ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑ ΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤEXNOΛOΓlAΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ IΝΣΤιΤΟΥΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Ερευνητικό Έργο Μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης στους ταμιευτήρες Αώου και Πουρναρίου της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού Τελικό Έκθεση ΤΟΜ ΟΙ ΠΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Χρηματοδότηση : ΔΕΠ Ι ΔΕΗ Σ υνεργασία: Δ.Ε.Π.! Δ.Ε.Η. Υ.Η.Σ. Πουρνάρι! ΔΕΗ Υ.Η.Σ. Πηγές Αώου! ΔΕΗ Αθήνα Ιούνιος 1998
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Υπεύθυνος του Ερευνητικού Προγράμματος Α. Οικονόμου, Δρ. Υδροβιολόγος - Ιχθυολόγος Μέλη της ερευνητικής ομάδας Θ. Κουσουρής, Δρ. Υδροβιολόγος- Περιβαλλοντολόγος Χ. Νταουλάς, Δρ. Ιχθυολόγος Ρ. Μπαρμπιέρι-Τσελίκη, Μ. εο. Ιχθυολόγος Μ. Στουμπούδη, Δρ. Ιχθυολόγος Θ. Ψαρράς, Μ. εο. Ιχθυολόγος Η. Μπερταχάς, Μ. Sc. Μηχανικός Περιβάλλοντος Ι. Ζαχαρίας, Δρ. Γεωλόγος - Περ ιβαλλοντολόγος Α. Πατσιάς, βιολόγος Σ. Γιακουμή, Τεχνολόγος Αλιείας Ν. Σκουλικίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Α. Διαπούλης, Δρ. Υδροβ ιολόγος Κ. Γκρίτζαλης, Βιολόγος και Τεχνολόγος Αλ ιε ίας Κ. Μπόγδανος, Υδροβιολόγος Γ. Κυρ ιάκου, Χημικός Εργαστηρίου Τ. Madurel, βιολόγος
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 4 2.1. Υδροβιολογ ι κή διερεύνηση 4 2.1.1. Μελέ τη φ υσι κών κα ι φυ σ ι κοχημ ι κών πα ραμέτρων 8 2.1.2. Μ ελέτη χη μ ικών πα ραμ έτρ ων 9 2.1.3. Μελέτη βιολογ ι κών πα ρα μ έτρων 1Ο 2.1.3.1. Φυτοπλα γ κτό 1Ο 2.1.3.2. Ζωοπλαγκτό 1Ο 2.1.3.3. Προσδ ιορ ισμός αιωρούμενων σωμαηδίων 12 2.1.4. Αλλες εργασιες 13 2.2. Ανθρωπογενε ίς δραστηρ ιότητες κα ι επιδράσεις 14 2.3. Ι χθυολογ ι κή δ ιερεύνηση 14 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 17 3.1. Γενικά χα ρακτη ρ ι στ ι κά των ταμιευτήρων Αώου κα ι Ποuρναρ ίου 17 3.1.1. Ταμ ιευτήρας Αώου 17 3.1.2. Τεχνητή λίμνη Άραχθου "Πουρνάρ ι Ι " 19 3.2. Φυσι κές κα ι φυσι κοχημι κές παράμετροι 21 3.2.1. Ταμ ιευτήρας Αώου 21 3.2.2. Ταμ ιευτήρας Ποu ρναρίο υ 25 3.2.3. Συμπεράσ ματα 28 3.3. Χ η μ ικ έ ς παράμετροι 37 3.3.1. Ταμιευτήρας Αώου 37 3.3.2. Ταμιευτήρας Πουρναρ ίου 41 3.4. Γεωλογία - Υδροχημε ία 47 3.4.1. Ταμ ιεuτήραςαώοu 47 3.4.2. Ταμ ιευτήρας Πουρναρ ίου 48 3.4.3. Συμπεράσματα 51 3.5. Βιολογικές παράμετροι 52 3.5.1. Φυτοπλαγκτό 52 3.5.1.1. Σύσταση και αφθονία 53 3.5.1.2. Τ ρ ο φ ι κ ή κα τ ά στασ η των ταμιευτή ρων 60 3.5.1.3. Κα τακόρυφη κατανομή 60 3.5.1.4. Ανάmυξη ο ι κολογ ι κών δε ι κτών 61 3.5.2. Ζωοπλαγκτό 65 3.5.3. Αιωρούμενα σωματίδια 74 3.5.4. Ασπόνδυλη βενθι κή παν ίδα 76 3.5.4.1. Οικολογ ικοί δεικτες 77 3.5.4.2. Αποτελέσματα 78
3.6. Ιχθυοπληθυσμο ί 85 3.6.1. Γεν ι κά 85 3.6.2. Σύσταση ιχθυοπληθυσμών 86 3.6.2.1. Ταμιευτήρας Αώου 86 3.6.2.2. Τα μιευ τήρας Πουρναρ ίου 91 3.6.3. Γεν ι κά βιολογ ι κά γνωρ ίσματα των ψαριών 95 3.6.3.1. Ταμιευτήρας Αώου 96 3.6.3.2. Ταμ ιε υτήρας Πουρναρ ίου 111 3.6.4. Ο ι κολογ ία των ιχθυοπλη θυ σμών 127 3.6.5. Καθεστώς α λιευτικής διαχε ίρισης κα ι ε κμετάλλευσης 136 3.7. Ανθρωπογενές περ ιβάλλον 141 3.7.1. Τα μ ιευτήρας Αώο υ 142 3.7.2. Τα μ ιε υ τ ή ρα ς Π ο υ ρναρ ίου 149 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 153 Βιβλιογραφία 158
Μερική άποψη του ταμιευτήρα του Αώου. Μερική άποψη του ταμιευτήρα του Πουρναρίου.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το γλυ κό νερό ε ίναι περιορισμένος πόρος σε πολλές περ ιοχές της Ελλάδας και η εκμετάλλευση των επίγειω ν φυσικών αποθεμάτων αυξάνει συνεχώς. Η αγροτική, αλιευτική, αστική, τουριστική και βιομη χανική ανάπτυξη, εξαρτώνται από την ποιότητα κ αι την ποσότητα των νερών των πο τα μ ών, ρυακιών κα ι πηγών που χρησιμοποιούνται γιά άρδευση, ύδρευση, παραγωγή ηλε κτρι κής ενέργειας, αλιευτικές και υδατοκαλλιεργητικές δραστηριότητες και βιομηχανική χρήση. Αρδευτικά έργα και άλλες νεωρνοκιηνοιροφικό; δραστηριότητες, πρακτικές δ ιατηρήσης του νερού, όπως είνα ι η κατασκευή φραγμάτων, κα ι μαζικές μεταφορές νερού γιά την ικανοποίηση των αναγκών βιομηχανικών και αστικών κέντρων, έχουν τροποποιήσει το σύστημα της ροής πολλών ποταμών και έχουν οδηγήσει σε αλλο ιώσεις πολλών φυσικών οικολογι κών θώκων. Τα προβλήματα επιδεινώθηκαν