ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΚΟΝΗΣ ΛΟΓΩ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΚΟΝΗΣ ΛΟΓΩ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Μεσσάρης ιονύσιος, Μποσδογιάννη Αγγελική, Ρώτη Σοφία, Κωστοβασίλης Ιωάννης Μέλη της Ειδικής Επιστηµονικής Επιτροπής Περιβαλλοντικής ιαχείρισης Έργων Πολιτικού Μηχανικού Τ.Ε.Ε., Καραγεώργη της Σερβίας 4, 102 48 ΑΘΗΝΑ KEYWORDS : Σκόνη, αιωρούµενα σωµατίδια, κατασκευαστική δραστηριότητα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με βάση τις τρέχουσες µετρήσεις στην Ελλάδα, τα αιωρούµενα σωµατίδια PM 10 παρουσιάζουν σηµαντικές υπερβάσεις των στόχων της ισχύουσας Οδηγίας (99/30/ΕΕ) και η παρουσία τους µπορεί σε µεγάλο βαθµό, να αποβεί επιβαρυντική για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Στην παρούσα εργασία προτείνονται συγκεκριµένα µέτρα για την αντιµετώπιση του διαρκώς αυξανόµενου προβλήµατος της σκόνης και ιδιαίτερα της εργοταξιακής σκόνης. Προτείνεται επίσης όπως, ο έλεγχος της σκόνης ισχυροποιηθεί µε την θέσπιση αναλόγων διαδικασιών στο πλαίσιο της υφιστάµενης νοµοθεσίας ή και νέων διατάξεων και στην εντατικοποίηση της αστυνόµευσης. DUST PROBLEM DUE TO THE CONSTRUCTION PROCESS Messaris Dennis, Bosdogiani Angeliki, Roti Sofia, Kostovassilis Ioannis Members of the Scientific Committee for the Environmental Management of Civil Engineer Works of the Technical Chamber of Greece, 4 Karageorgi tis Servias Street, 102 48 Athens, Greece KEYWORDS : Fugitive dust, suspended particles, construction process. ABSTRACT According to recent measurements the PM 10 concentration exceeds the proposed limits of European Directive (99/30/EU). The presence of PM 10 might cause problems to public health as well as to the environment. Herewith specific techniques for dust prevention and suppression are proposed especially for dust produced from construction. Legal and legitable measurements should be taken in order to minimize the problem. 1

1. ΓΕΝΙΚΑ Με τον όρο αιωρούµενα σωµατίδια χαρακτηρίζονται τα σωµατίδια εκτός από τα σταγονίδια νερού, που βρίσκονται σε ελεύθερη µορφή στον αέρα και έχουν κατάλληλες διαστάσεις και ειδικό βάρος έτσι που να παραµένουν αρκετό χρόνο σε αιώρηση. Σηµαντικές πηγές των σωµατιδίων σε περιοχές που υπάρχει έλλειψη φυτοκάλυψης και ξηρό κλίµα, είναι το έδαφος και τα φαινόµενα επαναιώρησης κατακαθηµένου σωµατιδιακού υλικού, οι µη ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι και λεωφόροι ή ακόµη και τα εναποτιθέµενα υλικά (άµµος, κ.λ.π.) στο ύπαιθρο και άλλες πηγές εξαιρουµένων των εξωτερικών καύσεων και καµινάδων. Επίσης, άλλες πηγές είναι οι βιοµηχανικές δραστηριότητες, η παραγωγή τσιµέντου, γύψου, τα χυτήρια µεταλλεύµατος, τα αυτοκίνητα, οι πυρκαγιές, οι αγροτικές δραστηριότητες, οι κατασκευές. Στο σχήµα 1. που ακολουθεί δίνονται τα ποσοστά συµβολής των διαφόρων πηγών ρύπανσης στην αύξηση των συγκεντρώσεων των αιωρούµενων σωµατιδίων, σύµφωνα µε την έκθεση για την ποιότητα του αέρα της EPA, του 1997. Όπως προκύπτει από το σχήµα αυτό η κατασκευαστική δραστηριότητα ευθύνεται σε ποσοστό 13% για την αύξηση των συγκεντρώσεων των αιωρούµενων σωµατιδίων. Ωστόσο, επειδή τα ποσοστά αυτά µεταβάλλονται ανάλογα µε τις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες που επικρατούν, κρίνεται αναγκαία η καταγραφή των πηγών και η εκτίµηση της συµβολής τους στη ρύπανση στη συγκεκριµένη υπό µελέτη γεωγραφική ενότητα. 17% 3% 13% Κατασκευαστική δραστηριότητα Ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι 8% Μη ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι 19% 40% Γεωργία, υλοτοµία, πυρκαϊές ιάβρωση από τον αέρα / άλλες φυσικές πηγές Υπόλοιπες Σχήµα 1. Ποσοστά συµβολής των πηγών ρύπανσης στην αύξηση των συγκεντρώσεων των αιωρούµενων σωµατιδίων 2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ Είναι επιστηµονικά δύσκολο να εκτιµηθεί το ακριβές µέγεθος της συµβολής των µεγάλων έργων που έγιναν τα τελευταία χρόνια στην περιοχή τoυ Λεκανοπεδίου Αττικής, στη συνολική ατµοσφαιρική ρύπανση της πρωτεύουσας, καθώς στη χώρα µας δεν υπήρξε