονται αναφορές στην στάση του Τύπου απέναντι στην επιστημονική κοινότητα, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο επιστημονικός κλάδος όσον αφορά την μετάδοση των πληροφοριών του και πόσο σημαντικό είναι να εξοικειώνεται ο άνθρωπος με την επιστήμη παρακολουθώντας τις εξελίξεις της. Αναγράφονται χαρακτηριστικά που διαθέτει το επιστημονικό άρθρο με σκοπό να γίνει κατανοητή η έννοια της επιστημονικής αρθρογράφισης και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζονται από την επιστήμη και τους δημοσιογράφους. Εμβαθύνουμε στη στάση που κρατάει κάθε τομέας (επιστημονικός, δημοσιογραφικός και απλό κοινό) ώστε να γίνει γνωστός ο τρόπος αλληλεπίδρασης μεταξύ τους καθώς και το πώς συνυπάρχουν. Τέλος γίνονται αναφορές σχετικά με την αναγκαιότητα κατανόησης της επιστήμης από τους απλούς ανθρώπους και το πόσο σημαντικό είναι να έρχονται σε επαφή με τον επιστημονικό κόσμο από νεαρή ηλικία. 1.1 Η Επιστήμη, το Άρθρο και το Επιστημονικό Άρθρο 1.1.1 Ορισμοί Με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του θέματος και διευκόλυνση, θα δοθούν παρακάτω οι ορισμοί για τις έννοιες Άρθρο, Επιστήμη και Επιστημονικό Άρθρο. Σχετικά με τον ορισμό του άρθρου, στις εφημερίδες λέμε κύριο άρθρο το δημοσίευμα που τυπώνεται στην πρώτη σελίδα τους και αναφέρεται σε επίκαιρο θέμα συνήθως πολιτικού περιεχομένου. Κάποιες φορές οι δημοσιογράφοι υπογράφουν και άλλες 8

φορές τα άρθρα είναι ανυπόγραφα (Αδελφοί Ασημακόπουλοι 1970 :τόμος δεύτερος 581). Στα άρθρα εκφράζεται συνήθως η άποψη του δημοσιογράφου και σκοπό έχουν να ενημερώσουν το αναγνωστικό κοινό για θέματα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, αθλητικά κ.α. αλλά και γεγονότα που αφορούν χώρες του εξωτερικού. Η λέξη «επιστήμη» προέρχεται από το ρήμα επίσταμαι που σημαίνει «γνωρίζω καλά», «είμαι βέβαιος». Ο όρος αυτός καθιερώθηκε από τον Πλάτων ο οποίος υποστήριζε πως «η επιστήμη είναι η ασφαλής και αναμφίβολη γνώση». Οι αρχαίοι έλληνες όμως δεν περιορίζονταν στην γνώση ενός γεγονότος, αλλά αναζητούσαν την αιτιολογία του και αυτή η εμβάθυνση αποτελεί το σημαντικότερο βήμα «που ανύψωσε την απλή εμπειρία σε επιστήμη». (Αδελφοί Ασημακόπουλοι, 1970 : τόμος τέταρτος 1391). Βασιζόμενοι στην επίσημη ιστοσελίδα www.wikipedia.org η επιστήμη διαχωρίζεται στους εξής τομείς : Θετικές και Φυσικές Επιστήμες (μελέτη φυσικών φαινόμενων) : Φυσική, Μαθηματικά, Χημεία, Βιολογία Κοινωνικές Επιστήμες (μελέτη ανθρώπινης συμπεριφοράς και κοινωνίας) : Ψυχολογία, Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Πολιτικές Επιστήμες Εφαρμοσμένες Επιστήμες : Ιατρική και Επιστήμη Υπολογιστών Οι διάφορες επιστήμες διακρίνονται από το αντικείμενό τους και κάθε μια έχει τις δικές της αρχές στην εφαρμογή της. «Η επιστήμη σήμερα είναι ένα σύνολο από αλήθειες που απορρέουν από τεχνικές μεθόδους έρευνας και προβλημάτων» (Αδελφοί Ασημακόπουλοι : 1970 : τόμος τέταρτος 1392) Σύμφωνα με το βιβλίο Οι επιστήμες στην κοινωνία «Η επιστήμη αναζητά την αλήθεια. Αυτό είναι το έργο στο οποίο αφιερώνει ο επιστήμονας την ζωή του, αδιαφορώντας για συμφέροντα, υλικές απολαβές ή για την οποιαδήποτε χρήση του έργου του» (Ομάδα Διεπιστημονικής Έρευνας & Μεταξόπουλος Α., 1988 : 231). Έτσι λοιπόν ο επιστήμονας αναζητώντας απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν την ίδια τη ζωή, πραγματοποιεί έρευνες με σκοπό να βρει απαντήσεις. Τις γνώσεις λοιπόν που αποκομίζει από τις μελέτες του ο επιστήμονας, επιθυμώντας να τις μεταδώσει στο ευρύτερο κοινό, έχει τη δυνατότητα να τις μεταφέρει σε γραπτό κείμενο, είτε αυτό είναι άρθρο είτε κάποιο βιβλίο. Έτσι επιστημονικό Άρθρο είναι το κείμενο ή τα κείμενα, στα οποία γράφουν εμπειρογνώμονες για θέματα που έχουν ερευνήσει και μελετήσει και που συνήθως αφορούν την ειδικότητά τους. Επιστημονικά άρθρα όμως, εκτός από τους ειδικούς επιστήμονες, έχουν την δυνατότητα να γράψουν οι δημοσιογράφοι ακόμη και άνθρωποι χωρίς καμία ιδιότητα, οι οποίοι κάνουν χρήση επιστημονικών ορισμών 9

και αναφέρονται σε διατριβές και έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί από επιστήμονες ή ερευνητικές ομάδες πανεπιστημίων. «Στην πραγματικότητα απλοί ομιλητές μπορούν να προσποιηθούν τους επιστήμονες, κάτι που άμεσα τους μετατρέπει σε δημιουργούς γνώσης, ή καθορίζουν τους εαυτούς τους ως η ενδιάμεση σύνδεση στη διάδοση γνώσης μέσω της κοινωνίας» (Jean- Claude Beacco, κ συν., 2002 : 277). Σκοπός των επιστημονικών άρθρων είναι να ενημερώσουν και να μεταβιβάσουν γνώσεις σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα. Μέσα από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, οι συγγραφείς παραθέτουν τα συμπεράσματά τους και τις απόψεις τους επιδιώκοντας να βοηθήσουν το αναγνωστικό κοινό να εμπλουτίσει τις γνώσεις του και σε κάποιες περιπτώσεις να βελτιώσει τη ζωή του. Βάσει αυτής της προσπάθειας ίσως είναι ευκολότερο και για το απλό αναγνωστικό κοινό να κατανοήσει τον κόσμο της επιστήμης και να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που του έχουν δημιουργηθεί. 1.1.2 Ο επιστημονικός λόγος και το ύφος Ο γραπτός λόγος είναι ένα μέσο το οποίο, τόσο οι φυσικές όσο και οι ανθρωπιστικές επιστήμες, το χρησιμοποιούν για την ανάλυση της φυσικής και ανθρωπιστικής πραγματικότητας. Είναι λογικό να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο ειδών επιστήμης καθώς οι ανθρωπιστικές επιστήμες επιδιώκουν να ερμηνεύσουν γεγονότα και καταστάσεις που ήδη υπάρχουν (π.χ. μελέτη ιστορικών περιόδων), ενώ οι φυσικές επιστήμες προσπαθούν περισσότερο να μελετήσουν το ανεξερεύνητο. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες του ανθρωπιστικού πεδίου δίνει την αίσθηση ότι είναι πιο κοντά στην καθημερινή γλώσσα που χρησιμοποιεί το απλό μη επιστημονικό κοινό και γι αυτό το λόγο τα κείμενα αυτού του πεδίου είναι πιο ευανάγνωστα απ ότι του φυσικού. Βασιζόμενοι στις θεωρητικές επεξεργασίες που πραγματοποίησαν οι M.A. K. Halliday και J. R. Martin 1993, η γλώσσα διαθέτει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία την διαφοροποιούν από την κοινή γλώσσα και μερικές φορές την καθιστούν δυσνόητη. Σύμφωνα με τους παραπάνω γλωσσολόγους τα χαρακτηριστικά είναι τα εξής : Ταξινομήσεις : οι οποίες αφορούν την δημιουργία κατηγοριών των φαινομένων σε ιεραρχημένες δομές Τεχνικοί όροι : οι οποίοι είναι συνήθως ονόματα ή ονοματικά σύνολα και δημιουργούνται από την αναγκαιότητα να κατονομάσουμε κάποιο φαινόμενο 10

