Απόψεις φοιτητών Νοσηλευτικής για την κλινική τους εκπαίδευση

Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας(2015) Τόμος 7,Τεύχος 3, 97-105 ISSN 1791-9649 Απόψεις φοιτητών Νοσηλευτικής για την κλινική τους εκπαίδευση Βασιλόπουλος Γ. 1, Βέργη Π. 2, Γαλάνη Γ. 2, Γεωργαλά Μ 2, Μπαμπάτσικου Φ. 3, Μαρβάκη Χρ. 4 1 Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αθήνα, Ελλάδα 2 Νοσηλεύτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αθήνα, Ελλάδα 3 Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αθήνα, Ελλάδα 4 Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αθήνα, Ελλάδα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Περίληψη Η κλινική εκπαίδευση των φοιτητών νοσηλευτικής αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό μέρος της ολοκλήρωσης των σπουδών αφού συνδυάζει θεωρητική γνώση με κλινική δεξιότητα. Επομένως, θεωρείται αναγκαίο να αξιολογείται. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η καταγραφή και ανάδειξη των απόψεων των φοιτητών του τμήματος Νοσηλευτικής Α του Τ.Ε.Ι Αθήνας για τον τρόπο, τους χώρους και τις συνθήκες που διεξάγεται η κλινική εκπαίδευση. Υλικό-Μέθοδος. Το υλικό αποτέλεσαν 327 φοιτητές του Β, Δ, ΣΤ και Ζ εξαμήνου κατά το ακαδημαϊκό έτος 2012-2013. Χρησιμοποιήθηκε σταθμισμένο ερωτηματολόγιο που αξιολογούσε τις δομημένες απαντήσεις σε κλίμακα Likert πέντε βαθμίδων Πάρα Πολύ, Πολύ, Μέτρια, Λίγο, Καθόλου. Το ερωτηματολόγιο που συμπλήρωνε ο φοιτητής, αξιολογούσε το περιβάλλον της κλινικής εκπαίδευσης, τον καθηγητή-κλινικό εκπαιδευτή και τον ίδιο τον φοιτητή. Συνολικά οι ερωτήσεις ήταν 44. Το συγκεκριμένο εργαλείο επιλέχθηκε σε συνεργασία με την Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας του ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ και αφού ακολουθήθηκε διαδικασία Delphi όπου συμμετείχαν 5 ειδικοί. Ένα μέλος της ομάδας έδινε τα ερωτηματολόγια στους φοιτητές που θα συμμετείχαν στην μελέτη. Η συμπλήρωση γίνονταν χωρίς την παρουσία του καθηγητή-κλινικού εκπαιδευτή, σφραγίζονταν και υπογράφονταν από εκπρόσωπο των φοιτητών και από τον καθηγητή. Συλλέγονταν και επιστρέφονταν στην Γραμματεία του τμήματος. Οι φάκελοι ανοίγονταν παρουσία των μελών της ΟΜΕΑ. Η στατιστική ανάλυση ήταν περιγραφικού τύπου. Χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 20. Αποτελέσματα: Ο χώρος όπου πραγματοποιείται η κλινική εκπαίδευση φάνηκε ότι αποτελεί το μείζον πρόβλημα, με τους φοιτητές να υπογραμμίζουν, σε ποσοστό 33.9% ( 110) ότι πληροί τις προϋποθέσεις σε μέτριο βαθμό. Αντίθετα ο βαθμός ανταπόκρισης των κλινικών εκπαιδευτών στις προσδοκίες των φοιτητών σε όλες τις προσδιοριστικές παραμέτρους είναι ιδιαίτερα υψηλός. Η αυτοαξιολόγηση των φοιτητών συγκέντρωσε επίσης υψηλό βαθμό. Συμπεράσματα: Η συγκεκριμένη μελέτη, έδειξε ότι οι φοιτητές αναφέρουν άλλοτε άλλου βαθμού ικανοποίηση στις παραμέτρους αξιολόγησης της κλινικής τους άσκησης. Επικεντρώνονται σε κάποιες παραμέτρους στα μειονεκτήματα ειδικά στο κλινικό περιβάλλον. Επίσης δείχνουν ότι ο καθηγητής- κλινικός εκπαιδευτής είναι σημαντικός παράγοντας για την μετατροπή της θεωρητικής γνώσης σε πρακτική δεξιότητα και την ανάπτυξη της κριτικής κλινικής σκέψης του φοιτητή. Τέλος, η αξιολόγηση έδειξε ότι οι φοιτητές κατά πλειοψηφία αναφέρουν ότι είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους. Λέξειςκλειδιά: Φοιτητές νοσηλευτικής, κλινικοί εκπαιδευτές, αξιολόγηση κλινικής εκπαίδευσης Cor. Author: Georgala Μ., Nurse, Thermopilon 55, Aigaleo, 12243 email: mgeorgala91@hotmail.com 97

Interscientific Health Care (2015) Vol 7, Issue3, 97-105. ISSN 1791-9649 Nursing students opinions about their clinical training Vasilopoulos G. 1, Vergi P. 2, Galani G. 2, Georgala M. 2,Babatsikou F. 3, Marvaki Cr. 4 1 Lecturer, Department of Nursing, Technological Educational Institute of Athens, Athens, Greece 2 RN, Department of Nursing, Technological Educational Institute of Athens, Athens, Greece 3 Associate Professor, Department of Nursing, Technological Educational Institute of Athens, Athens, Greece 4 Professor, Department of Nursing, Technological Educational Institute of Athens, Athens,Greece ABSTRACT Background: The clinical education of nursing students constitutes an inseparable piece