ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Οµάδα Εργασίας: (Ενηµερωτικό ελτίο 2243/14.4.2003) Νικόλαος Βλάχος ΜΗΜ - Καθηγητής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας Κυριάκος Γιαννάκογλου ΜΜ Αναπλ. Καθηγητής ΕΜΠ Σταµάτης Καλλίγερος ΜΜ Ελινόιλ ΑΕ Σπύρος Λεκατσάς ΜΝΜ Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας Κάτια Μπαλτζάκη ΗΜ- ευτεροβάθµια Εκπαίδευση Εµµανουήλ Ρογδάκης ΜΜ Καθηγητής ΕΜΠ ΑΘΗΝΑ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2005

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 1.1 Τα προβλήµατα και η Ανάγκη Αναβάθµισης των Μηχανικών...1 1.2 Σύνθεση της Οµάδας Εργασίας και Όροι Αναφοράς της...4 1.3 οµή του Κειµένου...4 2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΣΤΟ ΡΟΛΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ...6 2.1 Πολυτεχνικά Τµήµατα...6 2.2 Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα...7 2.3 ευτεροβάθµια Τεχνική Επαγγελµατική Εκπαίδευση...8 3 ΙΑΣΥΝ ΕΣΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΧΩΡΟ..9 3.1 Η ιασύνδεση του Μηχανολόγου Μηχανικού µε την Παραγωγή...9 4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ...16 4.1 Εισαγωγή...16 4.2 ιαπίστευση και ιασύνδεση των Προγραµµάτων Σπουδών...16 4.3 ιαχείριση Ποιότητας της Τεχνικής Εκπαίδευσης...18 5 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ...21 5.1 Γενικά...21 5.2 Η Έννοια της Ποιότητας...22 5.3 Η Ορολογία της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση...23 5.4 Καταγραφή Συστηµάτων Ποιότητας στην Τεχνική Εκπαίδευση...24 6 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ - ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ...37 6.1 Εισαγωγή...37 6.2 Τα Προγράµµατα Σπουδών των Μηχανολόγων Μηχανικών...37 6.3 Αλληλεπίδραση µε τον Τεχνικό Κόσµο...38 6.4 Aλληλεπίδραση µε τους Κοινωνικούς Εταίρους και την Πολιτεία...39 6.5 Η Θέση των Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων...39 6.6 Πιστοποίηση των Τίτλων Σπουδών του Μηχανολόγου Μηχανικού...40 6.7 Βελτίωση του Τρόπου Απονοµής Αδειών Άσκησης Επαγγέλµατος...40 7 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ...43 7.1 Εισαγωγή...43 7.2 Καταγραφή Συστηµάτων Αναγνώρισης/Πιστοποίησης ΤΕ στην Ευρώπη...44 7.3 Το Αγγλοσαξωνικό Μοντέλο Αναγνώρισης και Πιστοποίησης Πτυχίων Μηχανικού «Σύντοµου Κύκλου» και «Μεγάλου Κύκλου»...56 7.4 ιεθνής Αναγνώριση ιπλωµάτων «Σύντοµου» και «Μεγάλου» Κύκλου...56 7.5 Η ιακήρυξη της Μπολόνια και η Εκπαίδευση Μηχανικών...57 8 ΣΥΝΟΨΗ - ΕΠΙΛΟΓΟΣ...61

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Τα προβλήµατα και η Ανάγκη Αναβάθµισης των Μηχανικών Οι επιστηµονικές και τεχνολογικές εξελίξεις ήταν πάντοτε ευπρόσδεκτες από τον Τεχνικό κόσµο, και συχνά αποτελούσαν πρόκληση για τον Μηχανικό κατά την άσκηση του επαγγέλµατός του, γιατί του πρόσφεραν ηθική ικανοποίηση και οικονοµικές απολαβές. Ενώ όµως ο ρυθµός των αλλαγών αυτών ήταν συνήθως φυσιολογικός και επέτρεπε την προσαρµογή των γνώσεων του Μηχανικού σε αυτές, σήµερα υπάρχει µία σωρεία αλλαγών (πχ. νέα θεσµικά πλαίσια, µεγάλα έργα, νέες τεχνολογίες) για τις οποίες δεν δίνεται ο απαραίτητος χρόνος προσαρµογής. Έτσι, ο Τεχνικός κόσµος της χώρας µας καλείται να ανταπεξέλθει µε επιστηµονικό δυναµισµό και επαγγελµατική συνέπεια σε αυτές τις ταχείες αλλαγές. Σήµερα, το σύνολο σχεδόν του Τεχνικού κόσµου διαπιστώνει την ανάγκη µιας σε βάθος ανάλυσης της επαγγελµατικής θέσης των Μηχανικών, των αιτίων της όποιας κρίσης αντιµετωπίζουν οι συνάδελφοι (ιδιαίτερα οι νέοι) και των προοπτικών που διαφαίνονται στο εγγύς και απώτερο µέλλον. Η ανάγκη για ποιοτικά προγράµµατα σπουδών Μηχανικού, πρωτότυπα και προσαρµοσµένα στις σύγχρονες απαιτήσεις της παραγωγής, προέρχεται από πολλούς συναδέλφους, είτε αυτοί απασχολούνται σε ακαδηµαϊκά ιδρύµατα είτε στις παραγωγικές µονάδες της χώρας είτε τέλος σε φορείς ελέγχου και προγραµµατισµού της Πολιτείας. Πολλά Πολυτεχνικά τµήµατα προσπαθούν διαρκώς να προσαρµοσθούν στις ανάγκες αυτές µε ανάλογες βελτιώσεις (κατά την περιόδο της ετήσιας αναµόρφωσης) στα προγράµµατα σπουδών τους. Το σύγχρονο πανεπιστήµιο έχει ως αποστολή την µεταφορά γνώσης µε την διδασκαλία, την παραγωγή νέας γνώσης µε την έρευνα, και την προσφορά τεχνογνωσίας στην παραγωγή. Η συνετή προσαρµογή στις ανάγκες των παραγωγής και της κοινωνίας είναι απαραίτητη για την ανανέωση του πανεπιστηµίου σε ιδέες, εµπειρίες και πρακτικές, πλάθοντας έτσι το νέο επιστήµονα Μηχανικό που θα συνδυάζει την θεωρία µε την πράξη, την επιστηµονική κατάρτιση µε την ευφυή λύση των τεχνικών προβληµάτων. Το σύγχρονο πανεπιστήµιο πρέπει να αφουγκράζεται και να υπηρετεί την κοινωνία ενώ συγχρόνως να προσφέρει καλή εκπαίδευση και καινοτόµο έρευνα. Πολλές φορές µάλιστα το πανεπιστήµιο γίνεται καταλύτης νέων παραγωγικών διαδικασιών και µονάδων βασισµένων στις τεχνογνωσίες και τεχνολογίες που αναπτύσσει. Ως αποτέλεσµα αυτών, η κοινωνία προσδοκά από το πανεπιστήµιο να γίνει πόλος έλξης κάθε νέας τεχνολογίας και να συµβάλει στην οικονοµική ανάπτυξη. Η ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα (ΑΕΙ), σε παγκόσµιο επίπεδο, απέσπασε µεγάλο µερίδιο από το ενδιαφέρον της κοινής γνώµης κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Στη διαµόρφωση αυτού του κλίµατος συνετέλεσαν οι εξής λόγοι: α) Η αύξηση του αριθµού των εισακτέων που στις περισσότερες χώρες προβλήθηκε ως κοινωνικό αίτηµα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών, β) Η διεθνοποίηση των δραστηριοτήτων της Ανώτατης Εκπαίδευσης, αυτό δηλαδή που θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί και µε τον τίτλο «παγκοσµιοποίηση», γ) Το αίτηµα για διαφάνεια σε ότι αφορά τις δραστηριότητες των ΑΕΙ λόγω του νέου διεθνικού προφίλ τους, δ) Ο περιορισµός, δυστυχώς, λόγω της ύφεσης της οικονοµίας των κρατικών κονδυλίων µε τα οποία επιχορηγούνταν η Ανώτατη Εκπαίδευση, ε) Η κινητικότητα των εργαζοµένων που επέβαλε την ανάγκη αµοιβαίας αναγνώρισης των προσόντων τους, στ) Η αύξηση του αριθµού των ιδιωτικών πανεπιστηµίων σε ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 1

