ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2007-2008 ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΦΙΛΙΠΠΑΚΗ ΣΥΛΒΙΑ Α.Μ.: 1340200400478 ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ 2008

Συντοµογραφίες Α.Ε.Ι. : Αρ. : Αρµ. : Γνµδ. : εδ. Ν.: παρ.: Σ.: ΣτΕ : ΤοΣ : Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυµα άρθρο Αρµενόπουλος Γνωµοδότηση Εδάφιο Nόµος παράγραφος Σύνταγµα της Ελλάδας Συµβούλιο της Επικρατείας «Το Σύνταγµα» (περιοδικό) 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Εισαγωγή σελ.4 1. Συµµετοχή σε φοιτητικούς συλλόγους σελ.5 1.1 οµή σελ.5 1.2 Εκλογή µελών ιοικητικού Συµβουλίου σελ.6 1.3 Οι νοµοθετικές ρυθµίσεις σελ.6 2. Πεδία δράσης των φοιτητικών συλλόγων σελ.8 2.1 Συµµετοχή στα εκλεκτορικά σώµατα για την ανάδειξη των πρυτανικών αρχών σελ.8 2.2 Παρουσία στα συλλογικά όργανα σελ.13 3. Θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα και φοιτητικοί σύλλογοι σελ.15 3.1 ικαίωµα του Συνεταιρίζεσθαι (Σ 12 παρ.1) σελ.15 3.2 ικαίωµα του Συνέρχεσθαι (Σ 11 παρ.1) σελ.16 3.3 Ακαδηµαϊκή ελευθερία (Σ 16 παρ.1) σελ.17 3.4 Η συνδικαλιστική ελευθερία (Σ 23 παρ.1) σελ.19 3.5 Οι γενικές ρήτρες της ανθρώπινης αξίας (Σ 2 παρ.1) και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (Σ 5 παρ.1) σελ.19 4. Οριοθετήσεις της ελεύθερης δράσης των φοιτητικών συλλόγων σελ.21 4.1 Το «καθήκον υπακοής» στο Σύνταγµα σελ.21 4.2 Οι σκοποί της παιδείας του άρθρου 16 παρ.2 του Συντάγµατος σελ.22 4.3 Η κανονιστική εξουσία του νοµοθέτη σελ.23 4.4 Ειδικές κυριαρχικές σχέσεις στο πλαίσιο των Α.Ε.Ι. σελ.24 5. Φοιτητικοί σύλλογοι και σύγχρονη πραγµατικότητα σελ.25 2

- Συµπέρασµα σελ.27 - Περίληψη εργασίας σελ.28 - Βιβλιογραφία σελ.30 3

Εισαγωγή Στη σύγχρονη, δηµοκρατική κοινωνία η αναδιαµόρφωση του Πανεπιστηµίου ως «πανεπιστηµίου των οµάδων» αποτελεί πραγµατικότητα. Οι καθηγητές, το λοιπό διδακτικό προσωπικό και οι φοιτητές είναι φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας (Σ 16). Επιπλέον, οι φοιτητές είναι, ως ένα βαθµό, συνεργάτες στην έρευνα και διδασκαλία και παράλληλα συµπράττουν µέσω των εκλεγµένων εκπροσώπων των φοιτητικών συλλόγων τους στις συλλογικές πανεπιστηµιακές διαδικασίες. Με τον τρόπο αυτό, υλοποιείται το σύγχρονο σχήµα του «πανεπιστηµίου των οµάδων» το οποίο προϋποθέτει την ισότιµη συµµετοχή στα συλλογικά όργανα των εκπροσώπων κάθε οµάδας (µέλη.ε.π. φοιτητές) και ευρίσκει έρεισµα στην αρχή της πλήρους αυτοδιοίκησης των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων, που καθιερώνεται στη παρ.5 του άρθρου 16 Σ. Αντικείµενο του παρόντος πονήµατος αποτελεί η παρουσίαση της συµµετοχής στους φοιτητικούς συλλόγους και των πεδίων δραστηριοποίησης των τελευταίων. Σε πρώτο επίπεδο, αναλύεται η δοµή των φοιτητικών συλλόγων και αναφέρονται οι εξελίξεις στις σχετικές νοµοθετικές ρυθµίσεις. Περαιτέρω, αναφέρονται οι κυριότερες µορφές που λαµβάνει η δράση των συλλόγων των φοιτητών, που αποτελούν και τον πυρήνα της φοιτητικής συµµετοχής στα πανεπιστηµιακά δρώµενα. Στη συνέχεια, αναλύονται τα συνταγµατικά δικαιώµατα των οποίων άπτεται η δράση των φοιτητικών συλλόγων, µε προεξέχον το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι (Σ 12 παρ.1). Απαραίτητη κρίθηκε και η αναφορά στις οριοθετήσεις που τίθενται στην ελευθερία δράσης των φοιτητικών συλλόγων, σε συνάρτηση µε το Σύνταγµα, τους σκοπούς της παιδείας, την κανονιστική εξουσία του νοµοθέτη καθώς και τις ειδικές κυριαρχικές σχέσεις που δηµιουργούνται στο πλαίσιο των Α.Ε.Ι. Τέλος, σκόπιµο κρίθηκε να γίνει µία σύντοµη αναφορά στη σηµερινή πραγµατικότητα των φοιτητικών συλλόγων, σε προβλήµατα που ενδεχοµένως εντοπίζονται κατά τη λειτουργία τους και σε προτάσεις βελτίωσης της κατάστασης. 4

1.Συµµετοχή σε φοιτητικούς συλλόγους 1.1 οµή Οι φοιτητικοί σύλλογοι αποτελούν συλλογικά όργανα λήψης αποφάσεων των φοιτητών των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων. Κατά παράδοση, υπάρχει ένας σύλλογος ανά γνωστικό αντικείµενο, τµήµα, σχολή ή ακόµη και ακαδηµαϊκό ίδρυµα. Ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων του Συλλόγου Φοιτητών είναι η Γενική Συνέλευση, που αποτελείται από το σύνολο των µελών του συλλόγου και λαµβάνει αποφάσεις κατά πλειοψηφία, µετά από ανοιχτή συζήτηση επί των θεµάτων. Πολλοί σύλλογοι διαθέτουν ιοικητικό Συµβούλιο ( Σ) που είναι υπόλογο της γενικής συνέλευσης και αναλαµβάνει να υλοποιήσει τις αποφάσεις της και να την προετοιµάσει. Μέλη του Σ συµµετέχουν, συνήθως, στα όργανα συνδιοίκησης, στη Σύγκλητο, την Κοσµητική Συνέλευση και τη Συνέλευση Τµήµατος, σε ποσοστό µικρό προκειµένου να εκπροσωπήσουν την άποψη των φοιτητών. Επιπλέον, ορισµένοι σύλλογοι φοιτητών διαθέτουν και Επιτροπές Ετών ή Τµηµατικές Επιτροπές. Στους φοιτητικούς συλλόγους η εκπροσώπηση στο Σ ορίζεται από τα µέλη του Συλλόγου σε µυστική ψηφοφορία, που γίνεται την ίδια ηµεροµηνία σε ολόκληρη την Ελλάδα και είναι γνωστή ως φοιτητικές εκλογές. Οι περισσότεροι εκπρόσωποι αποτελούν µέλη φοιτητικών παρατάξεων, εκ των οποίων τέσσερις τουλάχιστον αντιστοιχούν σε πολιτικά κόµµατα ή ευρύτερους πολιτικούς σχηµατισµούς. Οι σύλλογοι φοιτητών όλης της χώρας τυπικά απαρτίζουν την ΕΦΕΕ, ενώ οι φοιτητικοί σύλλογοι της Θεσσαλονίκης αποτελούν την ΦΕΑΠΘ-ΠΑΜΑΚ. Η οριστική σύνθεση της ΕΦΕΕ γίνεται µέσω εκπροσώπησης παρατάξεων, που ορίζεται από τα συγκεντρωτικά ποσοστά που λαµβάνει κάθε παράταξη, σε πανελλαδικό επίπεδο, κατά τις φοιτητικές εκλογές. Αναλυτικότερα, το πλέγµα των οργάνων της φοιτητικής κοινότητας οργανώθηκε το 1975 σε 3 βαθµούς : 5

