ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ Χειμερινό Εξάμηνο 2013-14 Πέμπτη 3-6 μμ, αίθουσα Θ Β. Γιακουμάκη yiakoumaki@uth.gr γραφείο 11, τηλ. 24210-74532 LUCIAN FREUD 1993, Leigh on a Green Sofa Με θέμα το φαινόμενο της θρησκείας σε δυτικές κοινωνίες σήμερα, το μάθημα εξετάζει τη θρησκεία ως προϊόν πολιτικο-κοινωνικών και ιστορικών συμφραζομένων: Τί είναι η εκκοσμίκευση; Πώς ο εξορθολογισμός της νεωτερικότητας συντέλεσε στην απομυθοποίηση της θρησκείας; Γιατί διαψεύσθηκε η αναμενόμενη περιθωριοποίηση της θρησκείας από τη δημόσια σφαίρα; Πώς εξηγείται η φαινομενική «στροφή» του σύγχρονου ανθρώπου στη θρησκεία, και ποιες οι νέες μορφές θρησκευτικότητας/ θρησκευτικής κοινωνικοποίησης (π.χ. νέα θρησκευτικά κινήματα); Τί σημαίνει οργανωμένες θρησκείες και πώς αυξάνεται η πολιτική τους σημασία σήμερα; Ποια τα στερεότυπα στο χριστιανικό-δυτικό κόσμο για άλλες θρησκείες (π.χ. Ισλάμ, Εβραϊσμός); Πώς σχετίζονται έννοιες όπως «σύγκρουση πολιτισμών», φονταμενταλισμός, Οριενταλισμός, Δυτικισμός;
Πλάνο μαθήματος Εβδομάδες 1-7 Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Weber, Max 1984. Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού. Αθήνα: Gutenberg (μετάφραση: Β. Φίλια & Μ. Κυπραίου), ή: (χ.χ.) (μετάφραση: Δ. Κούρτοβικ), Αθήνα: Κάλβος, ή: 2010 (μετάφραση: Δ. Κούρτοβικ), Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη (για τις αναγνώσεις μας θα χρησιμοποιήσομε την τελευταία έκδοση) Keane, John 2003. «Εκκοσμίκευση;». David Μarquand, & Ronald L. Nettler, (επιμ.), Θρησκεία και δημοκρατία, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, σελ. 17-48 Φουντεδάκη, Πηνελόπη 2002. «Θρησκεία και Κράτος στην Ευρώπη: Εκκοσμίκευση και Λειτουργική Διαφοροποίηση». Θ. Λίποβατς κ.ά. (επιμ.), Θρησκείες και Πολιτική στη Νεωτερικότητα. Αθήνα: Κριτική, σελ. 183-210 Κοκοσαλάκης, Νίκος 2002. «Παραδοσιακή θρησκεία και κοινωνία στην ύστερη νεωτερικότητα». Θ. Λίποβατς κ.ά. (επιμ.), βλ. παραπάνω, σελ. 56-92 Crouch, Colin 2003. «Η ήσυχη ήπειρος: θρησκεία και πολιτική στην Ευρώπη». David Μarquand, & Ronald L. Nettler, (επιμ.), βλ. παραπάνω, σελ. 191-218 Συμπληρωματικά αναγνώσματα: Asad, T. 2003. Formations of the Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stanford University Press (επιλεκτικά) Casanova, José 1994. Public Religions in the Modern World. University of Chicago Press (επιλεκτικά) Cannell, Fenella 2010. The Anthropology of Secularism. Annual Review of Anthropology 39:85 100 Θρησκεία και σύγχρονη εκπαίδευση-h περίπτωση του μαθήματος των «Θρησκευτικών» (μια σύγκριση ανάμεσα στη Γαλλία και την Ελλάδα) Ντεμπρέ, Ρεζίς 2004. Η Διδασκαλία της Θρησκείας στο Ουδετερόθρησκο Σχολείο. Αθήνα: Εστία. Ζούρας. Π., κ.ά. 2005. Θρησκευτικά Γ' Δημοτικού: Ο Θεός στη ζωή μας. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (σχολικό εγχειρίδιο). 2
Ελλάδα, ένα εκκοσμικευμένο κράτος; Μανιτάκης, Αντώνης 2000. Οι σχέσεις της Εκκλησίας με το Κράτος-Έθνος: Στη σκιά των ταυτοτήτων. Αθήνα: Νεφέλη. Φουντεδάκη, Πηνελόπη 2000. «Σχέσεις κράτους και εκκλησίας στον ευρωπαϊκό χώρο». Το Σύνταγμα (Διμηνιαία Επιθεώρηση Συνταγματικής Θεωρίας και Πράξης), τεύχος 4/5. Pollis, Adamantia 1999. «Ελλάδα: Ένα προβληματικό κοσμικό κράτος». Στο: Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.), Νομικά ζητήματα θρησκευτικής ετερότητας στην Ελλάδα. Αθήνα: Κριτική, σελ. 167-197 Κτιστάκις, Γιάννης 1999. «Η ευρωπαϊκή προστασία της θρησκευτικής ετερότητας». Στο: Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.), Νομικά ζητήματα θρησκευτικής ετερότητας στην Ελλάδα. Αθήνα: Κριτική, σελ. 227-269 Τσαπόγας, Μ. 2008, «Ανοχή και επιτήρηση υπό τη σκιά της επικρατούσας θρησκείας». Στο: Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.), Το ανομολόγητο ζήτημα των μειονοτήτων στην ελληνική έννομη τάξη. Αθήνα: Κριτική, σελ. 69-88 Εβδομάδες 8-12 Στις παρακάτω ενότητες θα σχολιασθούν ποικίλα εθνογραφικά