άλλες χώρες εκτός Ελλάδας και ζ) Η δηµιουργία εκπαιδευτικών ιδρυµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης µη-πανεπιστηµιακού χαρακτήρα, σε άλλες χώρες εκτός Ελλάδας. Η ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου συνδέει κάθε πανεπιστήµιο µε την οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας. Για την επίτευξη της σύνδεσης αυτής απαιτείται από την Πολιτεία η ανάπτυξη του αντίστοιχου θεσµικού πλαισίου καθώς και όλων των νοµοθετικών ρυθµίσεων που θα το συνοδεύουν. Στην κατεύθυνση αυτή βρίσκονται οι θεµελιώδεις αλλαγές που ήδη γίνονται στη δοµή και λειτουργία των συστηµάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης σε παγκόσµιο επίπεδο. Η µεταρρυθµιστική προσπάθεια επηρεάζεται από τις συνθήκες που επικρατούν στην κοινωνία µε στόχο την επίτευξη ποιότητας στο εκπαιδευτικό έργο. Τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα προσεγγίζουν τα ζητήµατα της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου µε διαφορετικές µεθόδους και µε διαφορετικούς ρυθµούς. Έτσι, σε άλλες χώρες έχουν εγκαθιδρυθεί στα εκπαιδευτικά ιδρύµατα εθνικά συστήµατα διασφάλισης της ποιότητας, σε άλλες η προσπάθεια διερεύνησης των δυνατοτήτων εφαρµογής αυτών των συστηµάτων στην εκπαίδευση έχει ξεκινήσει µόλις πρόσφατα ενώ σε άλλες το θέµα συναντά αρκετές αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση, η εµπειρία των πρώτων συνεκτιµάται κατά την ανάπτυξη των νεώτερων προσπαθειών. Σε αυτό το πλαίσιο, το 1997, η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) εξέδωσε σύσταση για τις χώρες- µέλη που αφορούσε την εγκαθίδρυση διαφανών συστηµάτων αξιολόγησης και διασφάλισης ποιότητας στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα. Αυτή η σύσταση αποτέλεσε την αφετηρία για την πολυσυζητηµένη διαδικασία της Μπολόνια και την κατεύθυνση που ακολουθείται για τη δηµιουργία του «Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης». Η συµβατότητα των σπουδών και ιπλωµάτων που χορηγούνται διεθνώς, η διαµόρφωση ενός συστήµατος αποδεκτών κριτηρίων για τον ορισµό της ποιότητας στις σπουδές, η διευκόλυνση της κινητικότητας των φοιτητών, του προσωπικού και των ιδεών ανάµεσα στα πανεπιστήµια, η διατήρηση της ταυτότητας και των µοναδικών χαρακτηριστικών κάθε σχολής στο δικό της κοινωνικό, πολιτιστικό, ακαδηµαϊκό και νοµικό πλαίσιο, είναι ζητήµατα που προβάλλονται µε προτεραιότητα. Το θέµα είναι γενικό αλλά αφορά προφανώς και την εκπαίδευση των Μηχανολόγων Μηχανικών (Μ-Μ). Οι Σχολές των Μ-Μ είναι ενταγµένες σε ένα µεταβαλλόµενο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Ο ανταγωνισµός µεταξύ των διαφόρων Σχολών αυξάνεται καθώς η αλµατώδης ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών ευνοεί την παροχή εκπαίδευσης από απόσταση. Καθώς λοιπόν η εκπαίδευση του Μ- Μ παρέχεται σε συνθήκες παγκοσµιοποίησης, εντείνονται οι πιέσεις για συνεχή βελτίωση των προγραµµάτων σπουδών, των διαδικασιών και των αποτελεσµάτων τους. Οι σύγχρονες απαιτήσεις για τη διασφάλιση ποιότητας αντανακλώνται στα εθνικά κριτήρια πιστοποίησης που υιοθετούνται από φορείς όπως η ΑΒΕΤ στις ΗΠΑ ή στις διακηρύξεις πανεπιστηµίων διεθνούς φήµης ότι εφαρµόζουν συστήµατα ποιότητας στις εκπαιδευτικές και διοικητικές διαδικασίες τους. Ανάλογα µε το ισχύον θεσµικό και νοµικό πλαίσιο κάθε χώρας, πιστοποιούνται το επίπεδο γνώσεων, οι δεξιότητες και οι ικανότητες των νέων Μ-Μ που αποφοιτούν, προοιωνίζοντας κατά κάποια έννοια την ποιότητα της συµβολής τους στην κοινωνική, τεχνολογική και οικονοµική ανάπτυξη του τόπου τους. Σήµερα, τα Ελληνικά Πολυτεχνικά τµήµατα διατηρούν ένα ικανοποιητικό επίπεδο σπουδών, εξασφαλίζοντας καλές θέσεις στις προτιµήσεις των υποψηφίων στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Το 5-ετές πρόγραµµα σπουδών τους καλύπτει µια ευρεία περιοχή γνωστικών ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 2

αντικειµένων της επιστήµης του Μηχανικού κάθε ειδικότητας και περιλαµβάνει µαθήµατα υποδοµής, τεχνολογικά µαθήµατα και εκπόνηση διπλωµατικής εργασίας. εν υπάρχει όµως καθιερωµένο εθνικό σύστηµα διαπίστευσης των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Η Πολιτεία, για να ενισχύσει τις προοπτικές ανταγωνισµού των Ελληνικών πανεπιστηµίων σε διεθνές επίπεδο, κατέθεσε νοµοσχέδιο για την συγκρότηση «Εθνικού Συστήµατος Αξιολόγησης και ιαπίστευσης Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων» το οποίο όµως δεν προχώρησε στην Βουλή και τελικά απεσύρθη. Ταυτόχρονα, αρκετά πανεπιστηµιακά τµήµατα έχουν προβεί σε αυτο-αξιολόγηση των προγραµµάτων σπουδών τους, µε την συµβολή µελών της ευρύτερης ακαδηµαϊκής κοινότητας και στελεχών της παραγωγής. Επίσης, αρκετά πανεπιστήµια (πχ. ΠΘ, Πατρών, Θεσσαλίας αλλά και της Κύπρου), ακολουθώντας το κάλεσµα της Ένωσης Ευρωπαϊκών Πανεπιστηµίων έχουν ενταχθεί στο πρόγραµµα ιδρυµατικής αξιολόγησης µε ενδιαφέροντα αποτελέσµατα. Ο βασικός στόχος είναι η ανάπτυξη µιας κουλτούρας ποιότητας στην ανωτάτη εκπαίδευση που να διαπερνά όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων (διδασκαλία, έρευνα, διοικητική υποστήριξη) και να έχει ως στόχο την καλύτερη µετάδοση και παραγωγή γνώσης, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης των φοιτητών, τη διασύνδεση µε την παραγωγική βάση της χώρας αλλά και τις άλλες ανάγκες της κοινωνίας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόµη φορέας πιστοποίησης των τίτλων σπουδών των πανεπιστηµίων και των ΤΕΙ. Οποιαδήποτε προσπάθεια προσκρούει επίµονα στην εδραιωµένη αντίληψη των ιδρυµάτων ότι η ίδια η Πολιτεία είναι υποχρεωµένη να παράσχει πρώτης ποιότητας παιδεία Σπάνια όµως προτείνονται, είτε από την Πολιτεία είτε από τα ιδρύµατα, πρακτικοί τρόποι ώστε η παροχή ποιοτικής παιδείας να υλοποιηθεί στη βάση µε επαρκή υποδοµή και σύγχρονα προγράµµατα σπουδών. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι ο σηµερινός τρόπος απονοµής των αδειών άσκησης του επαγγέλµατος του Μ-Μ (αλλά και των Μηχανικών, γενικότερα) χρήζει ριζικής αναθεώρησης αφού έχει χάσει τον ουσιαστικό χαρακτήρα του. Οι εξετάσεις του ΤΕΕ είναι σε µεγάλο βαθµό τυπικές, χωρίς να προχωρούν σε µία βαθύτερη και ουσιαστικότερη διερεύνηση των βασικών αρχών και των τεχνικών γνώσεων της ειδικότητας των εξεταζοµένων. Πολλές φορές µάλιστα αναδεικνύουν το κενό που υπάρχει µεταξύ της εξειδικευµένης γνώσης που αποκτάται στο πανεπιστήµιο (πχ. µε την διπλωµατική εργασία) και της απαιτούµενης γνώσης για τον Μ-Μ κατά την άσκηση του επαγγέλµατος. Η κατάσταση αυτή υποβαθµίζει το θεσµό του µέλους του ΤΕΕ και κλονίζει την εµπιστοσύνη της κοινωνίας προς τους Μηχανικούς. Ενώ αυτό το πρόβληµα αναγνωρίζεται από πολλούς συναδέλφους µέλη του ΤΕΕ, εν τούτοις δεν έχει δοθεί ακόµη λύση, παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες πλέον είναι ώριµες για βελτιώσεις. Τέλος, η επικρατούσα ασάφεια στο θέµα της σχέσης µεταξύ των πτυχίων τριετούς, τετραετούς και πενταετούς φοίτησης αποτελεί ένα σοβαρό πρόβληµα για τους νέους Μηχανικούς. Για την αντιµετώπιση των παραπάνω είναι απαραίτητη η άµεση και συστηµατική συνεργασία των ακαδηµαϊκών τµηµάτων µε τους επαγγελµατικούς φορείς Μηχανικών (ΤΕΕ, ΠΣ Μ-Η, κα). Τα τελευταία χρόνια η συνεργασία αυτή επιδιώκεται, κυρίως λόγω της διαγραφόµενης απειλής στο κύρος του Μηχανικού καθώς και της σοβαρής δυσκολίας ένταξης νέων συναδέλφων στην παραγωγική διαδικασία της χώρας. Το ΤΕΕ και ο ΠΣ Μ-Η οργανώνουν ηµερίδες µε συµµετοχή ακαδηµαϊκών, έµπειρων µελετητών, στελεχών των Ελληνικών µονάδων ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 3