1. Α βαθµός : Φοιτητικός σύλλογος σχολής ή τµήµατος µε τα όργανα που αναφέρθηκαν ανωτέρω και µέλη µε ενιαύσια θητεία εκλεγόµενα κατά τις φοιτητικές εκλογές. 2. Β βαθµός : Οι ενώσεις συλλόγων κάθε ΑΕΙ µε αντίστοιχα όργανα. 3. Γ βαθµός : Η Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος (ΕΦΕΕ), δηλαδή η ένωση όλων των φοιτητικών συλλόγων της χώρας. Η ΕΦΕΕ διοικείται από 21µελές Κεντρικό Συµβούλιο, το οποίο εκλέγεται από το Πανσπουδαστικό Συνέδριο. 1.2 Εκλογή µελών ιοικητικού Συµβουλίου Όπως ορίζεται στην παρ.1 του άρθρου 79 του ν.1566/1985, που αντικατέστησε την παρ.3 του άρθρου 2 του ν.1268/1982, η ανάδειξη των εκπροσώπων των φοιτητών στα πανεπιστηµιακά όργανα γίνεται για ετήσια θητεία από το φοιτητικό σύλλογο κάθε Τµήµατος, ο οποίος λειτουργεί είτε ως νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου είτε µέχρι την έγκριση του καταστατικού του ως ένωση προσώπων. Μέλη του φοιτητικού συλλόγου µπορούν να είναι όλοι οι φοιτητές του Τµήµατος, εκτός εκείνων που έχουν νοµίµως διαγραφεί. Η εκλογή των τακτικών και αναπληρωµατικών µελών του.σ. του συλλόγου διενεργείται από τους φοιτητές του Τµήµατος µε βάση των αριθµό των ψήφων που συγκέντρωσε σε κάθε ψηφοδέλτιο έκαστος. Στη συνέχεια, πραγµατοποιείται ο διορισµός από το.σ. των τακτικών και αναπληρωµατικών εκπροσώπων των φοιτητών στη Γενική Συνέλευση του Τµήµατος, και στο εκλεκτορικό σώµα που αναδεικνύει τον Πρόεδρο Τµήµατος, τον Κοσµήτορα και τις Πρυτανικές αρχές οι εκλεγέντες, µε το σύστηµα της απλής αναλογικής, εκπρόσωποι των φοιτητών µετέχουν και στα λοιπά πανεπιστηµιακά όργανα. 1.3 Οι νοµοθετικές ρυθµίσεις Η νοµοθεσία για τα Α.Ε.Ι. είναι συγκεντρωµένη στο νόµο 1268/1982, ο οποίος έχει τροποποιηθεί µε τους νόµους 1404/1983, 1566/1985 1674/1986, 2083/1992 και 2188/1994. Επιπλέον, ο κατάλογος των ρυθµίσεων αυτών συνεχώς 6

διευρύνεται και µε τα σχετικά προεδρικά διατάγµατα και υπουργικές αποφάσεις που εκδίδονται κατ εξουσιοδότηση των ανωτέρω τυπικών νόµων. 1 Πρόκειται για ένα πυκνό πλέγµα (γενικών, ειδικών και συχνά ειδικότατων) κανόνων οι οποίοι στοχεύουν στην αποτελεσµατική ρύθµιση κάθε πιθανής περίπτωσης, γεγονός το οποίο έχει ως αποτέλεσµα την προοδευτική αφαίρεση από τα πολυάριθµα διοικητικά όργανα των Α.Ε.Ι. των περιθωρίων διακριτικής ευχέρειας και προσαρµοστικής ευελιξίας. Ωστόσο, στο πλαίσιο των εν λόγω ρυθµίσεων ανακύπτει συχνά το ζήτηµα των αντιφατικών ρυθµίσεων που δεν είναι δυνατόν να εναρµονιστούν µεταξύ τους αφήνοντας «µετέωρο» τον εφαρµοστή τους. Συγκεκριµένα, στο άρθρο 2 παρ.3 εδ.α του ν.1268/1982 αναφέρεται ότι τα συλλογικής και συνδικαλιστικής φύσεως δικαιώµατα όσων υπηρετούν και όσων φοιτούν στα πανεπιστήµια εντάσσονται στις «ακαδηµαϊκές ελευθερίες». Οι φοιτητές είναι ελεύθεροι να εκφράζονται µε τρόπο συλλογικό µέσω των συνδικαλιστικών τους οργάνων, τα οποία διευκολύνονται κατά τη λειτουργία και δράση τους από τις πανεπιστηµιακές αρχές. Στο άρθρο αυτό κατοχυρώνεται η ύπαρξη και δράση των φοιτητικών συλλόγων, οι οποίοι εκφράζουν τα δικαιώµατα και τις διεκδικήσεις των φοιτητών που απολαµβάνουν, ούτως ή άλλως, όλων των δικαιωµάτων συλλογικής δράσης. Είναι αδιαµφισβήτητο ότι στους φοιτητές παρέχονται όλες οι συνταγµατικές εγγυήσεις των συλλογικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών στις οποίες αναφέρονται τα άρθρα 11, 12 και 23 του Συντάγµατος. Η διάταξη, όµως, του άρθρου 2 του ν.1268/1982 δεν επαναλαµβάνει ότι είναι ήδη συνταγµατικά κατοχυρωµένο στόχος της είναι να εξάρει τη σηµασία και παράλληλα να ενθαρρύνει τη δράση και τις πρωτοβουλίες των φοιτητών, αξιώνοντας και από τις πανεπιστηµιακές αρχές να διευκολύνουν τη λειτουργία των συλλογικών τους φορέων. Πρέπει να σηµειωθεί, όµως, ότι παρόλο που ο ρόλος που διαδραµατίζουν οι σύλλογοι των φοιτητών κρίνεται, σε κάθε περίπτωση, ως προωθητικός των δικαιωµάτων τους έχει υποστηριχθεί και ότι η δράση τους µεταβάλλει την αρχική αποστολή των Πανεπιστηµίων και τα µετατρέπει σε χώρους συλλογικών και συνδικαλιστικών δραστηριοτήτων. 2 1 Β. Σκουρής, Το δίκαιο της παιδείας, σελ.133. 2 Β. Σκουρής, ό.π., σελ.170. 7

Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, µετά τον νόµο 1268/1982 ακολούθησε η έκδοση άλλων νόµων µε τροποποιητικές διατάξεις και η έκδοση προεδρικών διαταγµάτων και υπουργικών αποφάσεων κατ εξουσιοδότηση των νόµων αυτών. Ο ν.2188/1994 αυξάνει το ποσοστό συµµετοχής των εκπροσώπων των φοιτητών στα εκλεκτορικά σώµατα για την εκλογή του Πρύτανη και των δύο Αντιπρυτάνεων καθώς και του Προέδρου του Τµήµατος και του Αναπληρωτή του από 50%, ποσοστό το οποίο προέβλεπε ο προγενέστερος ν.2083/1992, σε 80%. 2. Πεδία δράσης των φοιτητικών συλλόγων Τα δικαιώµατα των φοιτητικών συλλόγων θα µπορούσαν να διακριθούν σε δύο µεγάλες κατηγορίες περιπτώσεων. Οι εκπρόσωποι των φοιτητών µετέχουν αφενός στα εκλεκτορικά σώµατα για την ανάδειξη των πανεπιστηµιακών αρχών και αφετέρου στα συλλογικά όργανα διοίκησης των Α.Ε.Ι. Η διαφορά έγκειται στο ότι η συµµετοχή στο σώµα των εκλεκτόρων εξαντλείται µε την πράξη της εκλογής, ενώ η συµµετοχή στα συλλογικά όργανα είναι διαρκής και καθιστά τους φοιτητές πλήρη και ισότιµα µέλη των πανεπιστηµιακών οργάνων. 3 Η συµµετοχή των φοιτητών λαµβάνουσα τις δύο µορφές που αναφερθήκαν πραγµατοποιείται από τους εκπροσώπους των φοιτητών, οι οποίοι ορίζονται από τα ιοικητικά Συµβούλια των φοιτητικών συλλόγων κατά το σύστηµα της απλής αναλογικής (άρθρο 2 παρ.3 εδ.β του ν.1268/1982). 2.1 Συµµετοχή στα εκλεκτορικά σώµατα για την ανάδειξη των πανεπιστηµιακών αρχών Με τον νόµο 2083/1992 η συµµετοχή των εκπροσώπων των φοιτητών στα εκλεκτορικά σώµατα που αναδεικνύουν τον Πρύτανη, τους Αντιπρυτάνεις και τους Προέδρους των Τµηµάτων είχε µειωθεί στο 50% των µελών.ε.π., ενώ υπό το προϊσχύσαν καθεστώς ήταν ίσος ο αριθµός προς τον αριθµό των µελών.ε.π, όπως αναφέρεται στη ρύθµιση του άρθρου 3 παρ.1 εδ.α του ν.2083/1992. Ο νόµος 3 Β. Σκουρής, ό.π., σελ.218. 8