με τη δραματική μείωση των βροχοmώσεων τα τελευτα ία χρόνια, αποτέλεσμα της οποίας είναι οτι πολλά ρέοντα συστήματα αποξηράνθηκαν τελείως, ενώ σε άλλα έχουν προκληθεί σοβαρές υποβαθμίσεις εξαιτίας καταστροφικών ευτροφισμών και απορρίψεως φυτοφαρμά κων κα ι βιομηχανικών αποβλήτων. Μεγάλες οικολογικές επιmώσεις έχουν επίσης προκληθεί από την ανεξέλεκτη εισαγωγή νέων ειδών ψαριών που προξενούν βλαπτικούς υβριδισμούς και επηρεάζουν τη γενετική πο ικιλότητα, την αλλοίωση πολλών φυσικών β ιοτόπων εξαιτ ίας αποδασώσεων ή άλλων μορφών ανθρωπογενών επιδράσεων που συνοδεύουν την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, και την απώλεια πολλών φυσικών βιοτόπων εξαιτίας τεχνικών αποξηράνσεων. Στο μέλλον η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορε ί να αποτελέσει μία νέα απειλή κ αι να μεταβάλλε ι την οξύτητα των ποταμών της χώρας μας. Δυστυχώς, η πολιτική δια χείρισης των υδάτινων συστημάτων της ενδοχώρας σπάνια λαμβάνει υπόψη τις συμβατότητες κα ι συγκρούσεις μεταξύ των εναλλακτικών δραστηριοτήτων που στηρίζονται στη χρήση του νερού. Συγκεκριμένα, υπάρχουν διάφορα συστήματα διαχείρισης του υδάτινου δυναμικού τα οποία αναmύχθηκαν κατά πολύ ανεξάρτητα το ένα από το άλλο για την εξυπηρέτηση μονομερών αναγκών (π.χ. της αλιε ίας, της άρδευσης, της ενέργειας, κλπ.), αλλά ακόμα δεν έχει επιτευχθεί μία ολιστική προσέγγιση του προβλήματος. Είναι προφανές οτι πρέπει να γίνει μία συνένωση των διαφορων πολιτικών στα πλαίσια ενός εθνικού προγραμματισμού που θα εντοπίζει και ιεραρχεί
Υφιστάμενη κατάσταση στο υς ταμιευτήρες Α ώου και Πουρ νσρίου προτεραιότητες και θα λαμβάνει υπόψη την ανάγκη διατήρησης της οικολογικής ι σο ρ ρ οπία ς. Είνα ι επίσης προφανές οτι για να επιτευχθεί μια τέτο ια συνένωση πρέπε ι να μελετηθε ί κα ι ε ιδ ωθε ί κά τω από μ ία κοινή βάση ένα μεγάλο σύμπλοκο βιολογικών, οικονομικών, κο ι νων ι κών, αισθητικών, περιβαλλοντικών, ακόμα και πολιτικών, παραγόντων. Η απουσία ενός τέτο ιου συστήματος ολο κληρωμένης διαχείρισης οφείλεται εν μέρει στην πολυπλοκότητα του συντονισμού των επι μέρους συστημάτων διαχείρισης μέσα σε ένα γενικό πλαίσιο, και εν μέρει στην απουσία κατάλληλων πληροφορ ιών που θα επ ιτρέψουν την αξ ιολόγηση των πλεονεκτημάτων της μίας ή της άλλης δραστηριότητας. Πράγματι, υπάρχει ελάχιστη αξιοποιήσιμη πληροφόρηση πάνω στις διαφορετικές παραμέτρους που συνθέτουν το υπόβαθρο ενός συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης. Αν και έχουν εκτελεσθεί μελέτες σε ορισμένα υδάτινα συστήματα, οι περισσότερες ε ίναι μικρ ής κλ ίμ α κα ς κα ι εμβέλειας που αναλήφθηκαν αποσπασματι κά για τους σκοπούς κάπο ι ων συγκεκριμένων χρήσεων των υδάτινων πόρων χωρίς να εξετάζουν τις ανάγκες άλλων δυνητικών χρήσεων, ενώ άλλες απλώς περιορίζονται στην ανακύκλωση των δυστυχώς ελάχιστων πρωτογενών στοιχε ίων από προηγούμενες μελέτες. Επι πλέον, τα αποτελέσματα των διαφορετικών μελετών δεν είναι πάντα ακριβή, αλλά ούτε συγκρ ίσιμα, λόγω έλλειψης τυποποίησης και διαφορών στη μεθοδολογία. Βάση οποιουδήποτε συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρ ισης είναι η γνώση των φυσικών, χημικών και βιολογικών παραμέτρων που συνθέτουν την ποιότητα των νερών, δεδομένου οτι αυτές οι παράμετροι φανερώνουν το είδος και την έκταση της επιβάρυνσης του νερού από ανθρωπογενείς δραστηριότητες κα ι καθορίζουν τις δυνητικές χρήσεις των υδάτινων πόρων. Η Δημόσια Επ ιχείρηση Ηλεκτρ ισμού της Ελλάδας διατηρεί από τα μεγαλύτερα αποθέματα νερού στην Ευρώπη. Για τη διατήρηση της ποιότητας του νερού σε υψηλά επίπεδα αλλά και για τη διαπίστωση των δυνατοτήτων αλιευτικής ή άλλης αξιοποίησης των νερών που δεν αντίκειντα ι στο ενεργειακό πρόγραμμα, η ΔΕΗ έχει χρηματοδοτήσει και συνεχίζει να χρηματοδοτεί ερευνητικά έργα που αποσκοπούν στην πιστοποίηση της υδροβιολογικής κατάστασης των ταμιευτήρων. Συνεχίζοντας αυτή τη πολιτική, η ΔΕΗ ανέθεσε τον Οκτώβριο 1996 στο Ινστ ιτούτο Εσωτερικών Υδάτων του ΕΚΘΕ την ε κτέλεση ερευνητικού έργου που αφορά την πιστοποίηση της κατάστασης των νερών στους ταμιευτήρες του Αώου και του Άραχθου (Πουρνάρι). Ειδικότερα, το έργο έχει τους εξής στόχους: ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - Ινστιτούτο Εσω τερικώ ν Υδάτω ν - 2
