ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΡΙΖΩΣΗ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ Γ (HCV) ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (2019-2024)

η σελίδα αυτή είναι σκόπιμα κενή 2

Περιεχόμενα Πρόλογος Υπουργού... 4 Ευχαριστίες... 5 Εισαγωγή... 6 1. Ανάλυση της Τρέχουσας Κατάστασης... 10 1.1 Η Ηπατίτιδα Γ ως Διεθνές Πρόβλημα Δημόσιας... 10 1.2 Η Ηπατίτιδα Γ ως πρόβλημα Δημόσιας στην Κύπρο Επιδημιολογικά δεδομένα... 13 1.3 Η στρατηγική και ο ρόλος του Παγκόσμιου Οργανισμού στον έλεγχο της Ηπατίτιδας Γ 23 1.4 Υφιστάμενα Μέτρα, Δομές και Πολιτικές για την αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ στην Κύπρο. 26 2. Στρατηγικός Σχεδιασμός... 31 2.1 Σκοπός... 31 2.2 Αρχές και Αξίες... 31 2.3 Προτεραιοποίηση των επιλογών... 32 2.4 Διακυβέρνηση... 32 2.5 Στρατηγικοί στόχοι... 32 2.5.1 Δημιουργία του κατάλληλου κοινωνικού περιβάλλοντος... 32 2.5.2 Ανάπτυξη ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας για την αντιμετώπιση των αναγκών των ασθενών... 33 2.5.3 Δημιουργία διατομεακού και διεθνούς δικτύου συνεργασίας... 33 2.5.4 Δημιουργία μηχανισμών συλλογής δεδομένων και πληροφοριών (Μητρώο - Registry) ως βάση για τον τεκμηριωμένο σχεδιασμό πολιτικής υγείας... 35 2.6 Αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ηπατίτιδα Γ... 36 3. ΑΞΟΝΕΣ ΔΡΑΣΗΣ... 37 3.1 ΑΞΟΝΑΣ 1 : Αναδιάρθρωση Δομών και Υπηρεσιών... 38 3.2 ΑΞΟΝΑΣ 2: Αγωγή, Πρόληψη και Ευαισθητοποίηση του Πληθυσμού... 43 3.3 ΑΞΟΝΑΣ 3: Προσυμπτωματικός Έλεγχος (screening)... 63 3.4 ΑΞΟΝΑΣ 4: Διάγνωση και Θεραπεία... 73 3.5 ΑΞΟΝΑΣ 5: Παρακολούθηση, Αποκατάσταση και Χρόνια Φροντίδα... 83 4. Διαδικασία Υλοποίησης... 88 Βιβλιογραφία... 89 3

Πρόλογος Υπουργού Η Ηπατίτιδα Γ αποτελεί σοβαρό πρόβλημα Δημόσιας παγκοσμίως, καθώς έχει υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα. Στην Ευρώπη, οι θάνατοι από Ηπατίτιδα Γ (HCV) ανά έτος είναι περισσότεροι από τους θανάτους από ιό της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (HIV). Παρά τις προσπάθειες επιδημιολογικής επιτήρησης, η λοίμωξη με τον HCV εξακολουθεί να παραμένει σε μεγάλο ποσοστό αδιάγνωστη και να εξαπλώνεται ως «σιωπηλή πανδημία» στην Ευρώπη, αφού οι ασθενείς συνήθως δεν εμφανίζουν συμπτώματα κατά τα πρώτα 20-30 έτη. Η Ηπατίτιδα Γ είναι μια νόσος που επηρεάζει δυσανάλογα τις οικονομικά ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, τους έχοντες χαμηλή πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, τις μειονότητες, τους χρήστες ενέσιμων εξαρτησιογόνων ουσιών, τους έγκλειστους σε σωφρονιστικά ιδρύματα, τους πολιτικούς πρόσφυγες και τους μετανάστες. Η αντιμετώπιση του προβλήματος υπό το πρίσμα της καθολικής πρόσβασης προωθεί την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, ελαττώνοντας το φορτίο της νόσου, συμπεριλαμβανομένου του στίγματος, των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η εξάλειψη της Ηπατίτιδας Γ συνιστά προτεραιότητα για τις πολιτικές του Υπουργείου. Στόχος είναι ο σχεδιασμός ενός Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης, ειδικά για τη νόσο, με σκοπό την σταδιακή διαχείριση της, τον έλεγχο και τελικώς την εκρίζωσή της. Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βασικό εργαλείο για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή δράσεων που δύναται να επιτύχουν βιώσιμες λύσεις, αναδεικνύοντας την σημασία της έγκαιρης διάγνωσης των ασθενών, της αποτελεσματικής και καθολικής θεραπείας στο γενικό πληθυσμό και στις ομάδες υψηλού κινδύνου, με όραμα την εξάλειψή της νόσου. Κωνσταντίνος Ιωάννου Υπουργός 4

