ΑΡΧΑΙΑ Β Λ Γ Λ ΓΚΥΡΤΗ ΜΑΡΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΡΧΑΙΑ Β Λ Γ Λ 02/02/2020 ΓΚΥΡΤΗ ΜΑΡΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Λυσίου Ὑπὲρ Μαντιθέου ( 13//18) ΚΕΙΜΕΝΟ [13] πρῶτον μὲν γάρ, ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς [τοὺς] Βοιωτοὺς καὶ εἰς Ἁλίαρτον ἔδει βοηθεῖν, ὑπὸ Ὀρθοβούλου κατειλεγμένος ἱππεύειν ἐπειδὴ πάντας ἑώρων τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν εἶναι δεῖν νομίζοντας, τοῖς δ ὁπλίταις κίνδυνον ἡγουμένους, ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον ἐγὼ προσελθὼν ἔφην τῷ Ὀρθοβούλῳ ἐξαλεῖψαί με ἐκ τοῦ καταλόγου, ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν ἄδειαν ἐμαυτῷ παρασκευάσαντα στρατεύεσθαι. Καί μοι ἀνάβηθι, Ὀρθόβουλε. [ ] [18] Τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶν καὶ φρουρῶν οὐδεμιᾶς ἀπελείφθην πώποτε, ἀλλὰ πάντα τὸν χρόνον διατετέλεκα μετὰ τῶν πρώτων μὲν τὰς ἐξόδους ποιούμενος, μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν. καίτοι χρὴ τοὺς φιλοτίμως καὶ κοσμίως πολιτευομένους ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν, ἀλλ οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν τὰ μὲν γὰρ τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα οὔτε τοὺς ἰδιώτας οὔτε τὸ κοινὸν τῆς πόλεως βλάπτει, ἐκ δὲ τῶν κινδυνεύειν ἐθελόντων πρὸς τοὺς πολεμίους ἅπαντες ὑμεῖς ὠφελεῖσθε. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α1.α. Ποιος είναι ο ρόλος της πρώτης περιόδου της 18 ης παραγράφου και σε τι αναφέρεται; (Μονάδες 3) Η πρώτη περίοδος της 18 ης παραγράφου («Τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶν καὶ φρουρῶν οὐδεμιᾶς ἀπελείφθην πώποτε, ἀλλὰ πάντα τὸν χρόνον διατετέλεκα μετὰ τῶν πρώτων μὲν τὰς ἐξόδους ποιούμενος, μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν») αποτελεί τον επίλογο με τον οποίο ολοκληρώνεται ένα ευρύτερο κεφάλαιο (παράγραφοι 13 17) της ζωής του Μαντίθεου που αναφέρεται στην υποδειγματική στρατιωτική συμπεριφορά του. Α1.β. Στην ίδια περίοδο να προσδιορίσετε το σχήμα λόγου με το οποίο εκφράζεται η ποιότητα συμμετοχής του Μαντίθεου στις εκστρατείες (Μονάδες 3). (Μονάδες 6) 1

Η ποιότητα συμμετοχής του Μαντίθεου στις εκστρατείες αισθητοποιείται με την αντίθεση «μετὰ τῶν πρώτων μὲν τὰς ἐξόδους ποιούμενος» // «μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν». Α2. Με βάση το παραπάνω κείμενο να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες: α. Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους που υπηρετούσαν στο σώμα των ιππέων ήταν σαφώς πιο ευνοημένοι σε σχέση με τους οπλίτες. Σωστή β. Το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος στην 13 η παράγραφο είναι φανταστικό ή πλαστό. Λανθασμένη γ. Ο Μαντίθεος στη μάχη της Αλιάρτου έδειξε αυταπάρνηση και ηρωισμό. Σωστή δ. Ο Μαντίθεος θεωρεί πως η υποδειγματική στρατιωτική συμπεριφορά του συνεπάγεται και μία άψογη κοινωνική και πολιτική ζωή. Σωστή (Μονάδες 4) Β1. Στο παραπάνω απόσπασμα ποια στοιχεία παραθέτει ο Μαντίθεος για να αποδείξει