ΠΡΟΤΥΠΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΚΤΙΡΙΑ ΣΧΕΔΟΝ ΜΗΔΕΝΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ (NZEB) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ H κατασκευή κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (NZEB) μετά το 2020 αποτελεί στόχο και ταυτόχρονα υποχρέωση που έχει τεθεί από την Ευρωπαική Ένωση μέσω της Οδηγίας 2010/31/EU για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και τη συμμόρφωση της ελληνικής νομοθεσίας μέσω του Νόμου 4122 για την Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων Εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου και λοιπές διατάξεις 19/2/2013 Αρ.Φύλλου 42. Καθορίζεται ότι τα κράτη-μέλη οφείλουν να δημιουργήσουν πλάνα δράσης προκειμένου να αυξηθεί ο αριθμός των κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης και να αναπτύξουν στρατηγικές ώστε να προωθήσουν την μετατροπή των κτιρίων σε NZEB. Η επίτευξη υψηλών ενεργειακών στόχων προυποθέτει ολιστική προσέγγιση σχεδιασμού, κατασκευής και λειτουργίας του κτιρίου λαμβάνοντας υπόψη τον κύκλο ζωής και την ανάλυση κόστους. Συνεπώς απαιτείται μια διεπιστημονική αντιμετώπιση απο μία εξειδικευμενη ομάδα η οποία θα συνεργάζεται και θα αλληλεπιδρά καθ όλη τη διάρκεια του έργου από τα πρώιμα στάδια έως την τελική παράδοση και χρήση. Αυτή η διαδικασία περιγράφει τις αρχές του Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού η εφαρμογή του οποίου προτείνεται με το παρόν έγγραφο, ως ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης αντίστοιχων έργων. Ακολουθεί αναφορά στη σχετική νομοθεσία (Παράρτημα 1), οι βασικές αρχές του Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού (Παράρτημα 2), οδηγίες υλοποίησης ΟΣ (Παράρτημα 3), τα παραδοτέα ανά σχεδιαστική φάση (Παράρτημα 4) και οι προδιαγραφές της σχεδιαστικής ομάδας (Παραρτημα 5). ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η εφαρμογή της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων (EPBD) στην Ελλάδα αποτελεί συνολική ευθύνη του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ). Ο νόμος για τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της EPBD εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο τον Μάιο 2008 (Νόμος 3661). Για την εφαρμογή της EPBD, μια υπουργική απόφαση για τον νέο «Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης των Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), έχει εκδοθεί τον Απρίλιο του 2010 (υπουργική απόφαση Δ6 / Β / 5825 ΦΕΚ 407). Τέλος το προεδρικό διάταγμα που απαιτείται για τον καθορισμό των προσόντων και την κατάρτιση των ενεργειακών επιθεωρητών δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ τον Οκτώβριο του 2010 (Π.Δ. 100 / NG177). Η πλήρης εφαρμογή άρχισε τον Ιανουάριο του 2011, για όλους τους τύπους και χρήσεις των, σε νέες ή υπάρχουσες κατασκευές που υφίστανται ριζική ανακαίνιση. Η εφαρμογή και ο ποιοτικός έλεγχος γίνεται από την Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ενός δημόσιου φορέα που υπάγεται στο Υπουργείο και που 1