παραγωγής, καθώς και εκπροσώπων φορέων και Πολιτείας. Το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων (Αθήνα 28-30 Μαρτίου 2005) στοχεύει µεταξύ άλλων στην σύσφιξη των σχέσεων των µελών του και στο να δώσει την ευκαιρία προβληµατισµού και ανταλλαγής απόψεων για την ανταπόκρισή τους στις πραγµατικές ανάγκες, το αντικείµενο απασχόλησης και τις προοπτικές του Μηχανολόγου Μηχανικού (Μ-Μ). Η σύσταση της παρούσας οµάδας εργασίας και η καταγραφή που ακολουθεί στοχεύει στην χαρτογράφηση της σηµερινής κατάστασης στην Τεχνική Εκπαίδευση (ΤΕ) στην χώρα µας και στην ανάδειξη του ρόλου του Μ-Μ στην αναβάθµισή της. 1.2 Σύνθεση της Οµάδας Εργασίας και Όροι Αναφοράς της Με απόφαση της ιοικούσας Επιτροπής του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδος η οποία δηµοσιεύθηκε στο Ενηµερωτικό ελτίο 2243/14.4.2003 συστήθηκε οµάδα εργασίας µε σκοπό να προετοιµάσει εισήγηση µε θέµα: Η ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ. Μέλη της οµάδας εργασίας ορίσθηκαν οι: Νικόλαος Βλάχος, Μηχ/γος-Ηλ/γος Μηχανικός, Καθηγητής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, Κυριάκος Γιαννάκογλου, Μηχ/γος Μηχανικός, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ, Σταµάτης Καλλίγερος, Μηχ/γος Μηχανικός, Σπύρος Λεκατσάς, Μηχ/γος-Ναυπηγός Μηχανικός, Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας Κάτια Μπαλτζάκη, Ηλ/γος Μηχανικός, και Εµµανουήλ Ρογδάκης, Μηχ/γος Μηχανικός, Καθηγητής ΕΜΠ εν υπήρξαν συγκεκριµένοι όροι αναφοράς για τις εργασίες της οµάδας, και έτσι ήταν ελεύθερη στις διαβουλεύσεις της. Η οµάδα εργασίας όµως ήταν ενηµέρη των προτάσεων Μηχανικών των διαφόρων ειδικοτήτων, οι οποίοι ζητούν την ανάληψη πρωτοβουλιών για την επίλυση των προβληµάτων που έχουν ανακύψει στην άσκηση του επαγγέλµατος του Μηχανικού (πχ. δικαιώµατα Μηχανικών ενιαίου 5-ετους κύκλου σπουδών και διαδικασίες απονοµής άδειας άσκησης επαγγέλµατος). Κατά την διάρκεια των εργασιών της, η οµάδα θεώρησε ως πιο αντιπροσωπευτικό τον τίτλο: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΙΠΛ. ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ, τον οποίο προτείνει ως τελικό για την παρούσα έκθεση. 1.3 οµή του Κειµένου Η συµβολή των Μηχανολόγων Μ-Μ στην ανάπτυξη της ΤΕ (όλων των βαθµίδων) στην Ελλάδα ήταν και είναι καθοριστική. Οι εργασίες της παρούσης Οµάδας Εργασίας είχαν στόχο τη διερεύνηση των σχέσης ανάµεσα στην ποιότητα των σπουδών του Μ-Μ και την αντίστοιχα ποιοτική συµβολή του στην ΤΕ της χώρας µας. Για το σκοπό αυτό, στο Κεφάλαιο 2 δίνονται ιστορικά στοιχεία που τεκµηριώνουν το ρόλο και τη συµβολή του Μ-Μ στην ΤΕ στην Ελλάδα. Στο Κεφάλαιο 3, διερευνώνται οι παράγοντες διασύνδεσης εκπαίδευσης και επαγγέλµατος Μ-Μ στον Ελληνικό και στον Ευρωπαϊκό χώρο. Στο Κεφάλαιο 4 παρατίθενται οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιοτική συµβολή του Μ-Μ στην ΤΕ. ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 4

Το Κεφάλαιο 5 αναφέρεται στις πρακτικές και τις µεθοδολογίες που ακολουθούνται για την εφαρµογή Συστηµάτων ιαχείρισης Ποιότητας στην Τ.Ε. καταγράφοντας την Ευρωπαϊκή εµπειρία. Το Κεφάλαιο 6 αποτυπώνει τη στενότατη σχέση µεταξύ Επαγγελµατικών Φορέων και ΤΕ σκιαγραφώντας παράλληλα το ρόλο των Επαγγελµατικών Φορέων και την επιρροή τους στην Τ.Ε. στο πλαίσιο της παγκοσµιοποιηµένης αγοράς εκπαιδευτικών και τεχνικών υπηρεσιών. Η ανάλυση κλείνει στο Κεφάλαιο 7 µε την περιγραφή της εκπαίδευσης των Μ-Μ στην Ευρώπη, την παρουσίαση του θεσµικού και νοµικού πλαισίου για την αναγνώριση των ιπλωµάτων τους στις χώρες της Ε.Ε. και καταγράφονται τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης των Ευρωπαϊκών Πανεπιστηµίων. Στο Κεφάλαιο 8, συνοψίζονται τα επιστηµονικά δεδοµένα πάνω στα οποία στηρίχτηκε η οµάδα εργασίας καθώς επίσης τις απόψεις και το πνεύµα που επικράτησε κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που διεξήχθησαν. ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 5

2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΣΤΟ ΡΟΛΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 2.1 Πολυτεχνικά Τµήµατα Στην ενότητα αυτή, δίνεται µια σύντοµη ιστορική αναδροµή στην ΤΕ (ΤΕ) που σχετίζεται µε το επάγγελµα του Μ-Μ στην Ελλάδα. Η αναδροµή αυτή αποτελεί ουσιαστικά την εισαγωγή στην επόµενη ενότητα, η οποία εστιάζει στην τρέχουσα κατάσταση της ΤΕ για τον Μ-Μ. Περιλαµβάνει δε αναφορές στη µέση, ανώτερη και ανώτατη ΤΕ. Η Ελληνική ιστορία της ΤΕ ξεκινά λίγο µετά την ίδρυση του νεότερου Ελληνικού Κράτους, το 1836, οπότε και ιδρύθηκε στην Αθήνα το "Βασιλικό Σχολείο των Τεχνών". Λειτουργώντας µόνο Κυριακές, γιορτές και αργίες, ήταν το βασικό σχολείο ΤΕ και προσέφερε µαθήµατα σε τεχνίτες, αρχιτεχνίτες και αρχιµαστόρους. Το 1843 υφίσταται την πρώτη ουσιαστική µεταρρύθµιση, αφενός αποκτώντας τµήµα καθηµερινής λειτουργίας και αφετέρου ιδρύοντας τη "Σχολή των Βιοµηχανικών και Ωραίων Τεχνών", µια πρώτη συνάφεια µε τη σηµερινή ανεξάρτητη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1862 εισάγονται επιπλέον τεχνικά µαθήµατα και η Σχολή γίνεται Πολυτεχνείο. Με την ονοµασία Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, µετεγκατεστάθηκε το 1873 σε συγκρότηµα κτιρίων της οδού Πατησίων. Εκεί, το 1887 ιδρύονται τρείς σχολές τετραετούς φοίτησης και προάγεται σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ιδρυµα. Μια από τις τρείς σχολές ήταν και αυτή των Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων (Μ-Η) Μηχανικών. Ως το 1914 το ΕΜΠ ακολουθεί αυτόν τον τρόπο λειτουργίας, οπότε αφενός µεν υπάγεται στο Υπουργείο ηµοσίων Έργων, αφετέρου δε διευρύνεται µε την δηµιουργία και άλλων σχολών (1917). Η διάσπαση της Σχολής Μ-Η σε δύο διακριτές σχολές έγινε πολύ αργότερα. Η όλη δοµή του ΕΜΠ στηρίχτηκε στο ηπειρωτικό (continental) Ευρωπαϊκό σύστηµα εκπαίδευσης. Οι απόφοιτοι του ΕΜΠ υπήρξαν κεντρικός µοχλός της προπολεµικής ανάπτυξης και της µεταπολεµικής ανασυγκρότησης. Στα πλαίσια του άρθρου 18 του ισχύοντος Συντάγµατος και του άρθρου 1 του Νόµου Πλαίσιου 1268/82, το ΕΜΠ, µέσω της αδιάσπαστης ενότητας των σπουδών και της έρευνας, έχει ως πρωτεύουσα θεσµική συνιστώσα της αποστολής του την παροχή ανώτατης παιδείας και την προαγωγή των επιστηµών και της τεχνολογίας. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης έγινε, µε την ίδρυσή του το 1925, το δεύτερο Ελληνικό πανεπιστήµιο που, µεταξύ άλλων, κάλυψε την ανώτατη εκπαίδευση των Μ-Μ στην Ελλάδα. Στη δεύτερη φάση (1951-1975) της ανάπτυξής του (η πρώτη, που προηγήθηκε του 1950 στηρίχθηκε στις σχολές εκείνες που κατά την εξελικτική πορεία των πανεπιστηµίων καθιερώθηκε να αποτελούν ένα πανεπιστήµιο), επίκεντρο απετέλεσε η Πολυτεχνική Σχολή. Το τµήµα Μ-Η ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1971 και το 1976 έδωσε τη θέση του σε δύο διακριτά τµήµατα, το Τµήµα Μ-Μ και το Τµήµα Η-Μ. Το 1964, ιδρύθηκε µε το Ν.. 4425/64 το Πανεπιστήµιο Πατρών ως αυτοδιοικούµενο ΝΠ υπό την εποπτεία του κράτους στο πλαίσιο του Προγράµµατος ιοικητικής Ανάπτυξης της χώρας. Η Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστηµίου Πατρών ιδρύθηκε το 1967 και µε την εξέλιξη που ακολούθησε έφτασε αργότερα τα εννιά Τµήµατα. Μεταξύ των πρώτων που ιδρύθηκαν (1972) ήταν το τµήµα Μ-Μ, το οποίο πρόσφατα µετονοµάσθηκε σε Τµήµα Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών. ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 6