of their education since it combines theoretical knowledge with clinical skills. Consequently, it is considered necessary for an evaluation to be held. Purpose: The purpose of this study was to discover the students opinions from Department of Nursing A of T.E.I. of Athens considering their clinical training. Material-Method: The material was 327 nursing students. A questionnaire was used using Likert 5-scale. The questionnaire was assessing the environment where the clinical education takes place, the clinical teacher and the student himself. The questions in total were 44. This specific tool was chosen in cooperation with the Internal Quality Unit of T.E.I. of Athens and after using Delphi was followed with the participation of 5 experts. A member of the evaluation team gave the questionnaires to the students who took part in the study. The students completed the questionnaires without the presence of the clinical teacher. The questionnaires were sealed and signed from a students representative and the teacher. They were gathered by the member of the evaluation team and returned to the secretary s office of the department. The envelopes were opened in presence of the evaluation team. The statistical analysis was descriptive and the statistical package SPSS 20 was used. Results: The main concern is apparently the environment where clinical education takes place, with the students underlining in 33.9% ( 110) that it qualifies the needed requirements in a mediocre degree. Clinical teachers were high evaluated in all the given parameters. Students self-evaluation was also very good in all parameters. Conclusions: This study showed that nursing students degree of satisfaction varies in the assessment parameters of this questionnaire. They tend to focus more on the deficiencies which exist especially those considering the clinical environment. It is also noticeable that the clinical teacher is an important factor when it comes to understanding theory in action and developing critical thinking. This evaluation also indicated that the majority of nursing students are consistent towards their responsibilities. Keywords: Nursing students, clinical educators, evaluation of clinical education, clinical training ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θεωρητική γνώση που λαμβάνουν οι φοιτητές μεταφράζεται σε πράξεις αλλά και κλινικές δεξιότητες κατά την διάρκεια της κλινικής εκπαίδευσης, 1,2,3 η οποία όχι μόνο σχηματίζει ορθά πρότυπα επαγγελματικής συμπεριφοράς, αλλά βοηθά και στην ανάπτυξη της κριτικής κλινικής νοσηλευτικής σκέψης των φοιτητών. 3,4,5 Είναι επόμενο λοιπόν η κλινική άσκηση να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της νοσηλευτικής εκπαίδευσης. 1,3 Από την άλλη, κατά την κλινική νοσηλευτική εκπαίδευση είναι δυνατόν να αναδειχθούν καταστάσεις έντονου στρες 1,3 όπως ο φόβος των φοιτητών για τυχόν λάθη κατά την εφαρμογή των νοσηλευτικών πράξεων, η αρνητική κριτική την οποία είναι δυνατόν να εισπράξουν από το νοσηλευτικό προσωπικό, η αξιολόγηση του κλινικού εκπαιδευτή, η αντιμετώπιση βαρέων περιστατικών ή περιστατικών σε τελικό στάδιο αλλά και η προσπάθεια να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του προσωπικού του τμήματος. 1,3,6 Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν την εκπαιδευτική διαδικασία στο κλινικό περιβάλλον συγκαταλέγονται οι σχέσεις των φοιτητών και του προσωπικού όπως και η παρουσία του κλινικού εκπαιδευτή ο οποίος καθοδηγώντας πριν, κατά και μετά το πέρας της νοσηλείας ελαττώνει το άγχος των φοιτητών. 3,7 Δεδομένου ότι οι κλινικοί εκπαιδευτές Υπεύθ. αλ/φίας: Γεωργαλά M., Νοσηλεύτρια Θερμοπυλών 55 Αιγάλεω, 12243 email: mgeorgala91@hotmail.com 98

