Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ΚΖ Εφορεία Αρχαιοτήτων «Ανάδειξη αρχαιοτήτων Μακεδονικού Ολύμπου» Αρχαιολογική Προμελέτη ΕΦΗ ΠΟΥΛΑΚΗ ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗ Σελίδα 0
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΜΕΛΕΤΗ Σ (ΜΕ ΕΞΑΙΡΕΣΗ Ο,ΤΙ ΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΑΡΧ/ΚΟ ΠΑΡΚΟ ΤΩΝ ΛΕΙΒΗΘΡΩΝ) ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΚΑΤΑ 80% ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ (ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) ΚΑΙ 20% ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Δ/ΝΣΗ ΚΖ Εφορεία Αρχαιοτήτων ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ε.Π «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» Γ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ Σελίδα 1
ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ/ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Σελίδα 2
Δύο είναι οι κύριοι στόχοι της παρούσας μελέτης: πρώτος στόχος είναι η προστασία της περιοχής του Ολύμπου διά της πολιτιστικής ανάπτυξης, αλλά και η ανάπτυξη της περιοχής διά των έργων ανάπτυξης/προστασίας. Δεύτερος στόχος είναι η ενημέρωση των πολιτών για την πολιτιστική μας κληρονομιά, σε μία περιοχή με ιδιαίτερο συμβολισμό για τον αρχαίο πολιτισμό αλλά και τη Μακεδονία ειδικότερα. Οι στόχοι σύμφωνα με την αρχιτεκτονική προμελέτη θα υλοποιηθούν με τη δημιουργία: o δύο Αρχαιολογικών Πάρκων α) στην παραολύμπια χώρα του Δίου, εκεί όπου βρίσκεται ένα εκτεταμένο νεκροταφείο τύμβων της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου β) στην παραολύμπια χώρα των Λειβήθρων, ΒΑ της ακρόπολης o του «Ιστορικού πάρκου του Ολύμπου» ενός κέντρου ενημέρωσης για την πολιτιστική κληρονομιά, στον ορεινό του όγκο και συγκεκριμένα στο χωριό Αγ. Δημήτριος, όπου αποκαλύφθηκε το πρώτο μυκηναϊκό νεκροταφείο της Μακεδονίας. Το πολιτιστικό αυτό κέντρο θα αποτελεί την αναπαράσταση μιάς υστεροκλασσικής αγρέπαυλης/οινοποιίου μέσα σε αρχαίο αμπελώνα που ανασκάφηκε πρόσφατα σε περιοχή των αρχαίων Λειβήθρων. Στην αρχαιολογική μελέτη αναλύεται η αρχαιολογική και ιστορική πληροφόρηση που θα παρέχεται με το έργο και η οποία στηρίζει την αρχιτεκτονική μελέτη, όπως παρατίθεται στο παρακάτω ευρετήριο. Ευρετήριο Α. ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 6 Προστασία για ανάπτυξη ανάπτυξη για προστασία 7 Εστιν ουν Ελλάς και η Μακεδονία / Εν Θρήικη η νυν Μακεδονία καλείται 9 Ο Όλυμπος 10 "Μακεδονικόν όρος, μετεωροτατον» 10 «Ομηρικός Όλυμπος/Θεών Οικητήριον» 11 «Οίκος-Οικία-Οικονομία / Πόλις-Πολιτική-Πολιτισμός» 11 Β. Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ 12 1. Τα αρχαιολογικά πάρκα του Ολύμπου 12 1α. Το αρχαιολογικό Πάρκο στα νεκροταφεία τύμβων 12 1β. Αρχαιολογικό Πάρκο των Λειβήθρων 18 2. Το ιστορικό πάρκο του Ολύμπου στον Αγιο Δημήτριο 22 Γ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 24 Ι. Ο Όλυμπος 25 1. ústin mùn îolumpoj t j MakedonÖaj, π dù îossa t j QessalÖaj. 25 2. «Ομηρικός Όλυμπος/Θεών Οικητήριον» (Το όρος σύμβολο) 38 Σελίδα 3