συστάθηκε για το σκοπό αυτό. Ο ΚΕΝΑΚ τελεί υπό αναθεώρηση και η νέα έκδοση αναμένεται να εκδοθεί μέχρι το τέλος του 2014. Οι ενεργειακές επιθεωρήσεις που επιβάλλονται από τον ΚΕΝΑΚ επικεντρώνονται σε αρχιτεκτονικές, κατασκευαστικές, θερμικές και τεχνικές παραμέτρους και όχι στη διαδικασία σχεδιασμού. Τα κτίρια Σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης (NZEB) εισήχθηκαν στην εθνική νομοθεσία, με τροποποίηση, τον Ιούνιο του 2010 και συμπίπτουν με τον ακριβή ορισμό της EPBD. Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνεται και στην Οδηγία 2010/31 / ΕΕ (αναδιατύπωση EPBD) που έχει υιοθετηθεί από την ελληνική νομοθεσία για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων- Εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31 / ΕΕ (Νόμος Αριθμός 4122, ΦΕΚ 42) του Φεβρουαρίου 2013. Ο νόμος ορίζει ότι μετά από την 1 η Ιανουάριου του 2019, κάθε νέο κτίριο του δημόσιου τομέα θα πρέπει να είναι NZEB. Η υποχρέωση αυτή ισχύει επίσης και για όλα τα νέα κτίρια που θα κατασκευαστούν μετά την 1η του Ιανουαρίου 2021. Σύμφωνα με την Οδηγία, «κτίριο με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας» ορίζεται το κτίριο με πολύ υψηλή ενεργειακή απόδοση, προσδιοριζόμενη σύμφωνα με τα εξής: Α)τα ακόλουθα πραγματικά θερμικά χαρακτηριστικά του κτιρίου (συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών χωρισμάτων του: i)θερμοχωρητικότητα, ii)μόνωση, iii)παθητική θέρμανση, iv)στοιχεία ψύξης και v)θερμικές γέφυρες Β)εγκατάσταση θέρμανσης και παροχή ζεστού νερού, συμπεριλαμβανομένων των χαρακτηριστικών των μονώσεών τους Γ)εγκαταστάσεις κλιματισμού Δ)φυσικό και μηχανικό αερισμό, που μπορεί να περιλαμβάνει και την αεροστεγανότητα Ε)ενσωματωμένη εγκατάσταση φωτισμού (κυρίως στον τομέα που δεν αφορά την κατοικία) ΣΤ)σχεδιασμό, θέση και προσανατολισμό του κτιρίου, περιλαμβανομένων των εξωτερικών κλιματικών συνθηκών Ζ) παθητικά ηλιακά συστήματα και ηλιακή προστασία Η) κλιματικές συνθήκες εσωτερικού χώρου στις οποίες περιλαμβάνονται οι επιδιωκόμενες συνθήκες εσωτερικού κλίματος Θ) εσωτερικά φορτία Η σχεδόν μηδενική ή πολύ χαμηλή ποσότητα ενέργειας που απαιτείται θα πρέπει να συνίσταται σε πολύ μεγάλο βαθμό σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, περιλαμβανομένης της παραγομένης επιτόπου ή πλησίον του κτιρίου. Τα κτίρια NZEB εισάγονται επίσης στον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό Νόμος 4067/2012 (ΦΕΚ Α 79/9.4.2012) στο Άρθρο 25 του οποίου παρέχονται τα εξής κίνητρα για τη δημιουργία κτιρίων ελάχιστης ενεργειακής κατανάλωσης 1. Κτίρια κατηγορίας A+ ελάχιστης δυνατής κατανάλωσης ενέργειας μέσω συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας, μονάδων Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Αποδοτικότητας (ΣΗΘΥΑ), και συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, έχουν κίνητρο αύξησης του σ.δ. κατά 5 %. 2
2. Ειδική αύξηση του σ.δ. κατά 10 % προσφέρεται σε κτίρια ελάχιστης ενεργειακής κατανάλωσης που παρουσιάζουν παράλληλα εξαιρετική περιβαλλοντική απόδοση. Τα κτίρια αυτά θα πρέπει να παρουσιάζουν ετήσια πρωτογενή ενεργειακή κατανάλωση για θέρμανση, κλιματισμό, φωτισμό, αερισμό και ζεστό νερό χρήσης κάτω των 10 kwh/m2/έτος Καθορίζεται ότι τα κράτη-μέλη οφείλουν να δημιουργήσουν πλάνα δράσης προκειμένου να αυξηθεί ο αριθμός των κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης και να αναπτύξουν στρατηγικές ώστε να προωθήσουν την μετατροπή των κτιρίων σε NZEB ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός (ΟΣ) αποτελεί την πλέον κατάλληλη προσέγγιση για τη μείωση της πολυπλοκότητας του σχεδιασμού και για τη διευκόλυνση της αλληλεπίδρασης των μελών της σχεδιαστικής ομάδας, προτείνοντας τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων (του πελάτη, του αρχιτέκτονα, των μηχανικών και των άλλων συμβούλων, και αν είναι δυνατόν και των