2188/1994 αύξησε το ποσοστό αυτό σε 80% (άρθρο 1 παρ.3 εδ. β ). Η συµµετοχή των φοιτητών λαµβάνει µικρότερο ποσοστό µόνον στην εκλογή των ιευθυντών των Τοµέων, που πραγµατοποιείται από τη Γενική Συνέλευση του Τοµέα, όπου µετέχουν µέχρι πέντε φοιτητές (άρθρο 9 παρ.2 εδ.α του ν.1268/1982). Όπως είναι εµφανές από τις ανωτέρω ρυθµίσεις, ο νόµος χορήγησε στους εκπροσώπους των φοιτητών τη δυνατότητα να αξιολογούν τη διδακτική ικανότητα των µελών.ε.π. και των άλλων υποψηφίων, η δε αξιολόγηση αυτή που στην πράξη επεκτείνεται και σε άλλα ζητήµατα, όπως για παράδειγµα στη πολυσήµαντη «συνεργασιµότητα» των υποψηφίων, αποτελεί στοιχείο που συνεκτιµάται υποχρεωτικά στις διαδικασίες εκλογής ή προαγωγής. 4 Όπως αναφέρεται και στην απόφαση ΣτΕ 2923/87 «στην αρχή της συνεδρίασης για την εκλογή µέλους.ε.π. στη θέση του καθηγητή εκπρόσωπος των φοιτητών µελών της Γ.Σ. Τµήµατος αναλύει τα πορίσµατα της αξιολόγησης της διδακτικής ικανότητας των υποψηφίων. Μετά από σχετική συζήτηση µεταξύ των εκλεκτόρων, στο τέλος της οποίας εκπρόσωπος των φοιτητών-µελών της Γ.Σ. µπορεί να υποµνήσει στους εκλέκτορες της αξιολόγηση διδακτικού έργου των υποψηφίων, γίνεται ψηφοφορία για την εκλογή ή την προαγωγή». 5 Με άλλη του απόφαση το Συµβούλιο της Επικρατείας δέχεται ότι «η συµµετοχή εκπροσώπων των φοιτητών στη γενική συνέλευση του Τµήµατος κατά τη διαδικασία εκλογής µελών του διδακτικού ερευνητικού προσωπικού και ειδικότερα η παρουσία τους κατά την κοινή συνεδρίαση της γενικής συνέλευσης και των εκλεκτόρων µε τη δυνατότητα να υποβάλλουν ερωτήσεις και να αξιολογούν το διδακτικό έργο των υποψηφίων ευρίσκει έρεισµα στην αρχή της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. (άρθρο 16παρ.5 Σ), στην οποία ερείδεται το σύγχρονο σχήµα του πανεπιστηµίου των οµάδων, λειτουργική προϋπόθεση του οποίου είναι η ισότιµη συµµετοχή στα συλλογικά όργανα των εκπροσώπων κάθε οµάδας (µελών.ε.π., φοιτητών) κατ άρθρο 8 και 15 παρ.1, 3, 4 του νόµου 1268/1982». Επιπροσθέτως, προς την ίδια κατεύθυνση βρίσκεται και η απόφαση της Ολοµέλειας 4 Π.. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, σελ.797. 5 ΟλΣτΕ 2923/1987. 9

ΣτΕ 2805/1984 κρίνοντας ότι «στο εκλεκτορικό σώµα εκλογής των Πρυτανικών αρχών, µπορούν να µετέχουν εκπρόσωποι των φοιτητών και των ειδικών µεταπτυχιακών υποτρόφων (Ε.Μ.Υ.)» 6. Στην ίδια απόφαση διατυπώθηκε και η γνώµη της µειοψηφίας ως ακολούθως «η εκλογή των Πρυτανικών αρχών ανήκει µόνο στους καθηγητές, οι οποίοι κατά το Σύνταγµα αποφασίζουν επί των πανεπιστηµιακών υποθέσεων ενώ η αυτοδιοίκηση των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων δεν περιλαµβάνει και το δικαίωµα των φοιτητών να συµµετέχουν στη διοίκηση των ιδρυµάτων αυτών και ειδικότερα στη εκλογή Πρυτάνεως µε αποφασιστική ψήφο. ιότι η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. ανατίθεται από το άρθρο 16 του Συντάγµατος σε εκείνα τα όργανα που λόγω των τυπικών και ουσιαστικών προσόντων τους εγγυώνται την πραγµάτωση του σκοπού αυτού, δηλαδή στα µέλη του καθηγητικού προσωπικού, που είναι υπεύθυνοι λειτουργοί της επιστήµης. Η συµµετοχή των φοιτητών στη λήψη αποφάσεων των Α.Ε.Ι. µε αποφασιστική ψήφο αποκλείεται από την ίδια τη φύση του ρόλου τους στα ιδρύµατα αυτά. ιότι αυτοί δεν έχουν προφανώς αποκτήσει ακόµη τα προσόντα που απαιτεί η λήψη των αποφάσεων τα Πανεπιστήµια δεν είναι πολιτικές κοινότητες, ώστε να διοικούνται µε την αρχή της ίσης συµµετοχής ή ψήφου των ενδιαφεροµένων. Οι τελευταίοι έχουν δικαίωµα να ακούονται σε καθαρώς διοικητικά θέµατα που αφορούν τη φοιτητική τους ζωή». Σηµειώνεται ότι παρόµοιες απόψεις µε αυτές της µειοψηφίας της ανωτέρω απόφασης εκφράζονται και από µεγάλο κοµµάτι της θεωρίας. Συγκεκριµένα, υποστηρίζεται ότι οι φοιτητικοί σύλλογοι είναι όχι µόνο συνδεδεµένοι αλλά και υποταγµένοι στα πολιτικά κόµµατα, των οποίων συνήθως αποτελούν παραρτήµατα, επιφέρουν ως άµεση συνέπεια την πλήρη κοµµατικοποίηση της εκλογής και λειτουργίας των πανεπιστηµιακών οργάνων. Αποτέλεσµα της συνέπειας αυτής είναι η επιβολή κριτηρίων εξωπανεπιστηµιακών και εν πολλοίς κοµµατικών σε διαδικασίες ακραιφνώς πανεπιστηµιακού ενδιαφέροντος που µπορούν να καθορισθούν από ουσιαστικά επιστηµονικά κριτήρια µόνον. 7 Η σύνδεση αυτή µεταξύ φοιτητικών συλλόγων και κοµµατικών παρατάξεων ορισµένες φορές παρερµηνεύθηκε, γενικεύθηκε και επέδρασε αρνητικά στο πεδίο της 6 ΟλΣτΕ 2805/1984. 7 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.797. 10

φοιτητικής εκπροσώπησης µε αποτέλεσµα το Συµβούλιο της Επικρατείας να οδηγηθεί στη ακύρωση εκλογής ή προαγωγής µέλους.ε.π. θεωρώντας ως µη αντιπροσωπευτική την εκλογή των φοιτητικών εκπροσώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η απόφαση 2805/1984 του Συµβουλίου της Επικρατείας όπου αναφέρεται ότι «επειδή η διάταξη του άρθρου 16παρ.5 δεν επέβαλε στον κοινό νοµοθέτη την υποχρέωση να οργανώσει τους φοιτητικούς συλλόγους µε τη µορφή νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου. Αντιθέτως επιτρέπει να εκδοθεί ειδικός νόµος ο οποίος κατά παρέκκλιση των εγγυήσεων του άρθρου 12 του Συντάγµατος θα ρυθµίσει τον τρόπο εκπροσώπησης των φοιτητών µε ένα µόνο φοιτητικό σύλλογο ανά Τµήµα Ο ειδικός αυτός νόµος πρέπει να εξασφαλίζει την ευρύτερη δυνατή συµµετοχή των φοιτητών στον αντιπροσωπευτικό αυτό σύλλογο, που θα υποδεικνύει τους εκπροσώπους των φοιτητών στη διοίκηση του Πανεπιστηµίου. Επειδή η διάταξη του άρθρου 2 παρ.3 εδ.β του ν.1268/1982, κατά το µέρος που ορίζει ότι οι εκπρόσωποι των φοιτητών στα πανεπιστηµιακά όργανα εκλέγονται από ένα φοιτητικό σύλλογο σε κάθε τµήµα και ότι ο σύλλογος αυτός έχει τη µορφή νοµικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου είναι σύµφωνη µε τη ρήτρα του άρθρου 16 παρ.5 εδ.β του Συντάγµατος. Περαιτέρω όµως η νοµοθετική αυτή ρύθµιση είναι ατελής, εφόσον σε αυτή δεν καθορίζεται ούτε ο τρόπος λειτουργίας του µοναδικού σε κάθε τµήµα φοιτητικού συλλόγου, ούτε θεσπίζονται κριτήρια εξασφαλιστικά της ευρύτερης συµµετοχής των φοιτητών, ούτε διευκρινίζεται ο τρόπος αναδείξεως των εκπροσώπων µε υπόδειξη από τη διοίκηση του συλλόγου ή µε άµεση εκλογή από τη γενική συνέλευση των µελών του. Η ατέλεια αυτή δεν µπορεί να αναπληρωθεί µε την ανάθεση της ευθύνης εκλογής των εκπροσώπων στους ήδη υφιστάµενους φοιτητικούς συλλόγους, οι οποίοι λειτουργούσαν στο πλαίσιο του παλαιού οργανωτικού πλαισίου του Πανεπιστηµίου και µε καταστατικά µη προσαρµοσµένα στο νέο νοµοθετικό καθεστώς. Μέχρι δε την ολοκλήρωση της ειδικής αυτής ρυθµίσεως η ανάδειξη των εκπροσώπων µόνο µε την άµεση εκλογή όλων των εγγεγραµµένων φοιτητών είναι συνταγµατικά θεµιτή, συγκαλουµένων από τον Πρόεδρο του Τµήµατος για το σκοπό αυτό, κατ εφαρµογή της αρχής της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. Αυτό δε ισχύει είτε οι µετέχοντες στα συλλογικά πανεπιστηµιακά όργανα εκπρόσωποι των φοιτητών έχουν δικαίωµα αποφασιστικής ψήφου κι έτσι συµπράττουν στη λήψη και 11

