ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 8 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 36 40 42 44 46 54 56 64 66 Εισαγωγή ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ Η ίδρυση του Άρη ΔΕΚΑΕΤΙΑ 20 Ο πρώτος πρωταθλητής Ελλάδας ΔΕΚΑΕΤΙΑ 30 Η εποχή της κυριαρχίας ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΧΑΜΕΝΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 40 Τα μεταπολεμικά χρόνια Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΗΣ Κλεάνθης Βικελίδης ΔΕΚΑΕΤΙΑ 50 Η κατάρα του Κυπέλλου ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΑΘΟΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 60 Στο χείλος του γκρεμού ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Το πρώτο Κύπελλο Ελλάδας ΤΟ «ΑΠΟΛΥΤΟ» ΣΤΟ «ΧΑΡΙΛΑΟΥ» Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Αλκέτας Παναγούλιας ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Tο μπαράζ του τίτλου Ντίνος Κούης ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Μάχη επιβίωσης Άγγελος Χαριστέας ΔΕΚΑΕΤΙΑ 00 Η εποχή της δεύτερης αναγέννησης
Η ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΠΡΟΣΜΕΝΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ Η ΕΔΡΑ ΤΟΥ ΑΡΗ ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ Γεννημένος πρωταγωνιστής ΔΕΚΑΕΤΙΑ 50 Ο Άρης της Ευρώπης ΔΕΚΑΕΤΙΑ 60 Η εποχή των χαμένων τίτλων ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Τα χρόνια της δημιουργίας ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Η αρχή της «κίτρινης» δύναμης 1984-87 ΕΛΛΗΝΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ... ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΗΣ 1989 ΦΑΪΝΑΛ ΦΟΡ ΜΟΝΑΧΟΥ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Η κομβική χρονιά: 1990 ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΚΥΠΕΛΛΟΥΧΩΝ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΟΥ 93 Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΡΑΤΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 00 Φτώχεια και απαξίωση ΑΡΗΣ - ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ Αρχειοθήκη Στατιστικά, στοιχεία και ρεκόρ Index Όλοι οι ευρωπαϊκοί αγώνες του Άρη ΑΡΗΣ - ΜΠΑΣΚΕΤ Αρχειοθήκη Στατιστικά, στοιχεία και ρεκόρ Χρονολόγιο Οι «σταθμοί» στην ιστορία του Άρη Βιβλιογραφία 72 80 84 86 88 90 92 94 104 122 126 132 136 140 148 150 154 156 158
Η φανέλα με εμβλημα τον ΘΕΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η ιστορία κάθε αθλητικής ομάδας είναι συνυφασμένη με το όραμα, τις ιδέες και τη ζωή των ιδρυτικών μελών της, την αθλητική πορεία των ανθρώπων που ανέλαβαν τη συνέχιση του οράματός τους, των προπονητών και των αθλητών που την εκπροσώπησαν στους αγωνιστικούς χώρους αλλά και των φιλάθλων, που δέθηκαν μαζί της κοινωνικά και κυρίως συναισθηματικά. Και η ιστορία του Άρη είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την πόλη