λειτουργούν ως σύμβουλοι κρίνεται αναγκαίο να είναι εφοδιασμένοι τόσο με γνώσεις όσο και με κλινική και εκπαιδευτική νοσηλευτική εμπειρία. 3,8,9,10 Κατά την διάρκεια της κλινικής εκπαίδευσης οι εκπαιδευτές θα πρέπει να διευκολύνουν την μάθηση αναζητώντας αποτελεσματικούς τρόπους προσέγγισης των ασθενών. 3,12 Αξιοποιούν όλα τα διαθέσιμα μέσα υψηλής θεωρητικής γνώσης που μετουσιώνεται σε πρακτικές κλινικές νοσηλευτικές δεξιότητες έχοντας πάντα ως στόχο την επίτευξη της υψηλότερης κλίμακας κλινικής νοσηλευτικής ικανότητας του φοιτητή. 3,8,11 Η εκπαιδευτική διαδικασία εμπεριέχει τόσο την υψηλού επιπέδου διδασκαλία όσο και την αξιολόγηση οι οποίες είναι εξίσου απαιτητικές. Καμία από τις δύο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την άλλη. Για την εξασφάλιση της κλινικής εκπαίδευσης κρίνεται επιβεβλημένο να ληφθούν υπόψη οι παράγοντες που παρεμβαίνουν με την εκπαιδευτική διαδικασία καθώς και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του αξιολογητή και του ασκούμενου φοιτητή. Μια ουσιαστική σχέση μεταξύ εκπαιδευτή και φοιτητή διευκολύνει την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων καθώς επίσης βοηθά στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όπως πολλοί τομείς της νοσηλευτικής έτσι και η κλινική νοσηλευτική εκπαίδευση υπόκεινται διαχρονικά σε εξέλιξηέτσι ώστε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις μίας ταχέως αναπτυσσόμενης επιστήμης αλλά και κοινωνίας. 13 Η αξιολόγηση είναι δυνατόν να είναι είτε ωφέλιμη είτε όχι, 14,15 διότι μπορεί εύκολα να γίνει παραπλανητική γι αυτό και όλα τα στοιχεία που την πλαισιώνουν είναι επιστημονικά ορθό να εξετάζονται με ιδιαίτερη προσοχή και επιστημονική τεκμηρίωση. 15,16 Ένας μεγάλος αριθμός επιστημονικών συζητήσεων και εργασιών έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με τις διάφορες μεθόδους αξιολόγησης στην εκπαιδευτική διαδικασία, με την ποσοτική προσέγγιση να υπερτερεί της ποιοτικής και αντίθετα. 15,17,18 ΣΚΟΠΟΣ της παρούσας μελέτης ήταν η καταγραφή και ανάδειξη των απόψεων των φοιτητών του τμήματος Νοσηλευτικής Α του Τ.Ε.Ι Αθήνας για τον τρόπο, τους χώρους και τις συνθήκες που διεξάγεται η κλινική εκπαίδευση. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Το υλικό απετέλεσαν 327 φοιτητές των Β, Δ, ΣΤ και Ζ εξαμήνου, που πραγματοποιούσαν κλινική άσκηση σε Νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας στην Αττική κατά το ακαδημαϊκό έτος 2012-2013.Κατεγράφησαν όλοι οι φοιτητές που πραγματοποιούσαν κλινική άσκηση στα αντίστοιχα εξάμηνα. Δεν υπήρξαν φοιτητές οι οποίοι να δήλωσαν ότι δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στην μελέτη. Χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο αξιολογούσε τις απαντήσεις των φοιτητών σε διαβαθμισμένη κλίμακα Likert πέντε βαθμίδων Πάρα Πολύ/Πάντα, Πολύ/Συχνά, Μέτρια/Περιστασιακά, Λίγο/Σπάνια, Καθόλου/Ποτέ. Το ερωτηματολόγιο αξιολογούσε τρεις βασικούς άξονες: την διαδικασία και τον χώρο της κλινικής εκπαίδευσης, τον κλινικό εκπαιδευτή και τον ίδιο τον φοιτητή (αυτοαξιολόγηση). Κάθε άξονας προσδιορίζονταν από άλλες ερωτήσειςπαραμέτρους οι οποίες συνολικά ήταν 44. Το συγκεκριμένο εργαλείο επιλέχθηκε σε συνεργασία με την Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας του Τ.Ε.Ι. Αθήνας και αφού ακολουθήθηκε διαδικασία Delphi στην οποία συμμετείχαν 5 ειδικοί. Για την συλλογή των δεδομένων ακολουθήθηκε η εξής διαδικασία: Ένα μέλος της ΟΜΕΑ του τμήματος Νοσηλευτικής ή της ομάδας των φοιτητών που συνεπικούρησαν την διαδικασία έδινε τα ερωτηματολόγια στους φοιτητές που θα συμμετείχαν στην μελέτη. Η συμπλήρωση γίνονταν χωρίς την παρουσία του καθηγητή - κλινικού εκπαιδευτή. Τα ερωτηματολόγια σφραγίζονταν και υπογράφονταν από εκπρόσωπο των φοιτητών στο κλείσιμο του φακέλου και από τον καθηγητή. Στη συνέχεια συλλέγονταν από το μέλος ΟΜΕΑ ή την ομάδα των φοιτητών που συνεπικουρούσε και επιστρέφονταν στην Γραμματεία του τμήματος όπου και αρχειοθετούνταν. Οι φάκελοι ανοίγονταν παρουσία των μελών της ΟΜΕΑ. Η στατιστική ανάλυση ήταν περιγραφικού τύπου. Χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 20. Δεν επιχειρήθηκαν συγκρίσεις η συσχετίσεις σε μεγάλο βαθμό διότι δεν υπήρξαν ανεξάρτητες μεταβλητές. Αξιολόγηση της διαδικασίας του κλινικού περιβάλλοντος Σε δείγμα 327 φοιτητών οι 87 ή ποσοστό 26.8% ήταν φοιτητές του Β εξαμήνου, 79, ποσοστό 24.3% ήταν φοιτητές του Δ εξαμήνου, 58, ποσοστό 17.8% ήταν φοιτητές του ΣΤ εξαμήνου και 101, ποσοστό 31.1% ήταν φοιτητές του Ζ εξαμήνου. Στην πρώτη ερώτηση, «Σας δόθηκαν γραπτώς οι αντικειμενικοί σκοποί της κλινικής εκπαίδευσης;», το 42.1% απάντησε Πάντα, το 26.3% Συχνά, ενώ το 15.2% Περιστασιακά. Τέλος, ποσοστό 16.4% απάντησε Ποτέ. Για το πόσο σαφείς και κατανοητοί ήταν οι παραπάνω αντικειμενικοί σκοποί, οι φοιτητές απάντησαν με ποσοστό 34.7% Πολύ και 33.4% Πάρα Πολύ. 19.5% απάντησαν Μέτρια ενώ μόλις το 5.3% Καθόλου.