Ορισμοί : που αφορούν την ανάπτυξη ενός ορισμού για την επεξήγηση μιας λέξης Ταξινόμηση διαδικασιών : που αναφέρεται στην ταξινόμηση των διαδικασιών που οδήγησαν σε ένα αποτέλεσμα- συμπέρασμα. Δηλαδή ποιες είναι οι διαδικασίες, τα μέσα, οι φορείς που επιτρέπουν την εμφάνιση ενός φαινομένου και ποια τα αποτελέσματά του. Ονοματοποίηση : στην επιστημονική γλώσσα συχνά η ρηματική δομή αντικαθίσταται από την ονοματική. Για παράδειγμα στην επιστημονική γλώσσα το φαινόμενο παρουσιάζεται ως ο βρασμός του νερού και όχι το νερό έβρασε. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της επιστημονικής γλώσσας δυσκολεύουν το απλό κοινό να την κατανοήσουν καθώς : α) συχνά στον επιστημονικό λόγο έχουμε απουσία λεκτικών συνδέσμων και μορίων που θα διευκόλυναν την κατανόηση των φράσεων και ενώ μπορούμε να συντάσσουμε μικρές φράσεις με πλούσιο νόημα, γίνεται δύσκολο από το απλό κοινό να τις οικειοποιήσουν και να τις κατανοήσουν, β) το γεγονός την ονοματικής δομής κάνει όλο και λιγότερη την χρήση των υποκειμένων κάτι που εμποδίζει το απλό αναγνωστικό κοινό να κατανοήσει το βασικότερο νόημα της πρότασης και τέλος γ) παρατηρείται πως υπάρχει σημασιολογική ασυνέχεια μεταξύ των συμπερασμάτων των ερευνητών καθώς ο επιστήμονας γνωρίζει την συνέχεια των πορισμάτων από τις μελέτες του αλλά δεν εξηγεί τα στάδια που προκύπτουν μεταξύ αυτών. (M.A. K. Halliday & J. R. Martin 1993 :70-75) Επίσης αυτό που παρατηρείται γενικότερα στον επιστημονικό λόγο είναι πως συνεχώς εξελίσσεται. Γι αυτό είναι σημαντικό τα άτομα νεαρής ηλικίας να έρχονται σε επαφή με τον επιστημονικό λόγο από τις πρώτες τάξεις του σχολείου ώστε να εξοικειώνονται και αργότερα να μην αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κατανόηση επιστημονικών άρθρων. (www.greek-language.g Αραποπούλου Μ. & Γιαννουλοπούλου Γ., 2008) Όσον αφορά το ύφος το οποίο χρησιμοποιείται για την συγγραφή των επιστημονικών άρθρων, ο επιστημονικός λόγος «Θεωρείται ότι αποτελεί την επισημότερη ποικιλία γραπτού ύφους». Τις περισσότερες φορές είναι σοβαρός, αποφεύγει το συναισθηματικό λεξιλόγιο και χρησιμοποιεί περισσότερο τυπικές εκφράσεις που στόχο έχουν την απλή και αντικειμενική ενημέρωση. Επίσης ο επιστημονικός λόγος : Προκρίνει τον υποτακτικό λόγο 11

Επιλέγει συνθετότερη χρήση συνδέσμων και μορίων Προτιμά την παθητική σύνταξη περισσότερο από κάθε άλλο είδος λόγου Χρησιμοποιεί πολλούς και διαπλεκόμενους μεταξύ τους ονοματικούς προσδιορισμούς Στην προσπάθεια όμως ο συγγραφέας να γίνει κατανοητός και όχι κουραστικός αποφεύγει να χρησιμοποιεί πολύπλοκους και δυσνόητους ορισμούς εκφράζοντας τις απόψεις του με απλό και λιτό λεξιλόγιο. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται με μεγαλύτερη ευκολία το αναγνωστικό κοινό να κατανοήσει τις πληροφορίες που επιδιώκει να μεταδώσει ο συγγραφέας. (Kακριδή Φ., M. & Δ. Xειλά-Mαρκοπούλου, 1996 : 29-39) 1.2 Ο Τύπος Τα πρώτα βήματα για χειρόγραφη ενημέρωση έγιναν τον 13 ο αιώνα με χειρόγραφα φύλλα που αναφέρονταν σε θέματα εμπορικού, τραπεζικού και επιχειρηματικού τομέα. Η κυκλοφορία χειρόγραφων φύλλων διήρκησε έως και τον 17 ο αιώνα που εμφανίστηκαν και οι πρώτες εφημερίδες. Τον 15 ο αιώνα τυπώνονταν μικρά φύλλα με 4, 8 ή 16 σελίδες χωρίς όμως να έχουν περιοδικότητα. Ο Τύπος έκανε τα πρώτα του εκδοτικά βήματα το 1605 στην Αμβέρσα, αργότερα στο Στρασβούργο, στην Φραγκφούρτη, στην Πράγα καθώς και σε άλλες μεγάλες πολιτείες. ( Μπαλτά Ν. & Παπαδημητρίου Δ, 1993: 15) 1.2.1 Ελληνικός Τύπος της διασποράς Οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες, κυκλοφόρησαν στα τέλη του 18 ου αιώνα στην Βιέννη στην οποία κατοικούσαν περίπου στους 10 χιλιάδες Έλληνες. Η Βιέννη έγινε το κέντρο ανάπτυξης και διάδοσης γνώσεων, θεωριών και ιδεών του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, δίνοντας την δυνατότητα στους έλληνες της διασποράς να καλλιεργηθούν πνευματικά.. Η πρώτη εφημερίδα, της οποίας όμως το όνομα δεν είναι γνωστό, εκδόθηκε τον Μάιο του 1784 από τον τυπογράφο και εκδότη Γεώργιο Βεντότη. Τα φύλλα της εφημερίδας αποστέλλονταν στην υπό τουρκικό ζυγό Ελλάδα, κάτι που δυσανασχέτησε τον πασά καθώς δεν επιθυμούσε να ενημερώνεται η ενδοχώρα για τα σχέδια της Ευρώπης για το τουρκικό κράτος. Παρότι είχε αποφασιστεί στην αρχή προσωρινή παύση της έκδοσης της εφημερίδας, 12

