Το Μετόχι του Τιμίου Πρ οδρόμου στη Νάουσα (Μεγάλος Πρ ό δρομος)

ΝΙΑ Ο }'Σ ΤΑ Ερπ ψα Το Μετόχι του Τιμίου Πρ οδρόμου στη Νάουσα (Μεγάλος Πρ ό δρομος) Του Αλέξανδ ρου Γ. Οικονόμου Αρ χιτ έκ τ ονα Μ ηχανικού Η δυτική όψη ΤΟ\ ' γι ΙΟ \1 απ ό ΤΩγ δρ όμο. Δ ιακρϊνε ται ο γιίρθηκιι ς. Α. Κάποια ιστορ ικά στοιχεία ΡΟΜΟΥ / Ε ΓΕΡ ΘΗ ΤΩ ΟΡ ΙΑΣ Α ΓΙ Ο Υ Μ ΗΝΑ 1715'". ΑΝ Η Η πληροφορία όμως αυτή Η ι στορ ία το υ Ν αο ύ το υ Τιμ ίο υ Π ρ ο δ ρ ό μ ο υ σχε τι κά μ ε το έτος ανέγερσης δε ν έχε ι γίνει μέσα στη ν πόλη τη ς Νάουσας ( Μέ σα Π ρ ό δρ ο δυνατόν να διασταυρωθεί. Π άντως μ έ σα στο ναό μος) η χρονολόγ η ση των φορητώ ν ε ι κόνων φτάνε ι - μετοχ ίο υ τη ς ομ ώνυμη ς Μ ονη; του Τιμίου Π ρ ο δ ρ όμ ο υ ( Έξω Π ρ όδρομο ς ) που β ρ ίσκ εται μέχρ ι το σε απόσταση καταστοοφη τη ς Νάουσας κατά το 4 μόλις χ ιλιομέτρων προ ς τα βόρε ι α τη ς πόλητ; είναι αναπόσπαστα συ νδε δε μέν η μ ε τ η γενικότερ η ιστο ρ ία τόσο τη ς μ ο νή ; όσο και τη ς Ν άο υ σας. Σ ε μ ια πο λύ ν ε ώτ ερ η ε π ιγοαφη πο υ υ πάρχε ι π άνω από το δ υτι κό προστώο του ναού μ ετοχ ίο υ τη ς μον ή; μ έσα στη ν πόλη τη ς Ν άου σας αναφέρεται: ' ΊΕ Ρ ΟΣ ΝΑ ΟΣ / Τ Ι Μ Ι Ο Υ ΠΡΟ Δ - 24 / 1815. π ρ ι ν από την ε π αν ά σταση κα ι 1822. Από την καταστροφ11 αυτή μό νο το μετό χ ι τη ς Μ ονή ; Πρ ο δ ρ ό μ ο υ μέσα στη Νάουσα δι ασώθ η κ ε, μαζ ί μ ε τα γυ ν αι κόπαι δ α πο υ ε ίχαν καταφύ γει εκεί.( 1) Κάποια πα ρ άδο ση αναφέρε ι ότι α υ τό έγινε με ειδ ι κ ή εντολή του Εμπού Λουμπούτ. μετά από παράκληση το υ φυγά ναο υ σα ίο υ προ -

Ερε υνα ΝΙΑ ΟΥΣ ΤΑ Υ-ρ ίτο υ Μ ά μ αντ η ( Δραγατά) που το ν βοήθ η σε βλεψε ι; οικε ιοποι ήσεω; των δι κα ιω μάτων τη ς στη ν Υ-ατάλη ψ η τη ς πό λη τ, γ ι ατί ε κ εί είχαν ειδο- Μ ον11 ς Π ρ ο δ ρό μ ου φαϊνετα ι ότι ατο νού ν (7) και πο ι ηθεί να Υ-αταφύγ ουν ο ι συγγ ε νε ίς το υ σε παύ ο υν στη συν έχ ε ια, και λόγω τη ς ε π ε μ β άσε ω ; περίπτω ση ε ι σ βο λή ; των το ύ ρκω ν. Π άντως, μ έ - το υ Ο ικ ου μ ενικ ο ύ Π ατρ ια ρχ είου, κ αι λόγω τη ς χρ ι το ήδη ε ντε ινό με νη; β ο υ λγαου.ή ; εξαρχ Ι Κ 11ς π ρ ο 1833. πο υ άρχ ισε η ανακατασκευ ή των άλλων ναών τη ς πόλης. ήταν ο μ όνο ς τόπο ; ε κυ-λησιασμού όλων των ν αο υσα ϊων. (2) παγάνδα; στη Μ ακ ε δο ν ία. (8) Μ ετά την υπαγωγ ή τη ς μ η ΤΡΙ Υ-11ς μον ή; το υ Η Μ ον11 το υ Π ρ ο δ ρ ό μ ο υ όπως και το μ ετόχι τη ς μ έσα στη Νάο υσα, άγνωστο από πότ ε, Π ρ οδρό μο υ στη ν Μητρ όπολη Β ε ροίας και Ναο ύ βρί ση ς, το μ ετόχ ι λειτουργε ί ως παρεκκλή σι το υ σκονται μ έχρι τα μ έσα το υ 200 υ αι.( 1950) υπό ενορ ιακ ού ναού του Αγ ίου Μηνά τη ς Νάουσας. (3) την πν ε υ μ ατυτή, αλλά και δ ι αχειριστι κ ή δικα ιο Μ άλιστα, μετά τη ν καταστοοφή το δοσία τη ς Μητρ όπολη ς Β οδ ενων (' Εδ ε σσας ). το υ Αγίου Μη νά. Υ-αι μ έχρ ι την ανο ι κο δόμ ηση (4) Η παρου σία στην π όλη αυτο ύ το υ μ ετοχίου προ του ν έ ο υ ναού το ξε νού σε κ άπο ι α δυσανασχ έτη ση στο υς ΠΡΟ Υ-ρί λε ιτουργούσε ω ς ενοο ιωω ; ναό ς. 1972, ο 1947 το υ ν αού Ι. Ν αός το υ Πρ ο δρό μ ο υ (9) το υ ς τη ς Κοινότητας Νάουσας. Και το ύτο διότι τα ο ι κ ον ο μ ι κά έσο δα το υ μετοχϊου, τα οπο ία δ ε ν ή ταν όπω ς φαίνεται λίγ α, δ ιοχ ετε ύ ονταν μέσω τη ς Μον11ς Π ρο δ ρό μ ο υ σε έργα τη; Μητροπό Β. Η Αρ χιτεκτ ον ική τ ου Ν αού λ εως Βο δ ενω ν. Γι α να ανακόψουν αυτήν τη ν Ο ν α ός β ρ ίσκ ετ αι στ η ν κ ε ντρι Κ Ι1 π ε ριο " δ ια ΡΡΟ 1Ί" ο ι ναουσαϊο ι έκτι σαν παρ εκκλή σι, χ~ τη ς πόλ η ς α νά με σ α στ ο υ ς ε ν ορ ιακού ς τον λεγ όμ ενο " Μ ι κρό Π ρ ό δ ρ ο μ ο ", κοντά στο ν α ο ύ ς τη ς Π αν αγ ία ; και τ ο υ Αγίο υ Μη ν ά. μετόχ ι. στη ν π ε Ρ ΙΟΧ Ι1 τη ς Π αναγ ίαξ, Το Υ- υρίω ς κτίριο έχε ι ε ξωτ ε ρ ι κές δ ιαστ ά (5) α λλά η απ ή χη ση τη ς πρ ο σπά θ ε ι ας αυτι1ς των ΠΡΟΥ- ρ ίτων σ εις 12.50μ Χ 1 8. 