(Πίνακας 1) Στην ερώτηση «Υπήρχε κλινικός εκπαιδευτής κατά την εκτέλεση των νοσηλευτικών πράξεων;» 55.3% των φοιτητών απάντησε πάντα ενώ 2.5% Ποτέ. Από το σύνολο του δείγματος το 53.6% απάντησε ότι είναι Πάρα Πολύ ικανοποιημένοι από την στάση του κλινικού εκπαιδευτή κατά την εφαρμογή των νοσηλευτικών πράξεων και μόλις το 2.2% Καθόλου. Άλλη ερώτηση διερευνούσε την ύπαρξη ή όχι σύνδεσης ανάμεσα στο αντικείμενο της θεματικής διδασκαλίας του εργαστηρίου της σχολής και της κλινικής εκπαίδευσης. Αναφορικά με αυτό οι φοιτητές σε ποσοστό 39.1% δήλωσαν ότι υπάρχει Πολύ μεγάλος βαθμός σύνδεσης ανάμεσα στα παραπάνω, με μόνο το 1.9% να δηλώνει πως δεν υπάρχει Καθόλου. Αξιολογώντας τον χώρο της κλινικής εκπαίδευσης οι ερωτηθέντες απάντησαν σε ποσοστό 33.9% ότι κρίνει Μέτρια το κατά πόσο ο χώρος της κλινικής εκπαίδευσης πληροί τις προϋποθέσεις για εκπαίδευση ενώ το 4.4% Καθόλου. Ο χώρος της κλινικής εκπαίδευσης αξιολογήθηκε με βάση τρείς άξονες. Ο πρώτος αφορούσε τις υποδομές όπου φάνηκε με ποσοστό 43.4% να πληρούν Πολύ τις απαιτούμενες προϋποθέσεις, ενώ ο δεύτερος αφορούσε την επάρκεια υλικού και το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 37.1%. Στην ερώτηση, «Η προϊσταμένη της Νοσηλευτικής Μονάδας που εκπαιδεύεστε σας αντιμετωπίζει θετικά;» το 39.9% απάντησε Πάρα Πολύ 99

ενώ το 1.9% Καθόλου. Στο ερώτημα «εάν δεν σας αντιμετωπίζουν θετικά αυτό οφείλεται», το 44,9 απάντησε συχνά ή πάντα στον φόρτο εργασίας, στην «έλλειψη προσωπικού» αντίστοιχα απάντησε το 51,4%, και στην «έλλειψη ενδιαφέροντος από τους ίδιους τους φοιτητές» το 41.7%. Στη συνέχεια αξιολογήθηκε η συνεργασία του νοσηλευτικού προσωπικού του τμήματος όπου πραγματοποιούνταν η εκπαίδευση με τους φοιτητές. Σχεδόν οι μισοί φοιτητές, συγκεκριμένα το 44.4%, αξιολόγησαν Πολύ καλή την υπάρχουσα συνεργασία. Στο κατά πόσο πιστεύουν ότι η κλινική εκπαίδευση είναι εξίσου σημαντική με τη θεωρητική διδασκαλία οι φοιτητές απάντησαν σε ποσοστό 57.3% Πάρα πολύ, 25.5% Πολύ και μόλις το 0.3% Καθόλου. Το 75.6% των φοιτητών ανέφερε ότι η κλινική εκπαίδευση βοηθά Πάρα πολύ στην απόκτηση εμπειριών και στην ενίσχυση των δεξιοτήτων τους. Κατά την διάρκεια της κλινικής εκπαίδευσης είναι σημαντικό να υπάρχουν δυνατότητες και έξω από τα πλαίσια του οδηγού σπουδών. Σχετικά με αυτό οι απαντήσεις που δόθηκαν δηλώνουν ότι το 33.6% των φοιτητών φαίνεται να υποστηρίζει ότι υπήρχαν τέτοιες ευκαιρίες σε Μέτριο βαθμό και το 30.2% σε Πολύ ικανοποιητικό βαθμό. Στο ερώτημα «αν τα κλινικά μαθήματα αφορούσαν συγκεκριμένη περίπτωση ασθενούς» το 35.9% απάντησε Περιστασιακά με ποσοστό 36.7% να το αποδίδει στην έλλειψη ενδιαφερόντων περιπτώσεων, 42.9% σε διαφορετικό προσανατολισμό του κλινικού εκπαιδευτή και 57.1% σε δική τους επιλογή. Τα μαθήματα γίνονταν τόσο στο θάλαμο του νοσηλευόμενου ασθενή του οποίου την περίπτωση ανέλυαν όσο και στο χώρο της νοσηλευτικής μονάδας όπου εκπαιδεύονται οι φοιτητές καθώς και σε χώρο του νοσοκομείου εκτός της νοσηλευτικής μονάδας με ποσοστά 41.2%, 46.8% και 40.3% αντίστοιχα. Αξιολόγηση του καθηγητή-κλινικού εκπαιδευτή Στην αξιολόγηση του καθηγητή- κλινικού εκπαιδευτή, στην πρώτη ερώτηση που αφορούσε την τήρηση του χρόνου εκπαίδευσης τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 72.6% των φοιτητών δήλωσε ότι ο κλινικός εκπαιδευτής ήταν πάντοτε συνεπής, ενώ 50.5% απάντησε ότι είχε Πάντα έτοιμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα κατά την έναρξη της κλινικής εκπαίδευσης. Στην ερώτηση «υπάρχει σαφής καταμερισμός αρμοδιοτήτων από τον κλινικό εκπαιδευτή σε κάθε φοιτητή» το μεγαλύτερο ποσοστό, 55.9%, απάντησε Πάντα, το 24.2% Συχνά και το 5% Σπάνια. (Πίνακας 2) Η τήρηση Νοσηλευτικών Πρωτοκόλλων κατά την εφαρμογή των νοσηλευτικών πράξεων αποτελεί ένα ουσιαστικό βήμα για την κλινική νοσηλευτική ως επιστήμη υγείας, για αυτό το λόγο ο κλινικός εκπαιδευτής κρίνεται αναγκαίο να τα μεταλαμπαδεύσει στους φοιτητές. Απαντώντας στο παραπάνω, οι φοιτητές υποστηρίζουν με ποσοστό 58.4% ότι ο κλινικός εκπαιδευτής τηρεί πάντοτε τα ισχύοντα πρωτόκολλα. Προχωρώντας στο επόμενο ερώτημα, το 53.1% των φοιτητών ανέφερε