Το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ιδρύθηκε το 1984 µε το Π.. 83/1984 µε έδρα το Βόλο. Με την τροποποίηση του Π.. 302/1985, ιδρύθηκε το Τµήµα Μηχανολόγων Μηχανικών Βιοµηχανίας που άρχισε να λειτουργεί το ακαδηµαϊκό έτος 1990-91. Σήµερα το ΤΜΜΒ αποτελεί ένα από τα πέντε τµήµατα της Πολυτεχνικής Σχολής του ΠΘ. Το ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης ( ΠΘ) ιδρύθηκε το 1973 και ξεκίνησε την λειτουργία του το ακαδηµαϊκό έτος 1974-75. Στο ΠΘ λειτουργούν σήµερα δύο Σχολές και δεκαοκτώ Τµήµατα. Ένα από τα πέντε σε λειτουργία τµήµατα της Πολυτεχνικής Σχολής του ΠΘ µε έδρα τη Ξάνθη, είναι και το πρόσφατα ιδρυθέν Τµήµα Μηχανικών Παραγωγής και ιοίκησης. Το Πολυτεχνείο Κρήτης, στα Χανιά, ιδρύθηκε το 1977 και δέχθηκε τους πρώτους φοιτητές το 1984. Το πέµπτο κατά σειρά λειτουργίας τµήµα είναι αυτό των Μηχανικών Παραγωγής και ιοίκησης που αποσκοπεί στην εκπαίδευση µηχανικών ειδικών στη διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος. Η ιστορική αναδροµή που προηγήθηκε αναφέρθηκε αποκλειστικά στην ίδρυση και εξέλιξη Πολυτεχνικών σχολών στον ευρύτερο κλάδο του Μ-Μ. Εξάλλου, η κατάληξη της καθορίζει και την τρέχουσα κατάσταση της ανώτατης παιδείας στο χώρο του Μ-Μ. Ιδιαίτερο όµως ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ιστορία της µέσης και ανώτερης ΤΕ στην Ελλάδα, και σε αυτή αναφέρονται οι επόµενες παράγραφοι. 2.2 Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα Τα Σχολεία Μέσης Τεχνικής Εκπαίδευσης ιδρύθηκαν για πρώτη φορά το 1917, ήταν συνδεδεµένα µε το ΕΜΠ και αργότερα από αυτά δηµιουργήθηκαν οι Ανώτερες Σχολές Υποµηχανικών (ΑΣΥΠ). Από το 1959 ο έλεγχος των τεχνικών επαγγελµατικών σχολών περιήλθε στο ΥΠΕΠΘ. Το 1977 οι τετραετούς κύκλου σπουδών ΑΣΥΠ συγχωνεύθηκαν στα Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕ) και αργότερα στη µετεξέλιξη αυτών, τα Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής και Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕΕ). Πιό συγκεκριµένα, µε το Ν. 576/7.4.77, η ανώτερη τεχνική και επαγγελµατική εκπαίδευση παρέχεται από τις Ανώτερες Τεχνικές και Επαγγελµατικές Σχολές και ανήκει στην Τρίτη Βαθµίδα της Εκπαίδευσης. Ήδη, από το 1976, µε το Ν. 298/16.4.76 είχαν καθορισθεί οι ισοτιµίες των πτυχίων των ΚΑΤΕ και άλλων τεχνικών σχολών αλλά και τα επαγγελµατικά τους δικαιώµατα. Ενώ οι απόφοιτοι των ΑΣΥΠ ονοµάζονταν Υποµηχανικοί, οι απόφοιτοι των ΚΑΤΕ ονοµάζονταν Τεχνολόγοι Μηχανικοί. Μια άλλη διαφορά µεταξύ ΑΣΥΠ και ΚΑΤΕ ήταν στην ανεξαρτησία ή µη καθενός από αυτά. Οι ΑΣΥΠ ήταν προσαρτηµένες σχολές στο ΕΜΠ (Μικρό Πολυτεχνείο) ενώ αντίθετα τα ΚΑΤΕ ήταν ανεξάρτητα Ιδρύµατα της Ανώτερης Εκπαίδευσης. Αποτέλεσµα των αγώνων των φοιτητών των ΑΣΥΠ στους οποίους ο προσδιορισµός "Υποµηχανικός" δεν ήταν ιδιαίτερα αρεστός, ήταν η αισθητή συρρίκνωση των ΑΣΥΠ κατά τα τελευταία έτη λειτουργία τους. Η διάδοχη δοµή, τα ΚΑΤΕ, έδιναν το τίτλο του (Τεχνολόγου) Μηχανικού, παρά τη µικρότερη διάρκεια σπουδών. Η τελική δοµή της αλυσίδας ΑΣΥΠ-ΚΑΤΕ-ΚΑΤΕΕ, δηλαδή τα Κέντρα Ανωτέρας Τεχνικής & Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕΕ) λειτούργησαν για λίγα χρόνια µέχρι το 1983, οπότε καθιερώθηκε η διάδοχος κατάσταση, τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα (ΤΕΙ) ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 7

της χώρας (Ν. 1404/83). Το 1983 ορίστηκε η ισοτιµία αποφοίτων ΑΣΥΠ, ΚΑΤΕ, ΚΑΤΕΕ και ΤΕΙ. Από το 1992, τα ΑΣΥΠ, ΚΑΤΕ, ΚΑΤΕΕ και ΤΕΙ εµφανίστηκαν ως ενταγµένα στην τριτοβάθµια και όχι στην Ανώτερη εκπαίδευση. Με τον Ν. 2397/95 το πτυχίο των ΤΕΙ υφίσταται την ουσιαστικότερη αναβάθµιση του και ξεκινά η πραγµατοποίηση µεταπτυχιακών σπουδών των αποφοίτων ΤΕΙ στα ΑΕΙ συνυφασµένη όµως µε µεγάλες αντιδράσεις του τεχνικού κόσµου της χώρας. 2.3 ευτεροβάθµια Τεχνική Επαγγελµατική Εκπαίδευση Σήµερα, η ευτεροβάθµια Τεχνική Επαγγελµατική Εκπαίδευση, µεγάλο τµήµα της οποίας αφορά δραστηριότητες που εµπίπτουν στο γενικότερο πεδίο ευθύνης του Μ-Μ και στις περιφερειακές-επικουρικές του ρόλου του ανάγκες διέπεται από τις γενικές αρχές του Εθνικού Συστήµατος Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΣΕΕΚ) που εισήγαγε ο Ν. 2009/92. Στόχος του ΕΣΕΕΚ είναι η οργάνωση, ανάπτυξη, παροχή και πιστοποίηση επαγγελµατικής κατάρτισης, η εναρµόνισή της µε το εκπαιδευτικό σύστηµα και η υλοποίηση των εθνικών και κοινοτικών προγραµµάτων επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σύµφωνα µε το Ν. 2640/98, που παραπέµπει σε όσα ο Ν. 2009/92 εισήγαγε για το ΕΣΕΕΚ, η δευτεροβάθµια τεχνικοεπαγγελµατική εκπαίδευση αποβλέπει στο συνδυασµό της γενικής παιδείας µε την εξειδικευµένη τεχνική και επαγγελµατική γνώση, µε σκοπό την άµεση ένταξη των αποφοίτων της στην αγορά εργασίας. Στο επίπεδο αυτό, η τεχνική επαγγελµατική εκπαίδευση στη χώρα µας δέχεται διαρκείς νοµοθετικές ρυθµίσεις τα τελευταία επτά περίπου έτη και, ως εκ τούτου, λεπτοµερέστερη ανάλυση κινδυνεύει να καταστεί εύκολα ανεπίκαιρη, αφού ίσως σύντοµα θα την ξεπεράσει το επόµενο νοµοθετικό πλαίσιο. Για παράδειγµα, ο Ν. 2640/98 απαιτούσε 18-µηνη επαγγελµατική εµπειρία από τους αποφοίτους της µέσης ΤΕ για να αποκτήσουν δικαίωµα συµµετοχής στις εξετάσεις επιλογής των ΤΕΙ, ο µετέπειτα Ν. 2817/2000 αντικατέστησε την απαίτηση 18-µηνη επαγγελµατική εµπειρία µε την παρακολούθηση 6-µηνου ειδικού προγράµµατος προετοιµασίας και εκπαίδευσης σε κάποιο τµήµα ΤΕΙ και στη συνέχεια συµµετοχή στις πανελλαδικές εξετάσεις και ο πρόσφατος Ν. 2909/2001 κατάργησε όλα τα παραπάνω και επέτρεψε την εισαγωγή των αποφοίτων της δευτεροβάθµιας τεχνικής επαγγελµατικής εκπαίδευσης στα ΤΕΙ µε σύστηµα πανελλαδικών εξετάσεων τριών µαθηµάτων. Το σύστηµα αυτό, παρόλο που στην αρχή παρουσιάσθηκε ως µεταβατικό, µε το Ν. 2942/2001 έχει παραταθεί για δεύτερο (ή τρίτο, πλέον) έτος. ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 8