παραδείγματα ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ ΣΕ ΜΗ «ΔΥΤΙΚΑ» ΣΥΜΦΡΑΖΟΜΕΝΑ; ή/και «ΕΠΑΝΑΚΑΜΨΗ» ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ; Χρήσεις/προσλήψεις του ισλάμ σε σύγχρονα εθνογραφικά πλαίσια από την Αίγυπτο, την Τουρκία, τη Γαλλία. Mahmood, Saba 2001. Feminist Theory, Embodiment, and the Docile Agent: Some Reflections on the Egyptian Islamic Revival. Cultural Anthropology 16 (2): 202-36 Duval, Soroya 2006. «Νέες μαντίλες και νέες φωνές: Γυναικεία ισλαμιστικά κινήματα στην Αίγυπτο». Στο: Φ. Τσιμπιρίδου (επιμ.), Μουσουλμάνες της Ανατολής, Αθήνα: Κριτική, σελ. 281-310 3
Συμπληρωματικά αναγνώσματα: Delaney, Carol 2006. «Ξεμπλέκοντας το νόημα των μαλλιών στην τουρκική κοινωνία». Στο: Φ. Τσιμπιρίδου (επιμ.), (βλ. παραπάνω), σελ. 343-372 Navaro-Yashin, Υael 2002. Faces of the State: Secularism and Public Life in Turkey. Princeton: Princeton University Press. Κεφ. 3, σελ., 78-114, ιδιαίτερα η ενότητα The veil as commodity Wiltse, Evren Çelik 2008. The Gordian Knot of Turkish Politics: Regulating Headscarf Use in Public. South European Society and Politics13 (2): 195-215 Zubaida, Sami 2003. «Τροχιές του πολιτικού Ισλάμ: Αίγυπτος, Ιράν, Τουρκία». David Μarquand, & Ronald L. Nettler, (επιμ.), Θρησκεία και δημοκρατία, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, σελ. 131-168 Προτεσταντισμός και Χριστιανική (Ευαγγελική) Δεξιά στην Αμερική Perkin, Harold 2003. «Ο αμερικανικός φονταμενταλισμός και το εμπόριο του θεού». David Μarquand, & Ronald L. Nettler, (επιμ.), Θρησκεία και δημοκρατία, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, σελ. 169-190 Coleman, Simon 2005. An Empire on a Hill? The Christian Right and the Right to be Christian in America. Anthropological Quarterly, 78 (3): 653-671 Robbins, Joel 2004. The Globalization of Pentecostal and Charismatic Christianity. Annual Review of Anthropology 33:117 43 Συμπληρωματικά αναγνώσματα: Μαραγκουδάκης, Μανούσος 2010. Αμερικανικός Φονταμενταλισμός: Πώς οι επιστημονικές, θρησκευτικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις στη Δύση διαμόρφωσαν τον μισαλλόδοξο αμερικανικό προτεσταντισμό. Αθήνα: Παπαζήσης (επιλεκτικά) Περί της έννοιας του «φονταμενταλισμού» (μία περίπτωση) Mamdani, Mahmood 2004. Καλός μουσουλμάνος, κακός μουσουλμάνος: Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ψυχρός Πόλεμος και τα Αίτια της Τρομοκρατίας. Αθήνα: Μελάνι. (Εισαγωγή [«Νεωτερικότητα και Βία»], σελ. 15-38, και Κεφάλαιο Πρώτο 4
[«Ο λόγος για τον πολιτισμό ή πώς να μη μιλήσει κανείς για το Ισλάμ και την πολιτική], σελ. 39-120) Η «επανεμφάνιση» της θρησκείας σε «μετα-κομμουνιστικές» κοινωνίες Dragadze, Tamara 2007. «Η οικειοποίηση της θρησκείας υπό το σοβιετικό κομμουνισμό». Ε. Βουτυρά & Ρ. Βαν Μπούσχοτεν (επιμ.), Ανάμεσα σε Παρελθόν και Παρόν: Εθνογραφίες του μετασοσιαλιστικού κόσμου, Αθήνα: Κριτική, σελ. 233-45 Θρησκεία και γεωπολιτική αλλαγή Κριτική ανάγνωση του βιβλίου: Huntington, Samuel 2001. Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης. Αθήνα: Terzo books (επιλεκτικά) ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΛΙΚΟ Yiakoumaki, Vassiliki 2005. Etz Hayyim-Tree of Life: Voices Surrounding a Synagogue / Ετς Χαγιίμ-Δέντρο της Ζωής: Φωνές γύρω από μία Συναγωγή. Eθνογραφικό φιλμ. Ερευνητικό πρόγραμμα Mediterranean Voices: Oral History and Cultural Practice in Mediterranean Cities, Euromed Heritage IΙ / Europeaid / European Commission & University Of Crete, 2002-2006 Mediterranean Voices & London Metropolitan University Αξιολόγηση φοιτητών Οι φοιτητές θα αξιολογηθούν με γραπτές εξετάσεις. Για τις εξετάσεις θα βασισθούν: 1. Στις προσωπικές τους σημειώσεις (ιδιαίτερα σημαντικές για τον πρώτο θεματικό μας κύκλο), 2. Στα κείμενα που θα υπάρχουν στο e-class (Φάκελος: Κείμενα Μαθήματος). Για το μάθημα αυτό δεν υπάρχει σύγγραμμα και δεν γίνονται γραπτές εργασίες. * 5