ποτέ συστηµατική και µακροχρόνια καταγραφή των µικροσωµατιδίων και έτσι δεν µπορεί να γίνει σύγκριση µε τις συγκεντρώσεις πριν από το 2000. Το κλάσµα των αιωρούµενων σωµατιδίων PM 10 λόγω του µικρού µεγέθους τους διαχέονται πιο εύκολα στην ατµόσφαιρα, διεισδύουν στους πνεύµονες και προσβάλουν τον ανθρώπινο οργανισµό. Επηρεάζουν την αναπνοή και προκαλούν ασθένειες στο αναπνευστικό σύστηµα. Οµάδα υψηλού κινδύνου αποτελούν οι ηλικιωµένοι, τα παιδιά και τα άτοµα που πάσχουν από άσθµα. Επίσης σύµφωνα µε µελέτη της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας για την επίδραση των PM 10 στην ανάπτυξη του εµβρύου προέκυψε για πρώτη φορά συσχετισµός των ρύπων αυτών µε την οµαλή ανάπτυξη των πνευµόνων προτού το παιδί έλθει στη ζωή ως αυτόνοµος οργανισµός. 2

Πέραν της επιδηµιολογικής τους σηµασίας, τα PM 10 είναι υπεύθυνα και για τη µείωση της ορατότητας, τις ενδεχόµενες καταστροφές στις επιφάνειες που επικάθονται (µνηµεία, δάση κ.λ.π.), τις φθορές στις µεταλλικές επιφάνειες, στις βαφές καθώς και για την αισθητική ρύπανση που προκαλούν µε τη µορφή σκόνης. Επίσης δηµιουργούν προβλήµατα στα φυτά και τα δένδρα επιβραδύνοντας το ρυθµό ανάπτυξή τους λόγω του ότι εµποδίζουν την ηλιακή ακτινοβολία. 3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 3.1. Νοµοθετικό πλαίσιο Στον πίνακα 3.1 δίνονται τα όρια για τα ολικά αιωρούµενα σωµατίδια, σύµφωνα µε την οδηγία 80/779/ΕΟΚ, όπως αυτά ισχύουν µέχρι 31-12-2004. Η µέτρηση των ολικών αιωρούµενων σωµατιδίων γίνεται µε τη µέθοδο του µαύρου καπνού. Περίοδος αναφοράς Τιµές ορίων για αιωρούµενα σωµατίδια (σε µg/m 3 ) ΕΤΟΣ (1/4-31/3) 80 (διάµεσος ηµερήσιων µέσων τιµών απ όλο το έτος) ΧΕΙΜΩΝΑΣ (1/10-31/3) 130 (διάµεσος ηµερήσιων µέσων τιµών όλου του χειµώνα) ΕΤΟΣ (αποτελείται από µονάδες 250 (98% όλων των ηµερήσιων µέσων τιµών απ όλο το έτος) 24ωρων περιόδων µετρήσεως) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1. Τιµές ορίων για τα ολικά αιωρούµενα σωµατίδια (σε µg/m 3 ) σύµφωνα µε την οδηγία 80/779/ΕΟΚ Με µια σειρά από νέες σχετικά οδηγίες σχετικά µε την ατµοσφαιρική ρύπανση, θεσπίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, πέραν των άλλων, νέα όρια για τους διάφορους ατµοσφαιρικούς ρύπους, ενώ παράλληλα εισήχθη η υποχρέωση µέτρησης και νέων ρύπων, µεταξύ των οποίων το αναπνεύσιµο κλάσµα των ολικών αιωρούµενων σωµατιδίων, µε διάµετρο µικρότερη από δέκα µικρά, τα PM 10. Στην παρούσα φάση για τις οριακές τιµές των αιωρούµενων σωµατιδίων PM 10 στον αέρα του περιβάλλοντος, έχει εκδοθεί η οδηγία 99/30/ΕΕ (ΦΕΚ 125/Β/5-6-2002). Με βάση την οδηγία αυτή θεσπίζονται νέα όρια για την προστασία της ανθρώπινης υγείας, που έχουν ως ηµεροµηνία εφαρµογής την 1-1-2005. Οριακή τιµή 50 µg/m 3 µέση ηµερήσια τιµή, της οποίας δεν πρέπει να σηµειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 35 φορές ανά έτος 40 µg/m 3 µέση ετήσια τιµή Ενδεικτική οριακή τιµή για προετοιµασία 2002 2003 2004 2005 65 µg/m 3 60 µg/m 3 55 µg/m 3 50 µg/m 3 44,8 43,2 41,6 40 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2. Τιµές ορίων για τα PM 10 (σε µg/m 3 ) σύµφωνα µε την οδηγία 99/30/ΕΕ Τα όρια αυτά δεν είναι στην παρούσα φάση δεσµευτικά για τα κράτη µέλη, αλλά πρέπει να παρακολουθείται η πορεία εξέλιξης τιµών ρύπανσης, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή, κατά την ηµεροµηνία έναρξης ισχύος η τήρηση των οριακών τιµών. Για τα αιωρούµενα σωµατίδια δεν προβλέπεται από την κείµενη νοµοθεσία (Ελληνική και Ευρωπαϊκή) όριο συναγερµού. Με τη νέα οδηγία καταργείται η µέθοδος του µαύρου καπνού για τον προσδιορισµό των σωµατιδίων και αντικαθίσταται µε τη µέτρηση των συγκεντρώσεων των σωµατιδίων διαµέτρου µικρότερης των 10 µm, PM 10, µε τη µέθοδο της β-ακτινοβολίας. 3.2. Μετρήσεις ιαχρονικά η ατµοσφαιρική ρύπανση από ολικά αιωρούµενα σωµατίδια στην περιοχή της Αθήνας παρουσιάζει πτωτική τάση ή τάση σταθεροποίησης µε βάση τα στοιχεία που προέρχονται 3