διαµόρφωση της αποφάσεως, είτε εκφέρουν απλή γνώµη για διαφώτιση των εχόντων αποφασιστική αρµοδιότητα µελών του οργάνου». 8 Συναφές σκεπτικό µε την ανωτέρω απόφαση έχει και η πρόσφατη απόφαση 978/2007 του Συµβουλίου της Επικρατείας η οποία ακύρωσε την εκλογή του Προέδρου και Αναπληρωτή Προέδρου Τµήµατος αναφέροντας ότι «Επειδή στο άρθρο 6 του ν.1268/1982 ορίζεται ότι 3. Ο Πρόεδρος του Τµήµατος και ο αναπληρωτής του, ο οποίος τον αντικαθιστά όταν αυτός απουσιάζει ή κωλύεται ή ελλείπει, εκλέγονται από ειδικό σώµα εκλεκτόρων, που απαρτίζεται από το σύνολο των µελών.ε.π. του Τµήµατος, εκπροσώπους των φοιτητών ίσους µε το 80% του αριθµού των µελών.ε.π Εξάλλου, στην παρ.1 του άρθρου 79 του ν.1566/1985 που αντικατέστησε την παρ.3 του άρθρου 2 του ν.1268/1982 ορίζεται ότι η ανάδειξη των εκπροσώπων των φοιτητών στα πανεπιστηµιακά όργανα γίνεται για ετήσια θητεία από το φοιτητικό σύλλογο κάθε Τµήµατος, ο οποίος λειτουργεί είτε ως νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου είτε µέχρι την έγκριση του καταστατικού του ως ένωση προσώπων Στο άρθρο 38 της υπ αριθµ.4824/β1/29/2003 υπουργική απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ορίζεται ότι : Εκπροσώπηση φοιτητών στα πανεπιστηµιακά όργανα. 1. Οι προπτυχιακοί και οι µεταπτυχιακοί φοιτητές συµµετέχουν µε εκπροσώπους τους σε όλα τα πανεπιστηµιακά όργανα, στα οποία προβλέπεται από το νόµο η συµµετοχή τους, καθώς και στο εκλεκτορικά σώµατα για την ανάδειξη πρυτανικών αρχών και Προέδρων των Τµηµάτων, όπως ορίζεται στο νόµο. 2. Η υπόδειξη των εκπροσώπων των προπτυχιακών φοιτητών, τακτικών και αναπληρωµατικών, γίνεται δεκτή από τα αρµόδια πανεπιστηµιακά όργανα, εφόσον στο σχετικό έγγραφο του διοικητικού συµβουλίου του φοιτητικού συλλόγου υπάρχει υπογραφή του Προέδρου και του Γραµµατέα του διοικητικού συµβουλίου και η σφραγίδα του συλλόγου. Αν το ιοικητικό Συµβούλιο δεν έχει συγκροτηθεί σε σώµα, πρέπει να υπάρχουν οι υπογραφές όλων των µελών του ή τουλάχιστον της απόλυτης πλειοψηφίας των µελών του. Η εκπροσώπηση των φοιτητών στη Σύγκλητο επιµερίζεται κατά το νόµο Στην περίπτωση όµως που δεν υφίσταται φοιτητικός σύλλογος του εν λόγω Τµήµατος πρέπει, κατά την έννοια και το σκοπό των ανωτέρω διατάξεων και προκειµένου να υπάρχει εκπροσώπηση των φοιτητών στο εκλεκτορικό σώµα, το ιοικητικό Συµβούλιο του ενιαίου φοιτητικού 8 ΟλΣτΕ 2805/1984. 12

συλλόγου είτε να ορίσει αυτό τους εκπροσώπους των φοιτητών στο ειδικό εκλεκτορικό σώµα από φοιτητές - µέλη του στο οικείο Τµήµα, κατ' αναλογία της δύναµης των φοιτητικών παρατάξεων στο Τµήµα αυτό στις πρόσφατες φοιτητικές εκλογές, εφόσον η εκλογή του ιοικητικού Συµβουλίου του ενιαίου συλλόγου στις εκλογές αυτές έγινε µε χωριστή κάλπη ανά τµήµα και έτσι προκύπτει η ποσοστιαία δύναµη κάθε φοιτητικές παράταξης στο σχετικό Τµήµα είτε, αν δεν συντρέχει η προϋπόθεση αυτή, να καλέσει τους φοιτητές του οικείου Τµήµατος που είναι µέλη του σε συνέλευση, για να υποδείξουν τους εκπροσώπους τους στο προαναφερόµενο ειδικό εκλεκτορικό σώµα Επειδή, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου φοιτητικές εκλογές δεν είχαν διενεργηθεί µε χωριστή κάλπη ανά Τµήµα, αλλά µε ενιαία κάλπη για όλα τα Τµήµατα, από τις εκλογές δε αυτές αναδείχθηκε το ιοικητικό Συµβούλιο του ως άνω ενιαίου συλλόγου Με τα δεδοµένα όµως αυτά και σύµφωνα µε τα εκτεθέντα στην προηγούµενη σκέψη το ειδικό εκλεκτορικό σώµα για την επίδικη εκλογή δεν συγκροτήθηκε νόµιµα. Τούτο δε, γιατί, εφόσον, κατά τα προεκτεθέντα, δεν υπήρχε ιδιαίτερος φοιτητικός σύλλογος για το επίµαχο τµήµα, το δε ιοικητικό Συµβούλιο του ενιαίου (για ολόκληρο το Πανεπιστήµιο) φοιτητικού συλλόγου είχε προκύψει από φοιτητικές εκλογές που είχαν διεξαχθεί µε ενιαία κάλπη και όχι µε χωριστές κάλπες ανά Τµήµα, µη νόµιµα το ιοικητικό Συµβούλιο του εν λόγω ενιαίου φοιτητικού συλλόγου όρισε τους εκπροσώπους των φοιτητών στο ειδικό εκλεκτορικό σώµα χωρίς προηγουµένως να καλέσει σε συνέλευση όλους τους φοιτητές του ως άνω Τµήµατος που ήσαν µέλη του, προκειµένου να υποδείξουν τους εκπροσώπους τους στο εκλεκτορικό αυτό σώµα». 2.2 Παρουσία στα συλλογικά όργανα Οι εκπρόσωποι των φοιτητών δικαιούνται να µετέχουν στα συλλογικά όργανα διοίκησης των Α.Ε.Ι. Αναφέρεται ότι τα όργανα διοίκησης των Α.Ε.Ι. διακρίνονται σε όργανα του Τµήµατος (Γενική Συνέλευση, ιοικητικό Συµβούλιο, Πρόεδρος), όργανα του Τοµέα (Γενική Συνέλευση, ιευθυντής), όργανα της Σχολής (Γενική Συνέλευση, Κοσµητεία, Κοσµήτορας) και όργανα του Πανεπιστηµίου (Σύγκλητος, Πρυτανικό Συµβούλιο, Πρύτανης). 13

Σε πρώτο επίπεδο, τα µέλη των φοιτητικών συλλόγων δικαιούνται να µετέχουν σε ποσοστό 50% του αριθµού των µελών.ε.π. στη Γενική Συνέλευση των Σχολών καθώς και των Τµηµάτων (άρθρο 8 παρ. 2 εδ.α και 10 παρ.2 εδ.α του ν.1268/1982). Όσον αφορά στη Γενική Συνέλευση του Τοµέα µετέχουν µέχρι πέντε φοιτητές, αριθµός αρκετά περιορισµένος, όπως ρυθµίζεται στο άρθρο 9 παρ.2 εδ.α του ν.1268/1982. Περαιτέρω, φοιτητική συµµετοχή προβλέπεται και στα ολιγοµελή διοικητικά όργανα των πανεπιστηµιακών µονάδων. Στο Πρυτανικό Συµβούλιο µετέχει ένας εκπρόσωπος των φοιτητών, όπως προβλέπει το άρθρο 2 παρ.2 εδ.α του ν.2083/1992. Στην Κοσµητεία µετέχουν ανά ένας εκπρόσωπος των φοιτητών των Τµηµάτων της Σχολής, σύµφωνα µε το άρθρο 10 παρ.3 εδ.α του 1268/1982 και στο ιοικητικό Συµβούλιο του Τµήµατος δύο µέλη του φοιτητικού συλλόγου (άρθρο 4 παρ.2 του ν.2083.1992). Επιπλέον, στη Σύγκλητο δικαιούται να µετέχει ένας φοιτητής από κάθε Τµήµα του Α.Ε.Ι., βάσει του άρθρου 2 παρ.2 εδ.α του ν.2083/1992. Τέλος, σηµειώνεται ότι στο τριµελές όργανο το οποίο νοµιµοποιείται να χορηγήσει την σχετική άδεια για την επέµβαση της δηµόσιας δυνάµεως στο Α.Ε.Ι. µετέχει και φοιτητής (άρθρο 2 παρ.6 εδ.α του ν.1268/1982), ενώ και το Συµβούλιο Ανώτατης Παιδείας λειτουργεί µε πέντε εκπροσώπους της Ε.Φ.Ε.Ε., σύµφωνα µε τη διάταξη του άρθρου 5 παρ.2 του ν.1268/1982. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να λεχθεί ότι αξιολογείται ως ιδιαίτερα σηµαντική η συµµετοχή των φοιτητών στη Γ.Σ. του Τµήµατος, όργανο στο οποίο λαµβάνονται µείζονος σηµασίας αποφάσεις, στη Γ.Σ. του Τοµέα όπου οι πέντε φοιτητικοί εκπρόσωποι µε εκπρόσωπο των Ε.Μ.Υ. µπορούν να σχηµατίσουν και πλειοψηφία στη Γ.Σ. καθώς ο Τοµέας συγκροτείται µε πέντε µέλη.ε.π. αλλά και στην Κοσµητεία και τη Σύγκλητο όπου ο αριθµός τους ισούται περίπου µε τον αριθµό των µετεχόντων καθηγητών Ωστόσο, η παρουσία των εκπροσώπων των φοιτητών στα συλλογικά όργανα έχει αποτελέσει συχνά αντικείµενο κριτικής, καθώς έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι οι φοιτητές δεν εκπροσωπούν το σύνολο του φοιτητικού σώµατος, όπως θα έπρεπε, αλλά τις παρατάξεις που τους υποδεικνύουν και τα εκάστοτε συµφέροντα. 9 9 Β.Σκουρής, ό.π., σελ.219 14