00μ και ε μ β α δό ν. μ αζ ί μ ε της κάπο ια πρ ο σετ ϊσμ ατ α, π ε ρ ί τ α άουσας στου; πι στο ύ ; δ εν ήταν σημ αντι κή. 250.00 μ2, ε νώ ο νάρθη κά ς το υ σε σχή μ α Γ έχ ει πλάτος Το 1878. μ ε την υποστή ρ ι ξη το υ Μ ητρ οπολίτου Β εροίας Π ο οκοπϊου ( 1877-1892) ο ι ναουσαίο ι Υ-αταλαμ β άνο υ ν δια τη ς β ίας το μετόχι. Στον περί τ α 4.00 μ. Ε ίναι σ α φ ω ; μι κ ρ ό τ ε ρ ο ς από του ς άλλο υς γε ιτον ι κού ς το υ ε νοο ι ακο ύ ; ναο ύ ς, αλλά α ρκ ετά μεγαλύτερο ς από το υ ; υπό - ανέκδοτο" Κώδ ικα λο γαρ ιασ μών τω ν ε π ι τρ όπων του Π ρ ο δ ρ ό μ ου" ε μπε ρ ιέχ εται ε π ι στολή το υ Εφ έ σο υ Αγ αθαγγέλου 1893). του ( 1872- το πο τ η ρ η τ ο ύ Ο ι κου μ ενι κο ύ Θρόνου, όπου πρ οτρ έ π εται ο Β ε ρ οίας Π ρ ο κόπ ιο να "αποστει'πά σης επεμβά σεως επι' της πε ρι' ης ο λόγος ε κ κλ ησι'α ς κ αι πα ρα δώ ταύτην εις το υς επιτρ ό πους της Μονιίς εις ην αιηίκ ει '', (6) Τό σο η Υ- ατάλη ψ η. όσο και ο ι Ο πλάγι ο ; ν(ίρθηκ«; «πό την νότι α ;τλε ι 'ρά του ναού. 25

Ερευνα ΝΙΑΟ)'ΣΤΑ λοιπους μι κρούς ναούς της πόλης (Αγ. Π αρ α σκευή, Αγ. Τριάδα, Ευαγγελίστρ ια. Υπα παντή ). Π ρ όκ ε ιται γ ι α μια τρίκλι τη βασιλική με στέγ η κ ε ρ α μ ο σε επή δίρριχτη, η οποία απο λή γει σε αποτμ ήσει; α νατολικά και δυτικά. Ο ν αό ς δ ιαθέτε ι προστώο (νάρθ ηκα) στη δυτικι1 και στη νότι α πλευρά του, προς ανατολάς δε προεξέχει η κόγχη του Ι ε ρ ο ύ.ο ι π ε ρ ιμ ετρ ικο ί το υ τοίχοι, από ακανό Ο νότι ο ; νιί. ρθη κ ας. Δι ακ ρ ίνεται η υπ ε ρ ύψ ωση ΤΙΕ στέγη ; στο ση μ ε ίο τ/; ε ι σό δου, νιστη πωρολιθοδομ ή, η οποία δυστυχώς επι - χρίσθ ηκε εξωτερ ικά πρ όσφατα, έχουν πάχος πε χώρου και από σειρά ξυλίν ων υποστυλω μάτων ρί το κατά μήκος του δρόμου, και περιφράσσεται με 1.00 μ. Το γήπ εδο πάνω στο οποίο είναι κτισμ ένο το κτίριο παρουσιάζε ι σημαντική υψο μετρική δια φοράμεταξύ της δυτικι1 ς (σε ψ ηλότερη στάθμη) και της ανατο λική; του (σε χαμηλότερη στάθμη) πλε υράς. Ως εκ τούτου, τα ισόγεια μέρη του ναού οργανώνονται σε δύο - τρ ία βασικά δ ιαφορετικά επίπεδα. που επικοινωνούν μεταξύ του ς με κλί μακ ες. Ο ρ ι ζοντιογ ρ αφ ι κά, αλλά και υψομ ετρικά διακρίνονται προς δυσμάς και προς νότο ο νάρ θηκας σε σχήμα Γ (σε δύο στάθμες), στο ίδιο περίπου επίπεδο με τον δυτικό νάρθ ηκα ο πρό ναοτ, πάνω από τον οποίο υπάρχει ανώγειος γυναυιωνίτη τ, ο κυρίως ναός, αρκετά χαμηλότε ρα και το Ιερό ΒΙ1μα με την απαρ α ίτητη κόγχη προς την ανατολή, σε μικρ ή υπερύψωση σε σχέ ση μ ε τον κυρίως ναό. ιδια ίτε ρα π ερίτεχνο μεταλλικό κιγκλίδω μα. Αρ χικά φα ίν εται ότι βρισκόταν στο ίδιο επ ίπ ε δ ο μ ε τον δρόμο που διέρχεται μπροστά του (τη ν ο δό Προδρόμου), σήμερα όμως βρίσκεται σε ελα φρώ ς χαμ ηλότ ε ρη στάθμη απ' αυτόν λόγω υπερυ ψωσεω; του τε λε υταίου. Ο η μ ιυπα ίθ ρ ιο ς αυτός χώρος συ νδέεται με αντίστοιχο τ έτο ιο χώρ ο που καλύπτε ι την νότια πλευρά του ναού και " β λέ π ει" πρ ο ς τη ν αυ λή που δια μορφώνεται σ' αυτη ν την πλευ ρά. Η στάθμη αυτού το υ χώ ρου ε ίναι ελα φρώς χαμηλό τ ε ρη από την Ο νάρθηκας ε ίναι ημιυπαίθριος