από τους σταθµούς µε µεγάλη χρονοσειρά δεδοµένων, από το 1984 έως το 2001 (έκθεση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε). Η τάση αυτή φαίνεται να είναι αποτέλεσµα της απαγόρευσης της λειτουργίας των εργασιών λατόµευσης, της ανάσχεσης και εν συνεχεία µείωσης των οικοδοµικών δραστηριοτήτων (1985 1995), της διακοπής λειτουργίας εργοστασίων τσιµέντων, της χρήσης µηχανηµάτων καθαρισµού των δρόµων, των ελέγχων στη βιοµηχανία. Η σύστασή τους (γαιώδη αιωρήµατα) δείχνει ότι οι κύριες πηγές είναι φυσικές, οι οποίες όµως στην περίπτωση της Αθήνας προέκυψαν από ανθρώπινη ευθύνη. Τέτοιες πηγές είναι η αποψίλωση των βουνών της Αττικής, τα ανοικτά νταµάρια, η εγκατάλειψη οικοδοµικών αδρανών υλικών ή η µεταφορά τους µε φορτηγά που δεν πληρούν περιβαλλοντικούς κανόνες έκλυσης σκόνης. Η µέτρηση των PM 10 ξεκίνησε το 2001 σε οκτώ σταθµούς που καλύπτουν το λεκανοπέδιο της Αθήνας (Αριστοτέλους, Λυκόβρυση, Μαρούσι, Πειραιά, Αγ. Παρασκευή, Γουδί, Ζωγράφου, Θρακοµακεδόνες) και σε τέσσερις σταθµούς στη Θεσσαλονίκη (Κορδελιό, Πανόραµα, Πλατεία Αγ. Σοφίας, Σίνδος). Είναι από τους νέους ρύπους που άρχισαν να µετρώνται πρόσφατα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποτελούν σηµαντικό πρόβληµα, ειδικά στις νότιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύµφωνα µε τις εκθέσεις για την ατµοσφαιρική ρύπανση της Αθήνας της /νσης Ε.Α.Ρ.Θ. του ΥΠΕΧΩ Ε και τις αντίστοιχες εκθέσεις για την ατµοσφαιρική ρύπανση στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης της /νης Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, τα PM 10 παρουσιάζουν σηµαντικές υπερβάσεις των στόχων της νέας οδηγίας 99/30/ΕΕ, κατά τα έτη 2001, 2002 και 2003 στην πλειονότητα των σηµείων µέτρησης. Στον πίνακα 2.3. δίνονται οι µέσες ετήσιες τιµές PM 10 (ωριαίες τιµές, µg/m 3 ) όπως προέκυψαν από τις µετρήσεις των οκτώ σταθµών του λεκανοπεδίου της Αθήνας. Υπερβάσεις στη µέση ετήσια τιµή των 46,4, 44,8 και 43,2 µικρογραµµαρίων αντίστοιχα για τα έτη 2001, 2002 και 2003 καταγράφηκαν σε όλους τους σταθµούς, και ιδιαίτερα του Πειραιά, της Λυκόβρυσης και της οδού Αριστοτέλους. ΕΤΟΣ ΠΕΙΡ ΜΑΡ ΖΩΓ ΛΥΚ ΑΓ.ΠΑΡ. ΑΡΙ ΓΟΥ ΘΡΑ 2001 57 55 35 60 47 55 50 31 2002 63 69 35 62 38 55 53 34 2003 54 38 34 59 37 56 22 32 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3. ιαχρονική µεταβολή µέσων ετήσιων τιµών PM 10 (ωριαίες τιµές, µg/m 3 ) Υπερβάσεις ωστόσο σηµειώθηκαν και στην οριακή τιµή της µέσης ηµερήσιας συγκέντρωσης, η οποία δεν πρέπει να υπερβαίνεται περισσότερες από 35 φορές το έτος. Κατά το 2001 στους νέους σταθµούς του δικτύου µέτρησης ατµοσφαιρικής ρύπανσης, σηµειώθηκαν σηµαντικές υπερβάσεις της τιµής στόχου στους σταθµούς Αγ. Παρασκευής και Γουδιού. Υπέρβαση του στόχου της µέσης ηµερήσιας συγκέντρωσης των 65 µg/m 3 σηµειώθηκε κατά τη διάρκεια του 2002 σε πέντε από τους οκτώ σταθµούς µέτρησης της Αθήνας, µε αριθµό ηµερών υπέρβασης που κυµάνθηκε από 71 ηµέρες στο σταθµό Αριστοτέλους, µέχρι 121 ηµέρες στο σταθµό Πειραιά. Αλλά και το 2003 σε δύο από τους οκτώ σταθµούς που µετράται ο συγκεκριµένος ρύπος, στην Αριστοτέλους και τη Λυκόβρυση, παρουσίασε 79 και 113 ηµέρες αντίστοιχα, ωριαίες τιµές πάνω από την επιτρεπόµενη των 60 µg/m 3. Στη Θεσσαλονίκη οι συγκεντρώσεις των PM 10 ήταν υψηλές σε όλους τους σταθµούς µέτρησης τόσο κατά το 2002 όσο και κατά το 2003. Οι υπερβάσεις στις οριακές συγκεντρώσεις παρατηρήθηκαν κυρίως στους σταθµούς που βρίσκονται σε αστικές περιοχές (Πλ. Αγ. Σοφίας και Κορδελιό) και σε µικρότερη έκταση στο σταθµό της Σίνδου. Ο αριθµός ηµερών, κατά το έτος 2002, που η µέση ηµερήσια συγκέντρωση των PM 10 ξεπέρασε την 24ωρη οριακή τιµή κυµάνθηκε από 66 ηµέρες για το σταθµό της Σίνδου έως 179 ηµέρες για το σταθµό της Πλατείας Αγ. Σοφίας. Κατά το έτος 2003 ξεπέρασε την οριακή µέση ηµερήσια συγκέντρωση στο σταθµό του Κορδελιού κατά 128 ηµέρες, στο σταθµό Πλατεία Αγ. Σοφίας 168 ηµέρες και στο σταθµό της Σίνδου 92 ηµέρες. Βελτιωµένη εµφανίζεται η κατάσταση στο σταθµό του 4