την καλή στρατιωτική συμπεριφορά του; (Μονάδες 10) Ο Μαντίθεος αναφέρεται με απλότητα και ειλικρίνεια στην εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων και στις ενέργειές του κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στα χωρία «πρῶτον μὲν γάρ, ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε Καί μοι ἀνάβηθι, Ὀρθόβουλε. [ ] «Τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶν μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν». Συγκεκριμένα, οι Αθηναίοι το 395/4 π.χ. συμμάχησαν με τους Βοιωτούς, για να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τους Λακεδαιμόνιους. Στη μάχη της Αλιάρτου το αθηναϊκό πεζικό βρισκόταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο και επρόκειτο να υποστεί τις περισσότερες απώλειες, αφού θα αντιμετώπιζε το πανίσχυρο πεζικό των Λακεδαιμονίων. Αντίθετα, το αθηναϊκό ιππικό ήταν ιδιαίτερα αξιόμαχο σε σχέση με το ιππικό των Λακεδαιμονίων («τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν εἶναι» - «τοῖς δ ὁπλίταις κίνδυνον»). Ο Μαντίθεος αρχικά είχε καταταγεί στο ιππικό, αφού είχε περάσει με το άλογό του τη νόμιμη διαδικασία που προβλεπόταν για να καταταγεί στους ιππείς («κατειλεγμένος ἱππεύειν»), και θα πολεμούσε εκ του ασφαλούς. Ζήτησε, όμως, από τον φύλαρχο της φυλής του, τον Ορθόβουλο, για λόγους αξιοπρέπειας και επειδή σκεφτόταν και συναισθανόταν τον φόβο των συμπολιτών του που ήταν καταταγμένοι στην τάξη των οπλιτών («ἐπειδὴ πάντας ἑώρων τοῖς δ ὁπλίταις κίνδυνον ἡγουμένους»), να μεταταχθεί εθελοντικά από το ιππικό στο πεζικό, προκειμένου να αντιμετωπίσει ως οπλίτης το αήττητο πεζικό των Λακεδαιμονίων, διαθέτοντας τόλμη και δείχνοντας έμπρακτα την αλληλεγγύη του στους οπλίτες («ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν» - «ἄδειαν ἐμαυτῷ παρασκευάσαντα στρατεύεσθαι»). Αξίζει να επισημανθεί η χρήση του όρου «πλῆθος» και όχι «ὁπλῖται» στο χωρίο «ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν ἄδειαν ἐμαυτῷ παρασκευάσαντα στρατεύεσθαι», με τον οποίο επιδιώκει να επηρεάσει ψυχολογικά το ακροατήριό του συνδέοντας 2

τον εαυτό του με τους δημοκρατικούς. Επιπλέον, ταυτίζοντας τις όποιες φιλοδοξίες του με το κοινό καλό, αποδεικνύει την φιλοπατρία του, την κοινωνική ευαισθησία του και το ηρωικό του ήθος και προασπίζει την ανωτερότητα του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού καθιστώντας τον εαυτό του ενάρετο πολίτη, ικανό να ανταποκριθεί στο αξίωμα του βουλευτή. Προκειμένου να εξάρει τον ηρωισμό και τη φιλοπατρία του χρησιμοποιεί το σχήμα της αντίθεσης: ενώ οι περισσότεροι Αθηναίοι στην μάχη στην Αλίαρτο (395/4 π.