χρηστών) από τις αρχές της σχεδιαστικής διαδικασίας, με σκοπό την επίτευξη υψηλών ενεργειακών/ περιβαλλοντικών φιλοδοξιών. Συγκεκριμένα ο ΟΣ : Α. Αντιμετωπίζει το κτίριο σαν σύνολο πολλών παραμέτρων (ανάλυση κύκλου ζωής) με σκοπό την αναγνώριση της σύνδεσης των στόχων του έργου. Β. Τονίζει τη σπουδαιότητα της αρχικής φάσης σχεδιασμού, μετατοπίζοντας το φόρτο εργασίας σε αυτήν, καθώς σε αυτό το στάδιο προσφέρεται η ευκαιρία παρεμβάσεων στο χαμηλότερο κόστος. Γ. Απαιτεί τη συμμετοχή και τη συνεργασία του ιδιοκτήτη, των επενδυτών, της σχεδιαστικής ομάδας και, όπου είναι εφικτό, των τελικών χρηστών καθ όλη τη διάρκεια και σε όλα τα στάδια της διαδικασίας υλοποίησης του έργου. Δ. Καθορίζει σαφείς στόχους και διασφαλίζει την επίτευξή τους καθώς βασίζεται σε συστηματική αξιολόγηση των προτάσεων και τεκμηριωμένες επιλογές. 3
Εικ.1 Ο φόρτος εργασίας της διαδικασίας του ολοκληρωμένου σχεδιασμού Παράρτημα 3: ΟΔΗΓΙΕΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ο μελετητής καλείται να ακολουθήσει τα παρακάτω, όσον αφορά στην υλοποίηση του έργου : 1. Κατά την ανάπτυξη και την αρχική φάση του έργου θα πρέπει να πραγματοποιούνται συναντήσεις όπου θα καθορίζονται οι απαιτήσεις του πελάτη, οι οριακές συνθήκες, η θέση στόχων, τα κρίσιμα σημεία και τα παραδοτέα των διαφόρων βημάτων καθώς και η συμβάσεων μεταξύ των συνεργατών κλπ. 2. Κατά την σχεδίαση θα πρέπει να γίνει προσεκτική επιλογή διεπιστημονικής ομάδας ειδικών που θα συνεργάζονται στενά, επαναπροσδιορίζοντας, ανάλογα με τις συνθήκες και τα προβλήματα που προκύπτουν, τους προκαθορισμένους στόχους του έργου. 3. Κατά την επίλυση των προβλημάτων που θα ανακύπτουν θα πρέπει να προβλέπεται και να πραγματοποιείται η στενή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων ώστε να προκύπτουν αποτελεσματικές λύσεις. Η χρήση δημιουργικών και αναλυτικών τεχνικών κατά την σχεδιαστική διαδικασία θεωρούνται απαραίτητες, ενώ θα πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα συζήτηση και αξιολόγηση των απόψεων και επιλογή των βέλτιστων λύσεων. 4. Κατά την εκτέλεση θα πρέπει να προβλέπεται και να πραγματοποιείται η παρακολούθηση της επίτευξης των στόχων, ως μέσο ποιοτικού ελέγχου της επιτυχίας των σχεδιαστικών προτάσεων, αλλά και αξιολόγηση και καταγραφή των επιτευγμάτων σε κάθε φάση του έργου. 5. Κατά την παράδοση του έργου θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι στόχοι έχουν καθορισθεί σαφώς και έχουν κοινοποιηθεί εγγράφως. Η παρακίνηση και εκπαίδευση των φορέων της κατασκευής, ώστε να εφαρμόζονται στην πράξη όσα 4
έχουν συμφωνηθεί, κρίνεται ως επιβεβλημένη, μαζί με την δημιουργία εγχειρίδιου χρήσης των συστημάτων του κτιρίου. 6. Τέλος κατά την παρακολούθηση του έργου θα πρέπει να γίνονται αναφορές καλής λειτουργίας των συστημάτων, ενεργειακών καταναλώσεων, ικανοποίησης των χρηστών κλπ. Εικ.2 Επισκόπηση της διαδικασίας ΟΣ. Παράρτημα 4: ΠΑΡΑΔΟΤΕΑ ΑΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΦΑΣΗ Στα παραδοτέα του έργου περιλαμβάνονται : Συνοπτική περιγραφή - Κείμενο-παρουσίαση σχετικά με τον ΟΣ και τους ορισμούς των εμπλεκομένων σε αυτόν εννοιών, μεγεθών, δομών και διαδικασιών - Καταγραφή των ιδεών που αφορούν τα στοιχεία του έργου - Καθορισμός των απαιτήσεων του πελάτη και ιεράρχηση στόχων - Σύνταξη Πλάνου Διασφάλισης Ποιότητας που θα επικαιροποιείται σε κάθε φάση. Αρχικός σχεδιασμός - Καταγραφή των οριακών συνθηκών - Καταγραφή των βημάτων του σχεδιασμού του έργου, ως αποτέλεσμα των διεργασιών κατά την εναρκτήρια συνάντηση (kick-off meeting). - Ανάλυση κόστους κύκλου ζωής - Δυναμικές προσομοιώσεις ενεργειακών καταναλώσεων-μελέτη φυσικού φωτισμού, έκθεση προτεινόμενων λύσεων - Εκθέσεις αρχιτεκτονικές, Η/Μ, στατικές, βιοκλιματικές 5