η Αυστρία λόγω πολιτικών συμφερόντων με την Τουρκία αποφασίζει να απαγορεύσει την κυκλοφορία της. Στα χρόνια που ακολούθησαν έγιναν πολλές προσπάθειες να εκτυπωθούν εφημερίδες με ελληνικό χαρακτήρα όμως είτε δεν τους δόθηκε άδεια έκδοσης είτε διακόπηκε η τύπωσή τους. Μία σημαντική εφημερίδα που πρέπει να αναφερθεί είναι η «Εφημερίς» της οποίας η χορήγηση άδειας από την Αυστριακή κυβέρνηση κοινοποιήθηκε στους αδελφούς Γεώργιο και Πούμπλιο Μαρκίδη Πούλιο στις 15 Οκτωβρίου 1790. Στην εφημερίδα δημοσιεύονταν πολεμικά νέα (π.χ. ο πόλεμος Αυστρίας Τουρκίας και τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο). Αργότερα με τον ερχομό του Ρήγα στην Βιέννη τα δύο αδέρφια συνεργάστηκαν μαζί του και άρχισαν να δημοσιεύουν τις προκηρύξεις του. Οι ιδιαίτερες ενέργειες όμως του Ρήγα για επανάσταση και απελευθέρωση της Ελλάδας κίνησε το ενδιαφέρων των Αυστριακών αρχών οι οποίες τελικά τον συνέλαβαν. Μετά το θάνατο του Ρήγα και την τετράμηνη φυλάκιση του Γεώργιου Πούλιου, ο Γεώργιος καταφεύγει στη Γερμανία και ο αδερφός του Πούμπλιος στην Μολδοβλαχία. Έτσι διακόπτεται οριστικά η εκτύπωση της εφημερίδας «Εφημερίς». ( Καρυκόπουλος Π., 1984 : 12-19) Παρά την διακοπή της εφημερίδας όμως ο σκοπός του Ρήγα να ξεσηκώσει τα ελληνικά πνεύματα είχε πραγματοποιηθεί. Πλέον «ο νους τους (των Ελλήνων) είναι στραμμένος στην έκδοση εφημερίδων, που θεωρούνται τα πρώτα οπλοστάσια του γένους». Έτσι έχουμε αργότερα την έκδοση των εφημερίδων «Ελληνικός Τηλέγραφος» που την ανέλαβε στις 3 Ιανουαρίου 1812 ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης και «Ερμής ο Λόγιος» που ήταν ιδέα του Κοραή, εκδότης της ήταν ο Άνθιμος Γαζής και πρωτοεκδόθηκε στις 1 Ιανουαρίου 1811. Αργότερα ο Καγκελάριος Μέττερνιχ στις 2 Φεβρουαρίου 1812 αποστέλλει έγγραφο προς τον Αυτοκράτορα Φραγκίσκο Β ζητώντας την παύση των εφημερίδων καθότι επηρέαζαν και προκαλούσαν επαναστατικό πνεύμα στους έλληνες. Με τις φιλελεύθερες ιδέες όμως που κατείχε ο Αυτοκράτορας τα σχέδια του ανθέλληνα Καγκελλάριου δεν πραγματοποιήθηκαν και η έκδοση της εφημερίδας «Ερμής ο Λόγιος» συνεχίστηκε με συνεκδότη τον αρχιμανδρίτη Θεόκλητο Φαρμακίδη. Η εφημερίδα όμως δεν άντεξε για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω των οικονομικών δυσχερειών, διακόπηκε η έκδοσή της και ξανά τυπώθηκε στις 1 Ιανουαρίου 1816 με αντικαταστάτη του Α. Γαζή τον λόγιο Κωνσταντίνο Κοκκινάκη. Οι πιέσεις από την Τουρκική πλευρά συνεχίστηκαν και τότε μετά από απειλές και πιέσεις, ο Κ. Κοκκινάκης δημοσιεύει ένα τελευταίο φύλλο στις 1 Μαΐου 1821 και διέκοψε οριστικά την έκδοση του «Ερμής ο Λόγιος». Η έκδοση εφημερίδων στην διασπορά συνεχίστηκε από Έλληνες πατριώτες στο Παρίσι και στο Λονδίνο οι οποίες όμως έρχονταν συχνά αντιμέτωπες με τις δολοπλοκίες 13

κατά του επαναστατικού πνεύματος των ελλήνων αλλά και με τις εμφύλιες διαμάχες. (Καρυκόπουλος Π., 1984 : 19-31) 1.2.2 Ο Τύπος στην Ελλάδα Η πρώτη εφημερίδα που τυπώθηκε σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος ήταν η «Σάλπιγξ Ελληνική» στην Καλαμάτα τον Αύγουστο του 1821. Το τυπογραφείο το είχε φέρει ο Δ. Υψηλάντης και εκδότης της εφημερίδας είχε ορισθεί ο Θεόκλητος Φαρμακίδης. Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε στις 1 Αυγούστου 1821 και περιείχε την προκήρυξη του Δ. Υψηλάντη όταν κήρυξε στις 24 Φεβρουαρίου 1821 την επανάσταση στο Ιάσιο.. Η διχογνωμία που προκλήθηκε σχετικά με την έννοια της ελευθερίας του τύπου έγινε η αιτία για να διακοπεί η έκδοση της εφημερίδας καθώς ο εκδότης της Θ. Φαρμακίδης ήταν αντίθετος στην προληπτική λογοκρισία που προσπάθησε να επιβάλει ο Δ. Υψηλάντης και έτσι αποχώρησε. (Καρυκόπουλος Π.,1984 : 37) Με την ψήφιση νέου Συντάγματος από την Β Εθνική Συνέλευση του Άστρους προσδιορίζεται η έννοια της ελευθερίας του τύπου με τρεις όρους : «Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα να κοινοποιώσι και άλλως πως και δια του Τύπου τας κρίσεις των, αλλά με τους ακολούθους όρους α) Να μη γίνεται λόγος κατά της χριστιανικής θρησκείας β) Να μη αντιβαίνωσιν εις τας αρχάς της ηθικής γ) Να αποφεύγωσιν πάσαν προσωπικήν ύβριν». (Καρυκόπουλος Π.,1984 : 39) Από τότε λοιπόν που υπήρχε ο Τύπος στην Ελλάδα δίνονταν και οι πρώτες μάχες για την ελευθερία του. Ο Ιάκωβος Μάγερ υπήρξε από τους πρώτους που υπερασπίστηκαν την ελευθερία του Τύπου και τότε εκδόθηκε η εφημερίδα τα «Ελληνικά Χρονικά» του Μεσολογγίου. Αυτή η εφημερίδα είναι η μόνη που εκδίδεται για αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο, όμως λόγω των δυσχερειών του πολέμου καθυστερούσε για κάποια χρονικά διαστήματα να εκτυπώσει φύλλα. Στο τελευταίο φύλλο της το 1825 εκδόθηκε ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» του Δ. Σολωμού και μετά καταστράφηκε το τυπογραφείο από βόμβα στις 20 Δεκεμβρίου 1826. ( Πάνος Γ. Καρυκοπουλος,1992 : 39-41), ( Μπαλτά Ν. & Δέσποινα Παπαδημητρίου Δ, 1993 :.30) 1.2.3 Η εξέλιξη του Τύπου Με την μεταπολίτευση το 1862 ο τύπος αποκτά καλύτερες εγκαταστάσεις, καθιερώνεται ο θεσμός των επαγγελματιών ανταποκριτών και οι συντάκτες χωρίζονται σε ειδικότητες. Με την έναρξη της βασιλείας του Γεωργίου Α ο Τύπος αποκτά ελευθερία και 14