Πανοράµατος, όπου η µέση ετήσια συγκέντρωση των παρέµεινε κάτω από το ενδεικτικό όριο κατά τη διάρκεια και των δύο ετών. Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι τα PM 10 είναι πρόσφατα παρακολουθούµενος ρύπος, για τον οποίον υπάρχουν µόλις τρία χρόνια µετρήσεων. Συνεπώς δεν µπορούν ακόµη να εξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα. Ωστόσο, τουλάχιστον στην περιοχή του λεκανοπεδίου της Αθήνας από τις προαναφερόµενες µετρήσεις διαφαίνεται τάση µείωσης των συγκεντρώσεων. Σε όλες σχεδόν τις χαρακτηριστικές θέσεις µέτρησης προέκυψε ότι οι συγκεντρώσεις των PM 10 εµφανίζουν µείωση κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου. Επίσης η ηµερήσια διακύµανση των συγκεντρώσεων παρουσιάζει διάφορες αιχµές και κυρίως τις βραδινές ώρες, γεγονός που µπορεί να συνδυαστεί µε παραγωγή δευτερογενών σωµατιδίων από φωτοχηµικές αντιδράσεις αλλά και µε παραγωγή πρωτογενών σωµατιδίων από ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως τζάκια και λειτουργία κεντρικής θέρµανσης. Οι συγκεντρώσεις των PM 10, κατά τα έτη 2002 και 2003, µετρήθηκαν στην παραλία του Ασπροπύργου και στις εργατικές κατοικίες της Μάνδρας. Η ετήσια µέση τιµή ήταν σχεδόν διπλάσια από την οριακή τιµή, ενώ σηµειώθηκαν 250 υπερβάσεις της ενδεικτικής 24ωρης τιµής. Ωστόσο οι συγκεντρώσεις το 2003 εµφανίζονται και εδώ χαµηλότερες. Τέλος, σύµφωνα µε τις µετρήσεις του ικτύου Παρακολούθησης της Ποιότητας του Αέρα ( ΠΠΑ) που έχει εγκατασταθεί στα Μεσόγεια (Γλυκά Νερά, Μαρκόπουλο, Σπάτα, Παλλήνη, Κορωπί) και λειτουργεί µε ευθύνη του Αερολιµένα Ελ. Βενιζέλος, η ετήσια µέση τιµή των συγκεντρώσεων των PM 10 εµφανίζεται αυξηµένη σε σχέση µε την οριακή στους σταθµούς Γλυκά Νερά και Κορωπί. 4. ΜΕΤΡΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΚΟΝΗΣ ΕΡΓΟΤΑΞΙΑΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ Η εστίαση του ενδιαφέροντος στο κλάσµα εκείνο της διαφεύγουσας σκόνης το οποίο έχει ως προέλευση την εργοταξιακή δραστηριότητα καθιστά ευκολότερο τον έλεγχο της κατάστασης, κυρίως µέσω της λήψης ορατών µέτρων άµεσης αποτελεσµατικότητας. Τα µέτρα µε τελικό στόχο τη µείωση της συγκέντρωσης της εισπνεύσιµης και αναπνεύσιµης σκόνης για να είναι αποτελεσµατικά, πρέπει να συσχετίζονται µε την κινητική συµπεριφορά της σκόνης, που περιλαµβάνει: το δυναµικό εκποµπής, την γένεση, εκποµπή, αιώρηση, µεταφορά, απόθεση, επαναιώρηση. Προτείνονται λοιπόν τρεις βασικοί άξονες δράσης που αφορούν: α) στην µείωση των εκποµπών και που συναρτώνται µε την διαθεσιµότητα και ετοιµότητα της τεχνολογίας και β) στην παρουσία ή στην δυνατότητα παρουσίας στο αέριο περιβάλλον της σκόνης, κυρίως µέσω λειτουργικών και επεµβατικών δράσεων στον αστικό ιστό και στον άµεσο περιαστικό χώρο. 4.1. Βραχυπρόθεσµα µέτρα Αναγκαία κατ αρχήν είναι η κατανόηση της κινητικής της σκόνης, της επίδρασης των µετεωρολογικών παραµέτρων, της συµµετοχής στην σκόνη της κάθε είδους πηγής καθώς και της συµβολής του εδάφους και του γεωαναγλύφου στο πρόβληµα. Επιπλέον απαιτείται ανάπτυξη και βελτίωση των τεχνικών µέτρησης καθώς και ανάπτυξη και ρύθµιση µοντέλων πρόβλεψης τοπικών συστηµάτων διασποράς. Η καταγραφή των εργοταξιακών πηγών (σταθερών ή κινητών, σηµειακών ή επιφανειακών, αδειοδοτηµένων ή µη) εντός µίας περιορισµένης γεωγραφικής περιοχής βοηθά πολύ στην διερεύνηση της γένεσης της σκόνης και στα µέτρα ελέγχου εκποµπών. Παράλληλα, για την εκτίµηση της εργοταξιακής συνεισφοράς στο τοπικό δυναµικό σκονογένεσης, χρήσιµη θα ήταν η καταγραφή σε ηλεκτρονικούς χάρτες των επιφανειών της περιοχής µε το δυναµικό εκποµπής κατά τον τύπο του εδάφους και το ποσοστό και είδος κάλυψης, την φύτευση και υγρασία και της κατάστασης τους, άνεµο, θερµοκρασία και ηλιασµό. Επιπλέον απαραίτητη κρίνεται η επιδηµιολογική σύνδεση των καταγραφοµένων ιατρικών περιστατικών µη λοιµώδους αιτιολογίας, 5