Ενισχυτικά προς την τοποθέτηση αυτή λειτουργεί και η προβληµατική που έχει δηµιουργηθεί αναφορικά µε τον τρόπο ανάδειξης των φοιτητικών εκπροσώπων και η ανάγκη για την εξασφάλιση της ευρύτερης δυνατής συµµετοχής των φοιτητών κατά την ανάδειξη των εκπροσώπων τους µε µόνη λύση την άµεση εκλογή των φοιτητικών εκπροσώπων από το σύνολο των εγγεγραµµένων φοιτητών. 10 3. Θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα και φοιτητικοί σύλλογοι Σύµφωνα µε το άρθρο 3 παρ.2 εδ.β του ν.1268/1982 «Η ανάδειξη των φοιτητών στα πανεπιστηµιακά όργανα γίνεται για ετήσια θητεία από το φοιτητικό σύλλογο κάθε τµήµατος, ο οποίος λειτουργεί είτε ως νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου είτε µέχρι την έγκριση του καταστατικού ως ένωση προσώπων». Η σύνδεση της συµµετοχής των εκπροσώπων των φοιτητικών συλλόγων στα διοικητικά όργανα των Α.Ε.Ι. απορρέει κατά κύριο λόγο από τα κατωτέρω συνταγµατικά δικαιώµατα ή αρχές. 3.1 ικαίωµα του Συνεταιρίζεσθαι (Σ12 παρ.1) Η συνταγµατική προστασία των φοιτητικών συλλόγων ερείδεται, κατά κύριο λόγο, στο εν λόγω δικαίωµα. Κατά τη συνταγµατική διατύπωση, «οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα να συνιστούν ενώσεις προσώπων και µη κερδοσκοπικά σωµατεία, τηρώντας τους νόµους, που ποτέ όµως δεν µπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώµατος αυτού από προηγούµενη άδεια». Στο πλαίσιο του δικαιώµατος αυτού, εντάσσεται και η ελευθερία εισόδου σε ενώσεις προσώπων που έχουν ήδη ιδρυθεί. Η πλευρά αυτή του δικαιώµατος σηµαίνει ότι δεν επιτρέπεται ο αδικαιολόγητος αποκλεισµός ατόµων, παρόλο που τα τελευταία συγκεντρώνουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνουν µέλη. 11 Σύµφωνα µε απόφαση του ΣτΕ «η εκπροσώπηση των φοιτητών από τους φοιτητικούς συλλόγους 10 Αναφέρονται ανωτέρω και αποσπάσµατα από τις αποφάσεις ΣτΕ 2805/84, ΣτΕ 2923/87 και 978/2007, που αφορούν στο συγκεκριµένο ζήτηµα. 11 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, σελ. 261. 15

πρέπει να γίνεται βάσει κριτηρίων που είναι εξασφαλιστικά της ευρύτερης δυνατής συµµετοχής των φοιτητών στο σύλλογό τους» η ίδια απόφαση έκρινε τη διάταξη του άρθρου 2 παρ.3 εδ.β του ν.1268/1982 ως ατελή. 12 Από την λειτουργία που καλούνται να επιτελέσουν οι φοιτητικοί σύλλογοι και από το γενικότερο πλαίσιο µορφής και δραστηριοτήτων τους είναι σαφές ότι µείζονος σηµασίας ζήτηµα είναι η εξασφάλιση της µεγαλύτερης δυνατής αντιπροσώπευσης των φοιτητών σε αυτούς. Προς το σκοπό αυτό, αναφέρεται ότι η συνταγµατική κατοχύρωση των φοιτητικών συλλόγων στο άρθρο 16 παρ.5 του Συντάγµατος η οποία συγχέεται, όπως έχει ήδη αναφερθεί, µε το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι µπορεί να υποβληθεί σε περιορισµούς διαφορετικούς από εκείνους του άρθρου 12 και της σχετικής νοµοθεσίας. 13 3.2 ικαίωµα του Συνέρχεσθαι (Σ11 παρ.1) Στο προστατευτικό πεδίο του εν λόγω άρθρου εµπίπτουν πρωτίστως οι δηµόσιες κλειστές συναθροίσεις και συνεδριάσεις τόσο των οργάνων του φοιτητικού συλλόγου κάθε Τµήµατος όσο και των οργάνων συνδιοίκησης του Α.Ε.Ι. Με τον όρο «συνάθροιση» κατά το Σύνταγµα εννοείται «η σκόπιµος κατ αρχήν και όχι τυχαία, προσωρινή επί το αυτό συνάντησις αξιόλογου αριθµού προσώπων, προς έκφρασιν ή ακρόασιν ανακοινώσεως ή γνώµης επί ορισµένου θέµατος» 14. Από τον ορισµό αυτό είναι εµφανές ότι στοιχεία της συνάθροισης αποτελούν ο συγκεκριµένος χρόνος καθώς και η συγκέντρωση περισσότερων ατόµων. Πρόκειται για ένα δικαίωµα που προστατεύει την ελευθερία της οµαδικής κίνησης και ασκείται κατά κύριο λόγο για πολιτικούς σκοπούς αλλά και για ευρύτερες επιδιώξεις που ανήκουν στον κοινωνικό χώρο. Οι συµµετέχοντες σε µία συνάθροιση συµµερίζονται έναν κοινό σκοπό που τους ξεχωρίζει από τους άλλους. Το στοιχείο αυτό, του κοινού σκοπού, είναι απαραίτητο για την ένταξη στο προστατευτικό πεδίο του δικαιώµατος αυτού καθώς η 12 ΟλΣτΕ 2805/84, ΤοΣ 1984, 646 (650,651). 13 Φ.Βεγλερής, Τα δικαιώµατα του ανθρώπου και οι περιορισµοί τους, ΤοΣ, 1979, σελ.35. 14 Α. Σβώλος-Γ.Βλάχος, Το Σύνταγµα της Ελλάδος, σελ.195. 16

απλή συρροή κόσµου, ο απλός συνωστισµός ανθρώπων δεν είναι «συνάθροιση». 15 Ωστόσο, σύµφωνα µε το πνεύµα του άρθρου 11 του Συντάγµατος καλύπτονται από αυτό και οι αυθόρµητες συναθροίσεις, εκείνες δηλαδή στις οποίες δεν προηγήθηκε προετοιµασία και πρόσκληση. 16 Οι συναθροίσεις αυτές αν και προστατεύονται από το άρθρο 11 δεν υπάγονται στις διατάξεις του ν.δ. «περί δηµοσίων συναθροίσεων», όπου απαιτείται προηγούµενη αναγγελία προ 48 ωρών σε αστυνοµική αρχή. Όπως προκύπτει από όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω, οι συνεδριάσεις των συλλογικών οργάνων των φοιτητών καθώς και οι δηµόσιες παραστάσεις διαµαρτυρίας των φοιτητών για διεκδίκηση των αιτηµάτων τους στις πανεπιστηµιακές αρχές, εµπίπτουν στο πεδίο προστασίας του άρθρου 11 του Συντάγµατος µε µόνη επιφύλαξη τον περιορισµό του άρθρου 25 παρ.3 του Συντάγµατος. Σηµειώνεται ότι φορέας του δικαιώµατος συναθροίσεως δεν είναι η ίδια η συνάθροιση, η οποία δεν έχει καµία ύπαρξη πριν και µετά τη διεξαγωγή της, αλλά ο καθένας που συµµετέχει σε αυτήν. ικαίωµα ανενόχλητης διεξαγωγής µίας συναθροίσεως δεν έχει εποµένως η συνάθροιση η ίδια, αλλά οι συµµετέχοντες. Αυτοί «πρέπει να συνέρχονται ησύχως και αόπλως». Για το λόγο αυτό, εάν κάποια πρόσωπα δεν συµµορφώνονται µε την συνταγµατική αυτή επιταγή η συνάθροιση δεν διαλύεται αλλά αποµακρύνονται τα πρόσωπα αυτά. 3.3 Ακαδηµαϊκή ελευθερία Στο α εδάφιο της παραγράφου 1 του άρθρου 16 του Συντάγµατος ορίζεται ότι «η τέχνη και η επιστήµη, η έρευνα και διδασκαλία είναι ελεύθερες. Η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Το εδάφιο β της ίδιας παραγράφου κατοχυρώνει την ακαδηµαϊκή ελευθερία διακηρύσσοντας ότι : «η ακαδηµαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα». 15 Π.. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, Β, σελ.826. 16 Έτσι γίνεται πλέον δεκτό και στην γερµανική επιστήµη και νοµολογία, όπως αναφέρεται και σε Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.826. 17