πλέον οι μόνες απαγορεύσεις αφορούν τυχόν προσβολές εναντίον του προσώπου του βασιλιά και της χριστιανικής Θρησκείας. Το 1873 ο Τύπος βιομηχανοποιείται, εξελίσσονται τα τυπογραφικά μηχανήματα, αλλάζουν μέγεθος οι εφημερίδες, πληθαίνουν οι σελίδες και πλέον τυπώνονται 68 εφημερίδες στο βασίλειο και 16 στην υπόλοιπη Ελλάδα και εξωτερικό. Τον εικοστό αιώνα πλέον ο Τύπος αποτελεί ένα πλήρως βιομηχανοποιημένο προϊόν. Τα βελτιωμένα εκδοτικά μηχανήματα αλλά και το περιεχόμενο των εφημερίδων που έχει αυξηθεί σε αριθμό και έχει αποκτήσει εικόνες επηρεάζουν την συναλλαγματική του αξία η οποία διαρκώς αυξάνεται. Υπάρχει πλέον οικονομικός και εμπορικός ανταγωνισμός και οι εκδότες- δημοσιογράφοι είναι πλέον επιχειρηματίες. Σημαντικές εφημερίδες της εποχής είναι ο «Χρόνος» του Κ. Χαιρόπουλου και η «Πατρίς» του Σπύρου Σίμου που εκτυπώθηκε αρχικά στο Βουκουρέστι και ήρθε μετά τον Νοέμβριο του 1905 στην Αθήνα. (Καρυκόπουλος Π.,1984 : 85-105). 1.3 Η Επιστήμη στο εξωτερικό και στην Ελλάδα Ο κλάδος της επιστήμης είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που βοηθούν και επηρεάζουν την ανάπτυξη της ανθρώπινης ζωής. Κάθε χώρα όμως αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο τον επιστημονικό κόσμο και γι αυτό το λόγο υπάρχουν διαφορές από κράτος σε κράτος. Όσο λιγότερο ανεπτυγμένη είναι η επιστήμη σε μια χώρα τόσο λιγότερο ασχολείται με την προώθηση επιστημονικών θεμάτων ο κλάδος των ΜΜΕ. Εκτός όμως από την βαρύτητα που δίνει η χώρα στην επιστημονική κοινότητα, σαν επιπρόσθετο πρόβλημα είναι και η έλλειψη οικονομικών κονδυλίων η οποία με τη σειρά της περιορίζει την πραγματοποίηση ερευνών και πειραμάτων. 1.3.1 Αμερική- Ευρώπη Όπως είναι γνωστό και παρατηρείται γενικότερα, η Αμερική είναι η χώρα η οποία προσφέρει «στέγη» στους νέους επιστήμονες και ερευνητές που ακολουθούν τον δρόμο της επιστήμης. Η Ευρώπη διαθέτει εξίσου σημαντικό αριθμό επιστημόνων με την Αμερική, που είναι διατεθειμένοι να αφοσιωθούν στην έρευνα. Σε αυτό που διαφέρουν σημαντικά οι δύο Ήπειροι είναι η οικονομική ευχέρεια και μια γερή βάση που να υποστηρίζει την ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας. Αυτό υποστηρίζει και ο καθηγητής Φώτης Καφάτος, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας στην συνέντευξη που παραχώρησε στις 19/12/2006 15

στη δημοσιογράφο Γεωργία Τζένου της CORDIS «Η Ευρώπη διαθέτει συνεργατική έρευνα, έρευνα διεθνικών ομάδων, την οποία θα συνεχίσει να χρηματοδοτεί. Αυτό στο οποίο κυρίως υστερούμε είναι η ενίσχυση των ερευνητών στην αρχή της επιστημονικής τους σταδιοδρομίας, όταν έχουν δυναμική και ιδέες, αλλά δεν διαθέτουν τα μέσα για την υλοποίησή τους». Επισημάνει επίσης πως : «Η Αμερική κατέχει ηγετικό ρόλο στην επιστημονική ανάπτυξη και στις σχετικές εφαρμογές ακριβώς επειδή διαθέτει σύστημα με ισχυρή δομή και επαρκή χρηματοδότηση. Το ευρωπαϊκό επιστημονικό δυναμικό έχει τις ικανότητες, αλλά έως τώρα δεν είχε τα όπλα και κυρίως την χρηματοδότηση που απαιτούνται για να αποδώσουν μέγιστα αποτελέσματα». (www.cordis.lu/greece, 2006) Ο Γεώργιος- Μάριος Αγγελάτος, καθηγητής του τμήματος Οικονομικής Επιστήμης στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Ελληνικό κόμβο της CORDIS στις 29/9/2008, υποστηρίζει πως αυτή η οικονομική διαφορά που υπάρχει μεταξύ της Αμερικής και της Ευρώπης προέρχεται από το γεγονός ότι : «Στην Αμερική η οικονομική επιτυχία είναι περισσότερο το αποτέλεσμα σκληρής δουλείας και ταλέντου. Αντίθετα με το να επιβάλουν υψηλότερη φορολογία και περισσότερη κρατική παρέμβαση, οι Ευρωπαίοι αποθαρρύνουν την ιδιωτική πρωτοβουλία, διαστρεβλώνουν τα κίνητρα για δουλεία και εκπαίδευση και ανοίγουν την πόρτα στη διαφθορά» (www.cordis.lu/greece, 2008). Με αυτό κατανοούμε πως η οικονομική πολιτική που ακολουθούν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, εμποδίζουν την ερευνητική ανάπτυξη και αποθαρρύνουν τους ανθρώπους να στραφούν προς τον κόσμο της έρευνας και της επιστήμης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός νέων επιστημόνων να στρέφονται στην Αμερική και να εγκαταλείπουν την χώρα τους. 1.3.2 Ελλάδα Όσον αφορά την Ελλάδα που είναι μία χώρα μικρή σε μέγεθος και πληθυσμό, δεν μπορεί να έχει την ίδια ανάπτυξη επιστημονικών ερευνών με μία χώρα όπως η Αμερική. Για παράδειγμα η απάντηση που έδωσε η επιστήμονας Μαριλένα Καμπά στην ερώτηση «Πόσο δύσκολη είναι η επιστροφή μιας ερευνήτριας στην Ελλάδα, ύστερα από σπουδές και καριέρα στο εξωτερικό;» που της έθεσε η δημοσιογράφος του «Ελεύθερου Τύπου» στις 28/11/2007 είναι : «Πολύ δύσκολη. Εδώ (στην Ελλάδα) αγωνιζόμαστε να κάνουμε πρότζεκτ (project) που στο εξωτερικό γίνονται πολύ εύκολα. Το πρόβλημα κυρίως εντοπίζεται στην έλλειψη πόρων. Έχουμε το έμψυχο δυναμικό και το τεχνολογικό υλικό αλλά θα ήταν όλα πιο απλά αν είχαμε και τις χρηματοδοτήσεις». («Ελεύθερος Τύπος», 2007 : 35) Η Ελλάδα καθώς είναι μια χώρα μικρή δεν μπορεί να έχει την ίδια οικονομική ανάπτυξη με άλλες ευρωπαϊκές χώρες καθώς 16