χ.) προσπαθούσαν λόγω δειλίας να σώσουν τον εαυτό τους με κάθε τρόπο και προσχωρούσαν παράνομα στο ιππικό χωρίς να έχουν δοκιμαστεί, για να κινδυνεύουν λιγότερο, ο Μαντίθεος επιδίωξε να θέσει τον εαυτό του σε κίνδυνο, ενώ είχε ασφαλέστερη θέση («ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον» - «ἐγὼ προσελθὼν ἔφην τῷ Ὀρθοβούλῳ ἐξαλεῖψαί με ἐκ τοῦ καταλόγου»). Καταλήγοντας ζητά από τον Ορθόβουλο να επιβεβαιώσει ως μάρτυρας την παραπάνω ενέργειά του και στη συνέχεια, ανακεφαλαιώνοντας την υποδειγματική στρατιωτική του συμπεριφορά, τονίζει τον βαθμό συμμετοχής του στις εκστρατείες και στη φύλαξη φρουρίων της Αττικής και γενικά των οχυρών θέσεων, που αισθητοποιείται με την υπερβολή «τῶν ἄλλων στρατειῶν... οὐδεμιᾶς ἀπελείφθην πώποτε», τη διάρκεια της συμμετοχής του που εκφράζεται με το ρήμα «διατετέλεκα τὰς ἐξόδους ποιούμενος» και τον επιρρηματικό προσδιορισμό του χρόνου «πάντα τὸν χρόνον» (υπερβολή) και την ποιότητα συμμετοχής του που εκφράζεται με την αντίθεση «μετὰ τῶν πρώτων μὲν τὰς ἐξόδους ποιούμενος, μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν». Επομένως, συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες που διεξήγαγε η πόλη του συνεπέστατα και αδιάλειπτα, καθώς και στις φυλάξεις οχυρών θέσεων εκστράτευε μάλιστα μαζί με τους πρώτους και αποχωρούσε από τις μάχες με τους τελευταίους, εκτελώντας στο ακέραιο τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις για χάρη της πατρίδας του. Τονίζει αυτή τη συμπεριφορά του, για να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών και για να μειώσει την αρνητική εικόνα που θα σχημάτιζαν λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης. Β2. Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντίθεου; (Μονάδες 10) Ο Μαντίθεος, μετά την ανακεφαλαίωση της υποδειγματικής στρατιωτικής συμπεριφοράς του, επιλέγει να αναφερθεί σκόπιμα σε ένα στοιχείο της εξωτερικής του εμφάνισης, την μακριά του κόμη («εἴ τις κομᾷ»), που φοβάται ότι θα επηρεάσει αρνητικά τους βουλευτές. Ο Μαντίθεος και πολλοί αριστοκρατικοί νέοι της τάξεως των ιππέων έτρεφαν μακριά κόμη μιμούμενοι τους Λακεδαιμόνιους. Επειδή όμως οι περισσότεροι ελεύθεροι Αθηναίοι της κλασικής εποχής είχαν τα μαλλιά τους αρκετά κοντά ήδη από την εφηβική ηλικία, το να τρέφει ένας Αθηναίος μακριά και ατημέλητη κόμη ήταν δείγμα ολιγαρχικών πεποιθήσεων και σήμαινε, πολλές φορές, φιλολακωνισμό όχι μόνο στην εξωτερική εμφάνιση αλλά και στα πολιτικά φρονήματα και αυτό τον έκανε αντιπαθή σε πολλούς δημοκρατικούς («οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν»). Ο ενδόμυχος φόβος του λογογράφου Λυσία μήπως η εκ πεποιθήσεως ιδιόρρυθμη εμφάνιση του Μαντίθεου, μιμητική του Λακωνικού τρόπου και προκλητική για τους δημοκρατικούς, επηρεάσει αρνητικά την κρίση των Βουλευτών σε μια εποχή μάλιστα που οι μνήμες του 3

τυραννικού καθεστώτος ήταν ακόμη νωπές, δεν αποσιωπά αυτήν την συνήθεια του Μαντίθεου, αλλά φροντίζει να την παρουσιάσει ως μια ακίνδυνη συνήθεια από την οποία δεν απειλείται κανείς, ούτε οι ίδιοι οι βουλευτές ως εκφραστές του δημοκρατικού πολιτεύματος και προσπαθεί να την αντιδιαστείλει με την κοινωνική του προσφορά και να την υποβαθμίσει αποδίδοντάς την σε απροσεξία και σε αισθητική προτίμηση και όχι σε προκλητική πολιτική επιλογή. Για το σκοπό αυτό, παραθέτει το ορθό κατά τη γνώμη του κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη, σύμφωνα με το οποίο οι