Η ακαδηµαϊκή ελευθερία είναι η ελευθερία έρευνας και διδασκαλίας εντός του πανεπιστηµιακού χώρου. Πρόκειται για την ελευθερία καθενός µέλους της πανεπιστηµιακής κοινότητας να συµµετέχει στην έρευνα και τη διδασκαλία αναπτύσσοντας έτσι την προσωπικότητά του. 17 Στο πεδίο της ακαδηµαϊκής ελευθερίας εισέρχονται και στοιχεία θεσµικά, εφόσον η συνταγµατική προστασία της δεν αποσκοπεί αποκλειστικά στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των φορέων της, αλλά και στην προαγωγή της επιστήµης, η οποία είναι θεµελιώδης παράµετρος για την πρόοδο της χώρας σε όλους τους τοµείς. Ταυτόχρονα η ακαδηµαϊκή ελευθερία αποτελεί και θεσµική εγγύηση. 18 ηµιουργείται αξίωση απέναντι στην κρατική εξουσία και στον νοµοθέτη να µην επεµβαίνουν στη διαδικασία κτήσης και µετάδοσης των επιστηµονικών γνώσεων, ούτε να περιορίζουν µε προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα το περιεχόµενο αυτής της συνταγµατικής ελευθερίας. 19 Φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας είναι αφενός οι καθηγητές και το λοιπό διδακτικό προσωπικό και αφετέρου οι φοιτητές. Το Σύνταγµα διακρίνει ανάµεσα στους καθηγητές των Α.Ε.Ι. και στο λοιπό «διδακτικό προσωπικό». Οι καθηγητές χαρακτηρίζονται εκ του Συντάγµατος ως «δηµόσιοι λειτουργοί» και θεσπίζονται για αυτούς πρόσθετες εγγυήσεις ανεξαρτησίας. Το «λοιπό διδακτικό προσωπικό», επιτελεί παροµοίως δηµόσιο λειτούργηµα µε τις προϋποθέσεις, όµως, που τίθενται στο ν.1268/1982 (άρθρο 13 παρ.4 εδ.α ). Η ακαδηµαϊκή ελευθερία αποτελεί ένα εκ των βασικών συνταγµατικών δικαιωµάτων από τα οποία εκπορεύεται η ελευθερία δράσης των φοιτητικών συλλόγων. Συγκεκριµένα, πτυχή της ακαδηµαϊκής ελευθερίας των φοιτητών και των συλλογικών οργάνων τους αποτελούν και όλα τα δικαιώµατα που χορηγούνται σε αυτούς από το νόµο 1268/1982 για τα οποία ακολουθεί εκτενής ανάλυση στη συνέχεια. Περαιτέρω, ο κάθε φοιτητής στο πλαίσιο της συνταγµατικής αυτής ελευθερίας µεµονωµένα έχει το δικαίωµα µάθησης µε την έννοια της ελεύθερης επιλογής επιστήµης και πανεπιστηµίου καθώς και παρακολούθησης των µαθηµάτων µε την έννοια της απόκτησης γνώσεων και κυρίως εξάσκησης της ικανότητας 17 Κώστας Χ.Χρυσόγονος, Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, σελ.331. 18 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.763. 19 Β. Σκουρής, ό.π., σελ.34. 18

συλλογισµού, κριτικής και έρευνας. 20 Τα δικαιώµατα των φοιτητών που ασκούνται στον πανεπιστηµιακό χώρο συνιστούν µικτά δικαιώµατα τα οποία καθορίζονται από τις ρυθµίσεις του άρθρου 16 του Συντάγµατος και τις λοιπές συνταγµατικές διατάξεις. 21 3.4 Η συνδικαλιστική ελευθερία (Σ23 παρ.1) Επιχειρώντας µία σύνδεση της σωµατειακής µορφής των φοιτητικών συλλόγων µε την πολιτική τους φυσιογνωµία καθώς και µε τα φοιτητικά αιτήµατα που εκφράζουν θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι η δράση και η συµµετοχή σε αυτούς συνδέεται και µε την συνδικαλιστική ελευθερία. Ωστόσο, παρόλο που µια τέτοια σύνδεση θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως βάσιµη σηµειώνεται ότι για τους εκπροσώπους των φοιτητών στα συλλογικά τους όργανα δεν προβλέπονται κάποιες πρόσθετες εγγυήσεις όπως προβλέπονται για άλλες κατηγορίες συνδικαλιστικών στελεχών. 3.5 Οι γενικές ρήτρες της ανθρώπινης αξίας (Σ2 παρ.1) και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (Σ5 παρ.1) Η αξία του ανθρώπου αποτελεί την ανώτατη αξία στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη και καταστατική αρχή της ελληνικής συνταγµατικής τάξης. ηλωτική του κεφαλαιώδους ρόλου που διαδραµατίζει η εν λόγω αρχή είναι και η θέση της σχετικής συνταγµατικής διάταξης. 22 Ως ένα εκ των τριών µητρικών δικαιωµάτων (ανθρώπινη αξία, ελευθερία, ισότητα) είναι κατεξοχήν ανθρώπινο δικαίωµα και φορείς του είναι µόνον φυσικά πρόσωπα. Αυτό ακριβώς το αξίωµα του κοινωνικού 20 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.706. 21 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, ό.π., σελ.1000. 22 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, ό.π., σελ.252. 19

ανθρωπισµού ώθησε και τον συντακτικό νοµοθέτη να προχωρήσει στην κατοχύρωση της συµµετοχής στη διοίκηση των Α.Ε.Ι. εκπροσώπων όλων των «οµάδων», στις οποίες ανήκουν και οι φοιτητές. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι και το Συµβούλιο της Επικρατείας αποδέχθηκε την αναδιαµόρφωση του Πανεπιστηµίου ως «πανεπιστηµίου των οµάδων» κι επιπλέον αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ύπαρξη µίας προεξέχουσας θέσης των καθηγητών. Συγκεκριµένα, στην 2805/1984 απόφασή του αναφέρεται ότι «καµµιά από τις οµάδες αυτές δεν µπορεί εκ των προτέρων και για κάθε θέµα να διεκδικήσει θέση υπεροχής µε ένα αυξηµένο ποσοστό ψήφων» και ειδικότερα αναφορικά µε την πρυτανική εκλογή «οι καθηγητές δεν απαιτείται στο εκλεκτορικό σώµα να έχουν προεξέχουσα θέση µε αυξηµένο έναντι των άλλων οµάδων ποσοστό ψήφων». 23 Αυτή ακριβώς η εξέλιξη του πανεπιστηµίου σε «πανεπιστήµιο των οµάδων» είναι ενδεικτική της σηµασίας της ανθρώπινης αξίας στην διαµόρφωσης της ελληνικής πανεπιστηµιακής πραγµατικότητας, στην σύνδεση των φοιτητικών συλλόγων και της συµµετοχής στη διοίκηση των Α.Ε.Ι. και τέλος, στην επισήµανση της αναγκαιότητας της ευρύτερης δυνατής εκπροσώπησης των φοιτητών στα συλλογικά τους όργανα. Αναφορικά µε την δεύτερη θεµελιώδη συνταγµατική ρήτρα, την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, που συνδέεται µε την συµµετοχή σε φοιτητικούς συλλόγους και την δράση αυτών επισηµαίνεται ότι πρόκειται για διάταξη µε πρωτεύουσα σηµασία κι όχι µε «επικουρική» εφαρµογή όπως υποστηρίζεται- 24 που καταλαµβάνει οποιαδήποτε εκδήλωση της ανθρώπινης προσωπικότητας ανεξάρτητα εάν η τελευταία προστατεύεται και από κάποια ειδικότερη συνταγµατική διάταξη. 25 Η συνταγµατική προστασία της ανθρώπινης προσωπικότητας έχει καθολικό χαρακτήρα, αναφέρεται δηλαδή σε οποιαδήποτε εκδήλωση της ανθρώπινης ζωής. Η ελεύθερη συµµετοχή στην πολιτική ζωή της χώρας κατοχυρώνεται υπέρ των Ελλήνων πολιτών και αποτελεί σε συνδυασµό και µε την πολιτική ισότητα δικαίωµα µητρικό στον πολιτικό χώρο. Κατ επέκταση, η ελεύθερη συµµετοχή των φοιτητών στους 23 ΟλΣτΕ 2805/84, ΤοΣ 1984, 646. 24 Π.. αγτόγλου, ό.π,, σελ.1331. 25 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, ό.π., σελ.341. 20

φοιτητικούς συλλόγους και στα όργανα συνδιοίκησης του πανεπιστηµίου είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την συνταγµατική επιταγή για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας τους, υπό τους όρους που τίθενται από το Σύνταγµα, τα χρηστά ήθη και τα δικαιώµατα των άλλων. 4.Οριοθετήσεις της ελεύθερης δράσης των φοιτητικών συλλόγων 4.1 Το «καθήκον υπακοής» στο Σύνταγµα και τα όριά του Η συµµετοχή σε φοιτητικούς συλλόγους καθώς και η δράση αυτών εδράζεται, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, σε κάποια από τα θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα. Τα δικαιώµατα αυτά, όπως και τα ατοµικά δικαιώµατα εν γένει, υπόκεινται σε ορισµένους περιορισµούς. Ιδιαίτερα σηµαντικός είναι ο περιορισµός που προκύπτει από την υποχρέωση υπακοής στο Σύνταγµα (Σ16 παρ.1 εδ.2). Κατά το άρθρο 16 παρ.1 εδ.2 Σ «η ακαδηµαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από του καθήκοντος υπακοής στο Σύνταγµα». Η διάταξη αυτή αφορά στην ακαδηµαϊκή ελευθερία, η οποία αποτελεί ένα εκ των βασικών δικαιωµάτων από τα οποία εκπορεύεται η δράση των φοιτητικών συλλόγων και υιοθετήθηκε από το άρθρο 5 παρ.3 του γερµανικού Συντάγµατος, το οποίο κάνει λόγο για «πίστη στο Σύνταγµα», όπως άλλωστε και το άρθρο 103 παρ.1 του δικού µας Συντάγµατος αναφορικά µε τους δηµοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι οφείλουν «πίστιν εις το σύνταγµα και αφοσίωσιν εις την πατρίδα». 26 Συγκεκριµένα, η υποχρέωση υπακοής στο Σύνταγµα παραβιάζεται µε τη χρησιµοποίηση της θέσης του φοιτητή καθώς και της δράσης των φοιτητικών συλλόγων εν γένει προς την κατεύθυνση της προπαγάνδας εναντίον του ίδιου του Συντάγµατος και των αρχών του (περί του πολιτεύµατος, των ατοµικών δικαιωµάτων κ.ο.κ.). Αντιθέτως, δεν απαγορεύεται η επιστηµονική κριτική των κοινωνικοοικονοµικών βάσεων και θεωριών της κρατικής εξουσίας που είναι οργανωµένη µε το Σύνταγµα. Οι φοιτητικοί σύλλογοι και κάθε φοιτητής 26 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.800. 21