3 ΙΑΣΥΝ ΕΣΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΧΩΡΟ 3.1 Η ιασύνδεση του Μηχανολόγου Μηχανικού µε την Παραγωγή Στην αρχή του αιώνα οι Μ-Μ, όντας στην καρδιά της βιοµηχανικής ανάπτυξης έπαιξαν ένα σηµαντικό ρόλο στην κοινωνία. Γύρω από διακεκριµένους µηχανικούς αναπτύχθηκαν µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες, που πρόσφεραν µεγάλα οικονοµικά οφέλη στους εργαζόµενους και δύναµη στους Μ-Μ που δούλευαν γι' αυτές, µε αποτέλεσµα να δηµιουργήσουν µια ατµόσφαιρα εκτίµησης της κοινωνίας προς τους Μ-Μ. Με την πάροδο των ετών, η ισχύς αυτή, ειδικά στην βιοµηχανία, έχει µερικά µετατοπισθεί προς τους οικονοµικούς επιστήµονες. Αυτό φαίνεται καθαρά από το επάγγελµα εκείνων οι οποίοι τώρα κατέχουν υψηλές διοικητικές θέσεις στη βιοµηχανία. Η άποψη που επικρατεί στο ευρύ κοινό και κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσµο είναι ότι οι Μ-Μ κάνουν δουλειά, η οποία βρίσκεται µεταξύ διοίκησης και παραγωγής (blue collar), όρος που είναι µειωτικός για τις χώρες αυτές, και το επάγγελµα του Μ-Μ δεν είναι πλέον περιζήτητο. Έτσι νέες ειδικότητες, ακόµη και από τον κλάδο των µηχανικών, π.χ. µηχανικοί πληροφορικής, έχουν ωθήσει προς τα κάτω στην κλίµακα της επαγγελµατικής αποδοχής το επάγγελµα του Μ-Μ. Αντιθέτως, ο Σύνδεσµος Ελλήνων Βιοµηχάνων (ΣΕΒ) σχετικά πρόσφατα έχει διατυπώσει σε έρευνά του (βλ. Πίνακες 1 έως 4 και Σχήµατα) ότι η ειδικότητα των Μ-Μ είναι µια ειδικότητα παραδοσιακή µεν αλλά πάντα απαραίτητη. Συγκεκριµένα οι ειδικότητες µε τριτοβάθµια εκπαίδευση στις οποίες οι εταιρίες µέλη του ΣΕΒ σχεδιάζουν νέες προσλήψεις είναι πέντε: Η νέα ειδικότητα των Τεχνολογιών Πληροφορίας/Επικοινωνιών, τέσσερις παραδοσιακές ειδικότητες των Οικονοµικών και της Λογιστικής, των Μ-Μ, των Χηµικών/Χηµικών Μηχανικών, των Μεταλλουργών/Μεταλλειολόγων και των Πωλήσεων/ Marketing. Το γεγονός αυτό σχετίζεται µε το ότι η αύξηση της παραγωγικότητας στη βιοµηχανία αναζητείται σε µεγάλο βαθµό πλέον όχι µέσα από την καινοτοµία και την καλύτερη σχεδίαση προϊόντων, πράγµατα που προσφέρονται κυρίως από Μ-Μ, αλλά µέσα από την αυτοµατοποίηση της παραγωγής που απασχολεί πλέον και άλλους κλάδους µηχανικών. Ένα ανησυχητικό µήνυµα είναι ότι οι εταιρίες που απασχολούν Μ-Μ δεν σκέφτονται να τους επιµορφώσουν. Περιµένουν συνήθως από τον Μ-Μ να επιµορφώνεται από ιδίους πόρους, πράγµα το οποίο, λόγω των κοινωνικών συνθηκών, καθίσταται σε σύντοµο χρονικό διάστηµα δύσκολο και εν συνεχεία αδύνατο. Συγκεκριµένα από τον ΣΕΒ αναφέρεται ότι: «Οι ειδικότητες της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στις οποίες µεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων δυσκολεύεται ή αδυνατεί να βρει στελέχη είναι οι: Τεχνολογίες Πληροφορίας/Επικοινωνιών, τα Οικονοµικά/Λογιστική/Κοστολόγηση, Marketing/Πωλήσεις και οι Μ-Μ. Αν και δεν προκύπτει άµεσα από την έρευνα, θεωρείται πιθανό ότι οι ελλείψεις σε ορισµένες παραδοσιακές ειδικότητες µπορεί να οφείλονται και στην έλλειψη κινητικότητας του ανθρώπινου δυναµικού». ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 9

Πίνακας 1: Ειδικότητες αιχµής µε τριτοβάθµια εκπαίδευση (Πηγή: ΣΕΒ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ/ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ/ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ Κοστολόγηση Οικονοµική Ανάλυση Χρηµατοοικονοµικά Λογιστική Άλλοι ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ/ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ Αναλυτές Προγραµµατιστές / Βάσεις εδοµένων Μηχανικοί Πληροφορικής Internet Specialists / Web Developers / e - commerce Μηχανικοί Η/Υ Στελέχη Μηχανογράφησης Μηχανικοί ικτύων / Τηλεπικοινωνίες ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Μηχανολόγοι Απόφοιτοι ΑΕΙ Μηχανικοί Παραγωγής Μηχανολόγοι Απόφοιτοι ΤΕΙ Μηχανικοί Συντήρησης Άλλοι ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ / ΠΩΛΗΣΕΙΣ Μάρκετινγκ Εξυπηρέτηση πελατών ιεθνείς Πωλήσεις ΧΗΜΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ / ΧΗΜΙΚΟΙ Χηµικοί Μηχανικοί Χηµικοί / Χηµικοί Τροφίµων Τεχνολόγοι Τροφίµων ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΡΓΟΥ/ ΙΟΙΚΗΣΗ ΓΕΝΙΚΑ ιοίκηση Έργων ιοίκηση Επιχειρήσεων Management Έρευνα & Ανάλυση Άλλοι ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί Ηλεκτρολόγοι Απόφοιτοι ΑΕΙ Ηλεκτρολόγοι Απόφοιτοι ΤΕΙ Μηχανικοί Ηλεκτροµαγνητικής Συµβατότητας Ηλεκτρολόγοι µε εξειδίκευση στη Βιοµηχανία ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Ηλεκτρονικοί Απόφοιτοι ΑΕΙ Ηλεκτρονικοί Απόφοιτοι ΤΕΙ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ /CAD/CAM/CNC/PLC Προηγµένες Εργαλειοµηχανές - Χειριστές CNC Ειδικοί Αυτοµατισµών Σχεδιαστές - Συντηρητές αυτοµατισµών Μηχανικοί µε εξειδίκευση CAD-CAM ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Ειδικοί Ποιοτικού Ελέγχου Μηχανικοί ιασφάλισης Ποιότητας ΓΕΩΠΟΝΟΙ Γεωπόνοι Πωλήσεις Γεωπόνοι- Φυσιολόγοι θρέψης φυτών Φυτοπαθολόγοι ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΛΟΓΟΙ Περιβαλλοντολόγοι Περιβαλλοντολόγοι µηχανικοί Περιβαλλοντική ιαχείριση ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 10

Πίνακας 2. Ποσοστό συνόλου εταιριών που σχεδιάζει νέες προσλήψεις κατά ειδικότητα στελεχών (Πηγή ΣΕΒ) ΟΜΑ ΕΣ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΩΝ Σύνολο Εταιριών (620) Εταιρίες µε έδρα Αθήνα Θεσ/νικη (432) Εταιρίες µε έδρα την υπόλοιπη Ελλάδα(188) Μεσαίες&µεγάλες Επιχειρήσεις µε προσωπικό >50 ατόµων (246) Μικρές Επιχειρήσεις µε προσωπικό <50ατόµων(374) Οικονοµικά/Λογιστική/ 36.8% 38.4% 33.0% 39.4% 35.0% Κοστολόγηση Τεχνολογίες 32.1% 38.4% 17.6% 53.7% 17.9% Πληροφορίας/Επικοινωνιών Μηχανολόγοι Μηχανικοί 31.0% 30.6% 31.9% 42.7% 23.3% Πωλήσεις/Μάρκετινγκ 27.7% 27.3% 28.7% 26.0% 28.9% Χηµ. Μηχανικοί/ Χηµικοί 25.8% 22.2% 34.0% 29.7% 23.3% ιοίκηση Έργου/ ιοίκηση 12.1% 11.8% 12.8% 15.4% 9.9% γενικά Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί 9.8% 8.1% 13.8% 13.4% 7.5% Ηλεκτρονικοί Μηχανικοί 9.5% 8.1% 12.8% 13.8% 6.7% Αυτοµατισµοί / CAD/ 9.0% 9.7% 7.4% 11.4% 7.5% CAM / CNC / PLC Γραφίστες/Σχεδιαστές 6.0% 7.4% 2.7% 1.6% 8.8% Αρχιτέκτονες/ ιακοσµητές Εφοδιαστική 6.0% 6.5% 4.8% 12.2% 1.9% Πολιτικοί Μηχανικοί 4.0% 3.9% 4.3% 5.3% 3.2% ιαχείριση Ποιότητας 3.7% 3.7% 3.7% 5.3% 2.7% Κλωστουφαντουργία 3.5% 3.7% 3.2% 5.7% 2.1% Γεωπόνοι 2.9% 1.9% 5.3% 3.7% 2.4% Ανθρώπινοι Πόροι 2.1% 3.0% 0.0% 4.9% 0.3% Βιολόγοι /Φαρµακοποιοί / Ιατρ. Επισκέπτες/Κτηνίατροι /Ιατροί Εργασίας 1.9% 1.4% 3.2% 2.0% 1.9% Περιβαλλοντολόγοι 1.9% 1.9% 2.1% 3.7% 0.8% Λοιπές Ειδικότητες 3.5% 3.5% 3.7% 3.3% 3.7% Ποσοστό επιχειρήσεων που σχεδιάζει νέες προσλήψεις ανεξαρτήτως ειδικότητας 86% 88% 82% 93% 81% ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 11

