Δικτυακά Πολυμέσα ΙΙ Διάλεξη #8 η : Θέματα προσβασιμότητας στο web Γαβαλάς Δαμιανός dgavalas@aegean.gr Προσβασιμότητα 10% του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών αποτελούν Άτομα με Αναπηρίες (ΑμεΑ) Σε αυτά τα άτομα πρέπει να προσθέσουμε: το αυξανόμενο ποσοστό των ηλικιωμένων άτομα που αντιμετωπίζουν ουσιαστικές δυσκολίες στη χρήση μιας συγκεκριμένης υπηρεσίας ή συσκευής όσους αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τις σύγχρονες Τεχνολογίες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών (ΤΠΕ) 1
Ο Άκης παρουσιάζει πάθηση στην όραση Ο Γιώργος δεν έχει κανένα πρόβλημα όρασης ή ακοής αλλά παρουσιάζει κινητικά προβλήματα Ορισμός της Προσβασιμότητας στο Διαδίκτυο "Η δύναμη του παγκόσμιου ιστού Web είναι η καθολικότητά του. Η πρόσβαση για τον καθένα, ανεξαρτήτως ανικανότητας, αποτελεί θεμελιώδες ζήτημα." Tim Berners-Lee, Διευθυντής του W3C και Εφευρέτης του Παγκόσμιου ιστού (World Wide Web) 2
Μια εισαγωγή Τι είναι η προσβασιμότητα; Προσβασιμότητα σημαίνει δυνατότητα χρήσης μιας υπηρεσίας από τον καθένα, ανεξαρτήτως ιδιαιτερότητας (αναπηρία, ηλικία) ) ή πλαισίου χρήσης ης( (context of use) Εντάσσεται σε ευρύτερο επιστημονικό πεδίο, της Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου Υπολογιστή (HCI) και ειδικότερα της Καθολικής Σχεδίασης (Universal Design) ή διαφορετικά Σχεδίασης για όλους (Design for all). η προσβασιμότητα είναι εξ' ορισμού μια κατηγορία της ευχρηστίας. Οτιδήποτε δεν είναι προσβάσιμο σε ένα χρήστη δεν είναι και εύχρηστο. [Nielsen, 1993] 3
Γιατί Προσβασιμότητα; Ευαισθητοποίηση κίνδυνος αποκλεισμού, ανισότητας Υποχρέωση νομοθεσίες και πολιτικές από κράτη και εταιρίες Αγορά μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά πολυπραγμοσύνη (multi modality) modality) συμβατότητα με τις νέες τεχνολογίες (κινητά κλπ) Εμπόδια ανά τύπο ιδιαιτερότητας/αναπηρίας Όρασης ακουστική περιγραφή γραφικών και βίντεο συνεπής χρήση (markup) πινάκων και πλαισίων υποστήριξη πληκτρολογίου, συμβατότητα των αναγνωστών οθονών (screen readers) Ακοής υπότιτλοι για ήχο, συμπληρωματική επεξήγηση (captions) Κίνησης, Ομιλίας πληκτρολόγιο λό ή υποστήριξη μοναδικού διακόπτη εναλλακτικές για είσοδο ομιλίας σε πύλες φωνής Γνωσιακής, Νευρολογικής συνεπή πλοήγηση, κατάλληλο επίπεδο γλώσσας επεξήγηση / εικόνα αποφυγή τρεμοπαίγματος 4
Προσβασιμότητα: Τι περιλαμβάνει Ιστότοπους και εφαρμογές που οι άνθρωποι με ανικανότητες είναι σε θέση να διακρίνουν, να εξερευνήσουν και να αλληλεπιδράσουν μαζί τους. Φλλ Φυλλομετρητές Ιστού (web browsers) και αναπαραγωγείς μέσων (media players) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά από ΑμεΑ και τα οποία λειτουργούν σωστά με τις υποστηρικτικές τεχνολογίες που χρησιμοποιούν κάποιοι ΑμεΑ για να προσπελάσουν τον Παγκόσμιο ιστό. Εργαλεία Συγγραφής (Web authoring tools), και υπό εξέλιξη τεχνολογίες ιστού που υποστηρίζουν την παραγωγή προσβάσιμου περιεχομένου ιστού και ιστότοπων οι οποίο μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποδοτικά από τους ΑμεΑ. Εργαλεία Αξιολόγησης (evaluation tools) της Προσβασιμότητας του Ιστού. Βασικές τεχνολογίες και πρότυπα προσβασιμότητας στο web 5