χώρος που στάθμη του δυ καταλαμβάνει τη ν δυτικι1 πλευρά του ναού, ενώ τικού νάρθηκα, στο τμ ήμα του αρ ιστερά τη ς κ εντρικι1 ς εισό δου η δε στέγ η του υπάρχει κλειστός χώρος που περιλαμβάνει το είναι κ εραμο κλιμακοστάσιο προς τον γυναικωνίτη, καθώς σκ επή; μονό και το εξομαλογ ητήρ ιο του ναού, που αποτελεί κλινη και συν μεταγενέστερ η προσθ ήκη. Καλύπτ εται με ανε δέεται με τη ν ξάρτητη από το υπό λο ιπο κτίριο τρ ίρ ρ ιχτη στέγη, στέγη του άλ πο υ φέ ρεται από την τοιχοποιία του κλ ειστού λου νάρ θ Ι1 κ α. 26 Η ανατολ ι κή όψη μ ε Tll" κ6γχη ΤΟ1' Ι. ερο 1'.

Ερ ευ να ΝΙΑ ο}'σ ΤΑ Π ρ ο ς αυτή ν τη ν πλε υ ρά ανο ίγεται και η δεύτερ η ( πλάγ ια) ε ίσο δ ος το υ ν αού που ο δ ηγεί μ έσω με ρ ικών κατι όντων ανα βαθ μ ών κατ' ευθείαν στον κ υρίως ναό. Εντύπωση προκαλε ί το γεγονός ότι η πλάγ ια αυτι1 ε ίσο δος, πάνω από τη ν οποία υ π άρχ ει αβαθ ή ; κόγχη με τη ν ε ι κόνα το υ Προ δρ όμ ου, τον ίζ εται ιδ ι α ίτε ρ α με την ειδ Ι Κ Ι1 αετω μ ατικι1 υπερύψωση τη ς ε π ι κάλυψ η; το υ νάρ θη κα κατά ~01 κoς του άξονα κίν ηση ς των π ιστών γ ια τη ν ε ίσο δο - έξοδο από τη ν πύ λη αυτή. Ο πρόναος είνα ι αρκετά στ ενό ς, καταλαμ β άν ε ι ο λό κλη ρ η τη δυτικι1 πλ ε υ ρ ά, β ρ ίσκ εται σε υψ ηλό τε ρ ο ε πίπεδο σ ε σχέση μ ε τον κυ ρ ίω ς ν αό, και συνδέεται με αυτόν με κάπ ω ς στε ν ή κατι ο ύ σα κλ ίμακ α ε ννέα ανα βαθ μ ών. Οπτικά οι δύ ο χώροι ε π ικοινωνούν μ έσω σε ιράς ανο ιγ μάτων που δη μ ιουργού νται μ εταξύ των ξύλινων λ επτών υπο στυλωμάτων πο υ φέρου ν το δάπ εδ ο του γυναι κων ίτη που β ρ ίσκ εται ακρ ιβώς από πάνω, το υ συ μπαγ ούς στηθαίο υ και ενός συμπαγούς οριζο ντ ίου ε π ι στυ λίο υ, που γ ια άγνω στο λόγο π ε ρ ιο ρ ίζει το ελεύ θερο ϋ ψο ; αυτών των αν οιγμάτων. Ω ς ε κ τούτου, το ελεύ θε ρο ύψο; το υ πρόναου δεν Λπ ο ψη το υ κ εντρ υω ύ κ λϊτου; από το ύψ ο ; του π ρονά ου, είναι μ εγάλο, γεγονός που ε παυξάνε ι το στοιχ ε ίο του εντυπω σιασμού, όταν ο ε π ισκέπτη ς π ερνά, / ι Γ ε ν ι κ ή άποψ η του ε σω τεο υωύ το υ ναο ύ «πά τον γ υ να ι κω νίτη. 27

Εο ε υ}ια ΝΙΑ Ο }'Σ ΤΑ '" Ο γ l ' ν ω κω ν ίτη;. Ο πρ6ν( ω;., κ ινο ύ μ ε νο ; καθ ο δ ι κά. από το χιδρο αυτό στον κ υ ρίω ς ναό. μ ε το πολύ μεγαλύτε ρο ύψος. Ο φρό)ς π ρο; τον κυρίως ναό και ορίζ εται προς τ ην χω ο ο ; αυτός δ εν έχει άλλο εξωτερ ικό άνο ιγμ α πλ ευρά αυτ ή μ ε μια σει ρ ά οοθογω νιε ήξ δ ιατ ομ ή; πλην τη ς δυτ ι κ ή; ε ισό δου. Στο νότια τοίχο το υ ξ ύλι ν ων υπο στυλω μάτω ν ( σ ε αντι στοιχία μ ε τον υπάρχ ει αν ηρτημ ένη μια μεγάλη σύνθεση σε μου ισό γειο π ρ όνα ο ) πο υ φέρου ν σύν θετα τοξ ωτ ά σαμά. φερμέν η από τα Ι ε ροσό λυ μ α το 1853. με τη ν ε π ι γ ο αφη "Χ' 'Γλl γ()ρloς:ιω ά ννου, Προσκ υ l'ψ{ς του ΠΓ.η 'α γiό υ κ αι 2wοδ r5χο v Τ(χ φο υ: 1853". ε π ι στύ λ ια (τρία στο κ εντ ρικ ό κλίτο ς και αν ά δύ ο στα πλάγ ια κλίτη). Στον κυρίω ς να ό τα τρία κλίτ η χω ρ ίζονται μ ε Ο γυνα ικωνίτ η ς βρ ίσκεται ωω ιβω; πάν ω από πιξύ το υ ς μ ε δ υ ο σει ρ έ ς από τέσσ ερ ις ρ αδιν ο ύ ς τον πρ όν αο. και σ' αυ τό ν οδ ηγεί μ ια ξύ λ ι ν η κ λ ί ξύλ ινους κίον ες κυκ λικ11ς διατομ ήξ, διαμ έτρ ου μ ακ α ε σωτερ ικ ή από ταν πρόναο. Π ρ ο ε ξ έχ ε ι ε λα - 0.40 μ. Στους τ ελευταίους κάθ ε σε ιράς στη ρ ίζε - Γ ενική άποψ η ΤΟ1 ' ναοϋ από το κ εντρ ικ 6 κλίτο; π ρο ; το γ υνα ι κω ν ϊτη. 28