είναι αναγκασμένη να έρχεται αντιμέτωπη με προβλήματα όπως η υγεία, η παιδεία και η κοινωνική φτώχεια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλοί να καταφεύγουν σε χώρες του εξωτερικού με σκοπό να πραγματοποιήσουν τις έρευνες των γεγονότων που μελετούν. Έχει εξίσου σημαντικό αριθμό επιστημόνων με μεγαλύτερες χώρες και αυτό το υποστηρίζει και ο Γεώργιος Κοντοπίδης, επίκουρος καθηγητής του τμήματος Κτηνιατρικής στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας όταν ρωτήθηκε από τον Ελληνικό κόμβο CORDIS στις 29/9/2008 : «Σε σχέση με άλλες χώρες έχουμε πολύ περισσότερους επιστήμονες, ίσως και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό και με πολύ καλή ποιότητα» (www.cordis.lu/greece, 2008) Προκύπτει λοιπόν πως στην Αμερική και γενικότερα στις μεγαλύτερες και περισσότερο ανεπτυγμένες χώρες οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν εξονυχιστικά και για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα με πειράματα και έρευνες αναπτύσσοντας έτσι συνεχώς νέες θεωρίες. Αυτός είναι και ένας από τους βασικότερους λόγους για τους οποίους πολλοί Έλληνες ερευνητές- επιστήμονες διαφεύγουν στο εξωτερικό περνώντας μεγάλο χρονικό διάστημα από τη ζωή τους εκτός της πατρίδας τους. Αυτό που κάνει το πρόβλημα οξύτερο είναι η ελλιπής ενημέρωση του μη επιστημονικού κοινού καθώς δεν υπάρχει πληροφόρηση σχετικά με τα επιστημονικά προγράμματα. Όταν δεν υπάρχει στήριξη των επιστημονικών ερευνών από έναν Κυβερνητικό οργανισμό ή από άλλους σημαντικούς παράγοντες μιας χώρας, τότε και τα ΜΜΕ δεν αφιερώνουν τον απαραίτητο χρόνο για να ενημερώσουν για ένα επιστημονικό γεγονός. Ένας ιδιαίτερος τρόπος ενημέρωσης και μετάδοσης επιστημονικών ζητημάτων στο απλό μη επιστημονικό κοινό είναι το επιστημονικό άρθρο στις εφημερίδες. 1.4 Επιστήμονες και Δημοσιογράφοι 1.4.1 Η στάση των επιστημόνων Σημαντικό πρόβλημα μετάδοσης της πληροφορίας προς το κοινό αντιμετωπίζεται από τους ίδιους τους επιστήμονες. Στην συνέντευξη που έδωσε ο κ. Gregorio Medrano, προϊστάμενος της Διοικητικής Μονάδας Ευαισθητοποίηση του κοινού στην επιστήμη, νέοι και επιστήμη της Γενικής Διεύθυνσης Έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και που δημοσιεύτηκε στην επίσημη ιστοσελίδα της CORDIS, επισημαίνει πως «Το πρόβλημα παρουσιάζεται όταν επιστήμονες, που είναι πολύ αφοσιωμένοι στην έρευνα, δεν διαθέτουν το χρόνο για τη διάδοση της πληροφορίας ή τις κατάλληλες επικοινωνιακές δεξιότητες για τη συνδιαλλαγή με μη εξειδικευμένους στο χώρο της επιστήμης. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής 17

πρέπει να δίνουν κίνητρα στους επιστήμονες για την επικοινωνία και τη βελτίωση της δημόσιας κατανόησης της επιστήμης» (www.cordis.lu/greece, 2004). Περίπου οχτώ στους δέκα επιστήμονες ισχυρίζονται πως δεν κατέχουν την απαραίτητη εκπαίδευση ώστε να έχουν την ικανότητα να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Εάν η επικοινωνία είχε πιο καθοριστικό ρόλο στον τομέα τους, οι επιστήμονες θα είχαν καλύτερη και αποτελεσματικότερη επαφή με τα ΜΜΕ (European Commission 2007: 15 ). Όπως υποστηρίζουν κάποιοι επιστήμονες στο επιστημονικό κείμενο European Research in the Media: the Researchers point of view τον Δεκέμβριο του 2007, «Δεν είμαστε κατάλληλα καταρτισμένοι για να μεταδίδουμε επιστημονικά ζητήματα και το μη επιστημονικό κοινό δεν μας κατανοεί», «Κάποιες φορές η επιστήμη γίνεται ανιαρή και δεν γνωρίζω με ποιον τρόπο να την κάνω πιο ελκυστική». (European Commission 2007: 20). Παρά το γεγονός αυτό όμως οι επιστήμονες παίζουν σημαντικό ρόλο στην σωστή προώθηση του επιστημονικού τους έργου. Σε συνέντευξη που έδωσε ο David Balamuth το 1997 δηλώνει πως Πρέπει οι επιστήμονες να εξηγούν και να δίνουν τη δυνατότητα στην απλή κοινωνία να κατανοεί και να γνωρίζει τι είδους έρευνα πραγματοποιούν καθώς και τον λόγο για τον οποίο την κάνουν. (Penn Arts & Sciences, 1997 )Σε δημοσιευμένο άρθρο τον Ιούνιο του 2006 από την Royal Society σε συνεργασία με την Research Councils UK και Welcome Trust για την μελέτη της εμπειρίας που διαθέτουν οι επιστήμονες του Ηνωμένου Βασιλείου, όταν τους ζητήθηκε να καθορίσουν την σημασία της επικοινωνίας με το μη επιστημονικό κοινό, σύμφωνα με την προσωπική τους άποψη, το 34% απάντησε πως επικοινωνία με το απλό κοινό είναι να εξηγούν και να προωθούν την κοινωνική σημασία της επιστήμης και τις επιπτώσεις αυτής, το 15% απάντησε πως αφορά την προώθηση της σχετικότητας και της αξίας της επιστήμης, το 13% πως σημαίνει να δίνουν δημόσια διάλεξη και το 13% να ακούν και να κατανοούν το κοινό. Μερικοί επιστήμονες θεωρούν πως το να ασχολείται κάποιος από τον κλάδο αυτό με την δημόσια κατανόηση της επιστήμης είναι χάσιμο χρόνου. Αυτό προκύπτει από την έρευνα που πραγματοποίησε η Royal Society στην οποία βρέθηκε πως το 64% των επιστημόνων τονίζουν πως η ανάγκη να αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο στις μελέτες τους, τους εμποδίζει από το να εμπλέκονται με την απλή κοινωνία, ενώ το 29% επισημαίνει πως θεωρεί μειονέκτημα το να καταναλώνουν χρόνο ενασχολούμενοι με το μη επιστημονικό κοινό, το 23% θεωρεί πως οι επιστήμονες που αφιερώνουν χρόνο για την βελτίωση της δημόσιας κατανόησης της επιστήμης είναι λιγότερο κερδισμένοι από αυτούς που ασχολούνται μόνο με τα πειράματα και τις μελέτες και τέλος το 3% νιώθουν πιεσμένοι από το περιβάλλον. (Royal Society 2002 :6). Υπάρχουν όμως αρκετοί επιστήμονες που όταν ερωτήθηκαν σχετικά με το πόσο σημαντική είναι η μετάδοση 18