της εν γένει κλινικής εικόνας και εξέλιξης τους µε την κατάσταση των πηγών προελεύσεως και του τρόπου διασποράς του συγκεκριµένου αιτιολογικού παράγοντα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η εύρεση της επιδηµικής καµπύλης και η σύνδεση της µε µοντέλα πρόβλεψης επιπτώσεων και η ανάπτυξη µηχανισµών πρόβλεψης και έγκαιρης προειδοποίησης. Τέλος αναγκαία είναι η ενηµέρωση της κοινής γνώµης, η ευαισθητοποίηση του κρατικού µηχανισµού και η θέσπιση αυστηρότερων προδιαγραφών που θα ωθήσουν την κατασκευαστική βιοµηχανία στην υιοθέτηση µηχανισµών και διαδικασιών νέας τεχνολογίας. 4.2. Μεσοπρόθεσµα µέτρα Η µεσοπρόθεσµη δράση αφορά κατ αρχήν στις βελτιώσεις και στον εκσυγχρονισµό του νοµοθετικού και θεσµικού πλαισίου δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο µηχανισµό αστυνόµευσης. Ήδη έχει ατονήσει το µέτρο των καλυµµάτων των φορτηγών µεταφοράς χύδην αδρανών, κυρίως λόγω της αναποτελεσµατικής αστυνόµευσης. Ένας άλλος άξονας θέσπισης νοµοθετικού πλαισίου για την υποβοήθηση του ελέγχου προκύπτει από το προϊόν που παράγει το εργοτάξιο και από την διαδικασία παραγωγής του. Αυστηρότερες προδιαγραφές ως προς τον τρόπο κατασκευής µπορεί να επιφέρουν µείωση εκποµπών από επενδυµένες επιφάνειες (οδοστρώµατα οδών, υπαιθρίων χώρων στάθµευσης και αποθηκών, και πεζοδροµίων, ταρατσών, στεγών κλπ), κυρίως µέσω της αύξησης της ποιότητας και του είδους των υλικών (αντοχή σε φθορά, τριβή, θραύση, διάρκεια, απόσπαση αδρανών, ευκολία καθαρισµού κλπ). Στις µη επενδυµένες επιφάνειες (περιαστικοί χώροι, ακάλυπτοι, πάρκα και συναφή), η υποχρεωτική δενδροφύτευση και χαµηλή φυτοκάλυψη θα πρέπει να γίνει κανόνας. Αναφορικά δε µε την διαδικασία παραγωγής του τεχνικού έργου, προτάσεις όπως: η άδεια κατεδάφισης να ισχύει για σύντοµο χρονικό διάστηµα ή να ενσωµατώνεται στην άδεια κατασκευής (περιορισµός χρόνου ανεπενδύτων επιφανειών και οχλουσών δραστηριοτήτων), δηλώσεις εργολάβων για διάθεση περιβαλλοντικά αποδεκτών διαδικασιών µεθόδων, εξοπλισµού και µηχανηµάτων εργασίας, προσκόµιση στην αρµόδια αρχή φωτοτεκµηριωµένης κατάστασης περατωµένου έργου, είναι µερικά από τα προτεινόµενα διαδικαστικά µέτρα που σε επίπεδο κανονισµού θα είχαν σηµαντική συνεισφορά στην βελτίωση του προβλήµατος. Παράλληλα αναγκαία κρίνεται η µέριµνα για εξίσου ρυπαίνουσες δραστηριότητες (π.χ. αγροτικές, εγκαταστάσεις εσταυλισµού ζώων, επεξεργασία τροφίµων, διάβρωση αγροτικών εδαφών, χρήση αδρανών στους τάπητες κυκλοφορίας χαµηλού δείκτη φθοράς), ή µειονεκτικές καταστάσεις (τακτικός οδοκαθαρισµός όλων των οδών µε φόρτους>500 οχ/ηµέρα, επιστρώσεις όλων των οδών υψοµέτρου <1000 m και φόρτων >500 οχ/ω), ταυτόχρονα µε την ανάληψη προγραµµάτων ευαισθητοποίησης πολιτών και έρευνας προς περαιτέρω ανάπτυξη και εισαγωγή τεχνολογιών καθαρισµού και δέσµευσης στην πηγή. Ο λόγος είναι, ότι η αντίδραση των φορέων της κατασκευαστικής δραστηριότητας θα είναι µεγάλη, η απειλή για την αύξηση των τιµών έργου λόγω του κόστους των µέτρων ορατή και κατ επέκταση η υπαναχώρηση της πολιτικής βούλησης πολύ πιθανή, γεγονός ευνοϊκό για τους εργολήπτες. Ένα δε από τα πιο ισχυρά επιχειρήµατα θα είναι ότι η συνεισφορά των εργοταξίων στο συνολικό πρόβληµα είναι µηδαµινή. Χωρίς αποδεικτικές µελέτες το επιχείρηµα θα είναι σωστό, άσχετα αν καθηµερινά διαπιστώνεται δια γυµνού οφθαλµού το αντίθετο. Θα πρέπει µέτρα να ληφθούν και για τις δραστηριότητες που τροφοδοτούν ή υποστηρίζουν την κατασκευαστική, όπως: επεξεργασίας ξύλου, χηµικών βιοµηχανιών και δη τσιµέντου και οικοδοµικών υλικών και οπωσδήποτε η βελτίωση των µεταφορών. 4.3. Μακροπρόθεσµα µέτρα Η µακροπρόθεσµη δράση αφορά µέτρα τα οποία σε αλληλεπίδραση µε την εφαρµοζόµενη πολιτική και τις τάσεις της στην καταπολέµηση της σκόνης εργοταξιακής προελεύσεως θα 6

προκαλέσουν κυρίως την βελτίωση των µεθόδων κατασκευής, τόσο µε την εισαγωγή νέας κατασκευαστικής τεχνολογίας, όσο και µε την εφαρµογή πιο αποδεκτών µεθόδων παραγωγής κατασκευαστικού έργου. Πέραν δε της διαµόρφωσης του, οπωσδήποτε αναγκαίου, νοµικού πλαισίου λήψης µέτρων, το κρισιµότερο στοιχείο για την επίτευξη ενός ολοκληρωµένου συστήµατος ελέγχου θα είναι η γενικευµένη ανάπτυξη των καταλλήλων κατασκευαστικών συνηθειών που θα επιτρέψουν κάτι τέτοιο. Με την βοήθεια των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και µε την αρχικά αυστηρή αστυνόµευση εφαρµογής των µέτρων είναι δυνατόν να περάσει η νέα αντίληψη σε όλες τις φάσεις ανάπτυξης ενός τεχνικού έργου. Από το σηµείο αυτό και πέρα η ανάγκη εύρεσης της καταλληλότερης κάθε φορά λύσης (από παραγωγική και οικονοµική πλευρά) προσαρµοσµένης στο εκάστοτε έργο εφόσον είναι και επιτυχής θα αποτελεί και κίνητρο µίµησης και εποµένως επέκτασης της επιδιωκόµενης νέας αντίληψης. Οι υπεύθυνοι διαχείρισης ενός έργου θα πρέπει να σκεφθούν ότι οι εκποµπές σκόνης µπορούν να προληφθούν ή να µειωθούν µε πέντε βασικούς τρόπους : 1. Μειώνοντας την παραγωγή σωµατιδίων και εποµένως την σκονοφόρτιση. 