της Θεσσαλονίκης, τον Λευκό Πύργο αλλά και την αθλητική παράδοση της περιοχής από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα ως τις μέρες μας. Από το 1912 που απελευθερώθηκε η πόλη από τον οθωμανικό ζυγό μέχρι την άνοιξη του 1914 μια παρέα νεαρών αθλητών 16-18 ετών αναζητούσε την επανασύνδεσή της με το αρχαιοελληνικό αθλητικό ιδεώδες και την ενασχόλησή της με το νέο, συναρπαστικό, άθλημα του ποδοσφαίρου. Μέσα από την επιλογή του ονόματος «Άρης» τα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου θέλησαν να υποδηλώσουν την αθλητική ισχύ, το αγωνιστικό πάθος αλλά και τα χαρακτηριστικά, που συνόδευαν τον αρχαίο θεό του πολέμου, όπως η επιβλητικότητα, η μεγαλοπρέπεια που εμπνέει σεβασμό και φόβο και η μαχητικότητα. Ως έμβλημα του συλλόγου επέλεξαν τον «αναπαυόμενο θεό του πολέμου», ένα άγαλμα που αποδίδεται στον Σκόπα και βρίσκεται σε Μουσείο της Ρώμης. Ακόμα και τα χρώματα του νέου συλλόγου υποδήλωναν σημαντικούς συμβολισμούς αφού το κίτρινο και το μαύρο ήταν τα χρώματα του Βυζαντίου, όπου η Θεσσαλονίκη ήταν πάντοτε η δεύτερη πολιτεία της Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, το κίτρινο είναι το χρώμα που δείχνει τη νιότη, τη χαρά, τη ζωντάνια και την ενεργητικότητα ενώ το μαύρο αντιπροσωπεύει τη θλίψη, την απώλεια αλλά και τη σοβαρότητα. Όλες αυτές τις αρχές ασπάστηκαν με ενθουσιασμό εκατοντάδες αθλητές, που φόρεσαν και τίμησαν τη φανέλα του Άρη Θεσσαλονίκης και αγωνίστηκαν για τίτλους και τρόπαια, γράφοντας με υπερηφάνεια μέσα στους αγωνιστικούς χώρους την ιστορία του. Αυτή η ιδιαίτερη ιστορική διαδρομή, από τη δεκαετία του 10 μέχρι και σήμερα, καταγράφεται, χωρίς ακρότητες και υπερβολές, αλλά με ευαισθησία και ερευνητική ματιά για τις μικρές λεπτομέρειες πίσω από τα γεγονότα και τα πρόσωπα που έκαναν τη μεγάλη διαφορά. Για εκείνους που ήταν «Για Πάντα Πρωταθλητές» Η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας είναι ένα ολοκληρωμένο έργο για τον Άρη. Είναι ο έκτος τόμος της νέας σειράς του ΣΚΑΪ-βιβλίο, που φιλοδοξεί να καλύψει σταδιακά την ιστορία του ελληνικού αθλητισμού στην Ελλάδα. Είναι ένας ακόμα σταθμός μιας συναρπαστικής διαδρομής μέσα από τη μαγεία του αθλητισμού 8
ΔΕΚΑΕΤΙΑ '40 Τα μεταπολεμικά χρόνια Η ΕΠΑΝΑΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ 1 2 Ο Κλεάνθης Βικελίδης και ο Μιχάλης Κολωνιάρης ήταν τα «ισχυρά χαρτιά» του Άρη τη σεζόν 1939-40. Ωστόσο, οι δυο τους δεν αρκούσαν για να πρωταγωνιστήσουν οι «κίτρινοι» στο τοπικό πρωτάθλημα. Ο Άρης είχε την καλύτερη επίθεση, νίκησε δύο φορές τον Π.Α.Ο.Κ. με 4-2 (εκτός έδρας) και 3-1 (εντός έδρας), αλλά τερμάτισε τρίτος πίσω από τον πρωταθλητή Ηρακλή και τον δευτεραθλητή Π.Α.Ο.Κ. Οι δύο ήττες από τον «γηραιό» (0-2 στα χαρτιά και 1-2) κόστισαν στον Άρη τον τίτλο. Στον βόρειο όμιλο της εθνικής κατηγορίας ο Άρης ισοβάθμησε με τον Π.Α.Ο.