Αντιμετώπιση: πρότυπα και νομοθεσία W3C Web Accessibility Initiative (WAI): επιδιώκει την προσβασιμότητα στον ιστό μέσα από πέντε πρωταρχικούς άξονες εργασίας: 1. Εγγυάται υποστήριξη της προσβασιμότητας από τις web τεχνολογίες 2. Δημιουργεί οδηγίες για browsers, εργαλεία συγγραφής (authoring tools) και δημιουργίας περιεχομένου οδηγίες για προσβάσιμες ιστοσελίδες (WCAG) οδηγίες για λογισμικό ανάπτυξης προσβάσιμων ιστοσελίδων (ATAG); οδηγίες για προσβάσιμους browsers ή εργαλεία συγγραφής (UAAG); οδηγίες για εφαρμογές XML που να υποστηρίζουν την προσβασιμότητα 3. αναπτύσσει εργαλεία αξιολόγησης και εγκυρότητας για την προσβασιμότητα 4. Αναπτύσσει εκπαιδευτικό υλικό σε θέματα σχετικά με προσβασιμότητα 5. Χαράζει την πορεία της έρευνας και της ανάπτυξης Αντιμετώπιση: πρότυπα και νομοθεσία Section 508 Το 1998, με ειδικό νόμο το Αμερικάνικο κογκρέσο υποχρέωσε τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες να κάνουν τις ΤΠΕ προσβάσιμες σε ΑμεΑ (αναγνωρίζοντας ότι η απουσία προβασιμότητας θέτει εμπόδια στην ικανότητα και το δικαίωμα του ατόμου να εντοπίζει και να λαμβάνει πληροφορία εύκολα και γρήγορα) Σύμφωνα με την παράγραφο 508 (Section 508) του νόμου, οι υπηρεσίες αυτές οφείλουν να παρέχουν σε υπαλλήλους και κοινό με αναπηρίες πληροφορία συγκρίσιμη με εκείνη στην οποία έχουν πρόσβαση όλοι οι υπόλοιποι!! 6
Η προσβασιμότητα συνεισφέρει στην Καθολική Σχεδίαση (Σχεδίαση για Όλους) Η προσβάσιμη σχεδίαση του Ιστού συνεισφέρει στην καλύτερη σχεδίαση για όλους τους χρήστες: Η πολυπραγμοσύνη (multi modality) (υποστήριξη για ορατή, ηχητική και απτή πρόσβαση) ωφελεί χρήστες με: κινητά τηλέφωνα με μικρές οθόνες, τηλεόραση ιστού, κιόσκια. Η πολυπραγμοσύνη αυξάνει την ευχρηστία των ιστοτόπων σε διάφορες περιπτώσεις: χαμηλό εύρος ζώνης (οι εικόνες είναι αργές στην φόρτωση), θορυβώδη περιβάλλοντα (δυσκολία ακοής), θάμπωμα οθόνης (δυσκολία στην όραση), οδήγηση (απασχολημένα μάτια και χέρια). Ο υποτιτλισμός αρχείων φωνής υποστηρίζει: αποδοτικότερη δημιουργία ευρετηρίων από μηχανές, ταχύτερη αναζήτηση περιεχομένου Τελικά: η προσβασιμότητα του ιστού επηρεάζει την αγορά Τουλάχιστον 10% του πληθυσμού στις περισσότερες χώρες παρουσιάζουν ανικανότητες: κινητικές ικανότητες (πιάσιμο, τέντωμα, φτάσιμο, μετακίνηση, δεξιοτεχνία χεριών) αισθητηριακές ικανότητες (όραση και ακοή) γνωσιακές (cognitive) ικανότητες (επικοινωνιακές, διανοητικές, πνευματικές, νοητικές, γλωσσικές) όλες επηρεάζουν την πρόσβαση στον Ιστό. Ο μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού σε πολλές χώρες αυξάνεται: η αύξηση τις ηλικίας κάποιες φορές έχει ως αποτέλεσμα τον συνδυασμό θεμάτων προσβασιμότητας αλλαγές όρασης και ακοής, αλλαγές επιδεξιότητας και μνήμης. 7