Λεπτομερής σχεδιασμός - Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων όπως αυτά διαμορφώθηκαν στον αρχικό σχεδιασμό, εντοπισμός αστοχιών και κρίσιμων σημείων, εύρεση εναλλακτικών λύσεων - Αξιολόγηση αναπροσαρμοσμένων λύσεων σε σχέση με την αποτελεσματικότητα και την επίτευξη των καθορισμένων στόχων - Επιλογή παθητικών και ενεργητικών συστημάτων και υλικών Τεκμηρίωση κατασκευής και ολοκλήρωση - Οριστικοποίηση σχεδιασμού και παρουσίαση των τελικών δράσεων - Εφαρμογή - Διατύπωση σχεδίου λειτουργίας του κτιρίου με κύριο σκοπό την παρακολούθηση επίτευξης των λειτουργικών, ενεργειακών και περιβαλλοντικών στόχων Παρακολούθηση μετά την κατασκευή - Εκθέσεις λειτουργίας και απόδοσης του κτιρίου (καταγραφή ενεργειακών καταναλώσεων, θερμική και οπτική άνεση, αεροστεγανότητα-blower door test, έλεγχος θερμικών απωλειών-θερμογράφηση) - Συγκριτική ανάλυση απόδοσης σχετικά με την επίτευξη των αρχικών στόχων - Διάχυση και προβολή των αποτελεσμάτων Παράρτημα 5: ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Η εμπειρία των συμμετεχόντων στη σχεδιαστική ομάδα επί του αντικειμένου θα πρέπει να αποδεικνύεται με τους κατάλληλους τίτλους σπουδών, εξειδίκευσης και την ανάλογη προϋπηρεσία. Ταυτόχρονα, μέσω συνεντεύξεων θα πρέπει να διασφαλίζεται η διάθεση της ομάδας για συνεργασία. Η δεδομένη πολυπλοκότητα του σχεδιασμού και των στόχων του, ενδέχεται να απαιτεί ειδικευμένα μέλη σε διαφορετικούς τομείς (π.χ. οικολογία, υλικά, φωτισμός, αυτοματισμοί κλπ. ), οπότε θεωρείται σκόπιμο να οριστούν οι προσδοκίες για κάθε έναν από τους διαφορετικούς ειδικούς στην αρχή της διαδικασίας. Η εμπλοκή του συντονιστή συμβούλου του ΟΣ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου ο αρχιτέκτονας και ο πελάτης παρουσιάζουν έλλειψη γνώσης της συνεργατικής διαδικασίας ή όταν το έργο έχει ιδιαίτερα απαιτητικούς στόχους απόδοσης. Ο συντονιστής συνιστάται να επικοινωνεί χωριστά με τον πελάτη, προκειμένου να εξασφαλισθεί ο αποτελεσματικός συντονισμός και η διαχείριση της διαδικασίας του ΟΣ. Ο συντονιστής θα πρέπει να είναι υπεύθυνος για την επίβλεψη της συνολικής διαδικασίας, για την υποβολή εκθέσεων προς τον πελάτη ενημερώνοντας για τυχόν αλλαγές έναντι του σχεδίου των στόχων που αρχικά ορίζονται. Η στενή συνεργασία θα πρέπει να εξασφαλίζεται με κοινές συναντήσεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, καθώς και μέσω workshops 6
Μια συνάντηση (kick-off meeting) στα αρχικά στάδια σχεδιασμού είναι απαραίτητη προκειμένου να γίνει κατανοητή η διαδικασία του ΟΣ και να προσαρμοστεί η ομάδα. Ακόμη θα πρέπει να διασφαλίζονται, τα κίνητρα και η εκπαίδευση των εργαζομένων σχετικά με τις κρίσιμες κατασκευαστικές εργασίες και τον χειρισμό των υλικών (π. χ. θερμικές γέφυρες, αεροστεγανότητα, χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και τη χαμηλή εκπομπή υλικών, διαχωρισμός των απορριμμάτων). Τέλος συνιστώνται επιτόπιοι έλεγχοι και καταγραφή κατά την κατασκευή με αντίστοιχες δοκιμές ποιότητας σε κρίσιμα στάδια κατά την πρόοδο του έργου αλλά και στην περίπτωση απρόβλεπτων γεγονότων (π.χ. έλεγχος αεροστεγανότητας, και κατά συνέπεια επισκευή των αδύναμων σημείων, κακής ποιότητας εξαρτήματα κλπ ). 7