µεµονωµένα µπορούν να ασκούν κριτική που στηρίζεται σε κριτήρια επιστηµονικά και σέβεται τις αρχές του επιστηµονικού διαλόγου. Φαινόµενα όπως η παραπληροφόρηση, η άσκηση ψυχολογικής ή σωµατική βίας, η προπαγάνδα, η λογοκρισία, το σαµποτάζ γνωµών και οµιλητών δεν έχουν θέση στην πανεπιστηµιακή κοινότητα και φυσικά δεν καλύπτονται από την ακαδηµαϊκή ελευθερία. Αυτή η «υποχρέωση υπακοής» στο Σύνταγµα αφορά εξίσου και τους ακαδηµαϊκούς διδασκάλους στους οποίους δεν µπορεί, όµως, να υπαγορευθεί µε νόµο ή µε διοικητική πράξη ή µε δικαστική απόφαση, άµεσα ή έµµεσα, η υποστήριξη συγκεκριµένων θεωριών ή απόψεων. Είναι σαφές ότι το «καθήκον υπακοής» δεν σηµαίνει σε καµία περίπτωση υπακοή σε διαταγές, γνώµες ή οδηγίες των εκάστοτε κυβερνήσεων. 4.2 Οι σκοποί της παιδείας του άρθρου 16 παρ.2 του Συντάγµατος Η δράση των φοιτητικών συλλόγων και το δικαίωµα της ακαδηµαϊκής ελευθερίας γενικότερα, δεν θα πρέπει να δεσµεύονται ιδεολογικά από τους σκοπούς της παιδείας, όπως αυτοί διατυπώνονται στη διάταξη του Σ 16 παρ.2. Η εν λόγω διάταξη αναφέρει ότι «η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευµατική, επαγγελµατική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλαση τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Πρόκειται για µια διάταξη που θα µπορούσε να χαρακτηριστεί «ποµπώδης» καθώς φαίνεται να ταιριάζει περισσότερο στο κείµενο κάποιου πανηγυρικού λόγου, παρά στο Σύνταγµα της χώρας. 27 Ωστόσο, αν και εν πρώτοις η διάταξη αυτή φαίνεται να περιορίζει αρκετά την ελευθερία δράσης των φοιτητικών συλλόγων και την ίδια την ακαδηµαϊκή ελευθερία συνολικά, ουσιαστικά σκοπός της διάταξης δεν ήταν ο ιδεολογικός προσανατολισµός της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας αλλά η φραστική ικανοποίηση της παράδοσης. 28 Σκοπός του συντακτικού νοµοθέτη κατά τη 27 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.801. 28 Αρ.Μάνεσης, ό.π., σελ.685. 22

θέσπιση αυτής της διάταξης, όπως είναι εµφανές και από το σύνολο των διατάξεων του Συντάγµατος, δεν είναι η θεµελίωση της δυνατότητας του ακαδηµαϊκού διδασκάλου να προβαίνει µόνον σε επιστηµονικές έρευνες και σε διδασκαλία των πορισµάτων τους εφόσον µέσω αυτών προάγεται η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης, καθώς κάτι τέτοιο θα αποτελούσε όχι µόνον κατάφωρη παραβίαση αλλά και αναίρεση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας. 4.3 Η κανονιστική εξουσία του νοµοθέτη Η ελευθερία δράσης και τα δικαιώµατα των φοιτητικών συλλόγων δεν περιλαµβάνουν την ελευθερία παραβάσεως των γενικών νόµων, των νόµων εκείνων που προστατεύουν ένα έννοµο αγαθό χωρίς να στρέφονται ούτε κατά ορισµένου προσώπου ούτε κατά ορισµένης επιστηµονικής θεωρίας, ούτε να καθιστούν αδύνατη ή να δυσχεραίνουν δυσανάλογα την επιστηµονική έρευνα και διδασκαλία. Οι φοιτητικοί σύλλογοι, ως έκφανση του δικαιώµατος της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, προστατεύονται ως τµήµα της συνταγµατικής αυτής ελευθερίας και έναντι του νοµοθέτη. Έτσι έκρινε και το ΣτΕ µε την 2786/84 απόφαση της Ολοµέλειάς του όπου αναφέρεται : «η ακαδηµαϊκή ελευθερία είναι ως προς το περιεχόµενο και την µέθοδο διδασκαλίας και έρευνας απόλυτη και ισχύει έναντι πάντων, µη επιδεχόµενη άλλους περιορισµούς από εκείνους που απορρέουν από την υποχρέωση σεβασµού εκ µέρους του πανεπιστηµιακού διδασκάλου ή ερευνητή των άλλων διατάξεων του Συντάγµατος». 29 Ωστόσο, ο φορέας της ακαδηµαϊκής ελευθερίας και συγκεκριµένα οι φοιτητικοί σύλλογοι, θα πρέπει να σέβονται τους νόµους και τις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Πράξεις όπως η εσχάτη προδοσία ή εγκλήµατα κατά της τιµής είναι τιµωρητέες σε κάθε περίπτωση. Αναφορικά µε το αδίκηµα της δυσφήµησης που διενεργείται κατά τη διάρκεια έρευνας ή κατά την δηµοσίευση των πορισµάτων αυτής µπορεί να θεωρηθεί ότι πρόκειται για εκδήλωση που λαµβάνει χώρα «χάριν προστασίας δικαιώµατος ή άλλου δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος» και κατ επέκταση να µην συνιστά το αδίκηµα του άρθρου 367 ΠΚ. 29 Στε 2786/84, ΤοΣ, 1984, 566. 23

4.4 Ειδικές κυριαρχικές σχέσεις στο πλαίσιο των ΑΕΙ Ανάµεσα στους φοιτητές και το ΑΕΙ ως νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου δηµιουργούνται έννοµες σχέσεις δηµοσίου δικαίου, που αποτελούν ειδικές κυριαρχικές ή εξουσιαστικές σχέσεις. Οι σχέσεις αυτές δηµιουργούν ιδιαίτερα δικαιώµατα και υποχρεώσεις που ξεπερνούν τις υποχρεώσεις του απλού πολίτη. Οι φοιτητές από την εγγραφή τους στο ΑΕΙ τελούν σε ειδική σχέση δηµοσίου δικαίου µε αυτό, η οποία εκκινεί µε την εγγραφή τους και παύει µε την αποφοίτησή τους. Οι κανονισµοί κάθε ΑΕΙ, το ωράριο λειτουργίας, οι ώρες διδασκαλίας, το πρόγραµµα σπουδών, τα τεχνικά µέσα που κάθε ίδρυµα διαθέτει περιορίζουν την ακαδηµαϊκή ελευθερία των φοιτητών αλλά και των καθηγητών, οι οποίοι δεν είναι κοινοί δηµόσιοι υπάλληλοι αλλά δηµόσιοι λειτουργοί ή ασκούν στα όρια του νόµου δηµόσιο λειτούργηµα. 30 Περαιτέρω, οι φοιτητές δεν δύνανται να επιβάλλουν ορισµένες µόνον απόψεις σύµφωνα µε το άρθρο 2 παρ.2 του ν.1268/1982 και δεν µπορούν να χρησιµοποιούν τις δυνατότητες που τους παρέχει η πανεπιστηµιακή τους φοίτηση ή ακόµη και η συµµετοχή τους στον σύλλογο φοιτητών προκειµένου να προβαίνουν σε κοµµατική προπαγάνδα ή σε προσωπικές εξυβρίσεις. Ο ν.1268/1982, αποτελώντας εξαίρεση στους πανεπιστηµιακούς νόµους των αναπτυγµένων χωρών προβλέπει µόνον δικαιώµατα για τους φοιτητές και καµία υποχρέωσή τους, ούτε και πειθαρχική τους ευθύνη. 31 30 Άρθρο 16 παρ.6εδ.α Σ. 31 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.803. Χαρακτηριστικό παράδειγµα παραχώρησης σηµαντικών δικαιωµάτων στους φοιτητές αποτελεί το άρθρο 29 του συγκεκριµένου νόµου. 24