Ερ ε υνα ΝΙΑ Ο1'Σ ΤΑ τα ι το ξύ λ ινο τ έμπλο. Όλοι ο ι κ ίον ε ς στον κεντρ ικό χώ ρο το υ ναο ύ ε ίναι ε π ι χρ ι σμ ένοι και β αμμ ένοι, κ α ταλή γο υν σε γύψ ι νο κιο νόκ ρανο μ ε απλό φυτυω διάκοσμο, και υπο βαστά ζουν, κατά μ l1κσςτο υναού, τοξοστοιχίε ς μ ε ημικ υκλι κά τόξα. Τα τόξα αυτά α π οτ ε λο ύν μ άλλον δι ωω σμητικ έ ς επικαλύψ ε ις α πό ε π ιχρ ισ μ ένα με κονία μα ξύλι να σαν ίδ ια 11 πηχ ά κια τω ν απλω ν ο ρι ζοντί ων ξύ λ ι νων δοκ ών μ ε τα αντίστοιχ α π οοοκ ε φ αλα, πο υ Η «νωταοάσ ταο η nl ; Στω'ρωση ; στο ψηλοτερο ηιημ«το1 ' τέμπλο». φέ ρ ονται επ ί των κιόν ων, και πο υ πάν ω το υ ς ε δ ράζεται η ξυλο κατασκ εω1 τη ς στέγη ς. Ακρ ιβ ώ ς π άν ω απ ό την τοξοστο ι χία αυ τή υπάρχει ανάγλυ φη διωωσμητική ταινία - πλοχμός μ ε κληματό βεργ ες έ μφορτες με σταφύ λ ια. Ακόμ η, πάνω από κάθ ε κιον όκρανο υπάρχε ι ε λλε ΙΠΤΙΚ11 ς μορ φή ; ανάγ λυ φο μ ενταγιόν, μ έσα στο οποίο είναι ζωγραφ ισμ ένα τρία αστεράκ ια. Το κ εντρ ικό κλ ίτος το υ ναο ύ είναι πλατύτ ε ρ ο και έχε ι μ ε γαλύτ ε ρο ϋ ψ ο ; από τα δύο πλαϊνά. Το δάπ εδό του εί ναι παλι ό και α πο τελε ίτ αι απ ό μ ε γ άλ ε ς ορ θ ο γ ώ νι ε ς π λάκ ε ς λευ κο ύ μ α ρμ ά ρου, χωρ ίς κα ν ένα ιδια ίτε ρο σχέδιο. Η οοο φή του ε ίναι 0- ριζόντια, κ α τ ασκε υ α σ μ έ νη από ξύλι ν ες λεπτοσανϊ δ ε ς, και απο τ ε λ ε ίται α πό Η εσω τ ε ρ ι κ ή ό ψη το υ τέ μ π λου χωρίς κ ιιμμιι{ ε ;τεξεργιισίιι. τ έσσ α ρ α μ ε- Ά ποψ η το υ Τέμπλου όπου διιικ ρίν ε τω η κλίση των α νώ τερω ν σε ιρι ίι ν ε ικόνω ν. 29

Ερε υνα ΝΙΑ OlΊΤΑ ματα έχουν π ιο εξ εζη τη μένες μορ φολογικ έ ς δια μ ορ φώ σεις, περ ιλαμ βάνου ν δε και εικ ονογρα φ ή σε ιξ. Το εσωτερ ικό του κυρίως ναού φωτίζ εται από δυο σει ρ έ ς πα ρα θ ύ ρ ων που ανοίγονται στους δύο πλάγ ιου ς εξωτερ ι κο ύς το ίχο υ ς. Τα παράθυ ρα των κ άτω σε ιρών είναι λιγότερα (δύο απ ό τη νότι α πλε υ ρ ά και τρ ία από τη β ό ρ εια), αλλά σχετι κά μεγαλύτερα από ε κείνα των πάνω σε ι ρών (ανά πέντε σε κάθε πλευ ρά, και σε αντιστο ι χία μ ε τι ς ε σωτερικές τοξοστοιχ ίε ς ). Γ ια τη ν καλύτερη δ ιάχυση το υ φυ σ ικ ο ύ φωτός η πο δ ι ά ιι των παρα θύρων τη ς ε πάνω σειράς έχ ε ι αποτμ η θεί λοξά κατά την ένν οια το υ πάχο υ ς το υ το ίχο υ., - Δύο ακό μη πα ράθ υ ρ α ανο ίγονται ανά ένα ψη λά στο κ έντρ ο του ανατολ ι κού (πάνω από την κόγ χη) και το υ δυτικο ύ το ίχου «(ΠΟ γυ ναικωνίτ η ). Αντ ίθ ετα, η κόγχη το υ Ι ε ρ ο ύ είν αι " τυφλ η". ο ά μ βω να; μ ε τι; φ υτι κ έ ; δ ιωωσ μ ηο ε ι; στη θωράκ ια. γάλα φατνω ματα (τρία τετρ άγ ωνα και ένα ορθο γώνιο), το καθένα από τα οποία περ ιλαμβάνει ένα δ ιαφορ ετικό ανάγλυ φο διακοσμητικό μοτί βο, που δη μιου ργ ε ίται μ ε πηχάκια. Τα φατνω μ α τα αυτά δ εν συσχετίζονται καθόλου με την κατά μήκος διάταξη των κιόν ων, οι οπο ίοι, λόγω του αρ ιθμο ύ το υ ς, δημιου ργ ούν από π έντε αψ ιδ ωμα τα σε κάθ ε κιονοστοιχία. Αντίθετα, το μ έγε θος του καθενός από τα τρία τετράγωνα καθορίζεται από το πλάτο ; το υ κ εντρικού κλίτους, ε νώ το τ έτα ρτο ορ θογώνιο καλύπτ ει τον υπόλοιπο χώρο που περ ισσεύε ι. Αν άλογ α είναι κατασκ ευασμέ ν ες και ο ι ορο φ ές στα δύο πλάγια κλίτη, η μοο φη του ς ό μ ως ε ίναι πολύ απλούστε ρη, και μόνο στο μέσον το υ μη κου; το υ ς διαμ ο ρ φών εται με πη χά κια δ ιακοσμητικός ρόδακας. Η μορφή αυτή τη ς ο οο φή; το υ ναού προοιωνίζει την αντίστοιχη διαμόρ φωση της οοοφή; στον ν ε ότ ε ρο γ ειτονικό Ι. Ναό τη ς Π αναγ ϊαξ, όπου τα σχ ετικά φατνω- 30 Ο Δ εσποτικ ό ; Ορ 6 νο ;.