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Αώου και Πουρναρlου Την υδροβιολογική δ ιερεύνηση των ταμιευτήρων των Υ.Η.Σ. της ΔΕΗ Αώου και Πουρναρίου από φυσική, χημ ι κή και βιολογι κή άποψη. Τον προσδιορισμό των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στις λεκάνες απορροής των ποταμών Αώου κα ι Άραχθου, την καταγραφή των πηγών ρύπανσης και την εκτ ίμηση των ρυπαντικών τους φορτ ίων. Την εκτέλεση ι χθυολογ ι κής έρευνας με σκοπό την εξέταση των προοπτικών αλιευτικής και ιχθυοτροφικής αξιοποίησης των ταμιευτήρων. Με βάση αυτούς τους στόχους σχεδ ιάσθηκε και εκτελέσθη κε ένα πρόγραμμα μετρήσεων κα ι δειγματοληψ ιών στους ταμιευτήρες και στα ποτάμια που εκβάλλουν σε αυτούς. Σε όλες τις φάσεις του προγράμματος υπήρξε εποικοδομητική συνεργασ ία με τη Διεύθυνση Ε κμετάλλευσης Παραγωγής της ΔΕΗ και τις Διευθύνσεις των Υ.Η. Σ. Αώου κα ι Πουρναρ ίου, κα ι ειδ ι κότερα με τους κ.κ. Γ. Λέρη, Ι. Μαύρο, Κ. Ζιζά, Δ. Σούλτη κα ι Ν. Μπόκο, τους οποίους ευ χαριστούμε για την παροχή χ ρ ή σ ιμ ων πληροφοριώ ν, κατα λ ύ μ ατο ς, πλωτών μέσων κα ι τεχν ι κού προσωπ ι κού για επισ κευές εργαλείων κ αι υποβοήθ ηση των εργασιών πεδίου. Ευ χαριστούμε επίσης τους κ.κ. Χ. Παπαγ ι άννη, Κ. Καλοφύρη, Π. Ξυνόγαλο και Μ. Ξυνόγαλο γ ια τη συμμετοχή τους στις δειγματοληψίες και τη πολύπλευρη βοήθειά τους. Γ ια την παροχή στοιχε ίων σχετι κά με το ανθρωπογενές περ ιβάλλον των ποταμών Αώου και Άραχθου ευχαριστούμε τους εξής φορείς και Υπηρεσ ίες Δ/νσεις Κτηνιατρικής κα ι Δ/νσε ις Δασών lωαννίνων κα ι Άρτας, Κτηνιατρι κή Υπηρεσ ία Μετσόβου, Δινση Β ιομηχανίας lwa w ivwv, Υγειονομική Υπη ρεσία Άρτας, Στατιστική Υπηρεσ ία Αρτας, Γραφείο Προστασίας Φυ τών Ι ωαwίνων, Ενωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Άρτας κα ι ιδιαίτερα το Τμήμα Προγραμματισμού και Μελετών Άρτας του Υπουργείου Γεωργίας. Τέλος, ευχαρ ιστούμε τον επ. Καθηγητή κ. Γ. Αναστασά κη ( Π αν. Αθηνών ) γ ια την πα ροχή στο ιχε ίων σχε τι κά με τον ταμιευτήρα του Αώου. ΔΕΗ Ι ΕΚΘΕ - Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων 3
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Α ώου και Πουρναρίου 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Σε αντιστοιχ ία με τους στόχο υς του έργου, οι εργασίες εντάσσοντα ι σε τρ ε ι ς κύ ρι ες ενότητες, η μεθοδολογ ία των οποίω ν περιγράφετα ι παρακάτω. 2.1. Υδροβιολογική διερεύνηση Από τον Ο κτώβριο 1996 μέχρι το Δεκέμβριο 1997 ε κτελέσθη καν αποστολές σε διμηνια ία βάση στους ταμιευτήρες Αώου κα ι Πουρναρίου γιά μετρήσεις, επιτόπιους προσδιορ ισμούς και συλλογή των αναγκα ίων δειγμάτων γ ια μετέπειτα επεξεργασία στο εργαστήρ ιο. Η δειγματοληψία δ ιενεργε ίτο μ ε σκάφος που δ ιατίθετο από τους ΥΗΣ σταθμούς Αώου κα ι Πουραρίου της ΔΕΗ μαζί με το χειριστή του. Σε κάθε ταμιευτήρα επελέγησαν σταθεροί σταθμο ί γιά μετρήσεις ρουτίνας στη στήλη του νερού ( Ει κ. 1). Η επιλογή των σταθμ ών έγινε με βάση τα γεωμορ φολογ ι κά χαρα κτηριστ ι κά των ταμ ιευτήρ ων και τα αποτελέσ μ ατα προ καταρ κτι κής υδρογραφι κής έρευνας. Το βάθος κάθε σταθμού και το βάθος δειγματοληψίας ελέγχονταν μ ε τη χρ η σ ιμ οποί ησ η βυθομ έτρου. Ε κτός από τις δε ιγματοληψίες στους σταθμο ύς αυτούς έγ ι ναν μετρ ήσεις κα ι συλλογές υλικού σε μη σταθερ ή βάση στα ποτάμια που εκβάλλο υν στους ταμ ιευτήρες. Συνολι κά πραγματοποιήθη καν επτά αποστολές, κα τά τις εξής π εριόδους : Οκτώβριος - Νοέμ βριος 1996 Ιανουάριος 1997 Μάρτιος '97 Μάϊος '97 l ο ύ λι ο ς '97 Σεπτέμβριος - Οκτώβριος '97 Δεκέμ βρ ιος '97 Αρχ ι κός στόχο ς ήταν να συμπληρωθεί ένας ετήσ ι ο ς κύκλος μετρήσων. Επειδή η αποστολή του Οκτωβρ ίου - Νοεμβρίου 1996 ήταν διερευνητική κα ι ε ίχε σαν σκοπό την επιλογή των σταθμών, οι δειγματοληψ ίες που πραγματοποιήθη καν την περίοδο αυτή δεν είχαν μ ία ικανοπο ι ητική γεωγραφ ι κή κάλυψ η, ο ύτε περ ιέλαβαν όλο το εύρος των υδροβιολογ ι κών παραμ έτρων. Ο λόγος αυτός, μαζ ί με το γεγονός οτι ο ι δειγματοληψ ίες του Ιανουαρ ίου 1997 στον Αώο παρεμποδίσθη καν από δυσμενείς ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - Ινστιτο ύ το Εσω τερικών Υδάτων - 4
CTD & HORIBA Ο Δόγμα νερού χ Φυτοπλαγκτό & A.L - Ζωοπλαγκτό W*E Ν S Ι 1 K m Ι Εικόνα 1α. Σταθμοί δειγματοληψ ίας στον ταμιευτήρα του Αώου. Εκτός τη ς ακτογραμμής (στάθμη των 1343 m) δείχνεται κα ι η ισοβαθής των 10 m.
