7 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα: Παναγία, η μητέρα του Θεού Σχολείο: Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα (κεφ.16) Τάξη: Α Λυκείου Καθηγητής:Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951 Α Σκοπός: Να αντιληφθούν οι μαθητές το σπουδαίο ρόλο που διαδραμάτισε και διαδραματίζει η Παναγία στη σωτηρία των πιστών και τη ζωή της Εκκλησίας. Β Στόχοι: Οι μαθητές: 1. Να γνωρίσουν τις Θεομητορικές γιορτές και τις ακολουθίες προς τιμήν της Θεοτόκου, 2. Να μάθουν τις βασικές αλήθειες σχετικά με το πρόσωπο της Θεοτόκου, 3. Να συνειδητοποιήσουν ότι η Θεοτόκος έχει μια εξέχουσα θέση στη λαϊκή ευσέβεια, 4. Να αποκτήσουν εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα, ώστε να ενισχύσουν την προσωπική τους σχέση με τη Θεοτόκο και να τη δεχτούν ως μητέρα του Θεού και μητέρα όλων μας. Γ Πορεία: α. Αξιολόγηση του προηγούμενου μαθήματος (ερωτήσεις). β. Ως αφόρμηση για το νέο μάθημα χρησιμοποιώ την εικόνα της Γεννήσεως του Χριστού από τη Θεοτόκο σε διαφάνεια, ώστε να γίνει σύνδεση με τον τίτλο του μαθήματος «Παναγία, η μητέρα του Θεού». γ. Στη συνέχεια κάνω στους μαθητές ερωτήσεις και συμπληρλώνω αυτά που δε θα ειπωθούν: Τι τιμάται στο πρόσωπο της Παναγίας; Στο πρόσωπο της Παναγίας τιμάται η Μητέρα, η Γυναίκα και ο Άνθρωπος. Με ποιους τρόπους εκδηλώνεται ο σεβασμός, η αγάπη και η τιμή των χριστιανών στο πρόσωπο της Παναγίας; Με τους Ναούς που αφιερώνονται στο όνομά της, με τις εικόνες, με τους ύμνους και τις ευχές, με τις ακολουθίες που έχουν γραφεί και τελούνται προς τιμήν της, με τον εορτασμό διάφορων γεγονότων της ζωής της και με το να δίνουν το όνομά της στα παιδιά τους. Πώς λέγονται και ποιες είναι οι γιορτές της Παναγίας; Οι γιορτές προς τιμήν της Θεοτόκου λέγονται Θεομητορικές και θεσπίστηκαν σε διαφορετικές εποχές. Στα Ευαγγέλια αναφέρεται μόνο ο Ευαγγελισμός, ενώ τα υπόλοιπα γεγονότα, ήταν γνωστά στην πρώτη Εκκλησία και έχουν καταγραφεί σε διάφορα κείμενα πολύ σημαντικά για τις πληροφορίες που διασώζουν και παρέμειναν ζωντανά στη συνείδηση της Εκκλησίας. Οι Θεομητορικές εορτές είναι οι εξής:(εικόνες εορτών της Θεοτόκου σε διαφάνειες)
1. Το Γενέθλιο της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου) από τον 7 ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκε από γέροντες γονείς, τον Ιωακείμ και την Άννα (εικόνα Ιωακείμ και Άννας σε διαφάνεια). 2. Τα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου) από τον 6 ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση η Μαρία οδηγήθηκε από τους γονείς της στο Ναό του Σολομώντα σε ηλικία τριών ετών και παρέμεινε εκεί μέχρι το 14 ο έτος της ηλικίας της. 3. Η Σύναξη της Θεοτόκου (26 Δεκεμβρίου). Οι πιστοί συγκεντώνονται για να τιμήσουν το πρόσωπο που γέννησε το Σωτήρα Χριστό την προηγούμενη μέρα. 4. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25 Μαρτίου) από τον 4 ο αιώνα.. Είναι η αρχαιότερη Θεομητορική εορτή και καθιερώθηκε όταν ορίστηκε η γιορτή των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου (εννιά μήνες πριν τη Γέννηση). Είναι η σημαντικότερη Θεομητορική εορτή για τους χριστιανούς, γιατί τότε εκπληρώνεται η υπόσχεση του Θεού στους πρωτοπλάστους (Πρωτευαγγέλιο) και μπαίνει σε ενέργεια το τελευταίο μέρος του σχεδίου του Θεού για τη Σωτηρία των ανθρώπων. 5. Η Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου)από τον 5 ο αιώνα επί αυτοκράτορα Μαρκιανού, που έκτισε Ναό στη Γεσθημανή, εκεί που ενταφιάστηκε η Θεοτόκος. δ. Οι ακολουθίες προς τιμή της Θεοτόκου Στη συνέχεια ρωτώ τους μαθητές αν γνωρίζουν: Ποιες ακολουθίες υπάρχουν προς τιμή της Θεοτόκου; Ποιο είναι το περιεχόμενό τους; Για ποια θέματα συνήθως παρακαλούν οι πιστοί την Παναγία; Η συμαντικότερη από τις ακολουθίες προς τιμή της Θεοτόκου είναι ο Ακάθιστος Ύμνος, που ψάλλεται τμηματικά τις Παρασκευές της Μ. Τεσσαρακοστής. Ο Ρωμανός ο Μελωδός (6 ος αιώνας)παρουσιάζει τη Θεοτόκο να συμβάλλει καθοριστικά στη σωτηρία του κόσμου (από το βιβλίο σελ. 94 ψάλλουμε τον Ειρμό της Ε Ωδής του Ακάθιστου Ύμνου «Εξέστη τα σύμπαντα»). Ο Άυγουστος είναι ο μήνας της Παναγίας, γιατί γιορτάζουμε την Κοίμησή της και ψάλλουμε τον Μικρό και το Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα, εναλλάξ τις πρώτες 14 μέρες του Αυγούστου.Τα τροπάρια των δύο κανόνων υμνούν τη Θεοτόκο, τονίζουν τη θέση της ως μεσίτρια μεταξύ Θεού και ανθρώπων και εκφράζουν την ευλάβεια των χριστιανών για το γεγονός της Κοίμησής της. Σε πολλές ακολουθίες υπάρχουν ύμνοι προς τιμήν τις θεοτόκου, τα λεγόμενα Θεοτοκία. Οι ποιητές την αποκαλούν : Αειπάρθενο, Αμόλυντη, Άχραντη, Παναμώμητη και Υπερευλογιμένη. Υπάρχουν επίσης ευχές και προσευχές, όπου εκφράζεται η πίστη ότι η Θεοτόκος είναι όχι μόνο η Μητέρα του Θεού αλλά και όλων των ανθρώπων και την παρακαλούμε να μεσιτεύσει στο Θεό για τη θεραπεία από αρρώστιες, για παρηγοριά σε δοκιμασίες, για την ενίσχυση της πίστης μας και την ειρήνη στην Εκκλησία. Το περιεχόμενο όλων αυτών των ύμνων ευχών συνοψίζεται στη φράση προσευχή προς τη Θεοτόκο: «Την πάσαν ελπίδα μου εις σε ανατίθημι, Μήτερ του Θεού, φύλαξόν με υπό την σκέπην σου». ε. Η θέση της Θεοτόκου στο σχέδιο της θείας οικονομίας Με τον Ευαγγελισμό αρχίζει η πραγματοποίηση του τελευταίου μέρους του σχεδίου που είχε αναγγείλει στους πρωτοπλάστους ο Θεός, «Πρωτευαγγέλιο» και είχε τονισθεί από τους προφήτες, ότι ο Θεός θα ενανθρωπήσει, ώστε με το Πάθος και την Ανάστασή του να σώσει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει πάλι στον Παράδεισο. Η συμβολή της Θεοτόκου στην πραγματοποίηση του σχεδίου του Θεού ήταν
καθοριστική, αφού εκπροσωπώντας την ανθρωπότητα, είπε το μεγάλο «Ναι» στο κάλεσμα του Θεού για τη συμμετοχή του ανθρώπου, στην εκπλήρωση του έργου της θείας οικονομίας, που αφορά τη σωτηρία του ανθρώπου. Γι` αυτό οι πιστοί τη θεωρούν γέφυρα και μεσίτρια μεταξύ Θεού και ανθρώπων και την τοποθετούν πάνω από την κόγχη του Ιερού Βήματος, ανάμεσα στον Παντοκράτορα Θεό και τους Αγίους ως γέφυρα μεταξύ ουρανού και γης, (Πλατυτέρα = χώρεσε τον Αχώρητο) - (εικόνα της Πλατυτέρας σε διαφάνεια). Η ορθόδοξην παράδοση την ονομάζει «Παναγία» = έχει όλη την αγιότητα, «Θεοτόκο» = γέννησε το Θεό, γι` αυτό όταν αμφισβητήθηκε η θεότητα του Χριστού από τον αιρετικό Νεστόριο οι οπαδοί του την ονόμαζαν Χριστοτόκο (γέννησε έναν απλό άνθρωπο και όχι Θεό).Την ονομάζουμε επίσης «Αειπάρθενο» που δείχνει ότι η Παναγία έμεινε Παρθένος και κατά τη σύλληψη του Χριστού και κατά τη γέννησή του και μετά τη γέννηση. Σ` αυτό το σημείο πληροφορούμε τους μαθητές για τις δύο βασικές διαφορές που έχουμε με τους καθολικούς για το πρόσωπο της Παναγίας. Κατά την ορθόδοξη παράδοση η Παναγία δε γεννήθηκε απαλλαγμένη από το προπατορικό αμάρτημα, (όπως πιστεύουν οι ρωμαιοκαθολικοί με το δόγμα της «άσπιλης σύλληψης» από τους γονείς της), αλλά στον Ευαγγελισμό πήρε το χάρισμα της πλήρους αγιότητας. Επίσης κατά την ορθόδοξη παράδοση ο θάνατος της Θεοτόκου ήταν ένα φυσικό γεγονός και συνέβη πραγματικά. Το σώμα της «μετέστη» στον ουρανό μετά το θάνατό της, διότι τότε ακριβώς έγινε άφθαρτο, ενώ οι ρωμαιοκαθολικοί πιστεύουν ότι η Παναγία δεν πέθανε αλλά αναλήφθηκε στον ουρανό με το σώμα της. ς`. Η ευσέβεια του ελληνικού λαού προς τη Θεοτόκο Ο ελληνικός λαός σέβεται και τιμά τη Θεοτόκο και αισθάνεται την παρουσία και τη βοήθειά της τόσο έντονα, ώστε να της αποδίδει πάνω από εφτακόσιες επωνυμίες, όπως: Μεγαλόχαρη, Γιάτρισσα, Γρηγορούσα, Γοργοεπήκοος, Ακρωτηριανή, Φανερωμένη, Κοσμοσώτειρα, κ.ά.(διάφορες εικόνες της Παναγίας σε διαφάνειες). Μια εξήγηση για τα τόσα πολλά ονόματα της Παναγίας είναι ότι, οι πιστοί τη σέβονται την αγαπούν και τη νιώθουν τόσο κοντά τους δική τους που της δίνουν ένα δικό τους προσωνύμιο ή το όνομα του τόπου τους π.χ. Προυσός Προυσιώτισσα Τρόοδος - Τροοδίτισσα.κ.ά.. Στην Ελλάδα τιμούμε και υμνούμε την Παναγία με ελπίδα, συντριβή και ευσέβεια και τη θεωρούμε πάντα καταφύγιο στις δύσκολες δοκιμασίες του έθνους μας (εικόνα της Παναγίας Καταφυγής σε διαφάνεια). Γι` αυτό και κάθε εθνική επέτειος συνδιάζεται με εορτή της Παναγίας: Ελληνική επανάσταση του 1821 Ευαγγελισμός της Θεοτόκου 25 η Μαρτίου, 28 η Οκτωβρίου εορτή της Αγίας Σκέπης, εορτή των Ενόπλων Δυνάμεων Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου 1940 βύθιση του πολεμικού πλοίου Έλλη στην Τήνο από τους Ιταλούς). Υπάρχουν επίσης λαϊκές παραδόσεις σχετικές με την ιδιότητα της Παναγίας ως προστάτρια της κύησης και του τοκετού των γυναικών και οι πιστοί επικαλούνται με ευλάβεια τη μητρική στοργή και φροντίδα της. Μέθοδος Διδασκαλίας:Επαγωγική, διαλογική Εποπτικά Μέσα:Διαφάνειες, εικόνες από τη ζωή και τις εορτές της Παναγίας. Δ Αξιολόγηση: 1.