δικαστές βουλευτές οφείλουν να αξιολογούν τους πολίτες με βάση τις πράξεις τους και την προσφορά τους προς την πατρίδα (το «εἶναι», ηθικός χαρακτήρας) και όχι την εξωτερική εμφάνισή τους (το «φαίνεσθαι»), χρησιμοποιώντας την αντίθεση «χρὴ ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν... ἀλλ οὐ... μισεῖν» και δίνοντας μ αυτόν τον τρόπο ζωντάνια στο λόγο. Επιπλέον, σκόπιμη και έξυπνη είναι η χρήση του β προσώπου από τον Λυσία, που δίνει ζωντάνια στο κείμενο και είναι κατά κάποιον τρόπο δεσμευτική για ευνοϊκή προς τον πελάτη του απόφαση των βουλευτών («καίτοι χρή... μισεῖν», «ἐκ τῶν ἐθελόντων... ὠφελεῖσθε», «ὥστε οὐκ ἄξιον... σκοπεῖν»). Επίσης, με τη χρήση του χιαστού σχήματος [«χρὴ ἐκ τῶν τοιούτων (κινδύνων) σκοπεῖν» / «ἀλλ οὐ διὰ τοῦτο (ἐπιτήδευμα) μισεῖν» // «τὰ τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα οὐ βλάπτει» / «ἐκ τῶν ἐθελόντων (κινδυνεύειν) ὠφελεῖσθε»] τονίζει ο Λυσίας το πρώτο και το τέταρτο στοιχείο του χιαστού σχήματος που δηλώνουν την προσφορά του στην πατρίδα και «αποκρύπτει» το δεύτερο και το τρίτο που αναφέρονται στην εξωτερική του εμφάνιση. Συνοψίζοντας, κατά τον ρήτορα η άψογη εκτέλεση των στρατιωτικών υποχρεώσεων από τον δοκιμαζόμενο πολίτη προεξοφλεί τη φιλοτιμία και την κοσμιότητα στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων, στοιχεία στα οποία αποσκοπεί η δοκιμασία («καίτοι χρή ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν»). Η φιλοτιμία και η κοσμιότητα είναι δύο χαρακτηριστικά που και ο ίδιος ο Μαντίθεος διαθέτει και που οφείλει να έχει οποιοσδήποτε αναμειχθεί με τα κοινά. Β3. Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα της στήλης Α με τις ιδιότητές τους στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το γράμμα της στήλης Β. ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β 1. Περικλής β. σπουδαίος φυσικός ρήτορας 2. Γοργίας δ. σοφιστής 3. Λυσίας α. λογογράφος 4. Δημοσθένης ε. σημαντικότερος ρήτορας συμβουλευτικών λόγων 5. Κόραξ γ. διδάσκαλος συστηματικής ρητορικής 1β, 2δ, 3α, 4ε, 5γ (Μονάδες 10) 4

Β4.α. Να γράψετε μία ομόρριζη λέξη της νέας ελληνικής (απλή ή σύνθετη), για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου (από τις σύνθετες λέξεις του κειμένου να χρησιμοποιήσετε το δεύτερο συνθετικό): ἀναβάντων, παρασκευάσαντα, διατετέλεκα, σκοπεῖν, ἐθελόντων. ἀναβάντων: επιβάτης παρασκευάσαντα: κατασκευαστής διατετέλεκα: αποτέλεσμα σκοπεῖν: επίσκεψη ἐθελόντων: καλοθελητής (Μονάδες 5) Β4.β. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β, με τις οποίες υπάρχει ετυμολογική συγγένεια, γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το γράμμα της στήλης Β (δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν): ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β 1. ἔδει στ. ένδεια 2. ἑώρων δ. όραση 3. ἡγουμένους ζ. εισηγητής 4. ἐξαλεῖψαι α. απαλοιφή 5. ἀπελείφθην γ. έλλειψη 1στ, 2δ, 3ζ, 4α, 5γ (Μονάδες 5) Β5. Η κριτική των Αθηναίων για την εξωτερική εμφάνιση του Μαντίθεου ταιριάζει με την συμπεριφορά των