3. Ο Μακεδονικός Όλυμπος στην ιστορία 81 4. Ο Μακεδονικός Όλυμπος στην προϊστορία 87 5. Ο Όλυμπος στην πρωτοϊστορία 94 α. Υστερη Εποχή του Χαλκού: Οι Σπάθες στον Αγιο Δημήτριο (Βλ. και Παράρτημα) 94 β. Η Πρώιμη Εποχή Σιδήρου 99 Ηράκλειο 103 Τα νεκροταφεία 108 Τρεις Ελιές 108 Τα νεκροταφεία των τύμβων (Βλ. και Παράρτημα) 111 6. Τα Λείβηθρα (Βλ. και Παράρτημα) 123 Η χώρα των Λειβήθρων 140 II. Πόλις-Πολιτική-Πολιτισμός/Οίκος-Οικία-Οικονομία 97 1 Πρόλογος 100 Πόλις-πολιτική-πολιτισμός 101 Τα πολύ πρώιμα Χρόνια 102 Η πρώιμη Εποχή του Σιδήρου 102 Η δημιουργία των πόλεων 105 Πολιτισμός, Πολιτική 111 Πολεοδομία 118 Οίκος, οικία, οικονομία. 123 Ο οίκος 123 Η γυναίκα 126 Η Οικονομική εξέλιξη 133 Το νοικοκυριό 138 Η Οικία 142 Η διαχρονικότητα του τύπου 164 Η Υπαιθρος 168 Αγροτική ζωή 178 Οι αγρεπαύλεις του Μακεδονικού Ολύμπου (Βλ. και Παράρτημα) 195 α. Πηγή Αθηνάς 197 β. Τρία Πλατάνια 200 γ. Κομπολόι 204 ΙΙΙ. Εκεί,το Δίκαιο του Βάκχου οργιάζει 217 (Αντί προλόγου) Κικλήσκω Διόνυσον, 222 Από αμπέλων ζώντες, αγρίων... 224 Τάξις στα γεύματα 227 Πρώιμη εποχή του χαλκού και του πολιτισμού του οίνου 230 Επιδέξια πίνειν 235 Wo-no, me-ri-ti-jo, de-re-u-ko κ.α. 240 Στην Αυγή της Ευρωπαϊκής Ιστορίας 242 Το Ομηρικό κρασί 245 Ο Θεός-Οίνος 282 Βάκχαι 309 Όπως ο οίνος, έτσι και ο έρωτας, 316 1 Η σελιδοποίηση εφεξής δεν διορθώθηκε, καθώς αφορά στο τμήμα του αρχικού τεύχους της μελέτης ωρίμανσης του Ε.Π. Πολιτισμός (Μέτρο 3.3), στο οποίο δεν έγιναν αλλαγές ή προσθήκες. Σελίδα 4
oñnësewj mùn nesin, möqhj dù fluaröan.. 318 Αμπελος η αληθινή.. 323 Μικρό διονυσιακό γλωσσάρι 325 IV. Αμπελος παυσίλυπος, οινομήτωρ 350 Τόπος και Αμπελος 353 Τα νέα φυτά 358 Η φυτεία 361 Νέων φυτών παιδεία 363 Αμπελος τελεία/αμπελουργείν 366 Βλαστολογία 369 Υποκόνιση 369 Αρρώστιες-Εχθροί 370 Επιδράσεις άλλων φυτών 372 Ο Καρπός 374 Τρύγος 376 H Γλευκοποίηση 380 Ο Διονυσιακός Οίνος 383 α. Το οινοποιίο 383 β. Τα δοχεία της ζύμωσης 384 γ. Η ζύμωση 388 δ. Η άρτυσις 391 ε. Οινογευστική 395 στ. Ειδη οίνων 397 ζ. Κατασταμνισμός, παλαίωση, και εμπορία 403 η. Τα κεράμια του κατασταμνισμένου οίνου 406 θ. Οι Ειδικοί οίνοι 410 ι. Ρώμη και Παγκοσμιοποίηση 414 ια. Αμπελουργικό γλωσσάρι 424 ιβ. Οινηρό γλωσσάρι 439 ιγ. Αμπελουργικά 465 Δ. Παραρτήματα 492 Θεσμική Προστασία 493 Επιλεγμένη βιβλιογραφία 501 Χρονολόγιο 513 Επιλεγμένα κείμενα 529 Βιβλίο «Λείβηθρα» Φωτογραφική τεκμηρίωση Εκθέσεις ανασκαφών Κομπολόι Σπάθες Νεκροταφεία τύμβων Σελίδα 5