Να αναφέρετε τοπικές παραδόσεις για την Παναγία, από διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Κύπρου. 2. Να βρείτε τα διάφορα προσωνύμια που έχουμε για την Παναγία στην Κύπρο.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όνομα:... ΚΕΦ. 16. Παναγία, η μητέρα του Θεού 1.Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Α. Σύμφωνα με την ορθόδοξη Εκκλησία, η Θεοτόκος α. Γεννήθηκε απαλλαγμένη από το προπατορικό αμάρτημα.. β. Έλαβε το χάρισμα της αγιότητας κατά τον Ευαγγελισμό. γ. Έλαβε το χάρισμα της αγιότητας κατά την είσοδο στον Ναό. Β. Το σώμα της Παναγίας α. Αναλήφθηκε στους ουρανούς αμέσως με το θάνατό της. β. Παρέμεινε στη γη μετά το θάνατό της. γ. Αναλήφθηκε μετά το θάνατό της, αφού πρώτα ενταφιάστηκε. Γ. Ο Ακάθιστος Ύμνος α. Ψάλλεται μόνο κάθε Παρασκευή κατά τη Μ. Σαρακοστή. β. Γράφτηκε από το μεγάλο μελωδό Ιωάννη Δαμασκηνό. γ. Έχει ως θέμα του τη σάρκωση του Κυρίου. Δ. Τα Εισόδια της Θεοτόκου α. Σχετίζονται με την αφιέρωση της Θεοτόκου στο Ναό. β. Είναι η αρχαιότερη Θεομητορική εορτή. γ. Γιορτάζονται την επόμενη των Χριστουγέννων. Ε. Το Γενέθλιο της Θεοτόκου γιορτάζεται στις α. 21 Νοεμβρίου. β. 8 Σεπτεμβρίου. γ. 26 Δεκεμβρίου. 2.Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα που ταιριάζουν στη στήλη Β. Α 1. Γενέθλιο 2. Ευαγγελισμός 3. Κοίμηση 4. Γονείς Παναγίας 5. Ακάθιστος Ύμνος 1... 2... 3... 4... 5... Β α. Ιωακείμ και Άννα β. 15 Αυγούστου γ. Θεομητορικές δ. Ρωμανός ο Μελωδός ε. 8 Σεπτεμβρίου ς.25 Μαρτίου ζ. Ζαχαρίας και Ελισάβετ
3. Σημειώστε δίπλα από κάθε πρόταση ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ α.ο Ακάθιστος Ύμνος περιέχει χαιρετισμούς του Αγγέλου προς τη Μητέρα του Θεού... β. Τα Ευαγγέλια αναφέρουν τα Εισόδια της Θεοτόκου και τον Ευαγγελισμό... γ. Με τον Ευαγγελισμό αρχίζει η εκπλήρωση του σχεδίου του Θεού... δ. Η Παναγία είναι συνδεδεμένη με τις εθνικές μας δοκιμασίες... ε. Οι Παρακλητικοί κανόνες ψάλλονται εναλλάξ τις πρώτες δεκατέσσερις μέρες του Αυγούστου... στ Η Παναγία έμεινε στο Ναό μέχρι τα 14 τις χρόνια... 4. Να συμπληρώσετε τα κενά του παρακάτω κειμένου βάζοντας στην κατάλληλη θέση τις λέξεις: Ναι, πραγματοποιηθεί, ανταπόκριση, συμβολή, πρόσωπο,θεός, σωτηρία, συνεργασία, Ευαγγελισμός, γένος, σχέδιο, κόσμος. Είναι φανερό, ότι χωρίς τη... της Θεοτόκου, το... του Θεού για τη... του ανθρώπου θα ήταν αδύνατο να.... Μέσα από το γεγονός του...,ο Θεός ζητάει την ανθρώπινη... για να σαρκωθεί και να σώσει τον.... Η θετική... του ανθρώπινου γένους στο κάλεσμα του...πραγματοποιείται στο... Της Θεοτόκου. Ήταν εκείνη που είπε το μεγάλο... στο Θεό, εκπροσωπώντας έτσι το ανθρώπινο... με τον καλύτερο τρόπο. 5.Να βάλετε στη σωστή σειρά τις παρακάτω Θεομητορικές εορτές, με βάση την ακολουθία των γεγονότων στη ζωή της Παναγίας. α. Εισόδια... β. Σύναξη... γ. Κοίμηση... δ. γενέθλιο... ε. Ευαγγελισμός... ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