Πίνακας 3. Ποσοστό συνόλου Εταιριών που σχεδιάζει εκπαίδευση υφιστάµενου προσωπικού κατά ειδικότητα στην οποία θα γίνει η εκπαίδευση (Πηγή ΣΕΒ) ΟΜΑ ΕΣ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΩΝ Σύνολο εταιριών (620) Εταιρίες µε έδρα Αθήνα Θεσ/νική (432) Εταιρίες µε έδρα την Υπόλοιπη Ελλάδα (188) Μεσαίες&µεγάλες Επιχειρήσεις µε προσωπικό >50 ατόµων (246) Μικρές Επιχειρήσεις µε προσωπικό < 50 ατόµων (374) Τεχνολογίες 37.3% 41.2% 28.2% 52.8% 27.0% Πληροφορίας/Επικοινωνιών Μαρκετινγκ / Πωλήσεις 24.4% 22.9% 27.7% 27.2% 22.5% Οικονοµικά / Λογιστική / 23.2% 23.1% 23.4% 29.7% 19.0% Κοστολόγηση ιοίκηση έργου / ιοίκ. γενικά 20.0% 21.3% 17.0% 31.7% 12.3% ιαχείριση Ποιότητας 10.6% 10.9% 10.1% 13.8% 8.6% Αυτοµατισµοί / CAD / 7.6% 9.3% 3.7% 12.6% 4.3% CAM / CNC / PLC Εφοδιαστική 7.4% 6.5% 9.6% 13.0% 3.7% Μηχανολόγοι Μηχανικοί 7.4% 7.6% 6.9% 8.1% 7.0% Χηµ.Μηχανικοί/Χηµικοί 6.0% 6.7% 4.3% 6.9% 5.3% Αυτοµατισµοί / CAD / 7.6% 9.3% 3.7% 12.6% 4.3% CAM / CNC / PLC Εφοδιαστική 7.4% 6.5% 9.6% 13.0% 3.7% Μηχανολόγοι Μηχανικοί 7.4% 7.6% 6.9% 8.1% 7.0% Χηµ. Μηχανικοί/Χηµικοί 6.0% 6.7% 4.3% 6.9% 5.3% Ηλεκτρονικοί Μηχανικοί 2.6% 2.1% 3.7% 4.1% 1.6% Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί 2.3% 1.9% 3.2% 2.0% 2.4% Πολιτικοί Μηχανικοί 2.1% 2.5% 1.1% 2.8% 1.6% Γραφίστες/Σχεδιαστές 1.9% 2.5% 0.5% 1.2% 2.4% Αρχιτέκτονες/ ιακοσµητές Ανθρώπινοι Πόροι 1.8% 2.1% 1.1% 2.8% 1.1% Ξένες Γλώσσες 1.6% 1.6% 1.6% 0.4% 2.4% Κλωστουφαντουργία 1.1% 0.7% 2.1% 1.6% 0.8% Περιβαλλοντολόγοι 0.8% 0.9% 0.5% 1.2% 0.5% Βιολόγοι / Φαρµακοποιοί / Ιατρ.Επισκέπτες/Κτηνίατροι / Ιατροί Εργασίας 0.6% 0.7% 0.5% 1.2% 0.3% Γεωπόνοι 0.5% 0.7% 0.0% 1.2% 0.0% Λοιπές Ειδικότητες 2.7% 2.3% 3.7% 2.8% 2.7% Ποσοστό εταιριών που σχεδιάζει εκπαίδευση υφιστάµενου προσωπικού ανεξαρτήτως ειδικότητας 73% 76% 65% 85% 65% ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 12

Πίνακα 4. Ποσοστό συνόλου Εταιριών που αδυνατεί ή δυσκολεύεται να βρει στελέχη κατά ειδικότητα (Πηγή ΣΕΒ) ΟΜΑ ΕΣ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΩΝ Σύνολο εταιριών (620) Εταιρίες µε έδρα Αθήνα- Θεσ/νική (432) Εταιρίες µε έδρα την υπόλοιπη Ελλάδα (188) Μεσαίες&µεγάλες Επιχειρήσεις µε προσωπικό >50 ατόµων (246) Μικρές Επιχειρήσεις µε προσωπικό < 50 ατόµων(374) Τεχν/γίες Πληροφορίας / 19.2% 24.1% 8.0% 33.7% 9.6% Επικοινωνιών Μαρκετινγκ/Πωλήσεις 11.0% 10.2% 12.8% 10.6% 11.2% Οικονοµικά/Λογιστική/ 16.9% 17.6% 15.4% 21.5% 13.9% Κοστολόγηση ιοίκηση Εργου/ ιοίκηση 7.7% 8.3% 6.4% 11.4% 5.3% γενικά ιαχείριση Ποιότητας 2.6% 2.1% 3.7% 3.3% 2.1% Αυτοµατισµοί/CAD/CAM 7.7% 8.6% 5.9% 8.1% 7.5% / CNC / PLC Εφοδιαστική 3.1% 3.2% 2.7% 6.1% 1.1% Μηχανολόγοι Μηχανικοί 9.7% 8.8% 11.7% 10.6% 9.1% Χηµ.Μηχανικοί/Χηµικοί 7.4% 5.6% 11.7% 7.3% 7.5% Ηλεκτρονικοί Μηχανικοί 4.0% 3.5% 5.3% 5.3% 3.2% Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί 2.7% 2.3% 3.7% 3.7% 2.1% Πολιτικοί Μηχανικοί 1.5% 1.4% 1.6% 2.4% 0.8% Γραφίστες / Σχεδιαστές / 2.9% 3.0% 2.7% 1.2% 4.0% Αρχιτέκτονες/ ιακοσµητές Ανθρώπινοι Πόροι 0.8% 0.7% 1.1% 1.6% 0.3% Ξένες Γλώσσες 2.9% 3.7% 1.1% 4.1% 2.1% Κλωστουφαντουργία 1.5% 1.6% 1.1% 1.6% 1.3% Περιβαλλοντολόγοι 0.5% 0.5% 0.5% 1.2% 0.0% Γεωπόνοι 0.3% 0.2% 0.5% 0.4% 0.3% Λοιπές Ειδικότητες 3.7% 4.2% 2.7% 2.8% 4.3% Ποσοστό εταιριών που αδυνατεί /δυσκολεύεται να βρει στελέχη ανεξαρτ. ειδικότητας 57% 59% 52% 68% 50% ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 13

Η εποχή των ΜΜΕ και της Ηλεκτρονικής έχουν «θεοποιήσει» τους υπολογιστές και λόγω της καινοφάνειας και του νεωτερισµού του αντικειµένου, καθώς και της σπανιότητας αυτού, οι ειδικοί που ασχολούνται µε υπολογιστές και άλλα συναφή θέµατα είναι πιο περιζήτητοι από ότι οι Μ-Μ. Έτσι η κοινωνία «ξεχνάει» πολλές φορές το γεγονός ότι ο Μηχανολόγος µηχανικός βρίσκεται στην καρδιά κάθε παραγωγικής διαδικασίας ακόµα και αυτής της παραγωγής ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι πιθανότητες επαγγελµατικής αποκατάστασης του Μ-Μ «υποφέρουν» εποµένως από τα ανωτέρω, αλλά όχι µόνον. Υπάρχει αυτή τη στιγµή υπερπαραγωγή Μ-Μ από πανεπιστήµια και τεχνολογικά ιδρύµατα. Η αναδιάρθρωση στη βιοµηχανία που παρατηρείται στην Ευρώπη έχει ελαττώσει σήµερα τις πιθανότητες επαγγελµατικής αποκατάστασης σε καθαρά µηχανολογικά αντικείµενα και η βιοµηχανία ζητάει ένα πιο ευέλικτο και προσαρµόσιµο µηχανικό µε δεξιότητες που δεν περιλαµβάνονται στα κλασσικά προγράµµατα σπουδών των Μ-Μ. Υπάρχει τέλος, µια µετατόπιση της απασχόλησης του Μ-Μ από τον δευτερογενή βιοµηχανικό τοµέα στον τριτογενή, δηλαδή την παροχή υπηρεσιών. Από τα ανωτέρω φαίνεται ότι υπάρχει ανάγκη να αναβαθµιστεί η θέση των Μ-Μ, κυρίως µέσω καλύτερης εκπαίδευσης και βελτίωσης των επαγγελµατικών προοπτικών. Θα πρέπει επίσης να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώµη για την σηµασία του ρόλου του Μ-Μ στην παραγωγή και στη δηµιουργία πλούτου που οδηγεί στην υλική ευηµερία της κοινωνίας. Ο Μ-Μ πάντα προοριζόταν, από το ίδιο το αντικείµενο των σπουδών του, να στελεχώσει τον υπό την ευρύτερη έννοια τοµέα της Παραγωγής. Αυτό εκ των πραγµάτων τον έφερνε να ασκεί, άλλοτε σε µεγαλύτερο και άλλοτε σε µικρότερο βαθµό «ιοίκηση». Έτσι η συµµετοχή του στη λήψη αποφάσεων που αφορούσαν σηµαντικούς παράγοντες της λειτουργίας µιας παραγωγικής επιχείρησης ήταν επιβεβληµένη. Στην εξελικτική πορεία ενός τέτοιου Μ-Μ σε µια οργανωµένη εταιρεία, ήταν πολύ φυσικό γι' αυτόν να καταλαµβάνει υψηλότερου επιπέδου θέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από περισσότερο διοικητικού χαρακτήρα αρµοδιότητες οπότε και η συµµετοχή του στη λήψη αποφάσεων ήταν αυτονόητη, από την πλευρά της θέσης που κατείχε. Έτσι σήµερα σε πάρα πολλές επιχειρήσεις, βλέπουµε πολλά διευθυντικά στελέχη να είναι Μ-Μ. Εκτός όµως από το ιδιωτικό τοµέα, στον οποίο τα πράγµατα διαµορφώνονται σε µεγάλο βαθµό σύµφωνα µε την ουσιαστική συµβολή κάθε στελέχους στην επίτευξη των στόχων της επιχείρησης, υπάρχει (αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο) αυτό που ονοµάζεται ηµόσιος Τοµέας, δηλαδή Υπηρεσίες ή και µεγάλες επιχειρήσεις ηµόσιου χαρακτήρα, που παίζουν ένα σηµαντικό ρόλο στην Οικονοµία της χώρας. Εκεί οι Μηχανικοί και ιδιαίτερα οι Μ-Μ, παρότι θα έπρεπε να έχουν αντίστοιχη µε τον ιδιωτικό τοµέα µεταχείριση, πολλές φορές περιορίζονται σε καθήκοντα που βρίσκονται µακριά από την λήψη αποφάσεων. Άρα στο αντικείµενο του Μ-Μ στους πίνακες και τα γραφήµατα από την έρευνα του ΣΕΒ πρέπει να δρα αθροιστικά το ποσοστό των εξής ειδικοτήτων στην ειδικότητα του Μηχανολόγου Μηχανικού: Μηχανολόγοι Μηχανικοί + ιοίκηση Εργου/ ιοίκηση γενικά + Εφοδιαστική + ιαχείριση Ποιότητας + Περιβαλλοντολόγοι ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 14