2. εσµεύοντας και αφαιρώντας τα σωµατίδια στις πηγές τους. 3. Μειώνοντας την παρουσία σωµατιδίων και εποµένως του δυναµικού εκποµπής τους. 4. Μειώνοντας την ταχύτητα του ανέµου στο επίπεδο του εδάφους εποµένως και την πιθανότητα παράσυρσης και αιώρησης. 5. Συνενώνοντας τα σωµατίδια µεταξύ τους, µε συνέπεια την αύξηση της ταχύτητας καθίζησης και µείωση της δυνατότητας παράσυρσης αιώρησης. Αναφορικά µε τον έλεγχο των σταθερών πηγών σκόνης, κατάλληλα µέτρα είναι: Ανάπτυξη προγράµµατος πρόληψης σε κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα που πρόκειται να αναληφθεί σύντοµα στο εργοτάξιο, δηλαδή σχέδιο ελέγχου σκόνης σε όλες τις φάσεις. Έρευνα καταστάσεως εργοταξιακών και περιβαλλουσών το εργοτάξιο οδών και κατακράτηση οδικής σκόνης και καθαρισµός, ειδικά µετά από έκτακτα περιστατικά (κόκκινη βροχή, ανεµοθύελλες, πληµµύρες και λασπορροές). Ο καθαρισµός των οδοστρωµάτων µε συστήµατα κενού θα πρέπει να προτιµάται. Περιορισµός της κίνησης µεταξύ ανεπενδύτων περιοχών και οδοστρωµάτων για την αποφυγή παράσυρσης υλικού µε τα ελαστικά σε µεγάλη απόσταση. Αποµόνωση των οδοστρωµάτων που δεν πρέπει να κυκλοφορούνται µε απλά τεχνικά µέσα. Περιορισµός του αριθµού εισόδων εξόδων στο εργοτάξιο. Επένδυση παρόδιων επιφανειών µε φύτευση ή κάλυψη (χαλίκωση, οδοστρωσία, οργανική γη, γεωσυνθετικά) του χώρου ευθύνης και κυρίως των επιφανειών που πρόκειται να δεχθούν κίνηση οχηµάτων και µηχανηµάτων. Πότισµα των δυνητικά πρασίνων περιοχών και διαβροχή οχλουσών επιφανειών αποτελούν επιπρόσθετα αναγκαία µέτρα. Κατάλληλη οργάνωση εργοταξίου για τη µείωση των πιθανών εκποµπών πχ: µειώνοντας το µέγεθος των επιφανειών εργασίας (σκαλωσιές, µέτωπα εκσκαφής, ανατίναξης, εκτοξευόµενων υλικών κ.λ.π.), διατάραξη ενός µέρους του εργοταξίου κάθε φορά, διαστρώνοντας τους δρόµους και τις περιοχές χώρων στάθµευσης του έργου (εφόσον προβλέπονται και είναι εφικτό) το ταχύτερο δυνατό, σταθεροποίηση των επιφανειών που θα µείνουν για µεγάλο χρονικό διάστηµα ανενεργές. Η αποψίλωση να προγραµµατίζεται µόνο για εκείνες τις περιοχές, στις οποίες πρόκειται να εργασθούµε λίαν προσεχώς. Στην προσπάθεια δηµιουργίας φυσικών ή τεχνητών παγίδων σκόνης σε συνδυασµό µε την αποτροπή της δράσης του ανέµου, ανεµοφράκτες και φύτευση πρέπει να κατασκευάζονται το ταχύτερο µε την µορφή περιφράξεων, όγκων κτιρίων καθώς και περιµετρική βλάστηση. Τα ανεµοπετάσµατα είναι υπέρ του δέοντος απαραίτητα ειδικά για τις περιοχές φύλαξης των αδρανών. 7

Σε επιφάνειες που αποµένουν ανενεργές µετά την περάτωση του έργου (νησίδες, χώροι παρά τους πτερυγότοιχους γεφυρών, µεγάλοι ακάλυπτοι χώροι κόµβων κ.ο.κ) πρέπει το έδαφος να σταθεροποιείται και η πρόσβαση να αποτρέπεται. Αναφορικά µε την σταθεροποίηση, την κατακράτηση δηλαδή της σκόνης πάνω στην επιφάνεια που την φέρει, αυτό µπορεί να γίνει είτε µε επένδυση (εφόσον είναι περιβαλλοντικά αποδεκτό), είτε µε συνεχή διαβροχή (εργοταξιακοί χώροι, προσβάσεις και αποθηκεύσεις αδρανών), είτε τέλος µε χηµική δέσµευση µε την χρήση οικονοµικών, αποδοτικών, εύχρηστων, µη τοξικών, υδατοδιαλυτών, βιοδιασπώµενων, και εν γένει περιβαλλοντικά ασφαλών προϊόντων (πχ πολυβινυλικά γαλακτώµατα). Ένας κατάλληλος συνδυασµός διαβροχής και χηµικών µπορεί να µειώσει την απαιτούµενη ενεργοβόρα συχνότητα διαβροχής, ενώ ένα πρόγραµµα σταθεροποίησης µπορεί να µειώσει την σκόνη κατά 30-80%. Συντήρηση των οδών και έγκαιρη εφαρµογή των επισκευών πριν η επέκταση των βλαβών προχωρήσει στην πλήρη αποδιοργάνωση του οδοστρώµατος. Ενώ, αναφορικά µε τις κινητές πηγές σκόνης, κατάλληλα µέτρα είναι: Επέκταση και ισχυροποίηση του µέτρου της κάλυψης του πήγµατος των οχηµάτων µεταφοράς υλικών που παράγουν σκόνη (αδρανή, κονίες, προϊόντα εκβραχισµού, εκσκαφών και κατεδαφίσεων, χρησιµοποιηµένος εξοπλισµός κ.