CΤD & HORIBA ο χ - Δε(γμα νερού ΦυτoπλcιVκτό & Α.Σ. ΖωΟΊΤλαγκτό _- Κολεντίνης Εικόνα 1β. Σταθμοί δειγματοληψίαςστον τα μ ι ευτή ρ α του Πουρναρίου.
Υφrσ τάμε νη κατάσταση στο υς τσμrε υ τήρες Αώο υ κω Πο υρναρίο υ καιρ ικές συνθήκες, επέβαλε τη συνέχιση των εργασιών πεδίο υ μέχρι το Δεκέμβ ριο 1997. Το πλάνο δειγματολη ψι ών ' ρ ο υ τ ίνα ς" περ ιλάμ βανε μετρήσεις των εξ ής φυσ ι κοχημι κών, χη μ ικών και β ιολογ ι κών παραμέτρων ( Πίνακα ς 1): Π ίνα κας 1. Μετρού μενες πα ρ ά μ ετ ρ οι στους ταμιευτήρες Αώο υ και Π ο υ ρ να ρ ίο υ ΦΥΣ Ι ΚΟΧΗ Μ Ι ΚΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ B IOΛO Γl KE Σ θερμο κρασία άλατα σβεστίου φυτοπλαγκτό αγωγιμότητα άλατα μαγνησίου ζωοπλαγκτό θολερότητα ν ιτρ ώ δ η αιωρούμενα σωματίδια Ph νιτρι κά διαλ. οξυγόνο φωσφορ ι κά διαφάνε ια χλω ρι όν τα Το είδος των μετρήσεων σε κάθε σταθμό δε ιγματοληψίας δε ίχνονται στον Π ίνα κα 2. Πίνακας 2. Σταθμο ί μ έτρησης φ υσ ι κοχη μ ι κών, χη μι κών και β ιολογ ι κών παραμέτρων σε κάθε ταμιευτήρα. Τα μιευτήρα ς Αώ ο υ Στα θμός Φυσικοχημικές Χημικές Βι ολογικές δειγμαροληψίας παράμετροι παράμετ ροι παράμετροι 1 + + + 2 + + + 3 + +.. 4 + + + 5.. +.. 6 + +.. 7 + + + 8 + +.. 9.. +.. 10.. +.. 11 + + + 12.. +.. 13 + + + ΔΕΗ Ι ΕΚΘΕ - Ivστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων - 7
Υφιστάμενη κατάσταση στο υς ταμιευ τήρες Αώου και Πουρνσρίου Πίνακας 2 (Συνέχεια) Ταμιευτήρας Πουρναρίου Σταθμός Φυσlκοχημικές Χημικές Βιολογικές δειγμαροληψίας παράμετροι παράμετροι παράμετροι 1 + + + 2 + +.- 3 + + + 4 + + + 5 + +.. 6 + + + 7 + + -- 8 + + + 2.1.1. Μελέτη φυσικών και φυσικοχημικών παραμέτρων Ο ι δε ιγματοληπτι κές αποστολές στους ταμιευτήρες του Αώου και Πουρναρ ίου σχεδ ιάσθη καν να συ μπίmο υν μ ε εποχές που θα επέτρεπαν να έχο υ μ ε στα αποτελέσματά μας τη μεγαλύτερη δυνατή δια κύμανση των διαφόρων φυσι κοχημι κών παραμέτρων, καθώς κα ι τις κυ ρία ρχες συ νθήκες κα ι καταστάσεις. Μετρ ήσεις φυσ ι κοχη μ ι κών παραμ έτρων ( θ ε ρ μ οκ ρασ ία, αγωγιμότητα, θολερότητα, ρη κα ι οξυγόνο ) πραγματοπο ιήθη καν σε 9 σταθμούς στον ταμιευτήρα του Αώου κα ι σε 8 στον ταμιευτήρα Πουρναρ ίου, σε όλη τη στήλη του νερού, με CTD Seacat ProfiIer of SeaBird Electronics Inc. Το ό ργανο ε ίναι ψηφ ι α κής κα τα γ ραφ ή ς με α κρ ίβεια O.01 C. Στο υς περισσότε ρους σταθ μούς εχρ ησιμοπο ιείτο κ αι ένα α κόμη όργανο ψηφια κής κα ταγρα φ ή ς, το Horiba, το οπο ίο ε ίνα ι κατάλλ η λο για μ ετρήσεις σε μι κρ ά βάθη ( μ έχ ρι 1Ο μ έτρ α) κα ι μετρά τι ς ίδ ι ες παρ αμέτρους. Ωστόσο, έ γινε δυνατό να υ πολογισθ ούν παρ ά μ ετρο ι κα ι από βαθύτε ρα στρώματα νε ρο ύ μ ε τη χρ ησιμ οποίηση δειγματοληπτι κής φιάλης γι α τον εγκλωβι σμ ό και ανά ληψη στην επιφ άνεια όγκου νερού από συγ κεκριμένα βάθη στον οποίο γίνονταν οι μετρήσεις. Ολα τα δεδομ ένα επεξεργάστη καν από ηλεκτρ ονικό υπολογιστή. Στον Αώο, κατά τι ς προκα τα ρκτικές δειγματολη ψίες του Ο κτω βρίου - Νοεμ βρίου 1996 πάρθη καν μετρήσε ι ς μόνο σε τρείς σταθμ ούς μ ε CTD (3, 7 κα ι 11). Τον Ι ανο υά ρι ο 1997, λόγω κακοκα ιρία ς μετρήθη κε μ όνο ένα ς στα θ μό ς (11). Τον ΔΕΗ / ΕΚΘΕ Ινσ τιτο ύτο Εσω τερικών Υδάτω ν 8
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Αώου και Πουρναρίου Μάρτιο, lούλιο και Σεπτέμβρ ιο του 1997 οι μετρήσεις ολοκληρώθηκαν κα ι στους 9 σταθμούς του τα μ ι ευτή ρα αλλά σε ορ ισμένες περ ι όδου ς υπήρξαν προβλήματα με τους α ισθητήρες του ρη κ αι του οξυγόνου, γεγονός που επέβαλε την απόρριψη μίας σειράς μετρήσεων των παραμέτρων αυτών. Ωστόσο, ενδεικτικές τιμές των παραμέτρ ων αυτών γι α το επιφανεια κό στρ ώμα νε ρ ο ύ ( μ έχ ρ ι 1Ο μ βάθος ) είναι διαθέσιμα από μετρ ήσε ις του οργάνου Horiba. Τον Μάϊο 1997 η δειγματοληψία έγινε μόνο με το Horiba, λόγω επισκευής το υ CTD. Τέλος, το Δεκέμβριο του 1997 δεν έγιναν μετρήσεις λόγω κακών καιρικών συνθηκών που δεν επέτρεψαν τη χρησ ιμ οπ οίη σ η του σκάφους. Στο Πουρνάρι, κατά τι ς προ καταρ κτι κές δε ιγματολη ψ ίες του Ο κτωβρίου Νοεμβρίου 1996 πάρθηκαν μετρήσεις με CTD μόνο στους σταθμούς 1, 4, 6 και 7. Στις υπόλοιπες δειγματοληπτι κές περ ιόδους πραγματοποιήθη καν μετρήσε ις κα ι στους 8 σταθ μο ύς του τα μι ευτ ήρα σ ύμ φωνα με το πρόγραμμα, εκτός από το μήνα Μάϊο, που η δειγματοληψία έγινε με μόνο μ ε το Horiba. Ωστόσο, σε ορ ισμένες περιόδους δεν υπήρξαν αξιόπιστα στοι χεία ρη κα ι οξυγόνου από το CTD, λόγω των προβλημάτων πο υ προαναφέ ρθ η κα ν. Επιπρόσθετα, από το Μάρτιο 1997, μετριόταν σε ορ ισμένους σταθμούς (Αώο ς: 1, 2, 4, 7, 11 κα ι 13. Πουρνάρι : 1, 3, 4, 6 κα ι 8) η διάδοση του φωτός με την εξέταση της δ ιαφάνειας του δίσκου Secchi. 2.1.2. Μελέτη χημικών παραμέτρων Οι χη μικές αναλύσεις περ ιλάμβαναν μετρήσ εις των αλάτων ασβεστίου και μ αγν η σ ίο υ, κα ι τω ν ν ιτρω δών, ν ιτ ρι κών, φωσφ ο ρι κών κα ι χλω ρ ι όντω ν σε 13 σταθμούς του ταμιευτήρα του Αώου κα ι σε 8 σταθμούς το υ Πουρναρίου. Αρχικά, η συλλογή των δει γμάτων γινόταν από δύο σημε ία της υδάτινης στήλης, την επιφάνε ια κα ι πλησίον το υ πυθμ ένα, αλλά από το Μ άϊο 1997 προστέθη κε δειγματοληψ ία κα ι στα 20 μέτρα βάθος από την επιφάνε ια γ ια καλύτερη ερμηνεία των αποτελεσμάτων μεταφοράς των ρύπων. Τα δείγματα μεταφέρονταν στο εργαστή ριο του Ινστιτούτου Εσωτερ ι κών Υδάτων υπό συνθή κες ψ ύ ξης για τις απα ιτούμενες αναλύσε ις. Π ριν από την ανάλυση γ ινό ταν δ ιήθ ηση των δε ιγμ άτων για την απομά κρυνση των α ι ωρούμενων σωματιδίων. ΔΕΗ Ι ΕΚΘΕ -Ινστιτο ύτο Εσωτερικών Υδάτω ν - 9
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Αώου και ΠουρναρΙου Η ολι κή σκληρότητα, η συ γ κέντρωση το υ Ca++ κ αι του Mg ++ καθώς κα ι η αλ καλι κό τητα ( HC0 3, C0 3 ) μετρήθη καν με τι τλ ο δ ό τ η σ η (α υ τό μ α το ς τιτλοδότης ΤΙΜ 900 της Radiometer). Οι υπόλοιπες αναλύσεις ( Ν -Ν0 3, Ν-Ν0 2, Ν-ΝΗ 3, ρ, ΡΟ., CI ), έγιναν φασματομ ετρ ι κά με τις τυποποιη μ ένες μεθόδο υς της Hack (DR 2000). 2.1.3. Μελέτη βιολογικών παραμέτρων 2.1.3.1 Φυτοπλαγκτό Το δείγμα γ ια την εκτίμηση της σύστασης του φυτοπλαγκτού λαμβανόταν επ ι φανεια κά από ορ ισμ ένους σταθμο ύ ς με ε ιδ ι κή δε ιγματολ ηm ι κή φι άλη. Η ποσότητα νερ ο ύ από 2 έως 10 λίτρα νερού, ανάλογα με την εκτιμούμενη πυ κνότητα οργανισμ ών. Η πύ κνωση του δείγματος επ ιτυγχάνετο με φιλτράρ ισμα σε δ ίχτυ Hydrobios με μάτι 30 μm. Η δ ια τήρηση των ο ργανισμών γινόταν μ ε την πρόσθεση 2-3 σταγόνων πυ κνού δ ιαλύματος Lugol ανά λίτρ ο νερού του δείγματος. Η εξέταση το υ δε ίγματος έγινε στο εργαστήριο με τη βοήθεια ανάστροφου μ ι κροσκοπ ίου WILD Μ4 0. Εγινε προσπάθε ια ε κτίμησης της ποσότητας του φυτοπλαγκτού με φασματοφωτομετρι κό προσδιορ ισμό της χλω ροφ ύλλη ς πο υ στηρίζεται στη μέτρησ η τη ς απορρ όφησης σε ει δ ι κά επιλεγ μένα μ ή κη κύ μ ατο ς. Ωστόσο, ένας μεγάλος αριθμός δε ιγμάτων που συνελέγη σαν από τους δύο ταμιευτήρ ες υπέστησαν αλλοίωση λόγω βλάβης του ψυ κτι κού χώρου συντήρησης και τα δεδο μένα δεν θεωρήθ η καν αρ κετά αξιόπ ι στα για τελική παρο υσίαση. Σε ένα ή δύο σταθμούς από κάθε τα μι ε υτ ή ρ α γινόνταν στρωματοπο ιημένες δειγμ ατολ η ψ ίες ανά 5 m μ ε τη βοήθεια δε ιγ μ α τοληm ική ς φ ι άλης με σκοπό την περιγραφή της κατακό ρ υ φ η ς κατανο μ ή ς των φυτοπλαγκτονι κών οργανισμ ών. 2.1.3.2. Ζωοπλαγκτό Μικροζωοπλαγ κτό Η δειγματολη ψ ία του μ ικ ροζωοπλαγκτού γινόταν μ ε επ ι φανεια κό δείγμ α νερο ύ συγ κε κριμμένου από συγ κε κρ ιμένους σταθμο ύς (Τα μ ι ε υ τ ή ρ α ς Αώου : σταθμο ί 1, 2, 4,7,11,13. Ταμιευτήρας Πουρναρίου: σταθμοί 1, 3, 4, 6, 7). Η ποσότητα νερού δ ι αφοροπο ιόταν (5 έως 10 λίτρα), ανάλογα με την πυκνότητα των οργανισμ ών στο ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - Ινσ τιτο ύ το Εσω τερικών Υδάτων - 10