ότι ο κλινικός εκπαιδευτής πάντοτε τους ενημερώνει με ακρίβεια για το πρόβλημα του ασθενή που αναλαμβάνουν ενώ μόλις το 2.2% απάντησε Ποτέ. Η νοσηλευτική διεργασία εφαρμόζονταν από τον κλινικό εκπαιδευτή πάντοτε με ποσοστό 49.5% και Συχνά με ποσοστό 33.6%. Στην ερώτηση κατά πόσο ο κλινικός εκπαιδευτής είναι προσιτός και επεξηγεί κάθε προβληματισμό των φοιτητών, αυτοί απάντησαν με ποσοστό 63.4% Πάρα πολύ, 20.8% Πολύ και μόνο το 1.9% Καθόλου. Η συνεργασία τόσο του νοσηλευτικού προσωπικού όσο και του προϊσταμένου αλλά και των υπολοίπων επιστημόνων υγείας με τον κλινικό εκπαιδευτή θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της νοσηλευτικής εκπαίδευσης επομένως κρίθηκε απαραίτητο να συμπεριληφθεί στην έρευνα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι πάνω από τους μισούς φοιτητές, το 59.4%, απάντησαν ότι ο κλινικός εκπαιδευτής είχε πάρα πολύ καλή συνεργασία μαζί τους. Η αξιολόγηση των φοιτητών από τους εκπαιδευτές αλλά και η έγκαιρη ενημέρωση για την πρόοδό τους ήταν άλλοι δύο προσδιοριστικοί παράγοντες του ερωτηματολογίου. Το 51.6% απάντησε ότι αξιολογήθηκε δίκαια από τον εκπαιδευτή και ότι ενημερώθηκε έγκαιρα για αυτό (36,5%).Στην ερώτηση «ανταποκρίνεται στις επιστημονικές σας αναζητήσεις οι οποίες αφορούν τον συγκεκριμένο χώρο που εκπαιδεύεστε», το 49.4% απάντησε Πάρα πολύ και το 26.9% Πολύ. Μέσα στα πλαίσια της νοσηλευτικής εκπαίδευσης συμπεριλαμβάνεται η ευκαιρία για κριτική σκέψη και η ανάληψη πρωτοβουλιών από τους φοιτητές κάτι το οποίο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη βοήθεια του κλινικού εκπαιδευτή. Το 47.4% αξιολόγησε πως ο κλινικός εκπαιδευτής πάντοτε προσφέρει βοήθεια προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Το 41.4% απάντησε ότι ο εκπαιδευτής ενημερώνει πάντοτε τους φοιτητές για διεθνή πρότυπα νοσηλευτικής εκπαίδευσης καθώς και το 24.3% Πολύ. Αξιολόγηση του φοιτητή Το τρίτο μέρος της αξιολόγησης αφορούσε τον ίδιο τον φοιτητή. Στην ερώτηση «είμαι συνεπής στις υποχρεώσεις μου που αφορούν την κλινική εκπαίδευση» το 60.6% απάντησε Πάρα πολύ, το 30.9% Πολύ και μόνο το 0.6% Καθόλου. (Πίνακας 3) Το 62.2% απάντησε ότι υπάρχει πάντα συνεργασία μεταξύ των φοιτητών. Κατά την διάρκεια της εκπαίδευσής τους οι φοιτητές ωθούνται να διατυπώνουν επιστημονικές απαντήσεις και να μελετούν συστηματικά ανταποκρινόμενοι σε ό,τι τους ανατίθεται και έτσι οι συγκεκριμένοι παράμετροι αξιολογήθηκαν με τους φοιτητές να απαντάνε με ποσοστό 42.2% Πολύ, 35.7% Πάρα πολύ και 47.5% Πολύ αντίστοιχα. Η τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου αφορούσε τον εβδομαδιαίο χρόνο που αφιερώνουν για μελέτη οι φοιτητές. Το 42.5% απάντησε ότι αφιερώνει 2 με 4 ώρες την εβδομάδα, το 22.3% λιγότερο από 2 ώρες, το 21.1% 4 με 6 ώρες, το 9.1% 6 με 8 ώρες και τέλος το 5% απάντησε ότι αφιερώνει πάνω από 8 ώρες την εβδομάδα. Διαφορές στα αποτελέσματα μεταξύ των εξαμήνων Δεν προέκυψαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των αποτελεσμάτων των φοιτητών των εξαμήνων που συμμετείχαν στην έρευνα. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κλινικής εκπαίδευσης. Η επικοινωνία χωρίς προκαταλήψεις, τα θετικά και τα αρνητικά σχόλια συγκαταλέγονται στα απαραίτητα 100

χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού κλινικού εκπαιδευτή, όπως έδειξε έρευνα σε 24 τριτοετής φοιτητές νοσηλευτικής σχολής. Από την ίδια μελέτη προέκυψε ότι ο εκπαιδευτής της κλινικής άσκησης είναι καλό να παρέχει πληροφορίες στους φοιτητές καθώς και να απαιτεί από αυτούς να διεξάγουν τις δικές τους έρευνες. 19 Στη παρούσα έρευνα το 33.6% των φοιτητών υποστηρίζει ότι υπήρχαν ευκαιρίες και έξω από τα πλαίσια του οδηγού σπουδών κατά τη διάρκεια της κλινικής εκπαίδευσης σε μέτριο βαθμό. Προγενέστερη έρευνα των Viverais-Dresler and Kutschke σε 56 συμμετέχοντες σε εξ αποστάσεως πρόγραμμα νοσηλευτικής εκπαίδευσης έδειξε πως ο ιδανικός εκπαιδευτής είναι προσιτός, δίκαιος, ανοιχτός, ειλικρινής και δημιουργεί αμοιβαίο σεβασμό. 20 Μελέτη των Tang et al σε 214 φοιτητές, με κύριους άξονες την επαγγελματική ικανότητα, τη διαπροσωπική σχέση, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και την ικανότητα διδασκαλίας, έδειξε ότι η συμπεριφορά των εκπαιδευτικών προς τους φοιτητές σε σύγκριση με τις επαγγελματικές τους ικανότητες αποτελεί την κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στον αποτελεσματικό και όχι εκπαιδευτή. 