Τελικά: η προσβασιμότητα του ιστού επηρεάζει την αγορά Λίγοι οργανισμοί μπορούν να αντέξουν την απώλεια αυτού του τομέα της αγοράς Εναλλακτικοί τρόποι προσπέλασης του Ιστού: αναγνώστης οθόνης (screen reader) Λογισμικό που προσδιορίζει και ερμηνεύει οτιδήποτε εμφανίζεται στην οθόνη. Η ερμηνεία επικοινωνείται στο χρήστη με λογισμικό που μετατρέπει text σε φωνή (textto speech) ή συσκευές εξόδου Braille. Οι screen readers είναι μια μορφή υποστηρικτικής τεχνολογίας (assistive technology) χρήσιμη σε ανθρώπους τυφλούς, με προβλήματα όρασης, αναλφάβητους ή με άλλες μορφές αναπηρία Show video 8
Εναλλακτικοί τρόποι προσπέλασης του Ιστού: μεγεθυντής οθόνης (screen magnifier) Λογισμικό, μελλοντικά ενσωματωμένο σε λειτουργικά συστήματα (π.χ. χ Magnifier στα Windows 7), που μεγεθύνει περιεχόμενο για άτομα με προβλήματα όρασης (φυσικά είναι ακατάλληλο για τυφλούς) Μεγεθύνει συγκεκριμένο μέρος της οθόνης ή το σημείο γύρω από την τρέχουσα θέση του δρομέα του ποντικιού Show video Ανανεώσιμη οθόνη Braille (Refreshable Braille display) Μια ηλεκτρομηχανική συσκευή που εμφανίζει Braille χαρακτήρες, συνήθως μέσω ανασηκωμένων τελειών μέσα από οπές σε μια επίπεδη επιφάνεια. Τφλί Τυφλοί χρήστες (που δε μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια συνηθισμένη οθόνη Η/Υ) τη χρησιμοποιούν για να διαβάσουν text output. Εναλλακτικά μπορεί να γίνει χρήση συνθετών φωνής (speech synthesizers) και ο χρήστης μπορεί να αλλάξει μεταξύ των δύο συστημάτων ανάλογα με τις συνθήκες 9
Επισκόπηση υποστηρικτικών τεχνολογιών (assistive technologies): σύνοψη 1. προβλήματα ακοής ής( (hearing impairments) 2. προβλήματα μάθησης (learning impairments) 3. προβλήματα κίνησης (mobility impairments) 4. προβλήματα όρασης (visual impairments) Assistive technologies: προβλήματα ακοής Αναγνώριση φωνής (voice recognition) μετατρέπουν την ομιλία σε κείμενο ή στη νοηματική γλώσσα TTY/TDD (Telephone Typewriter/Telecommunications Devices for the Deaf) conversion modems Συσκευές που χρησιμοποιούνται από άτομα με προβλήματα ακοής για επικοινωνία μέσω τηλεφώνου (εμφάνιση κειμένου σε οθόνη) Συστήματα/συσκευές προειδοποιήσεων (light signaler alerts) παρακολουθούν τα ηχητικά μηνύματα, και τα μετατρέπουν σε οπτικά (π.χ. όταν ο χρήστης λαμβάνει ένα νέο email) 10
Assistive technologies: προβλήματα μάθησης Εφαρμογές πρόβλεψης λέξεων (word prediction programs) επιτρέπουν στο χρήστη να επιλέξει μια λέξη από μια λίστα. ηλίστα αυτή δημιουργείται από το πρόγραμμα, με βάση τα πρώτα 1 2 γράμματα που γράφει ο χρήστης Εφαρμογές βελτίωσης ανάγνωσης (reading comprehension programs) για παράδειγμα, προσθέτουν γραφικά στις λέξεις, ώστε οι χρήστες να κατανοήσουν καλύτερα τις λέξεις εργαλεία ανάγνωσης (reading tools), π.χ. το κείμενο γίνεται περισσότερο προσβάσιμο μέσω ομιλίας Άλλες εφαρμογές συνθέτες φωνής (speech synthesisers), προγράμματα αναγνώρισης ομιλίας (speech recognition systems), ομιλούντες επεξεργαστές κειμένου (talking word processors) Assistive technologies: προβλήματα κίνησης (1/2) Εικονικά πληκτρολόγια (on screen keyboard programs) χρησιμοποιούν ένα γραφικό πληκτρολόγιο που παρουσιάζεται στην οθόνη, όπου ο χρήστης μπορεί να επιλέξει πλήκτρα μέσω της αφής, του ποντικιού, trackball, joystick, switch, κλπ Φίλτρα πληκτρολογίου (keyboard filters) περιλαμβάνουν διάφορα εργαλεία, όπως πρόβλεψη λέξεων, διόρθωση ορθογραφίας, κλπ, ώστε να μειώνουν την απαιτούμενη πληκτρολόγηση Οθόνες αφής (touch screens) συσκευές που τοποθετούνται επιπρόσθετα στον υπολογιστή, ώστε να μπορεί ο χρήστης να επιλέγει μέσω της αφής χρησιμοποιούνται και από άτομα με προβλήματα γλώσσας και μάθησης 11