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευ τήρες Αώου και Πο υρναρίου δείγμα. Η πύκνωση των οργανισμών του δείγματος γινόταν με ένα μικρό κωνικό δ ίχτυ με άνοιγμα ματιού 30 μm. Για τη διατήρηση των οργανισμών προστίθεντο 3 σταγόνες πυκνής φορμόλης σε 200 ml δείγματος. Η εξέταση των δειγμάτων έγινε στο εργαστήριο με τη βοήθεια στερεοσκοπίου. Στον ταμ ιευτήρα του Πουρναρίου ειδ ικότερα εξετάσθηκε και η κατα κόρυφη κα τανο μ ή των λαρβών του μυδιού Dreissena po/ymorpha. Οι λάρβες του μυδιού αυτού αποτελούν βασικό συστατικό του ζωοπλαγκτού του ταμιευτήρα αυτού και η μελέτη της εποχιακής και κατακόρυφης κατανομής τους αποκτά ιδιαίτερη σημασία, γιατί αυτές εισέρχονται στ ις ψυκτικές εγκαταστάσεις του υδροηλεκτικού σταθμού κα ι αναmύσσονται σε ενήλικα άτομα, προξενώντας πρόβλημα στη λειτουργία της μονάδας. Για τον προσδιορισμό της κατακόρυφης κατανομής των λαρβών του μυδιού αναλύθηκαν τα δείγματα των στρωματοποιημένων δειγματοληψιών του φυτοπλαγκτού και υπολογίσθη καν οι συγκεντρώσεις λαρβών σε κά θε βάθος. Μέσο-μακροζωοπλαγκτό Η δειγματοληψία του μέσου-μακροζωοπλαγκτού γινόταν με διαγώνια σύρση ενός κωνι κού διχτυού (δ ι α μέτρο υ 45 cm κ αι ανο ίγματος ματιού 132 μm) εφοδιασμένου με κατάλληλα βαρύδια για να είναι δυνατή η βύθισή του. Σε κάθε σύρση σημειώνονταν η τα χύτητα του σκάφους κατά προσέγγιση (m/sec), ο χρόνος σύρσης (sec), και το βάθος του σταθμού (m). Οι σταθμοί δε ιγματοληψίας ήταν οι ίδ ιοι με αυτούς που γινόταν δειγματοληψία μικροζωοπλαγκτού. Οι οργαν ισμο ί διατηρούνταν σε διάλυμα φορμόλης 2-3%. Στο εργαστήριο γινόταν ποιοτικός έλεγχος το υ δείγματος γ ια τη σύσταση των ειδών καθώς και ποσοτικός προσδιορισμός της αφθονίας κά θ ε είδους σε ένα μέρος του δείγματος. Ακολουθούσε υπολογισμός της βιομάζας του δείγματος με ζύγιση μετά από ξήρανση σε 40 C για 72 ώρες. Τα δεδομένα αφθονίας ειδών και βιομάζας κάθε σταθμού μετατρέπονταν σε τιμές ανά κυβι κό μέτρο νερού μετά από υπολογισμό του συνολι κού όγκου νερού που διηθήθηκε κατά τη σύρση. Ο υπολογισμός αυτός έγινε με βάση τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του διχτυού και το χρόνο - ταχύ τη τα σύρσης. ΔΕΗ / ΕΚΘΕ -Ινστιτο ύτο Εσωτερικώ ν Υδάτων - 11
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Αώου και Πουρ ναρίου 2.1.3.3. Προσδιορισμός αιωρούμενων σωματιδίων Τα δε ίγματα νερού για τον προσδιορισμό των αιωρούμενων σωματιδίων (Α Σ) λαμβάνονταν με δειγματοληmική φιάλη από την επιφάνεια και το βυθό από τους σταθμούς στους οποίους γινόταν μελέτη του πλαγκτού (Ταμιευτήρας Αώου : σταθμοί 1, 3, 4, 6, 8, 11, 13. Ταμ ιευ τήρας Πουρναρίου : σταθμοί 1, 3, 4, 6, 7). Η ποσότητα του νερού εποίκιλλε από 0,1 έως 5,0 λίτρα, ανάλογα με τη θολερότητα του δείγματος. Τα δείγματα διατηρούνταν σε φορητό ψυγείο μέχρι την επιστροφή στο εργαστήριο, οπότε ελάμβαναν χώ ρα οι εξής εργασίες : α ) Υπολογισμός συνολικής μάζας Αρίθμηση των φίλτρων υαλοβάμβακα (Whatman GF/C των 0,45 μm) Τοποθέτηση των φ ίλτρων σε κλίβανο σε θερμοκρασ ία 500 C για 12 h Πλύσιμο των φίλτρων μ ε απεσταγμ ένο νερό Μεταφορά των φίλτρων με ξηραντήρα και τοποθέτησή τους σε αλουμινόχαρτο για στέγνωμα σε κλίβανο στους 75 C για 1 ώρα Τοποθέτηση των φ ίλτρων με το αλουμ ινόχαρτό του ς σε ξηραντήρα μέχρ ι να κρυώσουν Ζύγιση των φίλτρων Τοποθέτηση των φίλτρων σε ηλεκτρική συσκευή διήθησης κενού Buchner του ενός λίτρου κα ι φ ιλτράρ ισμα μίας ογκομετρημένης ποσότητας νερού (από 1 έως 5 λ ίτρα, ανάλογα με το δε ίγμα) με μ ι κρή πίεση (όχ ι μεγαλύτερη από 0,5 Atm) Ξέπλυμα του φίλτρου 2 φορές με σχετικά μικρή ποσότη τα απεσταγμένου νερού (προσέχοντας συγχρόνως να γίνει και το ξέπλυμα του κυλίνδρου) Στέγνωμα των φίλτρων σε κλίβανο στους 75 C για 1 ώρα Τοποθέτηση των φ ίλτρων σε ξηραντήρα κα ι ζύγ ισμα, κα ι υπολογισμός της συνολι κής μάζας σύμφωνα μ ε τον τύπο : Αιωρούμενα Σωματίδια = W 2 - W 1 Ι ν (mg / lit) W 1 = αρχι κό W 2 = τελικό βάρος (βάρος φίλτρου) βάρος (βάρος αιωρουμένων σωματιδίων + βάρος φίλτρου) ν = όγ κος νερού (σε λίτρα ) ~) Διαχωρισμός οργανικών κα ι ανόργανων αιωρούμενων σωματιδίων Τα φίλτρα που προέρχονται από την προηγούμενη διαδικασ ία τοποθετούντα ι ξανά σε κλ ίβανο σε θερμο κρασ ία 500 C για 12 h. ΔΕΗ Ι ΕΚΘΕ - Ινσ τιτο ύ το Εσωτερικώ ν Υδάτων - 12