των ερευνών τους προς το μη επιστημονικό κοινό, υποστήριξαν πως η επικοινωνία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δουλείας τους. Αυτό όμως που αναφέρουν είναι πως μεταβιβάζουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους ή τις μελέτες τους γενικότερα μόνο για θέματα που έχουν κοινωνικό αντίκτυπο ή είναι αμφισβητούμενα. Σύμφωνα με το άρθρο «European Research in the Media: the Researchers point of view (Δεκέμβριο του 2007), υπάρχουν τρία επίπεδα αλληλεπίδρασης μεταξύ της επιστήμης και της ενημέρωσης τα οποία υιοθετούνται από τους ερευνητές (European Commission 2007 : 7) 1. Το ένα τρίτο των ερευνητών έχει περιορισμένη επικοινωνία με τα ΜΜΕ. Είναι ενεργοί στους επιστημονικούς κύκλους αλλά δεν έχουν έρθει σε επαφή με τα ΜΜΕ για τουλάχιστον 12 μήνες. 2. Περίπου το μισό από το δείγμα των ερευνητών που ερωτήθηκαν έχουν κάποια επαφή με τα ΜΜΕ. Δέχονται υποστήριξη από τους οργανισμούς ή τα προγράμματα για τα οποία εργάζονται αλλά αυτό δεν επαρκεί για να δημιουργηθεί μια καλύτερη σχέση με τον κόσμο της ενημέρωσης. 3. Περίπου το 20% των ερευνητών έχουν πολύ καλές σχέσεις με τα ΜΜΕ και επιδιώκουν την μεταξύ τους επικοινωνία. Με την υποστήριξη των ιδρυμάτων στα οποία πραγματοποιούν τις έρευνές τους έρχονται σε συχνή επαφή με αυτά. Ο Andrea Bandelli, μέλος της επιτροπής για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Descartes για την Προβολή της Επιστήμης, σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Ελληνικό Κόμβο CORDIS (Ελληνικός Κόμβος Πληροφόρησης για Έρευνα και Καινοτομία) στην ερώτηση «Ποια είναι η κυριότερη δυσκολία της προβολής της επιστήμης στο ευρύ κοινό» απάντησε πως : «Δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει μέσα σε ένα πανεπιστήμιο ή σε ένα ερευνητικό κέντρο και μετά να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα εκτός του συγκεκριμένου περιβάλλοντος. Αυτή η μέθοδος είναι σχετικά νέα, και πολλοί επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στην προβολή της επιστήμης δεν είναι ακόμα εξοικειωμένοι». Είναι επίσης σημαντικό οι επιστήμονες να επιδιώκουν την επαφή όχι μόνο με ανθρώπους που βρίσκονται στον χώρο της εκπαίδευσης, όπως για παράδειγμα σε ένα πανεπιστήμιο, αλλά και εκτός αυτών. Ο Simon Singh φυσικός, δημοσιογράφος και συγγραφέας αναφέρει στην CORDIS πως στη Μεγάλη Βρετανία έχει καθιερωθεί ένα είδος συγκέντρωσης που ονομάζεται «Το Καφενείο της Επιστήμης», όπου μια φορά το μήνα σε κάποιο bar ή καφετερία καλούνται κάποιοι επιστήμονες να συζητήσουν για επιστημονικά θέματα. Σε αντίθεση με τις διαλέξεις που δίνουν οι καθηγητές- ειδικοί ενός θέματος, εκεί δεν παρουσιάζουν τις θεωρίες τους αλλά 19

δημιουργείται μια μορφή διαλόγου μεταξύ του ομιλητή-καλεσμένου και του ακροατηρίου του. Μια παρόμοια ενέργεια θα είχε θετικά αποτελέσματα αν πραγματοποιούνταν και σε άλλα μέρη όπως και στην Ελλάδα. Οι επιστήμονες φέρνοντας πιο κοντά το απλό κοινό με την επιστήμη, προκαλούν το ενδιαφέρουν τους δημιουργώντας τα κατάλληλα ερεθίσματα, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μην έχουν πλέον την εικόνα της απρόσιτης επιστήμης, αλλά της επιστήμης που είναι κοντά στην απλή κοινωνία. Σύμφωνα με τους ερευνητές ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει την δημοσιότητα των ερευνών τους είναι ο χρηματικός. Αυτό που ελκύει περισσότερο τους δημοσιογράφους, ώστε να καλύψουν μία επιστημονική έρευνα είναι το μέγεθος των χρηματοδοτήσεων που δέχονται τα ερευνητικά προγράμματα ή οι ίδιοι οι ερευνητές. «Υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το χρηματικό ποσό που ξοδεύεται για μια έρευνα, παρά για το περιεχόμενο την μελέτης που πραγματοποιείται», «Τα ευρωπαϊκά προγράμματα προσελκύουν περισσότερο το κοινό ενδιαφέρον λόγω της ευρωπαϊκής τους ταυτότητας. Ένα πρόγραμμα όταν χρηματοδοτείται από Ευρωπαϊκά κονδύλια αποκτάει κύρος». (European Commission, 2007 : 9-10) Τέλος είναι πολλοί οι επιστήμονες που κρίνουν αρνητικά την ποιότητα της ενημέρωσης των ΜΜΕ, καθώς πιστεύουν πως χαρακτηρίζονται από ανακρίβεια, παραπληροφορούν σχετικά με τα αποτελέσματα των ερευνών τους και πως δεν κατανοούν το περιεχόμενο των μελετών που πραγματοποιούν. Παρ όλ αυτά, αναγνωρίζουν το γεγονός πως τα media παίζουν σημαντικό ρόλο για τις έρευνές τους καθώς μεσολαβούν στην γνωστοποίηση και διεύρυνσή τους προς το υπόλοιπο μη επιστημονικό κοινό. 1.4.2 Η στάση των ΜΜΕ Ο πραγματικός ρόλος του Τύπου όπως υποστηρίζει ο Charles Seιl της Washington Post είναι «να δίνει στο κοινό ότι χρειάζεται να γνωρίζει για να συμμετέχει στη διαμόρφωση της κοινωνίας» (Charnley MV., Charnley B., 1992: 22). Όσον αφορά όμως την εικόνα της επιστήμης που παρουσιάζουν τα media ο κ. Gregorio Medrano υποστηρίζει: «Δεν πιστεύω πως υπάρχει μια ξεκάθαρα αρνητική ή θετική αντιμετώπιση των επιστημονικών θεμάτων στα ΜΜΕ. Η προσέγγιση εξαρτάται κυρίως από το θέμα». Οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας εστιάζουν και ενδιαφέρονται περισσότερο για θέματα που αφορούν την καθημερινή ζωή τους όπως για παράδειγμα η υγεία. Αντίθετα άτομα μικρότερης ηλικίας δείχνουν ενδιαφέρον για γενικότερα ζητήματα όπως η τεχνολογία και η πληροφορική. Αυτό που παρατηρείται 20

είναι πως τα θέματα που απασχολούν το παρόν, τείνουν να δημοσιεύονται με μεγαλύτερη συχνότητα και για περισσότερο χρονικό διάστημα. Επιπλέον η προώθηση των επιστημονικών άρθρων, δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τους δημοσιογράφους, αλλά και από τον διευθυντή σύνταξης κάθε εφημερίδας ο οποίος λαμβάνει όλες τις τελικές αποφάσεις σε συνεργασία με τους αρχισυντάκτες και συντάκτες ύλης. Βασικό ρόλο όμως στην επιλογή των θεμάτων παίζει ο ίδιος ο δημοσιογράφος ο οποίος είναι αυτός που θα κρίνει αν κάποιο θέμα αξίζει να διερευνηθεί και να δημοσιευθεί. Για να γίνει αυτό όμως «Ένας δημοσιογράφος πρέπει να έχει αντίληψη, κοινωνικούς στόχους μυαλό που δεν χωλαίνει. Πρέπει να διαθέτει ακόμα κάποιες προσωπικές ιδιότητες όπως πνευματική περιέργεια, φαντασία, αυτό που συνήθως λέγεται αγάπη στους ανθρώπους και δυναμισμό. Σήμερα στις ιδιότητες περιλαμβάνονται η παιδεία και η εξειδίκευση. Τέλος σε μεγάλο βαθμό οι αποφάσεις για επιλογή ειδήσεων στηρίζονται στην επαγγελματική εμπειρία» (Charnley MV., Charnley B, 1992:42) Η επιθυμία του να διατηρήσει μια σοβαρή ή ελαφριά και ψυχαγωγική εικόνα για τον τύπου που χειρίζεται, είναι αυτό που θα καθορίσει το πλήθος και τη κατηγορία των επιστημονικών ζητημάτων που θα δημοσιεύει. Εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι ο στόχος που έχει θέσει ο αρχισυντάκτης και ο σκοπός της εφημερίδας. Για παράδειγμα σε περίπτωση που στόχος είναι η προσέλκυση του αναγνωστικού κοινού και η πώληση των φυλλάδων, τότε ο υπεύθυνος θα προβεί είτε στην δημοσίευση επιστημονικών άρθρων που έχουν θέματα μόνο με ότι απασχολεί περισσότερο το κοινό, είτε δε θα συμπεριλάβει καθόλου επιστημονικά άρθρα. Σε άλλη περίπτωση τα επιστημονικά θέματα θα ποικίλουν. 1.4.3 Οι Δημοσιογράφοι Ο ρόλος των δημοσιογράφων στη σύνταξη άρθρων με επιστημονικό περιεχόμενο είναι αρκετά περίπλοκος και δύσκολος. Μερικές δεκαετίες παλιότερα οι δημοσιογράφοι αρκούνταν στην απλή παρουσίαση των αποτελεσμάτων μιας έρευνας που είχε πραγματοποιηθεί. Πλέον έχουν εγκαταλείψει τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ της επιστημονικής κοινωνίας και του μη επιστημονικού κοινού. Τώρα πρέπει να είναι σε θέση να πληροφορούν το αναγνωστικό κοινό όχι μόνο για τα αποτελέσματα κάποιας έρευνας αλλά να το ενημερώνουν για πιθανούς κινδύνους, για τρόπους αντιμετώπισης μιας κατάστασης ή να αναφέρουν άλλα προβλήματα που να συνδέονται με την έρευνα. Πρέπει να διαθέτουν ειδικές γνώσεις πάνω στο επιστημονικό άρθρο και να μπορούν να κατανοούν τις διαφορετικές πτυχές της επιστήμης. 21