5.Φοιτητικοί σύλλογοι και σύγχρονη πραγµατικότητα Όπως έχει αναφερθεί και ανωτέρω η πρόβλεψη «ειδικού νόµου για την οργάνωση και λειτουργία φοιτητικών συλλόγων και τη συµµετοχή των φοιτητών σε αυτούς», έχει την έννοια ότι ο νοµοθέτης µπορεί να καθιερώσει παρεκκλίσεις από τα άρθρα 12 και 23 του Συντάγµατος, κυρίως µε τη µορφή µίας ρύθµισης που θα καθόριζε τη φοιτητική εκπροσώπηση µέσω ενός µόνο φοιτητικού συλλόγου σε κάθε Α.Ε.Ι. ή Τµήµα Α.Ε.Ι. Ωστόσο, ήδη σηµειώθηκε ότι η ανωτέρω διάταξη του ν.1268/1982 θα µπορούσε να θεωρηθεί ως «ατελής». 32 Η ανωτέρω διάταξη σε συνδυασµό µε το ότι δεν έχει εκδοθεί ακόµη ο σχετικός νόµος συµβάλλουν εν πολλοίς στην αδυναµία δηµιουργίας φοιτητικών συλλόγων µε ενδιαφέροντα και πρωτοβουλίες ακραιφνώς πανεπιστηµιακού ενδιαφέροντος. Αντιθέτως, κυριαρχεί µία νοοτροπία αποµάκρυνσης του ενδιαφέροντος της δράσης των φοιτητικών συλλόγων από τις µορφές συµµετοχής στις συλλογικές διαδικασίες του πανεπιστηµίου που αναφέρθηκαν και προσανατολισµού τους σε θέµατα κοµµατικού ενδιαφέροντος. Περαιτέρω, οι εκπρόσωποι ορίζονται τις περισσότερες φορές µε διαδικασίες αδιαφανείς από τις παρατάξεις παραµερίζοντας την ψήφο του φοιτητικού σώµατος. Συνεπώς, παρατηρείται µία «συρρίκνωση» και αλλοίωση της φοιτητικής εκπροσώπησης που επιφέρει την συνακόλουθη αλλοίωση της φύσης των φοιτητικών συλλόγων. Είναι αναντίρρητη η ανάγκη πραγµατοποίησης ορισµένων αλλαγών προκειµένου να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα που εντοπίζονται και να επιτευχθεί η ορθότερη και αποτελεσµατικότερη λειτουργία και δράση των φοιτητικών συλλόγων. Σε πρώτο επίπεδο, κρίνεται ως απαραίτητη η δηµιουργία ενός πλαισίου λειτουργίας της Γενικής Συνέλευσης των φοιτητικών συλλόγων. Η ανυπαρξία αυτού οδηγεί στην διεξαγωγή των φοιτητικών συνελεύσεων χωρίς όρους για τις προϋποθέσεις, τη συχνότητα σύγκλησης, την απαρτία, την πιστοποίηση της ταυτότητας των µετεχόντων. Συνεπώς, κάθε συνάθροιση µπορεί να αυτοπροσδιοριστεί, κατά τις περιστάσεις, Γενική Συνέλευση. 32 Π.. αγτόγλου, ό.π., σελ.799. 25

Περαιτέρω, τα µέλη των ιοικητικών Συµβουλίων των φοιτητικών συλλόγων θα πρέπει να είναι συγκεκριµένα και ατοµικά ορισµένα, σύµφωνα µε τους προαναφερθέντες κανόνες εκλογής, προκειµένου για την αντιµετώπιση του συχνού φαινοµένου εκπροσώπησης των φοιτητικών παρατάξεων από το εκάστοτε διαθέσιµο µέλος. Τέλος, οι φοιτητικοί σύλλογοι θα πρέπει ενδεχοµένως να αναθεωρήσουν τα καταστατικά τους σύµφωνα µε τις υπάρχουσες ανάγκες και οι ετήσιες φοιτητικές εκλογές για την ανάδειξη των φοιτητικών εκπροσώπων να τελούνται πάντοτε βάσει αυτών. 26

Συµπέρασµα Στα µικτά δικαιώµατα των φοιτητών ανήκει και το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι το οποίο ασκείται µέσω των φοιτητικών συλλόγων. Η συµµετοχή των φοιτητών στις συλλογικές διαδικασίες του πανεπιστηµίου µέσω των εκπροσώπων τους είναι απόλυτα εναρµονισµένη µε την αρχή της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. (άρθρο 16 παρ.5 Σ) στην οποία ερείδεται το αίτηµα της σύγχρονης, δηµοκρατικής κοινωνίας για την αναδιαµόρφωση του πανεπιστηµίου ως «πανεπιστηµίου των οµάδων», το οποίο επιφυλάσσει λειτουργική και ποιοτική οµοιογένεια σε όλους τους φορείς της πανεπιστηµιακής κοινότητας. Η ως άνω αναδιαµόρφωση του πανεπιστηµίου µπορεί να συντελεστεί αρτιότερα εφόσον θεσπιστούν κριτήρια εξασφαλιστικά της ευρύτερης δυνατής συµµετοχής των φοιτητών κατά την ανάδειξη των εκπροσώπων τους. Προκειµένου για την εξασφάλιση της ευρείας αυτής φοιτητικής συµµετοχής είναι απαραίτητο να ολοκληρωθεί η σχετική νοµοθετική ρύθµιση, καθώς όπως έχει ανωτέρω αναφερθεί η διάταξη του άρθρου 2 παρ.3 του ν.1268/1982, που ορίζει ότι οι εκπρόσωποι των φοιτητών στα συλλογικά πανεπιστηµιακά όργανα εκλέγονται από έναν φοιτητικό σύλλογο που λειτουργεί σε κάθε Τµήµα µε τη µορφή νοµικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου είναι «ατελής». Τέλος, είναι απαραίτητο οι ίδιοι οι φοιτητές να συνειδητοποιήσουν ότι µε τον τρόπο αυτό συµµετέχουν αποφασιστικά στις ανωτέρω αναφερόµενες διαδικασίες κι εποµένως η προσπάθεια για την ορθή λειτουργία και δράση των φοιτητικών συλλόγων που τους εκπροσωπούν είναι πρωτίστως, εκτός από µέληµα της Πολιτείας και δικό τους µέληµα. 27

Περίληψη Στην παρούσα εργασία επιχειρείται µια προσπάθεια ανάλυσης της λειτουργίας και δράσης των φοιτητικών συλλόγων στο πλαίσιο του αυτοδιοικούµενου πανεπιστηµίου. Οι φοιτητικοί σύλλογοι αποτελούν συλλογικά όργανα λήψης αποφάσεων των φοιτητών των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων. Βασικές µορφές συµµετοχής των φοιτητικών συλλόγων στις πανεπιστηµιακές διαδικασίες, είναι η έκφραση γνώµης στις συλλογικές διαδικασίες και η ενεργός παρουσία κατά την εκλογή των µελών.ε.π. Περαιτέρω, θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα τα οποία προστατεύουν την δράση των φοιτητικών συλλόγων, είναι το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι, το οποίο είναι και το βασικότερο, το δικαίωµα του συνέρχεσθαι, η ακαδηµαϊκή ελευθερία, η συνδικαλιστική ελευθερία και οι γενικές ρήτρες της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας αφενός και της ανθρώπινης αξίας αφετέρου, που αποτελεί και την καταστατική αρχή της ελληνικής συνταγµατικής τάξης. Η δράση των φοιτητικών συλλόγων υπόκειται, όµως, σε περιορισµούς. Συγκεφαλαιώνοντας, παρατηρείται ότι θα πρέπει να πραγµατοποιηθούν ορισµένες αλλαγές στη δράση των φοιτητικών συλλόγων έτσι ώστε να καταστεί δυνατό η εκπροσώπηση των φοιτητών από αυτούς να γίνεται βάσει κριτηρίων που να εξασφαλίζουν την ευρύτερη δυνατή συµµετοχή των φοιτητών στο σύλλογό τους. 33 33 ΟλΣτΕ 2805/1984. 28

Summary In this work is presented how students associations act in the bounds of the self-administrative university. Students associations are collective members that decide about important academic matters. They participate in the academic life through several ways such as the expression of opinion in the democratic process and the active presentation in professors elections. Furthermore, the action of students associations is directly connected to main Constitutional rights such as: the right of partnership, the freedom of assembly, the academic freedom and syndical freedom. Moreover, the action of students associations is connected to the freedom of development of personality and the human value (dignity), which are fundamental principles. To conclude with, it can be supported that several changes are to take place in order to improve students representation. 29

Βιβλιογραφία - Γεωργόπουλος Κ., Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 2001. - αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα, Α Τόµος, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 2005. - ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα, Τόµος Γ, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2008. - Μάνεσης Α., Συνταγµατική Θεωρία και Πράξη, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 1980. - Μαυριάς Κ., Συνταγµατικό ίκαιο, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 2004. - Παραράς Π., Σύνταγµα 1975 - corpus, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 1985. - Ράϊκος Α., Συνταγµατικό ίκαιο, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 1991. - Σκουρής Β., ίκαιο της Παιδείας, β έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1995. - Σβώλος Αλ. Βλάχος Γ., Το Σύνταγµα της Ελλάδος, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 1995. - Τσάτσος., Συνταγµατικό ίκαιο Θεµελιώδη δικαιώµατα I, συνδροµή Ν. Κανελλοπούλου, Αθήνα Κοµοτηνή, 1988. - Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, Εκδόσεις Νοµική Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη, 2006. 30