Ερευνα ΝΙΑΟ}'Σ ΤΑ Το τ έμπ λο τ ο υ ναο ύ είναι ξύλ ι νο, μ ε σχετικά απλές ξύ λινες διακοσμήο ε κ, και τριμ ε ρή καθ ' ύ ιρο; οργάνωση. Στη ρ ίζ εται στου ς δύο τ ελ ε υ τα ίου ς κ ίονες των κ ιονοστοιχι ών που ορίζουν τα τ ρ ία κ λ ίτη. Η χα μ ηλότερ η ζώ ν η π ε ρι λα μ βάν ε ι την Ωρα ία Πύλη και τις δύο πλαϊνές ε ισόδους του Ι ε ρού, καθώς και τι ς μ εγάλ ε ς δεσποτικ έ ς εικόν ε ς. ανά τ έσσε ρις δ εξ ιά και αρι στερά τη ς Ω ρα ίας Πύλη ς, τοπο θ ετη μ έν ε ς πάνω από απλά ταμπλα δωτά θωράκια. Κάτω από κάθ ε μεγάλη ει κό να υπάρχει μία μυω ή π ρ οσκ υνημ ατι κή, που είν αι συνήθω; μ ικρογραφία τη ς μεγάλης. Η επό μ ενη ζώνη αποτ ε λ ε ίται από ξύλ ινα κυ μάτια με τα οπο ία ο τεχν ίτη ς - κατασκ ευαστ ή ; του τέμπλου ε π ι δ ιώ κε ι να δ ώσ ει μι α κλίση προς τα έξω σε όλο το ανώτ ε ρο μ έρο ς, ώστε οι μικρές εικόνες, εν σε ιρά τοποθ ετη μ έν ε ς, που αποτελούν και την τρίτ η οριζό ντια ζώ ν η. να μπορούν να ειδωθούν πιο εύκολα από το μάτι του παρατηρητή που έχει πλη σ ιάσε ι στο τ έμπλο. Παρ ' όλα αυτά δυστυχώς δε ν είναι εύκολο να παρατη ρήσ ε ι καν ε ίς τις ε ικόνες αυ τές γ ιατ ί είναι εξαιρε τικά καπν ισμ έ νες από τι ς καντή λ ε; που κρ έ μονται από κάτω και ακό μη χρησιμοποιούν λάδ ι για να κα ίν ε. Πάντως φα ίν ετ αι ό τι εδώ αντιπροσωπεύο νται διάφορες τεχνοτροπ ί ε ς, ζωγράφοι, και εποχές. Το σύνολο επ ι στέφεται από δύο ανάγλυφες δ ια κοσμη τ ικές τ αινί ε ς μ ε φυ τικά θέ ματα, η ανώτερη από τις οποίες είναι και δ ιάτρ η τ η, σαν δαντ έλα. Τ έλος, στο ψηλότ ερο σημ είο του τ έ μπλου βρ ί σκεται η αναπαράστασ η τη ς Στα ύ οωση ξ, που αποτε λείται από έναν ξυλόγλυπτο π ε ρ ίτεχνο σταυρ ό μ ε τ ρίλο β α ά κρα, που περιλα μβάνει ε κτός από τον Εστα υ ρω μ ένο στο κέντρο, τ έσσ ε ρι ς ακόμ η παραστάσε ι ς αγγέλων στους λοβούς των κεραιών το υ. Την σύνθ ε ση συ μπληρώνουν δύο αν ε ξά ρτη τε ς όρ θ ιες ε ικόνες τη ς Πα ναγ ία ς και του Ευαγγ ελ ιστή Ι ωάννη σ ε ξυλόγλυπτα πλα ί σια, που στη ρ ίζονται σε δύο ξυλόγλυπτους δράκο ντες. Από το εσωτερ ικό του Ι ε ρού Βη ματο ; μπορού με να διακ ρίνουμ ε τον τρ όπ ο στ1ίρ ιξ ης τ ου τ έ μ πλου στους τ ελ ευτα ίους κίον ε ς κάθ ε σ ειρά ς. Ο ι κίονες αυτο ί μάλιστα έχουν αφεθεί στη φυ σ ΙΚ 1Ί τους μο ρφή του ξύλου κασταν ι άς, χωρ ίς ούτε στο ιχε ιώδη βαφή, όπως επ ίσης και ολόκληρος ο \ 1 Ενα από τα ποοσκυνητά ρι α του ναού, υπόλοιπος σκελετός που στηρίζε ι το τ έ μπλο, με την σημαντική όπως αναφέρθηκε ήδη κλίση προς τα έξω που έχουν οι ανώτερες ζώνες το υ. Ξυλόγλυπτο εντυπωσιακό κ ι βώρ ιο καλύπτει την Αγ ία Τράπ εζα, μοναδ ικό δείγμα τ έτοι α ς κατασε ευή ; στους ναούς της περιοχ liς τη ς Νάουσας. Αγιο γραφημένη είναι μόνο η κόγχη της Προσκο μ ιδή ξ, με τη ν παράσταση τη ς Αποκαθηλώσεως, χωρίς μνεία ονομάτων. Αντίθετα η κόγχη το υ Ι ε ρού είναι τελείως λεύκη. Ο Δ εσπο τικό ς θρόνος είναι ξύλ ινος, σχ ετι κά απλής μορφής, με δύο -τρεις αναβαθμούς, διαθέτει ωστόσο κάποιο ξυλόγλυπτο διάκοσμο μ ε λ ε ο ντ ες και άλλα φυτ υ. ή ; έμπνευσης θέματα. Στην " πλάτ η" του υπάρχει φορ η τη εικόνα ' 'Ο Μέγας Αρχιερεύς ", δυστυχώς άτεχνα επ ιζωγραφημένη με την ε π ίσ η ς επιζωγραφημέν η ημερομ η ν ία " 1815 ". Ο επίσης ξύλινος άμβωνας. στον οποίο οδηγεί 31