Κ., αλλά ο «δικέφαλος» πήρε το εισιτήριο για την τελική φάση αφού κέρδισε το ένα από τα δύο μεταξύ τους ματς (2-1), ενώ το άλλο έληξε ισόπαλο (1-1). Ο Άρης πήρε την εκδίκησή του στο Κύπελλο. Στον πρώτο γύρο απέκλεισε την ισχυρή Δόξα Δράμας (1-1 και 4-2) και στον δεύτερο τέθηκε αντίπαλος του Π.Α.Ο.Κ. Οι δύο «αιώνιοι» κοντραρίστηκαν στις 24 Μαρτίου 1940 στο γήπεδο του Π.Α.Ο.Κ., παραμονή των 26ων γενεθλίων των «κιτρίνων». Το ματς έληξε 0-0 και πήγε στην παράταση. Ο Ιωαννίδης έδωσε προβάδισμα στον γηπεδούχο στο 94, αλλά στο 110 ο Άρης ισοφάρισε με αυτογκόλ του Καλτσογιάννη. Πέναλτι δεν διεξάγονταν τότε και ορίστηκε επαναληπτικός στις 7 Απριλίου 1940. Οι «κίτρινοι» νίκησαν με γκολ του ηγέτη τους Κλεάνθη Βικελίδη, στο 65. Στον ημιτελικό (21-4-1940) αντίπαλος ήταν η Α.Ε.Κ. Η Ένωση προηγήθηκε στο 23 με τον Αλέκο Χατζησταυρίδη και ο Άρης ισοφάρισε στο 33 με τον Κλεάνθη Βικελίδη. Ο αγώνας οδηγήθηκε στην παράταση. Στο 110 ο Κλεάνθης Μαρόπουλος πέτυχε το 1-2 για την Α.Ε.Κ., όμως ο Κλεάνθης Βικελίδης δεν είχε πει την τελευταία του λέξη και ισοφάρισε στο 118. Μετά την επίτευξη του τέρματος οι φίλαθλοι του Άρη εισήλθαν στον αγωνιστικό χώρο και πήραν στα χέρια τον Βικελίδη. Ο αγώνας συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε με τον Άρη που είχε 10 παίκτες, αφού ο Βικελίδης δεν επέστρεψε στο τερέν. Για τρίτο στη σειρά γύρο του Κυπέλλου ο Άρης έδωσε επαναληπτικό παιχνίδι. Στις 26 Απριλίου νίκησε 3-0 την Α.Ε.Κ. (Χατζηνικολάου, Κλ. Βικελίδης, Μ. Κολωνιάρης) και προκρίθηκε για τρίτη φορά στην ιστορία του στον τελικό Κυπέλλου με αντίπαλο τον Παναθηναϊκό. Ο αγώνας έγινε στις 2 Ιουνίου 1940 στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Οι «κίτρινοι» βρέθηκαν να χάνουν στο 13 με 0-3, με τα γκολ των Δημήτρη Μπαλτάση (8 πέναλτι), Αδαμάντιου Τριανταφύλλη (10 ) και Αντώνη Μηγιάκη (13 ). Ο Χατζηνικολάου μείωσε στο 61, ήταν όμως αργά. Ο Άρης ηττήθηκε με 1-3 και απώλεσε για τρίτη φορά την ευκαιρία να αναδειχθεί κυπελλούχος Ελλάδας. Η περίοδος 1940-41 ξεκίνησε τον Οκτώβριο με τα πρώτα ματς του πρωτα- 20
3 θλήματος Θεσσαλονίκης. Στις 13 του μήνα ο Άρης απέσπασε 2-2 εκτός έδρας από τον Π.Α.Ο.Κ. (Μ. Κολωνιάρης, Χατζηνικολάου Καλογιάννης 2) και την Κυριακή 27 Οκτωβρίου συνέτριψε 4-0 εντός έδρας τη ΜΕΝΤ (Βικελίδης 2, Χατζηνικολάου, Τακατζόγλου). Τα ξημερώματα της επομένης (28 Οκτωβρίου) ο ιταλικός στρατός επιτέθηκε στην Ελλάδα και φυσικά κάθε αθλητική δραστηριότητα διακόπηκε. Πέρασαν τρία χρόνια για να δώσει παιχνίδι ο Άρης. Τον Απρίλιο του 1943 οι κατακτητές Γερμανοί επέτρεψαν τη διεξαγωγή τουρνουά εν όψει του Πάσχα. Η προκήρυξη του τουρνουά δημοσιεύτηκε στη γερμανόφωνη εφημερίδα «Νέα Ευρώπη», όπως και η ανακοίνωση του αρχηγού του Άρη Κλεάνθη Βικελίδη που καλούσε τους ποδοσφαιριστές του συλλόγου να συγκεντρωθούν στην περιοχή Χαριλάου και να μεταβούν όλοι μαζί στο γήπεδο του Ηρακλή που θα φιλοξενούσε το τουρνουά. Ο Άρης αντιμετώπισε στις 26 Απριλίου 1943 τη μεικτή Π.