Αυτό δρα αθροιστικά γιατί ο Μ-Μ έχει εκπαιδευτεί για να ανταποκρίνεται στις πολλαπλές προκλήσεις που περιγράφει κάθε µια από τις παραπάνω θέσεις. Έτσι, ενώ στον ιδιωτικό τοµέα εµφανίζεται µια ικανοποιητική αξιοποίηση των γνώσεων αλλά και του δυναµικού των Μηχανικών, µε αποτέλεσµα την ουσιαστική συµµετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων, στον δηµόσιο τοµέα υπάρχει αρκετές φορές ένας περιορισµός αρµοδιοτήτων και µη πλήρης αξιοποίησης τους. Εκεί, οι διπλωµατούχοι Μ-Μ διεκδικούν τη συµµετοχή τους στη λήψη αποφάσεων πολλές φορές µέσα από τα συλλογικά τους όργανα και στις διάφορες Ενώσεις Μηχανικών. Στη λήψη αποφάσεων από Μ-Μ, πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα η θέση των Γυναικών Μηχανικών που δυστυχώς σε λίγες µόνο περιπτώσεις καταλαµβάνουν θέσεις σε ανώτατα ιεραρχικά κλιµάκια, κυρίως λόγω της µη προτίµησής τους από τους επιχειρηµατίες, µε το σκεπτικό ότι οι γυναίκες δεν µπορούν να καλύψουν τις απαιτήσεις θέσεων µε σοβαρή συµµετοχή σε λήψη αποφάσεων, λόγω άλλων προτεραιοτήτων που δίνουν (π.χ. οικογένεια). ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 15

4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 4.1 Εισαγωγή Το περιβάλλον µέσα στο οποίο καλείται να δράσει ο Μ-Μ στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα, παρουσιάζει έντονες χρονικές µεταβολές ως προς τις απαιτήσεις, τις τεχνολογίες αιχµής, τις εξειδικεύσεις, τα οικονοµικά δεδοµένα, την αποβιοµηχάνιση της χώρας, αν αναφερόµεθα στην Ελλάδα, τις κατά καιρούς προκλήσεις του επαγγέλµατος, την πρόοδο της επιστήµης και, παρόλο που το επίπεδο σπουδών και τεχνικής κατάρτισης που προσφέρουν οι αντίστοιχες σχολές των Ελληνικών ΑΕΙ κρίνεται γενικά ως πολύ ικανοποιητικό, εντούτοις είναι επιβεβληµένη η διαρκής αναθεώρηση του προγράµµατος σπουδών Πολυτεχνικού κύκλου. Σε αυτό συνηγορεί και η ασαφής κατάσταση που επικρατεί σήµερα στα θέµατα ισοτιµιών πτυχίων και διπλωµάτων Μ-Μ (ίδιας ή διαφορετικής χρονικής διάρκειας σπουδών) από τα Ευρωπαϊκά (και όχι µόνο) πανεπιστήµια. Η προσαρµογή των προγραµµάτων σπουδών των σχολών Μ-Μ και η πιστοποίηση των παρεχόµενων τίτλων, ώστε να συνάδουν µε το διαρκώς µεταβαλλόµενο τοπίο επιστηµονικών γνώσεων και επαγγελµατικών αναγκών είναι κεντρικό θέµα, κατά τα λίγα τελευταία έτη. 4.2 ιαπίστευση και ιασύνδεση των Προγραµµάτων Σπουδών Η διαδικασία της διαπίστευσης Ελληνικών πανεπιστηµιακών σχολών ή καλύτερα των προγραµµάτων σπουδών των σχολών από τις οποίες αποφοιτούν Μ-Μ (αλλά και των σχετικών σχολών µέσης και ανωτέρας ΤΕ) είναι θέµα το οποίο βρίσκεται συνεχώς στην επικαιρότητα, κατά το τελευταίο διάστηµα. Ως διαδικασία πρέπει να εξασφαλίζει την ποιότητα και επικαιροποίηση των προγραµµάτων σπουδών και να προωθεί καινοτόµες δράσεις. Πρέπει υποχρεωτικά να προάγει και να ενισχύει την διεθνή κινητικότητα και, κατά συνέπεια, να εξασφαλίζει και να διευκολύνει την αµοιβαία αναγνώριση (µεταξύ των Ελληνικών και άλλων Ευρωπαϊκών πανεπιστηµίων) ισοτιµιών σε πτυχία ή σε τµήµατα των προγραµµάτων σπουδών. Το έλλειµµα ανταγωνιστικότητας των Ευρωπαϊκών ΑΕΙ (και µαζί των Ελληνικών) απετέλεσε βασικό θέµα των Συνόδων των Υπουργών Παιδείας των χωρών της Ε.Ε. και, ασφαλώς, συνοψίζει και την συγκριτική κατάσταση στο επίπεδο της Ανώτατης Τεχνικής Εκπαίδευσης Μ-Μ. Πολλά από τα πρόσφατα συµπεράσµατα και αποφάσεις διέπονται από την θεµελιακή διαφορά φιλοσοφίας της ΤΕ µεταξύ των αγγλοσαξονικών ΑΕΙ (ΗΠΑ και Μ. Βρετανία) και αυτών της Ηπειρωτικής Ευρώπης. Πλησιέστερα στη φιλοσοφία των τελευταίων βρίσκεται και αυτή των Ελληνικών ΑΕΙ που εκπαιδεύουν Μ-Μ. Έτσι, ενώ στις ΗΠΑ και στη Μ. Βρετανία τα προγράµµατα σπουδών σε κρατικά, πολιτειακά ή ιδιωτικά πανεπιστήµια συµβαδίζουν πολύ µε τις ανάγκες της αγοράς, τα Ελληνικά και τα πανεπιστήµια της κεντρικής Ευρώπης δίνουν πρωτίστως έµφαση στην ακαδηµαϊκή διάσταση των σπουδών. Ειδικά για τις σπουδές του Μ-Μ, η διαφορά αυτή είναι θεµελιακή. Σε κάποιο ποσοστό, η διαφορά ανταγωνιστικότητας, πέραν από την προαναφερθείσα διαφοροποίηση στόχων µπορεί να αποδοθεί και στις διαφορές σε υποδοµές βιβλιοθήκης, στις µειωµένες ευκαιρίες κινητικότητας των Ευρωπαίων πανεπιστηµιακών και στη µειωµένη διαπανεπιστηµιακή συνεργασία για την δηµιουργία οµάδων έρευνας υψηλού επιπέδου. ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 16