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευ τήρες Αώου και Πουρναρίου Τα φίλτρα αφήνονται να κρυώσουν μερικώς κα ι στη συνέχεια μεταφέρονται σε ξηραντήρα και ζυγίζονται. Η ποσότητα των οργαν ικών υλι κών προ κύmει από τη διαφορά του βάρους αυτού από το μικτό βάρος, ενώ το βάρος των ανόργανων υλι κών προκύπτει από την αφαίρεση του βάρους του φ ίλτρο υ από το πρ ο η γο ύ μ ενο βάρος, σύμφωνα με τους τύπους: Οργανικά αιωρούμενα σωματίδια = W2 - W 3 Ι V (mg I Ii Ι ) Ανόργανα αιωρούμενα σωματίδια = W 3 - W 1 Ι V (mg IIiΙ) W 1 = βάρος φίλτρου W 2 = βάρος οργαν ι κώ ν και ανόργανων σωματιδ ίω ν + βάρος φίλτρου W 3 = βάρος μετά τη ξήρανση ( βά ρ ο ς ανόργανων σωματιδίων + βάρος φ ίλτρου Παρατήρηση : Η ελάχιστη προσδιοριζόμενη ποσότητα ε/ναι περ/που 0,06 mg/lit για δε/γματα νερού των 5 IiΙ. 2.1.4. Αλ/ες εργασίες Ε κτός από τις παραπάνω εργασίες που ε κτελούνταν σε σταθερή βάση, διενεργούνταν περιοδικά μετρήσε ις και συλλογές υλικού στα ποτάμια που εκβάλλουν στους ταμιευτήρες. Οι μετρήσεις που αφορούσαν φυσικές και χημικές παραμ έτρους (θερμο κρασ ία, αλκαλ ι κότητα, αγωγιμότητα, οξυγόνο) γίνονταν με τη χρησιμοπο ίηση του καταγρ α φικο ύ οργάνου Horiba. Δειγματοληψ ίες που αφορούσαν την ασπόνδυλη πανίδα διενεργήθηκαν μόνο στον Αώο σε ορ ισμ ένες εποχές του έτους κ αι περιέλαβαν τη σύλληψη υδρόβιων εντόμ ων κ αι άλλων β εν θι κών οργανισμ ών, κυ ρίω ς στα ποτάμ ια που ε κ βάλλουν στον ταμιευτήρα. Τα δείγματα συλλ έγονταν με ειδ ι κές απόχες και άλλες μεθόδους και συντηρούνταν σε διάλυμα φορμόλης. Η αναγνώριση έγινε μετά από χ ρώ ση με rose bengal κα ι τη βοήθεια διχοτομι κών κλ ε ιδών. Τέλος, έγινε μία περιγραφή των υδρογεωχημικών χα ρακτη ρ ι στικών των δύο ταμιευτήρων με βάση τα υδρολογ ι κά δεδομένα του παρόντος προγράμματος και τη ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - Ινσ τιτο ύτο Εσωτερικώ ν Υδάτω ν - 13
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Α ώου και ΠουρναρΙου χρησιμοποίηση βιβλιογραφικών αναφορών πάνω στη γεωλογ ία των λεκανών απορροής των ποταμών Αώου και Άραχθου. 2.2. Ανθρωπογενείς δραστηριότητες και επιδράσεις Οι εργασίες για τη μελέτη των ανθρωπογενών επιδράσεων περιέλαβαν : Επισκέψεις σε τοπικές υπηρεσίες κα ι φορείς γιά τη συλλογή δεδομένων σχετικά με το ετήσιο υδατικό ισοζύγ ιο κα ι τι ς αυξομειώσε ις της στάθμης του νερού, τις σημερινές ή σχεδιαζόμενες χρήσεις νερού, τις δραστηριότητες που ασκούνται στην ευρύτερη περιοχή, το είδος και το βαθμό ρύπανσης που πιθανόν να προέρχεται από αυτές τις δραστηρ ιότητες, το επίπεδο αλιευτικής εκμετάλλευσης, την απασχόληση κα ι την κοινωνική κα ι οικονομι κή κατάσταση των παραλίμνιων περιοχών, κλπ. Επιτόπια καταγραφ ή των ρυπογόνων εστ ιών κ αι ε κτ ίμηση του ρυπαντ ι κού τους φορτίου, σύμφωνα με δεδομένα που συλλέγονται με επισκέψεις στις λεκάνες απορροής των ποταμών και τη χρ η σ ιμ οπ οίησ η στο ιχείων που διατίθενται από τι ς αρμόδιες υπηρεσ ίες κα ι φορε ίς. Αναζήτηση δευτερογενών στοιχείων από προηγούμενες μελέτες σχετικά με τη γεωμορφολογία των περ ιοχών, τα φυσικοχημ ι κά χαρα κτηρ ιστι κά κα ι την ποιότητα των νερών, το επίπεδο ρύπανσης, κλπ., τόσο στους ταμ ιευτήρες, όσο και στους ποταμούς που εκβάλλουν σε αυτούς. 2.3. Ιχθυολογική διερεύνηση Οι αλιευτικές εργασίες συνδυάσθηκαν με αυτές της υδροβιολογικής διερεύνησης και έγιναν στα ίδια χρο νι κά διαστήματα. Στόχος των εργασιών αυτών ήταν να μελετηθούν η σύσταση κα ι αφθονία των ιχθυ οπλ ηθ υ σμών των δύο ταμιευτήρων κα ι των ποταμών που εκβάλλουν σε αυτούς, καθώς και βασικές παράμετροι της β ιολογίας και οικολογίας τους. Εμφαση δόθηκε (α) στην εξέταση της διατροφής κα ι των τροφικών σχέσεων των ειδών με σκοπό τη διερεύνηση των δυνατοτήτων εμπλουτισμών και τονώσεων, και (β) στη μελέτη των περιόδων και πεδίων αναπαραγωγής των διαφόρων ειδών με σκοπό τη διατύπωση προτάσεων αλιευτι κής δ ιαχείρισης. Το πλάνο εργασιών πεδ ίου περιλάμβανε αλιε ία με τη συνεργασ ία του προσωπικού της ΔΕΗ, κα ι ενίοτε τοπ ι κών ψα ρ άδων, κ αι τη χρησιμοποίηση σκαφ ών πο υ ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων - 14