Εκτός όμως από την επιστημονική κατάρτιση των δημοσιογράφων, σημαντικό ρόλο παίζει και το περιεχόμενο των κειμένων που συντάσσουν. Αυτό που αναζητούν οι δημοσιογράφοι είναι γεγονότα και θέματα τα οποία ενδιαφέρουν περισσότερο το αναγνωστικό τους κοινό. Η πλειοψηφία των επιστημόνων που έδωσαν συνέντευξη για το άρθρο «European Research in the Media: the Researchers point of view» αναγνωρίζουν το γεγονός πως υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ αυτού που θέλουν οι επιστήμονες να προωθήσουν μέσω των δημοσιογράφων και αυτού που οι δημοσιογράφοι θεωρούν πως είναι άξιο να δημοσιευθεί. Σύμφωνα με την έρευνα που έγινε για το άρθρο «European Research in the Media: what do Media Professionals think?» οχτώ στους δέκα δημοσιογράφους υποστηρίζουν πως τα θέματα τα οποία ενδιαφέρουν πιο πολύ το κοινό και είναι πιο δημοφιλή αφορούν το Περιβάλλον και την Ιατρική. Τα ζητήματα που είναι στο επόμενο επίπεδο ενδιαφέροντος είναι η νανοτεχνολογία και η εύρεση νέων υλικών καθώς και η τεχνολογία τηλεπικοινωνιών. Τέλος σε χαμηλότερο επίπεδο ενδιαφέροντος βρίσκονται θέματα που αφορούν την διατροφή και το διάστημα. Το γεγονός της μη εξειδίκευσης των δημοσιογράφων έχει ως επακόλουθο την σύνταξη άρθρων που δεν είναι έγκυρα. Η μη προσεγμένη αρθρογράφηση παραπληροφορεί το κοινό, το οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα και εντυπώσεις. (European Commission, 2007: 8) Το γεγονός όμως ότι υπάρχουν άλλοι τομείς (π.χ. πολιτική, οικονομικά, αθλητικά) με τους οποίους ασχολείται και προσπαθεί να καλύψει η πλειοψηφία των δημοσιογράφων, δεν επιτρέπει τη απόδοση της πρέπουσας βαρύτητας στην επιστήμη. Έτσι είναι δύσκολο να δημοσιεύονται και να γίνονται γνωστές στο ευρύ κοινό όλες οι έρευνες που πραγματοποιούνται και όλα τα αποτελέσματα των μελετών που διεκπεραιώνουν οι επιστήμονες. Γι αυτό το λόγο οι δημοσιογράφοι έχουν αναπτύξει κάποια κριτήρια βάσει των οποίων γίνεται η επιλογή των επιστημονικών θεμάτων για δημοσίευση. (European Commission, 2007: 8-10)Αυτά είναι τα εξής : 1. Σχετικότητα : Το θέμα που πρόκειται να δημοσιευτεί πρέπει να σχετίζεται άμεσα με την καθημερινότητα του μη επιστημονικού κοινού 2. Καινοτομία : Το θέμα πρέπει να αναφέρεται σε γεγονότα ή αποτελέσματα που είναι πρωτότυπα και δεν έχουν επαναληφθεί κατά το παρελθόν 3. Κατανοητά : Το θέμα πρέπει να είναι απλό και όχι περίπλοκο ώστε να έχει την δυνατότητα ο αναγνώστης να το κατανοήσει 4. Εγγύτητα : Τα ενδοχώρια και τοπικά ζητήματα προσελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού καθώς επίσης και ότι επιδρά άμεσα σε αυτά 22

5. Πολιτικό ή Αμφισβητούμενο : Πολλές φορές τα επιστημονικά θέματα είναι καλό να εκφέρουν και πολιτική άποψη καθώς υπάρχει δυνατότητα να επηρεάσουν την πολιτική εικόνα της χώρας στο υπόλοιπο γεωγραφικό περιβάλλον. 6. Συναίσθημα : Τα ζητήματα που πρόκειται να δημοσιευθούν πρέπει να είναι ικανά να φορτίσουν συναισθηματικά τους αναγνώστες. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως για να θεωρηθεί κάποιο επιστημονικό θέμα τόσο σημαντικό ώστε να δημοσιευτεί, δεν αρκεί να πληρεί ένα μόνο από τα παραπάνω κριτήρια. Όσο περισσότερα στοιχεία διαθέτει, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχει να δημοσιευθεί και να διαδοθεί. (European Commission, 2007: 8-10) Ένα ζήτημα που προκύπτει από το γεγονός ότι οι δημοσιογράφοι εξοικειώνονται όλο και περισσότερο με την επιστημονική κοινωνία είναι ότι πλέον στρέφονται και σε άλλες πηγές εκτός από τους ίδιους τους επιστήμονες. Συντάσσουν κείμενα εξασφαλίζοντας τις πληροφορίες τους από οποιαδήποτε άλλη πηγή και όχι αποκλειστικά από κάποια επιστημονική. Γι αυτό το λόγο πρέπει να είναι αρκετά σχολαστικοί και προσεκτικοί και να διασταυρώνουν τα στοιχεία που συγκεντρώνουν. (Jean- Claude Beacco κ συν., 2002 : 279-281). Σε άλλη περίπτωση υπάρχει πιθανότητα παραπληροφόρησης του αναγνωστικού κοινού και δημιουργία εσφαλμένων συμπερασμάτων. Η επίσημη ιστοσελίδα του BBC, δημοσίευσε μια αναφορά από το Social Market Foundation στην οποία η Claudia Wood, μέλος της SMF, επισημαίνει πως η ανακρίβεια των δημοσιογράφων μπορεί να οδηγήσει σε μη επιθυμητά αποτελέσματα. Ο τρόπος με τον οποίο συντάσσουν τα κείμενά τους πρέπει να μπορεί να γίνεται κατανοητός από άτομα τα οποία δεν έχουν ακαδημαϊκή μάθηση ή γενικότερα δεν είναι πνευματικά καταρτισμένα όσο το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού νεότερου πληθυσμού. (Social Market Foundation BBC news,2006) 1.5. Μη επιστημονικό κοινό και Επιστημονική κοινότητα 1.5.1 Επιστήμη και απλή κοινωνία Ο απλός καθημερινός άνθρωπος είναι αυτός που επηρεάζεται άμεσα από τον επιστημονικό τομέα και από τα επιστημονικά άρθρα που δημοσιεύονται με σκοπό την 23