ΝΙΑ OlΊ ΤΑ Ερευνα Το δ εξι ι) ηιήμ α ΤΟΙ' τέμπλου, Το «ρ ιστεοο τ μή μα το υ τ έμ π λο υ. απότομ η σκαλίτσα. στηρίζεται στον πρώτο αρ ι στερά κίονα. Αντ ί ει κόνων στα θωράκ ιά του διαθέτει όμορφες ζωγραφ ικέ ς παραστάσ εις μ ε φυ τικά θέ ματα. Υπάρχου ν στο ναό τέσσ ε ρα ξύλ ινα προσκυνητ άρ ια με απλές δ ιωωσμησε«; ανά ένα στ ις ά κρ ε ς του τ έ μπλου κ αι ανά ένα στη ριγμ ένα στου ς πρώτου ς κ ίον ε ς μπα ίνοντας στον κυρίως να ό. Σ τα δύο πρώτα φ ιλοξενούνται ο ι ε ικόνε ς του Τ ιμ ίου Π ροδρό μου ( με επ ίχρυση και επάργυρη επένδυση στα δεξ ιά) χρονολογη μένη το " 1868", και. Στο αρι στερό από τα τ ελ ευτα ία φιλοξενε ί ται η ε ικόνα του Ευαγγελ ισμού τη ς Θ εοτόκου (μ ε επάργυρα φωτοστεφανα), κ αι στ ο δ ε ξι ό η ε ικό να του Αγίου Τρύφωνα, προ στάτ η των α μ πε λουργών και των αγροτών, με σκηνές από τη ζωή κ αι το μ αρτύ ρι ό του ( με επάργυρο φωτοστέφανο και η μ ε ρο μην ία Ι 887, "έργον Εμμανου ήλ Σ. Γ ε νιτσ ιότου " ). ( 1Ο) Στο πλά ι από το προσκυνητάρ ι αυτό υπάρχει εντυπωσιακό παλιό μεγάλο επι δαπ έδ ιο ρολό ι εκκρε μές που ό μω ς δεν λε ιτουργ ε ί. Γ. Εικόν ες Ε κτ ό ς από τι ς εικό νες στ ι ς οπο ίες έγ ι νε ή δη αναφορά. υπάρχουν στο ναό πολλές άλλες αξιόλογ ε ς. οι οπο ίες ανήκου ν κυρίως στον 190 αι ώ - να. Ιδι α ίτ ε ρα ο ι μ εγάλ ες Δ ε σπ οτικ έ ς ε ι κ όν ε ς του τέμπλου μ ε το χαρακτηρ ιστ ικό χρυσαφί φόντο κ αι την επ ιμε λη μένη απόδοση των μ εγάλων, αλλά και των μ ικρότερω ν μορφών των αγ ίων, φαϊ νετ αι ότι ε ίναι έργα του ιδ ίο υ ζωγράφου : Οι Δ εσπο τικές εικόνες του Τέμπλου Α. Δ εξ ιά τη ς Ωρα ία ς Π ύλη ς 1. Ο Χ ριστό ς Μ έ γας Αρχι ερ ε ύ ς και οι Δ ώδ εκα Απόστολοι σε στηθάρια 2. Ο Τ ίμ ιο ς Πρόδρο μο ς 3. Ο Άγιος Νικ ό λα ο ς και σκ η ν έ ς από το ν βίο τ ο υ (1815) 4. Οι Άγιο ι Ανάργυρο ι Κο σμά ς κ αι Δαμ ι ανός και ο Άγιος Παντε λεή μων Β. Π ρο ς αρ ιστερά τη ς Ωρα ία ς Πύλη ς 5. Η Θ ε οτό κ ο ς Ο δη γ ήτρι α και Δώ δ εκα Π ο ο φητ ε ς κ αι Δίκαιοι τη ς Παλαι ά ς Διαθήκη; σ ε στη θάρια (18 15) 6. Ο ι Άγ ιο ι Π ά ντ ε ς 7. Ο Άγιος Αθανά σιος 8. Η Αγία Π αρασκ ευή και σκη ν ές από τον βίο τ η ς (18 15) Στην αρ ιστερ ή πλάγια ε ίσο δ ο του Ι ε ρ ο ύ ε υωνίζ εται ο Αρχάγγ ελο ς Μιχαήλ, ( χε ιρ. Δ. Χ" ώτα 32

Ερευ ιια ΝΙΑ Q) 'Ι ΤΑ ζωγράφου 1906). ενώ στην δ εξιά πλάγια ε ίσοδο. αντί του Αρχαγγέλου Γαβρι 11λ. ε ικο νίζεται ο Χρι στός ως "καλό; ποιμήν " ( έργον Χριστοδούλου Μ ατ θ α ίο υ 1925). Δ. Αν τ ί ε πιλ όγο υ Συγκρ ίνοντα ς τον εντός τη ς Ναούσης Ναό του Π ροδρόμου μ ε εκείνον της ομώνυμη; μονή; δια πιστώνουμ ε κάπ οι ε ς ο μο ιότητες στην δ ιάταξη των βασικών χωοων, σ ε ότι αφορά στη ν υψομ ε Τ Ρ Ι Κ 11 δ ιαφο ρ ά μ εταξ ύ π ρ όναου κ αι κυρ ίως ναο ύ, αλλά και στην εξωτερικ 11 μ οοφη του π ε ριγράμματος της κάτοψη; κ αι τη ς στ έγη ς, όπου