Α.Ο.Κ.-Ηρακλή και το σκορ ήταν 2-2. Ακολούθησαν δύο φιλικά με τον Μακεδονικό στις 27 Ιουνίου 1943 (1-2) και στις 19 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους (0-0). Στις 26 Δεκεμβρίου 1943 ο Άρης έφερε 1-1 με τον Π.Α.Ο.Κ. στο τουρνουά Χριστουγέννων που διοργάνωσε η εφημερίδα «Νέα Ευρώπη». Σκόρερ του «δικεφάλου» ήταν ο Κώστας Καλογιάννης και των «κιτρίνων» ο Λευτέρης Φυσικόπουλος, ο «μπέμπης» των φιλάθλων του Άρη. Οι δύο ομάδες έδωσαν νέο φιλικό στις 2 Ιουλίου 1944 (0-0). Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχώρησαν από τη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου 1944, ανήμερα της εορτής του πολιούχου της πόλης Αγίου Δημητρίου. Λίγες εβδομάδες αργότερα η Ε.Π.Σ. Μακεδονίας ανακοίνωσε ότι η έναρξη του πρώτου μεταπολεμικού πρωταθλήματος Θεσσαλονίκης ορίστηκε για τις 4 Νοεμβρίου 1945. Στον ένα χρόνο που θα μεσολαβούσε όλες οι ομάδες θα είχαν τη δυνατότητα να κλείσουν τις πληγές που άφησε ο καταστροφικός πόλεμος, να σουλουπώσουν τις όποιες αθλητικές εγκαταστάσεις είχαν απομείνει και να βρουν φυσικά τους απαραίτητους πόρους για να επαναλειτουργήσουν ως σύλλογοι. Ο Άρης ήταν τυχερός από την άποψη ότι οι δύο σπουδαιότεροι σε αξία παίκτες του, ο Κλεάνθης Βικελίδης και ο Μιχάλης Κολωνιάρης, ήταν ακόμα ενεργά μέλη της ομάδας. 1. Από τον τελικό του Κυπέλλου Ελλάδος το 1940 στην Αθήνα, ανάμεσα στον Παναθηναϊκό και τον Άρη. Ο Τάκης Νικολαΐδης του Άρη αποκρούει με κεφαλιά μπροστά από τον επιθετικό του Παναθηναϊκού, ενώ τον παρακολουθούν οι συμπαίκτες του, Αλ. Σιώτης αριστερά και Αχ. Μάγρας δεξιά. (Από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.) 2. Η αποστολή της ποδοσφαιρικής ομάδας του Άρη, στον σταθμό των λεωφορείων, πριν από την αναχώρησή της για τη Δράμα όπου αντιμετώπισε σε αγώνα την ομάδα της Δόξας στις 25 Φεβρουαρίου 1940. Στο κέντρο της φωτογραφίας διακρίνεται ο πρόεδρος της ομάδας Μάνθος Ματθαίου, με το μουστάκι, ο οποίος μερικούς μήνες αργότερα θα σκοτωθεί στον πρώτο βομβαρδισμό της πόλης από τα ιταλικά αεροπλάνα. (Από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.) 3. Οι ποδοσφαιριστές του Άρη και της Α.Ε.Κ. πριν τον ημιτελικό αγώνα Κυπέλλου στις 21 Απριλίου 1940 στο γήπεδο του Ηρακλή, που έληξε 2-2. Διακρίνονται από αριστερά επάνω οι Αλ. Σιώτης, Βασιλείου (Α.Ε.Κ.), Μιχ. Δελαβίνιας (Α.Ε.Κ.), Χατζησταυρίδης (Α.Ε.Κ.), Μιλ. Σιδηρόπουλος, άγνωστος, Β. Αμπραχαμιάν, Κλ. Μαρόπουλος (Α.Ε.Κ.), Κλεάνθης Βικελίδης, Τάκης Νικολαΐδης, Δ. Σταυράκμπεης, Τζανετής (Α.Ε.Κ.), Δημοσθένης Χατζηνικολάου, Γ. Γάσπαρης (Α.Ε.Κ.) και κάτω, άγνωστος, Μ. Κολωνιάρης, άγνωστος, Νίκος Ράμμος, Κ. Γκότσης, Γ. Παπαδόπουλος (Α.Ε.Κ.), Αχ. Μάγρας, Γ. Μάγειρας (Α.Ε.Κ.). (Από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.) 21 ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ - ΑΡΗΣ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ - ΜΠΑΣΚΕΤ