ενημέρωσή του. Η επιστήμη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ζωή των ανθρώπων καθώς οι μελέτες και οι έρευνες που πραγματοποιούνται καθημερινά επιτρέπουν την καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης. Επειδή όμως η επιστημονική κοινότητα είναι απρόσιτη από το απλό μη επιστημονικό κοινό, ο ρόλος των δημοσιογράφων έρχεται για να επιτύχει την μείωση της απόστασης αυτής. Στις προσπάθειες για να μετρηθεί η κατανόηση του κοινού προς την επιστήμη το 1988 ο Jon Miller (http://politikokafeneio.com/neo/index.php Brian Wynne 2005) ξεκίνησε μια έρευνα με την οποία έγιναν κλειστές ερωτήσεις για ουσιαστικά ζητήματα όπως η ατομική δομή ή οι διαφορές μεταξύ των ιών και των βακτηρίων και έπειτα σημειώθηκαν οι αποκρίσεις ενάντια στις "σωστές" απαντήσεις. Η αναφορά του 1991 των αμερικανικών Επιστημονικών Δεικτών (NSF, 1991b) δείχνει ότι μόνο το 6% του πληθυσμού μπορούσε να δώσει μια "επιστημονικώς σωστή" απάντηση σε μια ερώτηση σχετικά με τις αιτίες της όξινης βροχής. Ακόμα κι ανάμεσα στο "προσεκτικό κοινό", το 76% δεν μπορούσε να δώσει μια πιο συγκεκριμένη απάντηση από για την "μόλυνση". Αντίστοιχα η Ελλάδα κατέχει το τελευταίο ποσοστό κατανόησης από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες σε έρευνα που έγινε το 1989 και φαίνεται πως το ελληνικό κοινό αγνοεί επιστημονικές πληροφορίες που αντιστοιχούν στο επίπεδο γνώσεων ενός μαθητή (http://politikokafeneio.com/neo/index.php Brian Wynne 2005). Παρ όλ αυτά ο Simon Singh (www.cordis.lu/greece, 2002) φυσικός, συγγραφέας και δημοσιογράφος πιστεύει πως «Το κοινό προσπαθεί να επανασυνδεθεί με την επιστημονική αλήθεια» και αυτό το συμπέρανε από το γεγονός ότι στην ομιλία ενός επιστήμονα Φυσικής στην Αθήνα η προσέλευση του κοινού ήταν πολύ μεγάλη.. Ο άνθρωπος καθημερινά έρχεται αντιμέτωπος με δύσκολα ερωτήματα που σχετίζονται με την επιστήμη. Καλείται να λαμβάνει αποφάσεις που αφορούν την ζωή του, ερχόμενος σε σύγκρουση με τις γνώσεις και τις πεποιθήσεις του. Η έλλειψη γνώσεων εμποδίζει τον άνθρωπο να κατανοήσει την σημαντικότητα μερικών επιστημονικών ζητημάτων που μπορούν να βελτιώσουν την ζωή του. Η άγνοια του προκαλεί φόβο για το άγνωστο και τον εμποδίζει να εξελιχθεί. Με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας ο άνθρωπος συναντά όλο και περισσότερα συστήματα που καλείται να χρησιμοποιήσει ώστε να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Ο Jim Αl-Khalili θεωρητικός φυσικός καθηγητής του πανεπιστημίου Surrey στο Ηνωμένο Βασίλειο στη συνέντευξη που έδωσε στην CORDIS ( Ελληνικός Κόμβος Πληροφόρησης για Έρευνα και Καινοτομία)( www.cordis.lu/greece, 2006) ισχυρίζεται πως: «Το κοινό πρέπει να μάθει πότε μπορεί να εμπιστεύεται την επιστήμη και πότε όχι, ποιες έρευνες είναι αξιόπιστες και χρήσιμες και με ποιον τρόπο οι επιστήμονες κάνουν ανακαλύψεις 24

ή καταλήγουν σε συμπεράσματα. Η κοινωνία δεν χρειάζεται να κατανοήσει τις βασικές αρχές κάποιας περίπλοκης θεωρίας, αλλά πρέπει να γνωρίζει τις επιπτώσεις της και πόσο πιθανόν είναι να πρόκειται για ορθή περιγραφή της φύσης». Σε αυτό συμφωνεί και ο Simon Singh λέγοντας πως «Η επιστημονική γνώση θα τους οδηγήσει σε ορθές κρίσεις όταν καλούνται να ψηφίσουν ή να πάρουν μια απόφαση για την υγεία της οικογένειάς τους». Σύμφωνα με το άρθρο European Research in the Media: the Researchers point of view (Royal Society, 2007 :16), κάποιοι από τους σημαντικούς λόγους για τους οποίους οι πολίτες είναι καλό να γνωρίζουν τις προόδους της επιστήμης είναι : α) για να έχουν τη δυνατότητα να ενεργούν αυτόνομα και να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις β) είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι τα χρήματα που συγκεντρώνονται από τους φόρους που πληρώνουν στο κράτος επενδύονται σε κάτι που έχει μέγιστη σημασία για την ανάπτυξη της ανθρώπινης ζωής και γ) επειδή η επιστήμη επηρεάζει μερικούς κοινωνικούς τομείς οι οποίοι είναι πιο ευάλωτοι σε θέματα που αφορούν την κοινή γνώμη (π.χ. περιβάλλον, τεχνολογία κ.λπ.). Για να είναι λοιπόν σε θέση ο απλός πολίτης να κάνει τις σωστές επιλογές πρέπει να εξοικειωθεί με τις επιστημονικές ιδέες. Πρέπει να ενημερώνεται σωστά για τις εξελίξεις ώστε να είναι σε θέση να ξεχωρίζει τα πραγματικά γεγονότα από τις λανθασμένες πληροφορίες. Τρεις είναι οι βασικοί προσωπικοί λόγοι για τους οποίους είναι σημαντικό, αν όχι αναγκαίο, να γνωρίζει ο άνθρωπος σχετικά με την επιστήμη (Κουλαϊδής Βασίλης κ συν., 2002-4: 25-30) Α) Η κατανάλωση : κάθε νέο προϊόν έχει επενδυμένο επάνω του ένα μεγάλο κομμάτι επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης. Γι αυτό το λόγο κάθε πολίτης πρέπει να είναι σε θέση να κατανοεί τα προϊόντα αυτά που καλείται να χρησιμοποιεί καθημερινά Β) Η ασφάλεια- υγεία : κατανοώντας τα εξελιγμένα προϊόντα και αναπτύσσοντας ένα ορθολογικό σύστημα ελέγχου και φιλτραρίσματος των επιστημονικών πληροφοριών θα είναι σε θέση ο απλός πολίτης να προστατεύεται από βλαβερές ουσίες Γ) Η προσωπική συγκρότηση : η ραγδαία εξέλιξη της επιστήμης τα τελευταία χρόνια, απομακρύνει τον άνθρωπο από την επιστημονική κοινότητα κυρίως όταν αυτός παύει να έχει συστηματική επαφή με αυτή κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του. Γι αυτό το λόγο είναι αναγκαίο να επανασυνδεθεί ο άνθρωπος με την επιστημονική σκέψη και να ξεπεράσει το στάδιο της άγνοιας. Πέρα από αυτό το λόγο όμως, υπάρχουν τρεις επιπλέον αντικειμενικές συνθήκες που καθιστούν απαραίτητη την κατανόηση της επιστήμης : η μαζικοποίηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες η ταχύτερη εξαγωγή επιστημονικής γνώσης στο δημόσιο πεδίο σε σύγκριση με το παρελθόν 25