αν αφαιρε θούν ο ι τρ ει ς τρουλ ίσκ οι μ ε τα υψίκορ μα τύμπανα, το υ πόλο ιπο πα ρ απ έμπ ε ι ευθ έως στ η ν τυπ Ι Κ 11 δ ίρρ ι χτη στ έ γη με τι ς απαραίτ η τες αποτμήσεκ στ η ν ανατολ ική κ αι δυτικ 11 πλ ε υρά, όλων των παλα ιών ναων τη ς Νάουσα ς. Β ε βαίω ς η ε σωτ ε ΡΙ Κ11 δo ~111 της στ έγη ς στο Μοναστή ρι του Προ δρόμου ε ίναι τελ είω ς διαφοο ετική, μια που εδώ ο ι οροφές ε ίνα ι κατασκ ευ ασμ έν ε ς από λιθοδο ~111, που δημιουργ ε ί χαμηλού; θολϊσκο υ ; και τρουλ ίσκ ο υ ς με ψ ηλό τύμπαν ο, αντί των συν η θω; ξύλ ινων ψ ε υδοροφών των άλλων ναών τη ς επο Χ11 ς. και στηρίζεται σε εντελώς άλλη αοχιτεκτο νι Κ11 αντίληψ η. εκ ε ίν η ς δηλαδή του εγγεγραμμένου σταυρού που δημ ιο υργ ε ίται από τις δ ιασταυ ρο ύ με νες αψϊδε.; και τον κ εντρικό τρούλο που φέρ ε τ αι στο υ ς τ έσσ ε ρ ι ς κίον ε ς το υ κ υ ρ ίω ς ναο ύ. Παρ ' ότι δεν έχουν ε ντοπ ισθε ί ακατα μάχητα τ εκ μή ρι α για το ν χρόνο αν έγε ρσης τ ο υ ναού, κ αι μόνο ο ι έ μ μεσες ιστορ ικ έ ς μαρτυρίες για την ύπαρξ 11 του μ έσα στη Νάουσα πρ ι ν από το Ολοκαύτω μα του 1822 καταγράφοντα ι ως παράδο σ η, φα ϊνετα ι ότι όντως το κτίριο αυτού το υ ναού προϋφίστατα ι του 1 90 υ αι.. και μ ά λι στα δεν πε ι ράχθη κε σο βαρά κατά την πυρπόληση της πόλης τότ ε. Εξ άλλου. κ αι στο υς υ πόλοιπους μεγάλους ενοριακούς ναο ύ ς (πλην το υ Αγίου Δ η μ η τρίου. πο υ στη θέση του έγ ι ν ε Τζα μ ί ) πιθανο λογε ίται ό τι κάηκα ν μόνον τα ξύλινα μ έ ρ η (κυρίω ς οι στ έγ ε ς ), ενώ ο ι π ε ριμ ετρικ έ ς λιθοδομ έ ς σώ θ η κα ν σε καλ1111 λιγ ότε ρο κ αλή κ ατάστ α ση. Έτσι εξηγείται πώ ς ανουωδο μήθ η καν (στην Το ξ Ι ' λόγλι 'πτο επ ι χρ υ σω μ ένο κι β ωτιο τη ; Αγία; Τρ etπ ε ζα ;. πραγ ματικότητα επισκευάστηκαν) τόσο γοήγο ρα μετά την επάνο δο των κατο ίκων στην κατ ε στραμ μ ένη (και ο υωνο μ υαί ) πόλη. ( 11) Μ ε τα δεδομ ένα αυ τά. ο Ι. Ναό ς του Τ ιμ ίου Π ροδρόμου στ η Νάουσα ( μέσα Πρόδρομο ς ) μπ ο ρεί να θ ε ωρηθ ε ί τ ο αρχαι ότ ε ρ ο σωζόμ ενο κτίριο τη ς πόλ η ς. και ως τ έτοιο θα πρέπ ει να τύχ ει ανάλογης προστασ ία ς από την Π ολ ι τ ε ία. αλλά κ αι από τους ίδ ιου ς το υ ς Ναουσαίου ς. Μ ε σωστ ές και επι στ η μον ικά τεκ μηο ι ωμ εν ετ επε μ βά σεις που θα το απαλλάξουν από τα "εξωρα 'ίστικά " επ ιχρίσματα. λαδομπο γι ές και επ ιζωγρα φηοεκ, ο ναό ς μπορ ε ί να αποτελέσει ένα πραγ ματικ ό κ όσμημα γ ια την πόλη και την ι στο ρ ία τ ης. Νάουσα, Ι ούλιος 2001 33

Ερευνα ΝΙΑ Ο ΥΣ ΤΑ Υπ οση με ιώσε ις Ι. Ευστάθιος Στου γιαννάκ ης: Ι στο ρία τη ; πόλ ε ω ; Ν Ι 1Οι'ση; κ ατ' ανέκ δοτο σχ εδ ίασ μ α Ι. Κ. Π λατα ρ ϊδ ο υ. Β? Εκδ. Σ υ λ).. Αποφοίτων Ν άο υσω ; Α να στά σ ι ο ; Μ ιχ αή λ ο Λ ό γιο ;". 1976. σελ. 26-30. 2. Στέργιου Απ ο στόλου : " Ι στο ρ ικ ά τη ; Μ ονή; Έξ ω Π ροδ ρό μ ου άο υ σα;". Π ε ρ ιο δι κό " Ν ιά ο υ στα ", Εκδ. Σ υ λλ, Λποφο ϊτω ν Γυ μνα σ. Ν άου σα ; Λναστάσ ι ο; Μ ι χαη λ ο Λόγ ι ο ; ", τει'χο ;33.0 κτ.-δ ε κ. 1 9 85. σ ε λ. 154. 