21 Στην παρούσα έρευνα στην ερώτηση κατά πόσο ο κλινικός εκπαιδευτής είναι προσιτός και επεξηγεί κάθε προβληματισμό των φοιτητών απάντησαν με ποσοστό 63.4% Πάρα πολύ, 20.8% Πολύ και μόνο το 1.9% Καθόλου. Το 72.6% των φοιτητών θεωρεί ότι ο εκπαιδευτής ήταν πάρα πολύ συνεπής στην παρούσα μελέτη. Σε έρευνα της Demetriadou σε 4 πανεπιστήμια της Κύπρου, 357 δευτεροετείς προπτυχιακοί φοιτητές νοσηλευτικής έλαβαν μέρος σε μελέτη που περιλάμβανε την συμπλήρωση ερωτηματολογίου με βασικούς τομείς αξιολόγησης το κλινικό περιβάλλον μάθησης, τον τρόπο ηγεσίας της προϊσταμένης, τη νοσηλευτική φροντίδα στο θάλαμο, το περιεχόμενο επίβλεψης και τον κλινικό συντονιστή. Τα αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης έδειξαν ότι οι σχέσεις επίβλεψης με τον εκπαιδευτή αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα θετικής επιρροής της κλινικής εκπαίδευσης. 22 Στην παρούσα μελέτη οι ερωτήσεις που αξιολόγησαν μία τέτοια αντίστοιχη σχέση έδειξαν συνολικά θετική αξιολόγηση από την πλευρά των φοιτητών με εξαίρεση τον χώρο κλινικής εκπαίδευσης (Πίνακας 2). Πρόσφατη έρευνα σε 265 φοιτητές νοσηλευτικής από τρία ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα έδειξε ότι, όσον αφορά στην υλικοτεχνική υποδομή, οι φοιτητές των Τ.Ε.Ι. την θεώρησαν μέτρια, ενώ του Πανεπιστημίου καλή. Η κλινική εκπαίδευση ωστόσο κρίθηκε ότι προσφέρει εμπειρία αλλά και γνώσεις τόσο από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου όσο και του Τ.Ε.Ι. 23 Μετά από έρευνα της Μακρή και συν. σε 200 φοιτητές προέκυψε ότι ο βαθμός ικανοποίησης για το συνολικό εκπαιδευτικό περιβάλλον κρίνεται μάλλον θετικός. 24 Στην παρούσα μελέτη οι φοιτητές απάντησαν σε ποσοστό 33.9% ότι κρίνει μέτρια το κατά πόσο ο χώρος της κλινικής τους εκπαίδευσης πληροί τις προϋποθέσεις για εκπαίδευση ενώ το 4.4% απάντησε καθόλου. Σε έρευνα των Μπαμπάτσικου και συν. σε σύνολο 196 φοιτητών, ποσοστό 34.62% αντιμετώπισε προβλήματα στην συνεργασία με το προσωπικό (νοσηλευτικό και ιατρικό) και 20.52% προβλήματα στην τεχνολογία ιατρικού εξοπλισμού. 25 Αξιοσημείωτο είναι και το δεδομένο ότι ένα σημαντικό ποσοστό αποφοίτων εγκαταλείπει τον κλινικό χώρο ή και γενικότερα το επάγγελμα μετά την αποφοίτηση του. 26 Άλλη ποιοτική μελέτη σε 40 φοιτητές του τμήματος νοσηλευτικής έδειξε την δυσαρέσκεια των φοιτητών για την κλινική τους εκπαίδευση και υπογράμμισε την ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου του κλινικού εκπαιδευτή, ο οποίος πρέπει να είναι εφοδιασμένος με εξειδικευμένες γνώσεις για την επιτέλεση του έργου του. 3 Στην παρούσα μελέτη σε ερώτηση στους φοιτητές αν ο κλινικός εκπαιδευτής ανταποκρίνεται στις επιστημονικές τους αναζητήσεις οι φοιτητές απάντησαν σε ποσοστό 49.4% πάρα πολύ και το 26.9% πολύ. Η αξιολόγηση της εκπαίδευσης η οποία βασίζεται στην μελέτη περίπτωσης ασθενή έδειξε ότι οι φοιτητές κερδίζουν επαρκή γνώση για την φροντίδα του ασθενή σε πραγματικό χρόνο, κάτι το οποίο τους επιτρέπει να κατέχουν μια ολιστική κατανόηση των προβλημάτων υγείας των ασθενών. Αυτή η μέθοδος εκπαίδευσης προσφέρει στους φοιτητές της νοσηλευτικής μια ευκαιρία να εμπλουτίσουν τις κριτικές ικανότητές τους με το να εφαρμόζουν τη θεωρία στη πράξη. 27 Στην παρούσα μελέτη το 35.9% απάντησε μέτρια στο κατά πόσο τα κλινικά μαθήματα αφορούσαν συγκεκριμένη περίπτωση ασθενούς, αποδίδοντάς το σε ποσοστό 57.1% σε δική τους επιλογή. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συγκεκριμένη μελέτη, έδειξε ότι οι φοιτητές αναφέρουν άλλοτε άλλου βαθμού ικανοποίηση στις παραμέτρους αξιολόγησης της κλινική τους άσκησης. Επικεντρώνονται σε κάποιες παραμέτρους στα μειονεκτήματα ειδικά στο κλινικό περιβάλλον. Επίσης δείχνουν ότι ο καθηγητής-κλινικός εκπαιδευτής παίζει έναν καθοριστικό ρόλο στην όλη εκπαίδευση του φοιτητή και είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την κατανόηση της θεωρίας στην πράξη, την αίσθηση εμπιστοσύνης από τον καθηγητή προς τους φοιτητές και αντίστροφα, την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της συμμετοχής του φοιτητή. Και τέλος, η αξιολόγηση έδειξε ότι οι φοιτητές κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους και ανταποκρίνονται θετικά σε ό,τι αναλάβουν να βγάλουν εις πέρας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Dunn SV. & Hansford B. Undergraduate nursing student s perceptions of their clinical learning environment. Journal of Advanced Nursing, 1997, 25: 1299 1306. 