Αθηναίων στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, όπως περιγράφεται στο παρακάτω παράλληλο κείμενο; Θουκυδίδου Ἱστορίαι, Β, 37.2: «Και όχι μόνο διέπει η ελευθερία τις σχέσεις μας με την πολιτεία (τη δημόσια ζωή μας), αλλά και στις καθημερινές μας σχέσεις είμαστε απαλλαγμένοι από καχυποψία μεταξύ μας, δεν αγανακτούμε (θυμώνουμε) με τον γείτονά μας, αν κάνει κάτι για προσωπική του ευχαρίστηση, ούτε παίρνουμε το ύφος πειραγμένου, πράγμα που δεν προκαλεί 5

βέβαια υλική ζημία, όμως στενοχωρεί. Και ενώ στις ιδιωτικές μας σχέσεις δεν ενοχλούμε ο ένας τον άλλο, στο δημόσιο βίο αποφεύγουμε τις παρανομίες κυρίως από εσωτερικό σεβασμό». (Μονάδες 10) Ο Μαντίθεος και κάποιοι νέοι αριστοκρατικής καταγωγής, κυρίως από την τάξη των ιππέων, που μιμούνταν τους Λακεδαιμόνιους, είχαν μακριά μαλλιά. Αυτό έκανε τους δημοκρατικούς Αθηναίους, που είχαν τα μαλλιά τους αρκετά κοντά και επιμελημένη εμφάνιση, να αντιπαθούν αυτή τη συνήθεια των αριστοκρατών, που παρέπεμπε σε φιλολακωνισμό και υποδήλωνε τα αριστοκρατικά πολιτικά τους φρονήματα, καθώς τους θεωρούσαν φιλικά προσκείμενους στο καθεστώς των Τριάκοντα τυράννων. Το γεγονός αυτό ήταν σίγουρα ενοχλητικό και προκλητικό για τους δημοκρατικούς, γιατί οι αναμνήσεις από το καθεστώς των Τριάκοντα ήταν πολύ οδυνηρές και τα βιώματά τους πολύ έντονα. Άλλωστε, δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας και επίσης οι ολιγαρχικοί της πόλης, που δεν ήταν λίγοι, φρόντιζαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους οργανωμένοι σε πολιτικές ομάδες που απεργάζονταν την κατάλυση της δημοκρατίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τις σχέσεις των πολιτών να τις διέπει καχυποψία και εχθρική διάθεση. Έτσι, δικαιολογείται η αρνητική αξιολόγηση στο πρόσωπο του Μαντίθεου. Αξίζει να επισημανθεί ότι αυτή η κριτική των Αθηναίων στην προκλητική εξωτερική εμφάνισή του συνδέεται και με την εναντίον του κατηγορία, αφού δηλώνει ότι ο Μαντίθεος είχε αριστοκρατικά φρονήματα, και επομένως μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά η κρίση και η απόφαση των Βουλευτών. Η αποστροφή των Αθηναίων δημοκρατικών προς τον Μαντίθεο λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης έρχεται σε αντίθεση με την ανοχή και την επιείκεια της αθηναϊκής δημοκρατίας, όπως παρουσιάζεται στο παράλληλο κείμενο. Ο Περικλής υποστηρίζει ότι τις κοινωνικές σχέσεις των Αθηναίων πολιτών τις διέπει η ελευθερία, αφού είναι απαλλαγμένοι από την αμοιβαία καχυποψία στις καθημερινές τους ασχολίες, δεν αγανακτεί ο ένας εναντίον του άλλου, όταν κάποιος κάνει κάτι που τον ευχαριστεί, και ανάμεσα στους πολίτες υπάρχει ειλικρινής ανεκτικότητα, καθώς δεν παίρνουν το ύφος που δείχνει ότι είναι ενοχλημένοι για τις πράξεις του άλλου. Οι υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις τους είχαν ως άμεσο αποτέλεσμα την ομαλότητα και την αρμονικότητα στην κοινωνική συμβίωση. Όπως, όμως, διαπιστώθηκε και από τη συμπεριφορά των Αθηναίων απέναντι στον Μαντίθεο, ύστερα από τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την επιβολή του τυραννικού καθεστώτος των Τριάκοντα οι πολιτικές αντιπαλότητες οξύνθηκαν και οι σχέσεις ανάμεσα στους πολίτες δεν ήταν καλές και τις διέκρινε δυσπιστία. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Στον λόγο αυτό ο Αριστογείτων κατηγορείται ότι, αν και χρωστά στο δημόσιο, ασκεί τα πολιτικά δικαιώματά του στην Εκκλησία του Δήμου, και εκτίθεται η στάση του απέναντι στους νόμους της πόλης. 6

Ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κἂν μεγάλην πόλιν οἰκῶσι κἂν μικράν, φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται. τούτων δ ἡ μὲν φύσις ἐστὶν ἄτακτον καὶ κατ ἄνδρ ἴδιον τοῦ ἔχοντος, οἱ δὲ νόμοι κοινὸν καὶ τεταγμένον καὶ ταὐτὸ πᾶσιν. ἡ μὲν οὖν φύσις, ἂν ᾖ πονηρά, πολλάκις φαῦλα βούλεται διόπερ τοὺς τοιούτους ἐξαμαρτάνοντας εὑρήσετε. οἱ δὲ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ καλὸν καὶ τὸ συμφέρον βούλονται, καὶ τοῦτο ζητοῦσιν, καὶ ἐπειδὰν εὑρεθῇ, κοινὸν τοῦτο πρόσταγμ ἀπεδείχθη, πᾶσιν ἴσον καὶ ὅμοιον, καὶ τοῦτ ἔστι νόμος. ᾧ πάντας πείθεσθαι προσήκει διὰ πολλά, καὶ μάλισθ ὅτι πᾶς ἐστι νόμος εὕρημα μὲν καὶ δῶρον θεῶν, δόγμα δ ἀνθρώπων φρονίμων, ἐπανόρθωμα δὲ τῶν ἑκουσίων καὶ ἀκουσίων ἁμαρτημάτων, πόλεως δὲ συνθήκη κοινή, καθ ἣν πᾶσι προσήκει ζῆν τοῖς ἐν τῇ πόλει. ἀλλὰ μὴν ὅτι νῦν Ἀριστογείτων τοῖς μὲν τῆς ἐνδείξεως δικαίοις ἅπασιν ἑάλωκεν, ἕτερος δ οὐδὲ εἷς ἔστιν ἀνεκτὸς αὐτῷ λόγος, περὶ τούτων ῥᾴδιον διδάξαι. Λεξιλόγιο κἄν = ακόμη και αν ἄτακτος = απρόβλεπτος, απείθαρχος φαῦλος = κακός πείθομαι = υπακούω ἀλλὰ μήν = αλλά όμως ἁλίσκομαι (ἑάλωκεν) = κηρύσσομαι ένοχος (ως δικανικός όρος) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Δημοσθένους Κατ Ἀριστογείνονος Α, 15-17 Γ1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο που σας δίνεται: «οἱ δὲ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ καλόν προσήκει ζῆν τοῖς ἐν τῇ πόλει.». (Mονάδες 10) Οι νόμοι, όμως, θέλουν τη δικαιοσύνη, το καλό (την αρετή) και το συμφέρον (το ωφέλιμο) και αυτό επιδιώκουν, και όταν βρεθεί, αναδεικνύεται σε γενικό κανόνα, ίσο και όμοιο για όλους και αυτό είναι ο νόμος. Σε αυτόν αρμόζει να υπακούουν όλοι για πολλούς λόγους, και κυρίως επειδή κάθε νόμος είναι ανακάλυψη και δώρο των θεών, απόφαση (τρόπος σκέψης) φρόνιμων ανθρώπων, διόρθωση ηθελημένων και αθέλητων σφαλμάτων, κοινό συμβόλαιο της πόλης, σύμφωνα με το οποίο αρμόζει να ζουν όλοι οι πολίτες. 7

Γ2. Σύμφωνα με τον ομιλητή ποιοι παράγοντες ρυθμίζουν τον ανθρώπινο βίο και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους; (Mονάδες 10) Σύμφωνα με τον ομιλητή οι παράγοντες που ρυθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων είναι η φύση και οι νόμοι. Η φυσική σύσταση των ανθρώπων είναι απρόβλεπτη, ακαθόριστη και χαρακτηριστική (διαφορετική) για τον καθένα. Αν είναι ανήθικη, θα επιδιώκει το κακό. Έτσι, οι άνθρωποι με φαύλη φύση κάνουν λάθη και τιποτένια πράγματα. Αντίθετα, οι νόμοι ισχύουν για όλους και στοχεύουν στη δικαιοσύνη, στην αρετή και στο ωφέλιμο. Όταν επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, αναδεικνύονται σε κοινή επιταγή, και όλοι οι πολίτες πρέπει να υπακούουν σε αυτούς, επειδή είναι εύρημα και δώρο των θεών, σύμφωνα με αυτούς αποφασίζουν οι συνετοί άνθρωποι, χάρη σε αυτούς αποκαθίστανται τα εκούσια και ακούσια σφάλματα και αποτελούν ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου της πόλης, ώστε όλοι οι πολίτες να ζουν σύμφωνα με αυτούς και να συμβιώνουν αρμονικά. Γ3.α. ἅπας, πονηρά, φαῦλα, φρονίμων: Να γραφεί η γενική ενικού αριθμού των παραπάνω επιθέτων στο γένος που βρίσκονται. ἅπαντος, πονηρᾶς, φαύλου, φρονίμου [Mονάδες 2 (4Χ0,5)] Γ3.β. ἄνδρες, πόλιν, πρόσταγμ(α), δῶρον: Να γραφεί η δοτική πληθυντικού αριθμού των παραπάνω ουσιαστικών. [Mονάδες 2 (4Χ0,5)] ἀνδράσι(ν), πόλεσι(ν), προστάγμασι(ν), δώροις Γ3.γ. «καθ ἣν πᾶσι προσήκει ζῆν τοῖς ἐν τῇ πόλει»: Να γραφεί το γ ενικό πρόσωπο της οριστικής και ευκτικής ενεστώτα του συνηρημένου ρηματικού τύπου που υπάρχει στην παραπάνω πρόταση. (Mονάδες 2) Οριστική: ζῇ Ευκτική: ζῴη Γ3.δ. τεταγμένον: Να γραφεί το β ενικό πρόσωπο της οριστικής και προστακτικής του ίδιου χρόνου και της ίδιας φωνής. (Mονάδες 2) Οριστική: τέταξαι Προστακτική: τέταξο 8

Γ3.ε. «οἱ δὲ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ καλὸν καὶ τὸ συμφέρον βούλονται, καὶ τοῦτο ζητοῦσιν, καὶ ἐπειδὰν εὑρεθῇ, κοινὸν τοῦτο πρόσταγμ ἀπεδείχθη, πᾶσιν ἴσον καὶ ὅμοιον»: Στο παραπάνω απόσπασμα να εντοπιστούν τα δύο ρήματα που βρίσκονται σε παθητικό αόριστο α, και στη συνέχεια από το πρώτο ρήμα να γραφεί το απαρέμφατο του ίδιου χρόνου και από το δεύτερο ρήμα το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ίδιου χρόνου. (Mονάδες 2) εὑρεθῇ: εὑρεθῆναι ἀπεδείχθη: ἀποδείχθητι Γ4.α. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφερθεί ο όρος που προσδιορίζουν: ἅπας, ἄτακτον, ἐξαμαρτάνοντας, τὸ συμφέρον, πείθεσθαι, κοινή. (Mονάδες 6) ἅπας: ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ὁ βίος ἄτακτον: κατηγορούμενο στο ἡ φύσις μέσω του συνδετικού ρηματικού τύπου ἐστὶν ἐξαμαρτάνοντας: κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από το ρήμα γνώσης εὑρήσετε και αναφέρεται στο αντικείμενό του τοὺς τοιούτους τὸ συμφέρον: αντικείμενο του ρήματος βούλονται, επιθετική μετοχή με υποκείμενο το άρθρο της πείθεσθαι: υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος προσήκει, τελικό απαρέμφατο κοινή: ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο συνθήκη Γ4.β. «ὅτι νῦν Ἀριστογείτων τοῖς μὲν τῆς ἐνδείξεως δικαίοις ἅπασιν ἑάλωκεν»: Να αναγνωριστεί πλήρως συντακτικά η παραπάνω δευτερεύουσα πρόταση (είδος, δικαιολόγηση εισαγωγής και εκφοράς, συντακτική θέση). (Mονάδες 4) «ὅτι νῦν Ἀριστογείτων τοῖς μὲν τῆς ἐνδείξεως δικαίοις ἅπασιν ἑάλωκεν»: Δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, κρίσεως, καταφατική. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι (αντικειμενική γνώμη), εκφέρεται με οριστική (ἑάλωκεν), γιατί δηλώνει το πραγματικό, και λειτουργεί ως αντικείμενο στο τελικό απαρέμφατο διδάξαι. 9