α.) Μείωση της ταχύτητας κίνησης των οχηµάτων (ειδικά σε ανεπένδυτες οδούς). Αναφέρεται ότι µείωση 20% ταχύτητας των 70 Km/h µειώνει αντίστοιχα την εκποµπή σκόνης κατά 20%. Κατά το δυνατόν µείωση της κίνησης. Ο όγκος των εργοταξιακών µετακινήσεων είναι σε σταθερή συνάρτηση µε τον όγκο της παραγόµενης σκόνης και ειδικά των µηχανηµάτων "εκτός δρόµου" (off-road). Μειωµένη χρήση επενδεδυµένων οδών από οχήµατα και µηχανήµατα για την αποφυγή καταστροφής του οδοστρώµατος από την βαρεία κυκλοφορία. Κατεστραµµένα οδοστρώµατα αποτελούν πρόσθετη πηγή σκόνης. Θα πρέπει, όταν ξεκινάει νέα εργοταξιακή δραστηριότητα, να βρίσκεται η χρυσή τοµή στην κατανοµή των µετακινήσεων που συνδέεται µε την φέρουσα ικανότητα των οδοστρωµάτων, τις διελεύσεις και το βάρος των διερχοµένων αξόνων. Επιλογή κινητού εξοπλισµού επεξεργασίας (διάτρηση, κοπή, λείανση, θραύση, ανάµιξη κλπ) των υλικών του έργου περιβαλλοντικώς αποδεκτού, πιστοποιηµένου κατά CE, κατάλληλου για τις συγκεκριµένες συνθήκες εργασίας και µε ορθή χρήση. Η διάτρηση εν ξηρώ χωρίς αναρρόφηση ή διαβροχή αποτελεί ένα καλό παράδειγµα απαράδεκτης τακτικής. 4.4. Σχέδιο αντιµετώπισης εργοταξιακής σκόνης Παρακάτω παρατίθεται συντοµογραφικά ένας απλός κατάλογος κανόνων, ενδεικτικός και µη περιοριστικός, που θα µπορούσε να ισχύει στο εργοτάξιο παράλληλα µε το Χρονοδιάγραµµα, την Μελέτη και το Πρόγραµµα Κατασκευής, το Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας και την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. 4.4.1. Καθαιρέσεις, θραύσεις, εκρηκτικά Όλα τα δοµικά υλικά µε βάση τον αµίαντο πρέπει να αποµακρυνθούν µε την προβλεπόµενη διαδικασία πριν την κατεδάφιση. Συνεχής διαβροχή κατά την µηχανική ή χειρωνακτική κατεδάφιση και τον χειρισµό των παραγόµενων υλικών (µπάζα). Σταθεροποίηση των παραγόµενων επιφανειών κατεδάφισης και της ευρύτερης γειτονικής περιοχής. Προδιαβροχή των υλικών µέχρις επιτεύξεως βέλτιστης υγρασίας πριν την θραύση. Ρύθµιση της ποσότητας του νερού, έτσι ώστε να επιτυγχάνονται τα standards εκποµπής κατά την µηχανική αποδιοργάνωση του υλικού. 8

Σταθεροποίηση των θραυσιγενών επιφανειών των υλικών και των επιφανειών (έδαφος και µπάζα) αµέσως µετά την εφαρµογή κατεδάφισης µε εκρηκτικά. Επιλογή χρονικής στιγµής της έκρηξης πάντα υπό κατάλληλες µετεωρολογικές συνθήκες, έτσι ώστε η προβλεπόµενη διεύθυνση του ανέµου να µην κατευθύνει την παραγόµενη σκόνη προς ευαίσθητες περιοχές (π.χ. κατοικίες, µεγάλοι οδικοί άξονες, εργοστάσια), ούτε και η ένταση του να είναι ισχυρή (ανεµοριπές 10 m/sec). Συνεχής εργοταξιακή καταγραφή. Η χρήση εκρηκτικών κατά τις εργάσιµες ηµέρες και ώρες. Περιορισµός του µεγέθους του µετώπου ανατινάξεων, έτσι ώστε να επαρκούν τα µέσα του εργοταξίου για την σύντοµη επανασταθεροποίηση της περιοχής. Να διατηρούνται κατά το δυνατόν οι βραχώδεις και φυτεµένες επιφάνειες, πλησίον του χώρου εκρήξεων. 4.4.2. Χωµατουργικές εργασίες εκσκαφών, επιχώσεων, διαµορφώσεις επιφανειών, οδοστρωσία Κατά τον καθαρισµό και αποψίλωση του εργοταξίου να διατηρούνται, ει δυνατόν, ζωντανά το φυτικό υπόστρωµα, η χαµηλή βλάστηση και τα δένδρα που αποµακρύνονται, πλησίον του χώρου εργασιών για επαναφύτευση. ιαβροχή κατά την εκσκαφή ξηρών γαιών (διερεύνηση εδαφικής υγρασίας σε βάθος). Κατά την προσωρινή απόθεση υλικών (εκσκαφής και επιχώσεων) σταθεροποίηση µε διαβροχή για σχηµατισµό κρούστας ή µε κάλυψη. Προσεκτικός χειρισµός κατά την επίχωση, ήτοι αργή κένωση κάδου µηχανήµατος και πτώση από µικρό ύψος των υλικών. Είναι προτιµότερο η βέλτιστη υγρασία στο επίχωµα (ή στη αµµοκλίνη) να επιτυγχάνεται µε διαβροχή και ανάµιξη στον σωρό παρά µε διαβροχή του ήδη σχηµατισµένου επιχώµατος. Σταθεροποίηση της τελικής διαµορφωµένης επιφάνειας έως τον σχηµατισµό κρούστας. Όσον το δυνατόν µικρότερο διάστηµα µεταξύ διαµόρφωσης και συµπύκνωσης. ιαβροχή συµπιεσµένου επιχώµατος και διατήρηση της βέλτιστης υγρασίας µέχρι και στο 70% πριν την διάστρωση αδρανών, µπαλάστρου ή αµµοχάλικου. ιαβροχή ή άλλη σταθεροποίηση των στρώσεων υπόβασης αµέσως µετά την διάστρωση. εν θα παραµένουν περισσευούµενα υλικά (δάνειες γαίες, αδρανή στρώσεων, οικοδοµικά υλικά τεχνικών έργων) πλησίον του ασφαλτοτάπητα. 