2. Elcigil A. & Sari H.Y. Determining problems experienced by student nurses in their work with clinical educators in Turkey. Nurses Education Today, 2007, 27:491 498. 3. Ouzouni Ch, Nakakis K, Koutsampasopoulos K, Kapadohos Th. Students nurses views of their clinical training-a qualitative study. Rostrum of Asclepius 2009;8(4): 353, 355-356, 365. 4. Dunn SV. & Burnett P. The development of a clinical learning environment scale. Journal of Advanced Nursing, 1995, 22:1166 1173. 5. Papp I., Markanken M., Von Bonsdorff M. Clinical environment as a learning environment: student nurses perceptions concerning clinical learning experiences. Nurse education Today, 2003, 2: 262 68. 3 2 6. Nahas V.L., Nour V. Al Nobani M. Jordanian undergraduate nursing students perceptions of effective 101

clinical teachers. Nurse Education Today 1999, 19, 639 648. 7. Lindop E. Factors associated with student and pupil nurse wastage. Journal of Advanced Nursing, 1987, 12 (6):751 756 8. Nahas VL., Yam B.M.C. Hong Kong nursing students perceptions of effective clinical 9. teachers. Journal of Nursing Education, 2001, 40: 233 237. 10. May N., Veitch L. Working to Learn and Learning to Work: Placement experience of project 2000 nursing students in Scottland. Nurse Education Today, 1998, 18: 630 636. 11. Chow G.L.W, Suen L.K.P. Clinical staff as mentors in pre registration undergraduate nursing education: student s perceptions of the mentor s roles and responsibilities. Nurse Education Today, 2001, 21: 350 358. 12. Neary M. Project 2000 students survival kit: a return to the practical room. Nurses Education Today 1997, 17 (1):46 52. 13. Lofmark A. Wikbland K. Facilitating and obstruction factors for development of 14. learning in clinical practice: a student perspective. Journal of Advanced Nursing, 2001, 34:43 50. 15. Halarie A. Teaching and assessing in nursing: A worthremembering educational experience. Health Science Journal 2007;1(1): 1-5. 16. Jenkins L. Improving student learning. Applying Deming s Quality Principles in Classrooms. ASQC Quality Press, Milwaukee, Wisconsin. 1997. 17. Stavropoulou A, Kelesi M. Concepts and methods of evaluation in nursing education-a methodological challenge. Health Science Journal 2012;6(1): 12-14. 18. Attree M. Evaluating health care education: Issues and methods. Nurse Education Today. 2006; 26: 640-646. 19. Slavin RE. Education Research Can and Must Address What Works Questions. Educational Researcher. 2004; 33 (1): 27-28. 20. Cheek J, Onslow M, Cream A. Beyond the divide: Comparing and contrasting aspects of qualitative and quantitative research approaches. Advances in Speech- Language Pathology. 2004; 6 (3): 147-152. 21. Elcigil A, Sari HY. Students opinions about and expectations of effective nursing clinical mentors. J Nurs Educ. 2008 Mar;47(3):118-23. 22. Viverais-Dresler G, Kutschke M.RN. Students ratings and opinions related to the importance of certain clinical teacher behaviors. JContinEducNurs. 2001 Nov-Dec; 32(6):274-82. 23. TangFI, ChouSM, ChiangHH. Students perceptions of effective and ineffective clinical instructors.jnurseduc. 2005Apr;44(4):187-92. 24. Demetriadou M. Baccalaureat enursing students perceptionsoflearningandsupervisionintheclinicalenviron ment.psifiakoapothetiriokupseli. 2012 25. Mpakalis N.A, Kourkouli E, Mpleta P, Pissa-Dimitriou D, Mpatsolaki M.Estimation of Knowledge and Attitudes of Student Nurses regarding the Provision of Nursing Education. Nosileftiki.2012;51(1):55-62. 26. Makri A, Gkouva M, Agnantis Ch, Kotrotsiou E. Research of the students satisfaction in the Medical Nursing department from their educational environment.i nterscientific Health Care.2013;5(1):29-39. Babatsikou F, Goulia I, Nestor A, Marvaki Ch, Kotsalou G, Reppa A. The value of clinical nursing practice in nursing education. Nosileftiki. 2001;40(4): 76-80. 27. Anastasopoulou P, Vardala V, Vasileiou S, Vasilopoulos G, Kapadohos T, Babatsikou F, Marvaki C. (2013). Nursing education and career path of the graduates of Department of Nursing - Technological Educational Institute of Athens. Health Science Journal, 7 (3), 293 302. 28. Forsgren S, Christensen T, Hedemalm A. Evaluation of the case method in nursing education. Nurse Educ Pract 2013 Sep;.pii: S1471-5953(13) 00162-5. Doi:10.1016/j.nepr.2013.08.003. [ Epub ahead of print]. 102