Assistive technologies: προβλήματα κίνησης (2/2) Συστήματα αναγνώρισης ομιλίας (speech/voice recognition systems) Επιτρέπουν τους χρήστες να εισάγουν δεδομένα μέσω φωνής (αντί για πληκτρολόγιο ή ποντίκι), ή και ολόκληρο κείμενο, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, κλπ Χρησιμοποιούνται επίσης από άτομα με προβλήματα όρασης, γλώσσας και μάθησης Εναλλακτικές συσκευές εισόδου (alternative input devices) Εναλλακτικά πληκτρολόγια λό (lt (alternative ti keyboards) με μεγαλύτερα πλήκτρα, διαφορετική οργάνωση, χρήση με ένα χέρι, κλπ Joysticks, trackballs ενεργοποιούνται με το χέρι, πόδι, πρόσωπο, κλπ, για να ελέγξουν το δείκτη (cursor) Assistive technologies: προβλήματα όρασης (1/2) Μεγεθυντές οθόνης (screen enlargers, or screen magnifiers) δουλεύουν όπως ένας μεγεθυντικός φακός μεγεθύνουν (zoom in zoom out) ένα μέρος της οθόνης Αναγνώστες οθόνης (screen readers) προγράμματα λογισμικού που παρουσιάζουν τα γραφικά μέσω κειμένου και ομιλίας παρουσιάζουν ότι φαίνεται σε μια (γραφική) οθόνη (κείμενο, γραφικά, κουμπιά, κλπ) μέσω φωνής ουσιαστικά μετατρέπουν ένα γραφικό περιβάλλον σε ακουστικό Συστήματα αναγνώρισης ομιλίας (speech/voice recognition systems) επιτρέπουν την εισαγωγή δεδομένων και εντολών μέσω ομιλίας 12
Assistive technologies: προβλήματα όρασης (2/2) Συνθέτες φωνής (speech synthesizers) text to speech technologies λαμβάνουν τις πληροφορίες (γράμματα, αριθμοί, σημεία στίξης, κλπ) από την οθόνη, και τις "εκφωνούν" δυνατά τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορούν, για παράδειγμα, να ακούν τα δεδομένα που εισάγουν χρησιμοποιούνται επίσης από άτομα με προβλήματα γλώσσας και μάθησης Ανανεώσιμες συσκευές Braille (refreshable Braille displays) μετατρέπουν τα δεδομένα σε κώδικα Braille, ανεβοκατεβάζοντας τις ακίδες αντίστοιχα Εκτίμηση της προσβασιμότητας στην πράξη Χρήση πραγματικών υποστηρικτικών τεχνολογιών υπό εικονικές συνθήκες Χρήση αναγνώστη οθόνης με σβηστή οθόνη. Χρήση κάποιου browser βασισμένου σε κείμενο, όπως lynx ή lynx viewer (δίνουν μια εικόνα πως βλέπει τη σελίδα ένας screen reader) Μια ιστοσελίδα στον firefox και στον lynx 13
Εκτίμηση της προσβασιμότητας στην πράξη Επίδειξη με προσομοίωση υποστηρικτικής τεχνολογίας Χαμηλής όρασης Βιβλιοθήκες εικόνων για χαμηλή όραση, αχρωματοψία, δαλτονισμό, κλπ Βλάβη στον Αναγνώστες Οθόνης (screen readers) αμφιβληστροειδή Περισπασμού γλαύκωμα Κανονική όραση Εκτίμηση της προσβασιμότητας στην πράξη Προσομοίωση δυσκολίας στην πλοήγηση sites από άτομα με κάποια νοητική αναπηρία http://webaim.org/simulations/distractability.php php 14
Εκτίμηση της προσβασιμότητας στην πράξη Απλοί τρόποι εκτίμησης της προσβασιμότητας Χωρίς Ποντίκι Γραμμικά μορφοποιημένη έκδοση (linearized i version) Δίχως χρώματα Δίχως Εικόνες Μικρά γράμματα 15