4.4.3. ιαταραγµένες περιοχές, εδάφη, περιβάλλων χώρος Αν πρόκειται οι διαταραγµένες επιφάνειες να παραµείνουν για µεγάλο χρονικό διάστηµα (30 ηµέρες) χωρίς περαιτέρω επεξεργασία απαιτείται σταθεροποίηση µεγάλης διάρκειας. Σε εκτεταµένες, αλλά µη γραµµικές περιοχές έργων, ανά 20 στρέµµατα περίπου, δηµιουργία περιµετρικής γραµµής από ανεµοφράκτες ύψους άνω του 1 m από υλικό µε περατότητα µικρότερη του 50%. Περιορισµός της κυκλοφορίας στις περιοχές αυτές µε φράκτες, µπάρες κλπ. Σταθεροποίηση των εδαφών µε διαβροχή ή χηµικό τρόπο. Καθηµερινή παρακολούθηση και καταγραφή των συνθηκών σε συνδυασµό µε την παραγόµενη σκόνη και συντονισµός των µέτρων ελέγχου. Οι τοίχοι, φράκτες, το πράσινο, η περιµετρική βλάστηση, να κατασκευαστούν το συντοµότερο δυνατόν. Χρήση συστήµατος συγκράτησης πρανών (σχάρες, δίχτυα, πλέγµατα, σαραζανέτια) µέχρι την ανάπτυξη βλάστησης που θα αναλάβει αυτόν τον ρόλο. 4.4.4. Μεταφορές γαιών, αδρανών και λοιπών υλικών Περιορισµός ταχύτητας κίνησης των οχηµάτων στο εργοτάξιο σε λιγότερο από 25 km/h. Συχνό κατάβρεγµα των οδών που αποτελούν άξονες κίνησης του εργοταξίου. 9

Έλεγχος για εµποδιζόµενο κλείσιµο από παγιδευµένα υλικά των θυρών εκκένωσης των κάδων ανατροπής φορτηγών, λεπίδων χωµατοσυλλεκτών, τοιχωµάτων πλευρικής ανατροπής, γάστρας βαγονιών, διανοµέων υλικών και λοιπών συναφούς λειτουργίας οχηµάτων. Τήρηση µίας απόστασης ασφαλείας (περί τα 10 cm) της άνω επιφάνειας του χύδην µεταφερόµενου υλικού από τα χείλη του πήγµατος για την αποφυγή διαφυγών κατά την µεταφορά. Υποχρεωτική χρήση πτυσσόµενων καλυµµάτων (µουσαµάδες) για τον περιορισµό διαρροής σκόνης κατά την µεταφορά, ευθύνη των φυλάκων του εργοταξίου. Σταθεροποίηση του µεταφερόµενου υλικού µε διαβροχή. Καθαρισµός των τροχών και της γάστρας των οχηµάτων κατά την έξοδο τους από το εργοτάξιο. ιατήρηση µηχανισµού επέµβασης καθαρισµού δηµοσίων οδών σε έκτακτες περιπτώσεις (τροχαίο ατύχηµα, άνοιγµα θύρας, ανατροπή οχήµατος κλπ) 4.4.5. Αµµοβολές, κοπές υλικών, καθαρισµοί Περιορισµός της ορατής εκποµπής σκόνης στο 40% κατά την υγρή ή την ξηρά αµµοβολή. Καθαρισµός και αποµάκρυνση από τον χώρο εργασίας του χρησιµοποιηµένου υλικού αµµοβολής. Η αµµοβολή να γίνεται σε αποµονωµένο χώρο µε την βοήθεια ειδικών κατασκευών (παραβάν, αντίσκηνα, πετάσµατα). Περιορισµός των ορατών εκποµπών στο 20% κατά τις κοπές. Υποχρεωτική χρήση της υγρής κατακράτησης σκόνης ή συστήµατος απορρόφησης κενού µε ευθύνη του εργοδηγού. Καθαρισµός σκουπιδιών και µπάζων µε απόξεση και ψεκασµό νερού ή µε υδροβολή. Σε περίπτωση καθαρισµού µε αέρα, να προηγείται της χρήσης του πεπιεσµένου αέρα, ο καθαρισµός µε απορρόφηση από βιοµηχανικά συστήµατα κενού. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αν στην συνείδηση των κατασκευαστικών επιχειρήσεων και των ελεγκτικών µηχανισµών δεν εδραιωθεί ισχυρά η ανάγκη πραγµατικής τήρησης των µέτρων ελέγχου σκόνης και δεν συνδεθεί η αντίστοιχη δραστηριότητα µε κάποιο ορατό αποτέλεσµα, λίγα πράγµατα θα επιτευχθούν σε επίπεδο λίγο πιο πάνω από άλλη µία νέα περιβαλλοντική µόδα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, /νση Ε.Α.Ρ.Θ. (1989) «Η ατµοσφαιρική ρύπανση στην περιοχή της Αθήνας». 2. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, /νση Ε.Α.Ρ.Θ. (2002), (2003), (2004) «Η ατµοσφαιρική ρύπανση στην περιοχή της Αθήνας». 3. /νη Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (2002), (2003) H ατµοσφαιρική ρύπανση στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης. 4. Ian Ferguson (1995) Dust and noise in construction process, HSE Contract Research Report No 73/1995, Invercloy House Brodick Isle of Arran KA278AJ. 5. Clark Country Department of Air Quality Management (2003) Dust Control Handbook, Las Vegas, NV 89155. 6. EPA (1997) National air quality and emissions treads report. 7. ETI Group Ltd (2003) Controlling dust from construction and demolition activity, project report. 8. Washington State Department of Ecology (2003) Techniques for dust prevention and suppression. 10