Τα ανωτέρω αναφέρθηκαν µε σκοπό να τονισθούν τα γενικότερα σύγχρονα στοιχεία της ανώτατης εκπαίδευσης, πριν εστιασθούµε στην περιοχή της ΤΕ του Μ-Μ στην Ελλάδα. Στα προηγούµενα στοιχεία που αναφέρθηκαν αξίζει να προστεθούν και άλλοι σηµαντικοί λόγοι που συνηγορούν στο αυξηµένο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν στην εποχή µας τα θέµατα διασφάλισης της ποιότητας της παρεχόµενης παιδείας (ΤΕ). Έτσι, ένας βασικός παράγοντας είναι η διεθνοποίηση της ΤΕ µε την δηµιουργία και ύπαρξη πολλαπλών φορέων που παρέχουν ΤΕ, σε µέσο, ανώτερο και ανώτατο επίπεδο. Συγχρόνως, είναι εµφανής και η τάση (ουσιαστικής ή τυπικής, κατά περίπτωση) διασύνδεσης των προγραµµάτων σπουδών και της από αυτά παρεχόµενης παιδείας. Η αναφορά στη διασύνδεση προγραµµάτων σπουδών αφορά κυρίως την ανάπτυξη δυνατοτήτων µε βάση τις οποίες ο φοιτητής µπορεί να αποφασίσει την κατάτµηση του προγράµµατος µαθηµάτων που παρακολουθεί σε περισσότερα του ενός ΑΕΙ (πρακτικά, το ένα είναι το ΑΕΙ υποδοχής του στην Ελλάδα και το άλλο κάποιο Ευρωπαϊκό ΑΕΙ) δηµιουργώντας µια άτυπη (µε τα δεδοµένα µέτρα) διασύνδεση του προγράµµατος σπουδών του Ελληνικού και του αλλοδαπού ΑΕΙ. Αν και µια τέτοια κατάτµηση αυτή τη στιγµή δεν είναι εύκολα πραγµατοποιήσιµη µεταξύ δύο Ελληνικών ΑΕΙ, εντούτοις θα µπορούσε κάποιος να αναγνωρίσει έµµεσα µια τέτοια αντιστοίχιση µε κοινό σηµείο αναφοράς την µε ίσους όρους διασύνδεση δύο Ελληνικών ΑΕΙ µε το ίδιο ΑΕΙ της αλλοδαπής. Η διασφάλιση της ποιότητας της παρεχόµενης ΤΕ αποτελεί βασική προαπαίτηση για την υποστήριξη της λειτουργίας ενός τέτοιου ιστού συνεργασίας µεταξύ των ΑΕΙ διαφόρων χωρών. Αλληλένδετες µε το θέµα µας είναι και οι διαρκώς αυξανόµενες ανάγκες των ιδρυµάτων που παρέχουν ΤΕ, οποιασδήποτε βαθµίδας, για νέο εξοπλισµό, ο οποίος µπορεί να συσχετίζεται είτε µε ήδη διδασκόµενες θεµατικές περιοχές ή µε την προσπάθεια να καλυφθούν και νέες επιστηµονικές περιοχές που αναδύονται. Κοινός παρονοµαστής όλων αυτών των απαιτήσεων θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί η διαρκής-περιοδική ανάγκη αναβάθµισης του υπολογιστικού εξοπλισµού τους, είτε αυτός θεωρείται και χρησιµοποιείται ως βασικό µέσο υποστήριξης της διδασκαλίας και έρευνας σε ορισµένες επιστηµονικές περιοχές είτε χρησιµοποιείται επικουρικά. Οι ανάγκες των ΑΕΙ-ΤΕΙ για εξοπλισµό σχετίζονται, και οι απαιτήσεις ενισχύονται µε την αύξηση των εισαγοµένων φοιτητών ή τη δυνατότητα παραµονής φοιτητών για πολλά έτη στον ίδιο κύκλο σπουδών. Τέλος, οι ίδιες ανάγκες επιτείνονται και αυξάνονται πολλαπλασιαστικά από τις ερευνητικές δραστηριότητες που είναι σε ανάπτυξη ή υπάρχει η διάθεση να αναπτυχθούν. Μεταξύ των πολλών βασικών προβληµατισµών και ερωτηµάτων που εγείρει η τάση για διαπίστευση των προγραµµάτων σπουδών των ΑΕΙ ή ΤΕΙ ή Μέσων Επαγγελµατικών σχολών στην περιοχή του Μ-Η (αλλά και γενικότερα) είναι το θέµα του φορέα ή των φορέων που πρέπει να αναλάβουν το έργο αυτό. Ανατρέχοντας στα όσα σήµερα συµβαίνουν στην περιοχή αυτή στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αναγνωρίζει κανείς την εµπλοκή επαγγελµατικών φορέων ή/και ανεξάρτητων οργανισµών σε διαδικασίες διαπίστευσης τίτλων σπουδών και των επαγγελµατικών προσόντων που απορρέουν από αυτά. Είναι αλήθεια ότι, συνήθως, οι επαγγελµατικοί φορείς κινούνται δυσκολότερα (λόγω του εθνικού χαρακτήρα που έχουν, τις περισσότερες φορές) ενώ οι ανεξάρτητοι φορείς µπορούν να κινούνται διακρατικά και διηπειρωτικά αναλαµβάνοντας τη διαπίστευση προγραµµάτων σπουδών ΑΕΙ από διάφορες χώρες. Γνωστό παράδειγµα στο χώρο του Μ-Μ αποτελεί η αµερικανική Accreditation Board for Engineering and Technology Inc. ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 17

(ABET) η οποία αξιολογεί προγράµµατα σπουδών του γενικότερου κλάδου της Μηχανικής στις ΗΠΑ αλλά και στο εξωτερικό. 4.3 ιαχείριση Ποιότητας της Τεχνικής Εκπαίδευσης Η διαπίστευση προγραµµάτων σπουδών ή εκπαιδευτικών ιδρυµάτων είναι ένα υποσύνολο της γενικότερης έννοιας της διαχείρισης ποιότητας. Είναι ένα εργαλείο ή µια διαδικασία να αποτιµήσουµε την ποιότητα στην τριτοβάθµια ή δευτεροβάθµια εκπαίδευση και ένα βήµα που καλύπτει (µε τα σηµερινά δεδοµένα) τη δια-ιδρυµατική και διακρατική αναγνώριση τους. Έτσι, αναπόφευκτα, στο θέµα εµπλέκεται ο όρος «ποιότητα», η έννοια της «διασφάλισης ποιότητας», οι τρόποι µέτρησης της ποιότητας και κάθε διαδικασία που επιτρέπει την ανάδραση στο σύστηµα το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση ελέγχου της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Με τον όρο «ποιότητα», εννοούµε το βασικό αναµενόµενο χαρακτηριστικό για το αποτέλεσµα κάθε διαδικασίας. Σύµφωνα µε τις πολυσυζητηµένες διακηρύξεις της Μπολόνια και της Πράγας, όπου ο όρος «ποιότητα» χρησιµοποιήθηκε πολύ χωρίς όµως να του δοθεί σαφής ορισµός, η ποιότητα των προγραµµάτων σπουδών σηµαίνει κατά κύριο λόγο ποιότητα των αποτελεσµάτων. Σε αυτά συµπεριλαµβάνονται η αριστεία σε θέµατα έρευνας και εκπαίδευσης, η ανάπτυξη της γνώσης και η προσωπική ανάπτυξη διδασκοµένων και διδασκόντων, η δυνατότητα επαγγελµατικής απορρόφησης των αποφοίτων (θέµα που µπορεί να γίνει αντιληπτό είτε µε τη στενή έννοια µέσα στην ίδια την χώρα, είτε µε την ευρύτερη έννοια της επαγγελµατικής απασχόλησης στην ενωµένη Ευρώπη) και η κινητικότητα των αποδεκτών της ΤΕ, χωρίς µεγάλους χρονικούς και χωρικούς περιορισµούς. Κατά µια άλλη άποψη, όχι αναγκαστικά ανταγωνιστική, η ποιότητα δεν είναι µόνο δεµένη µε το τελικό προϊόν αλλά και την προοπτική. Βασικό ερώτηµα που πάντοτε ανακύπτει όταν αναφερόµαστε στην ποιότητα είναι η σύνδεση του όρου µε την αριστεία. Το ερώτηµα, απλά διατυπωµένο, θα ετίθετο ως: «είναι η ποιότητα αριστεία;». Γενικά, όλα εξαρτώνται από την αποστολή του ιδρύµατος που παρέχει την ΤΕ. Για τον λόγο αυτό είναι βασική η αυτοκατανόηση έννοια συνυφασµένη µε τον όρο «αυτοαξιολόγηση». Τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που παρέχουν ΤΕ υπάρχουν για ένα συγκεκριµένο σκοπό και εποµένως έχουν συγκεκριµένους στόχους και συγκεκριµένη αποστολή. Ο τρόπος µε τον οποίο σχεδιάζουν την λειτουργία τους και λειτουργούν αποσκοπεί στην επίτευξη αυτών των στόχων. Το εκπαιδευτικό ίδρυµα ή το εκπαιδευτικό του πρόγραµµα κρίνεται ως ποιοτικό αν πραγµατικά επιτυγχάνει τους στόχους του, ορισµός που ταυτόχρονα εισάγει διαδικασίες ελέγχου της ποιότητας. Ο έλεγχος της ποιότητας µπορεί να δοθεί µε δοµηµένο τρόπο ως µια διαδικασία τεσσάρων βασικών βηµάτων: α) προσέγγιση (ως προσέγγιση ορίζουµε το σχεδιασµό του τι σκοπεύουµε να κάνουµε και µε ποιο τρόπο), β) εφαρµογή (του προηγούµενου σχεδιασµού), γ) αποτελέσµατα του ελέγχου, και δ) βελτίωση µέσω ανάδρασης. Τα τρία πρώτα είναι τα βασικά βήµατα του ελέγχου, ενώ το τέταρτο είναι η ουσιαστική φάση όπου χρησιµοποιούνται τα αποτελέσµατα του ελέγχου για τη βελτίωση του συστήµατος/προγράµµατος σπουδών. Με βάση τα προηγούµενα, µπορεί να ορισθεί ο έλεγχος ποιότητας (µε τρόπο ανάλογο µε τον ορισµό που του αποδίδεται κατά ISO) ως µια τριµερής διαδικασία που, κατά σειρά, ελέγχει και αποτιµά: α) την καταλληλότητα των σχεδιασθέντων διαδικασιών µε στόχο την επίτευξη των καθορισµένων στόχων, β) την εναρµόνιση των τρεχουσών εκπαιδευτικών διαδικασιών µε αυτές ΤΕΕ Οµαδα Εργασίας - Η Συµβολή του ΜΜ στην Τεχνική Εκπαίδευση 18