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΥΠΟΔΟΜΕΣ, ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ) Σας δόθηκαν γραπτώς οι αντικειμενικοί σκοποί της κλινικής εκπαίδευσης; Πόσο σαφείς και κατανοητοί ήταν; Σας δόθηκε οδηγός κλινικής εκπαίδευσης; Είστε ικανοποιημένοι από την στάση του κλινικού εκπαιδευτή κατά την εφαρμογή των νοσηλευτικών πράξεων; Ο χώρος της κλινικής εκπαίδευσης κρίνεται ότι πληροί τις προϋποθέσεις για εκπαίδευση; Καθόλου ή Ποτέ Λίγο ή Σπάνια Μέτρια ή Περιστασιακά Συχνά Πάρα Πάντα 8.7 7.7 15.2 26.3 42.1 323 5.3 7.1 19.5 34.7 33.4 323 3.7 3.7 9 21.2 62.3 321 2.2 3.1 14.5 25.5 52.3 315 4.4 9.7 33.9 32.3 19.4 319 Ικανοποίηση από τις υποδομές 8.4 10.8 32.5 43.4 4.8 242 Ικανοποίηση από την επάρκεια 3.4 7.8 35.3 37.1 15.5 116 υλικού Υπήρξε Έλλειψη Συνεργασίας; 4 2 34 40 20 50 Ο/Η προϊστάμενος/η της Νοσηλευτικής Μονάδας που εκπαιδεύεστε σας αντιμετωπίζει θετικά; 1.9 4.5 20.1 33.5 39.9 313 Εάν δεν σας αντιμετώπισαν θετικά αυτό πιστεύετε ότι οφείλεται: Στον φόρτο εργασίας 8.2 0 46.9 36.7 8.2 49 Στην έλλειψη προσωπικού 14.3 5.7 28.6 34.3 17.1 35 Στην έλλειψη ενδιαφέροντος 8.3 8.3 41.7 33.3 8.3 12 από τους ίδιους τους φοιτητές Πως κρίνετε την συνεργασία σας με τους νοσηλευτές της Νοσηλευτικής Μονάδας όπου εκπαιδεύεστε; 1.2 3.4 25.9 44.4 25 324 Κατά την διάρκεια της κλινικής εκπαίδευσης υπήρξαν σημαντικές ευκαιρίες έξω από τα πλαίσια του οδηγού σπουδών; Τα κλινικά μαθήματα αφορούσαν συγκεκριμένη περίπτωση ασθενούς; N 327 4.1 11 33.6 30.2 21.1 318 10.8 10.5 35.9 27.6 15.2 315 103

Πίνακας 2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΝΙΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ Ο κ.ε είναι συνεπής στην τήρηση του χρόνου εκπαίδευσης; Έχει έτοιμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα κατά την έναρξη της κλινικής εκπαίδευσης; Υπάρχει σαφής καταμερισμός αρμοδιοτήτων από τον Κ.Ε σε κάθε φοιτητή; Τηρεί συγκεκριμένα πρωτόκολλα για την εκτέλεση των νοσηλευτικών πράξεων; Τεκμηριώνει επιστημονικά την κάθε νοσηλευτική πράξη; Σας ενημερώνει με ακρίβεια για το πρόβλημα του ασθενή που αναλαμβάνετε; Εφαρμόζει τη νοσηλευτική διεργασία κατά την κλινική εκπαίδευση; Είναι προσιτός και επεξηγεί κάθε σας προβληματισμό; Συνεργάζεται με τους νοσηλευτές τον προϊστάμενο και τους άλλους επιστήμονες υγείας; Πιστεύετε ότι αξιολογείσθε δίκαια; Σας ενημέρωναν έγκαιρα για την πρόοδο της εκπαίδευσής σας; Ανταποκρίνεται στις επιστημονικές σας αναζητήσεις οι οποίες αφορούν τον συγκεκριμένο χώρο που εκπαιδεύεστε; Καθόλου ή Ποτέ Λίγο ή Σπάνια Μέτρια ή Περιστασιακά Συχνά Πάρα Πάντα 1.2 5.9 19.9 72.6 321 1.9 5.6 14.2 27.9 50.5 323 1.6 3.4 14.9 24.2 55.9 322 1.2 1.6 11.2 27.6 58.4 322 1.2 1.2 13 27 57.1 322 2.2 3.7 14.9 26.1 53.1 322 3.1 3.4 10.3 33.6 49.5 321 1.9 3.1 10.9 20.8 63.4 322 0.6 1.5 9 29.4 59.4 323 0.6 6.8 13.7 27.3 51.6 322 5 9.4 21.7 27.4 36.5 318 1.6 5.9 16.3 26.9 49.4 320 N 104

Πίνακας 3. ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Είμαι συνεπής στις υποχρεώσεις μου που αφορούν την κλινική εκπαίδευση; Ενδιαφέρομαι για καθετί που αφορά την κλινική εκπαίδευση. Συνεργάζομαι με τους συμφοιτητές μου Επιδιώκω να έχω επιστημονικές απαντήσεις σε οτιδήποτε μου ανατίθεται. Μελετώ συστηματικά και ανταποκρίνομαι σε οτιδήποτε μου ανατίθεται. Συμμετέχω σε κάθε επιστημονική ευκαιρία. Σέβομαι και εμπιστεύομαι τον κλινικό εκπαιδευτή Αφιερώνω εβδομαδιαία για μελέτη του συγκεκριμένου μαθήματος: Καθόλου ή Ποτέ Λίγο ή Σπάνια Μέτρια ή Περιστασιακά Συχνά Πάρα Πάντα 0.6 0.9 6.8 30.5 59.7 320 0 0.9 9.7 36.8 52.3 321 0 0.9 5 31.9 62.2 320 0.3 2.5 19.3 42.2 35.7 322 0.9 4.1 20.9 47.5 26.6 320 0.9 2.8 26.4 36.2 33.3 318 0.9 0.6 5.3 28.3 64.5 318 <2 Ώρες 2-4 Ώρες 4-6 Ώρες 6-8 Ώρες >8 Ώρες 22.3 42.5 21.1 9.1 5 318 N 105