148- Στη μ ε λέτη α υτή π ιι ρ ω ίο ετω προ φ ορ ι κή π α ράδ ο ση σχ ε τ ικά μ ε το υ ; λόγου ς δ ι ακ οπ ή; το υ ε κκ λη σ ιασ μο ύ των Ν αο υ σα ϊων στο ναό Δ ύο από τα δι ακ οσμ η τ ι κά φ ατνωμ ατα π]; οροφ ή; το υ κ ε ντρικ οl' κ λίτοl';. α υ τό κω τη ; Έ κχι ίj ρ η σl] ; " το υ στη δ ικα ιοδοοκι τη ; Μητρόπολη ; Βοδ ενύιν (σελ. Ι 5 Ι). 3. σελ. 247. Ο Κω νσταντίνο ς Παπαδ άκης. στη ν «νέκδοτη ωω μ η εογασ ϊα το υ " Ιε ριί Μ ονή Τι μ ϊου Π ρ ο δ ρόμ ου «ού ση ;", κ ι ιτcιγ ρ ιί φ ει "ω ς π ρι ίιτη β έ β α ι η ι στο ρι κή μ ι ιρτι φία γ ι α π] Μ ονή Π οοδ ρο μ ο ι ι το 1785. όπω ; π ρ οκ ι'πτει από τον " Κω δ ι 4. Γε ωρ γίο υ Στ ο γ ι όγλ ο υ : " Η Εκκλη σία κω τα σχολ εία στη Ν άο υσα ", στο συ λλογ ι κό τό μ ο 'Ν ΛΟ ΥΣΛ. ε κδ. Πο λι τι στική ; Ετα ι ο εϊα; ιίοι'σα;. 190; -206; ω." άουοα Ι 9 99. 0ε λ. 78 81 κα π]; Ελλη νι κή; Σχολή ; Βοδ ενων" όπου ο Βο δενων Μ ε λε τ ιο ; Α ' β ε β αι ών ει μ ε ημ ε ρομην ία γία" χ ρ έο ι. ; 500 γροσίων 18 Ι ο υ λ ίο υ 1785 " ο μ ολο π,; Μ ο νή ; Π ρ ο δρό μ ο υ Ν αούση ; προ ; τον ποοηγου μ ενο τι,; Χ (ατζή ) κι'ρ Δ ιονύσιο. κω ότι έναντι ω 'το ι. θα δίνε ι εφ ' 6ροι ' ζω l]; στον Δ ιονύσιο 60 γοόο ι«ε τησ ίω ς. μ ετιί δε τον θάνατό το υ η μονή θα μ ε ρ ίσ ει το χρωστού μ ενο π ο σό κω θα δωσε ι μ ία ο μολογ ία αξίας γ ροσ ίων στο Ελλην ικό Σχο λε ίο Β ο δ ενω ν κ α ι μ ία 300 αξία ; 200 γροσ ίω ν στο Κοι νό Σχολε ίο Β ο δ ε νων, Το έγγραφο ε π ι βε βα ιω νο υ ν ο ηγο ύμ ενο ; κω ο ι συνασκούμ ε νοι πι ιτέ ρ ε ; ΤΙ] ; μ ονηα. κι ι Ο ι ίι ; και π έντ ε κλη ρ ικοί Π] ;. Εδ ε σσα ; ως μ ιίρτι ' ρ ε ς. Β λ. ε π ι ση ; γ ια το ίδ ιο θ έ μα : Ευστάθιου Σ τ ου γ ιαννάκ η : Έδ εσσα η Μ ακ ε δονική ε ν π] Ι στο ρ ία, Θ εσσαλονίκη 1932. 5. Στ έρ γιου Αποστ όλου: 6. 'Ο π. πα ραπάνω. σ ελ. 151-152 Κων/νου Θ. Ι1 απ αδ άκη: "Ι ε ριί Μ ονή Τιμϊοι : Π ρο δ ρ ό μ ο ι : Ναού ση ; ". Α ν έκ δοτη μ ε λέτη. 7. Ε ίναι χα οακτη ρ ι στικο ότι ο Ε. Σ τ ου γιαννάκης στην μ ε λέ τη το υ μ ε τον τίτλο " Ν Α Ο ΥΣ Α". π ου δ η μο σ ι εύ τη κε στο " Μακε δον ικόν Η μ ε ρο λόγ ι ον", πε ριοδ ικό το υ Π αμμ αε ε δο νικο ύ Συ λλόγου Αθ ηνών τ. 1911 δ εν αναφεο ε ι καθόλου την Ιl π αρξ η το υ Ναο ύ του Π ρο δ ρ όμ ο υ ανά μ εσα στο υ ; υπόλοι π ο υ ; ναο ύ; π ου αν ή κο υν στη ν π ε ρ ιου σ ία τη; Κοι ν ότητα ; ΝΙ1Ούσης. 8. Λνα λυτι εά στο ι χεία γ ι «Π, Μ ονή Π ρό δ ρ ο μ ο» π ε ριλα μβάνοντα ι κω στη μ ελέτη του Ι1 αύλ ο υ Κυρ ιακίδ η: " Εκκλη σ ίεο το ι. Ι Θ ' «ιωναστη Νιίο ι ' σα ". Ν άο υσα 1998. σ ε λ. 4 Ι -62 κ ω αλλού, 9. Θ ωμ ά Γαβριηλ ίδ η: " Ν άο υ σαν ωφοτο μ ον...π ε άουσα 200 Ι. σε λ. 76. Επϊση; στο ίδιο σελ. 85 (υ ποση μ είωση) τρ αν - Ν αο υσαι ι καση μ ε ιω μ ατα ". 10. Ο Θ. Γαβριηλίδ ης στο : " άουσαν ιικρ 6 το μ ον...π έτρι ιν - Ν αουσαίυ«ι ση μ ε ιώ μ ατα ". σα 200 Ι. σ ελ.79. α υ το υ το υ ζωγράq. ου το υ τε λο ι κ ΤΟ Ι ' 11. 1901' ω. ΙΙ α ύ λ ο υ Κυρι α κίδη: "Εκκλησίε ; το υ [ Θ ' αι ων«στη Ο δ ι ακοσμητικ ό; ρό δακιι ; Π'; οοοφη; σ' ένα από τα πλάγ ια κλϊτη, 34 ιίο l ' ανα φ ε ο ε τα ι κα ι σ ε ά λλα έ ργα άο υσα ' Ό άο ι -οα 1998.