Υφιστάμε νη κατάσταση στους ταμιευ τήρες Α ώου και Πουρναρίου διατέθησαν από τη ΔΕΗ. Χρησιμοποιήθηκαν μανωμένα επαγγελματικά δίχτυα, αλλά και πειραματι κά δ ίχτυα " κρυ σταλι ζέ". Δεδομένου ότι τα δίχτυα αυτά δεν αλιεύουν γόνο και ψάρια μικρού σωματι κού μεγέθους, πραγματοποιήθηκε επιπρόσθετη αλιεία στα ποτάμια και ρέματα που εκβάλλουν στους ταμιευτήρες με τη χρησιμοπο ίηση ερευνητι κών εργαλείων (δίχτυα, γρίππος, απόχες, δίχτυ γόνου, ηλεκτραλιε ία, κλπ ). Σε κάθε περίmωση καταγρ άφ ον ταν τα χαρα κτηριστι κά των βιοτόπων που απαντούν τα διάφορα είδη ψαρ ιών ή τα διάφορα οντογενετικά στάδια αυτών προκειμένου να εκτιμηθούν ΟΙ οικολογικές τους απαιτήσεις και τα υποστρώματα της αναπαραγωγής για κάθε είδος. Για τη δειγματοληψία της κα ρ α β ίδα ς, που στον ταμιευτήρα του Αώου απαντά σε σημαντική αφθονία, κατασκευάσθηκε ειδικό συρόμενο εργαλείο τύπου δράγας. Ολες οι λάρβες και τα νεαρά ψάρια, καθώς κα ι τα ενήλικα ψάρια μικρού σωματικού μεγέθους, διατηρούνταν σε φορμόλη για μετέπε ιτα εργαστηριακή εξέταση. Ολα τα ενήλικα ψάρια μεγάλου σωματικού μεγέθους ζυγίζονταν στο πεδίο και μετρούνταν το ολικό μήκος (ΤΙ), το σταθερό μήκος (SL) και το μεσοουραίο μήκος τους (FL), όλα σε mm. Στην καραβίδα μετρήθηκε το μήκος του κεφαλοθώρακα σε mm. Παράλληλα λαμβάνονταν ι κανοποι η τι κό δε ίγμα ατόμων από κάθε είδος για εργαστηριακές εξετάσεις. Οι εργαστηριακές εξετάσεις, όσο αφορά τα ενήλικα, περιλάμβαναν την ανάλυση του περιεχομένου του πεmικού σωλήνα, τον προσδιορισμό της κατάστασης γεwητικής ωριμότητας, και τον υπολογισμό του δείκτη ευρωστίας, του γοναδοσωματικού δείκτη και διαφόρων σχέσεων. Σε κάθε άτομο μετρούνταν τα: ΤΙ, SL κα ι FL σε mm, το ολικό βάρος σώματος (TW) σε g, το καθαρό βάρος σώματος (NW) σε 9 κα ι το βάρος γονάδων (GW) σε g. Η σχέση μεταξύ ολικού μήκους και ολικού βάρους σώματος υπολογίστηκε με βάση το εκθετικό μοντέλο TW=a(TL)b, το οποίο ισχύει για τα περ ισσότερα είδη ψαριών (Tesch 1968). Η σχέση ολ ικού μή κους κ αι μεσοουραίου μήκους υπολογ ίστηκε από το γραμμι κό μοντέλο FL=b(TL)+a. Ο γοναδοσωματικός δείκτης (GSI) υπολογίστηκε ως το επί τοις εκατό ποσοστό του βάρους των γονάδων στο καθα ρό βάρος σώματος, ξεχωρ ιστά για τα αρσενικά και θηλυκά άτομα, σύμφωνα με τον τύπο : GSI= GWx100/NW. (Nikolsky 1963). Με το γοναδοσωματικό δείκτη εκτιμάται η διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου και η αναπαραγωγική στρατηγ ι κή των ειδών. ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - IvarIToOro Εσω rερικώ ν Υδάrω ν - 15
Υφιστάμενη κατάσταση στους ταμιευτήρες Αώου και Πουρναριου Από μέρος το υ δείγματος ψαριών αφαιρέθη κε ο πεmικός σωλήνας κα ι έγ ινε ανόλυση του περιεχομένου του με στό χο την εύρεση της σύνθεσης της τροφής των μελετού μενων ειδών, σε εποχια κή βάση. Οσο αφορά τις προνύμφες και τα νεαρό άτομα, οι εργαστηριακές ε ξετόσεις περιλό μ βαναν μετρ ήσεις τυπ ι κών παρα μ έτρ ων (Τ Ι, SL και FL σε mm, TW σε g), συστημ α τι κή αναγνώριση των ατόμ ων, μορφολογ ι κή κα ι μορφομετρι κή περιγραφή των νεαρών σταδ ίων ζω ή ς των ειδών και υπολογισμό των σχέσεων μήκουςβόρους. Η εκτίμ ηση των αναπαραγωγ ι κών περιόδων έγ ινε κυ ρίως μ ε την παρα κολούθηση της εμφόνισης κα ι της εποχιακής διαδοχής των ιχθυολαρβών και επ ι κουρι κό με τη μελέτη του ετήσιου αναπαραγωγι κού κύκλο υ. ΔΕΗ / ΕΚΘΕ - Ινστιτού το Εσω τερικώ ν Υδάτω ν - J6