Ευχαριστίες Η Εθνική Συντονιστική Επιτροπή για αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ εκφράζει τις θερμότατατες ευχαριστίες της στον έντιμο Υπουργό, κ. Κωνσταντίνο Ιωάννου, για τη συγκρότηση της Επιτροπής και την ευκαιρία ανάδειξης και προτεραιοποίησης ενός μείζονος θέματος Δημόσιας, όπως είναι η Ηπατίτιδα Γ. Θερμότατες ευχαριστίες εκφράζονται στη Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου, Δρ. Χριστίνα Γιαννάκη, για την αμέριστη στήριξη και βοήθεια της προς την υλοποίηση αυτού του βαρυσήμαντου εγχειρήματος. Ευχαριστίες επίσης εκφράζονται στους εμπειρογνώμονες του ECDC και WHO, για την έρευνα και αξιολόγηση των υφιστάμενων δομών και υπηρεσιών στον τομέα των ιογενών ηπατιτίδων και την προώθηση εισηγήσεων για τη βελτιστοποίηση και αναδιάρθρωση τους με στόχο τη δημιουργία ενός Σχεδίου Δράσης βάσει του Στρατηγικού Σχεδίου εκρίζωσης των Ιογενών Ηπατιτίδων του WHO 2015-2021 και 2015-2030. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται στον καθηγητή Γεώργιο Παπαθεοδωρίδη, στο έργο του οποίου βασίστηκε η Εθνική Συντονιστική Επιτροπή. Τέλος, ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται σε όλα τα μέλη της Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής και όλους τους επιστημονικούς συνεργάτες και άλλους που συνέδραμαν θετικά σε αυτό το Εθνικό Σχέδιο Δράσης και ειδικότερα στον πρόεδρο της Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής Δρ. Πέτρο Κατσιολούδη. 5

Εισαγωγή Τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού κατά το έτος 2015, αναδεικνύουν ότι 325 εκατομμύρια άνθρωποι έπασχαν από χρόνια Ιογενή Ηπατίτιδα Β και Γ, παγκοσμίως, και ότι 1,34 εκατομμύρια άνθρωποι κατέληξαν λόγω των επιπλοκών και επιπτώσεων της Ιογενούς Ηπατίτιδας B και Γ. Η Ιογενής Ηπατίτιδα B και Γ αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα Δημόσιας για το οποίο ο Παγκόσμιος Οργανισμός εκφράζει την έντονη ανησυχία του για την έλλειψη προόδου τόσο στην πρόληψη όσο και στον έλεγχο της νόσου στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτό οφείλεται πρώτιστος στην ελλιπή εφαρμογή μέτρων πρόληψης και ελέγχου, καθώς επίσης και στην ανεπαρκή πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές και αποτελεσματικές θεραπείες. Είναι πλέον επιτακτική και αδήριτη ανάγκη όπως υπάρξει μια σφαιρική προσέγγιση για την εξάλειψη της ιογενούς Ηπατίτιδας B και Γ, πρωτίστως ως πρόβλημα Δημόσιας μέσω της πρόληψης, διάγνωσης, έγκαιρης διασύνδεσης, θεραπείας και παρακολούθησης όλων των μορφών ιογενούς ηπατίτιδας - με ιδιαίτερη έμφαση στη ιογενή Ηπατίτιδα Β και Γ, που έχουν υψηλότερα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας. Η όλη δραματική εικόνα της Ιογενούς Ηπατίτιδας Β και Γ αναδεικνύει μια βαθύτατη ανησυχία για το πρόβλημα της Δημόσια, με έμφαση στον οικονομικό και τον κοινωνικό αντίκτυπο τους καθώς επίσης και την ανεπαρκή ανταπόκριση σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα τα κράτη μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού (WHO) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU), συμπεριλαμβανομένης και της Κυπριακής Δημοκρατίας, έχουν υιοθετήσει τη Στρατηγική του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Ιογενή Ηπατίτιδα B και Γ (2016-2021) που εγκρίθηκε με το ψήφισμα WHA69.22 καθώς επίσης και τα ψηφίσματα WHA45.17, WHA63.18, WHA67.6 και WHA69.11 της Παγκόσμιας Συνέλευσης για την Υγεία. Σύμφωνα με το στρατηγικό πλάνο του Παγκόσμιου Οργανισμού για την «Καταπολέμηση των Ηπατιτίδων B και Γ με στόχο την οριστική εξάλειψη και εκρίζωση τους μέχρι το 2030», η ιογενής ηπατίτιδα B και Γ το 2013, ήταν μια από τις κυριότερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως (1.46 εκατομμύρια θανάτους, ένας φόρος αίματος υψηλότερος από εκείνο του ιού HIV, της φυματίωσης ή της ελονοσίας, και σε συνεχή αύξηση από το 1990). Είναι ξεκάθαρη και αδήριτη ανάγκη μιας συνολικής, ολοκληρωμένης και πολυτομεακής προσέγγισης ενός Εθνικού Σχέδιου για την εκρίζωση των Ιογενών Ηπατιτίδων Β και Γ, που να περιλαμβάνει την εφαρμογή μέτρων για την πρόληψη και τον έλεγχο και θεραπείας. Υπολογίζεται ότι περίπου το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί από τον ιό της ηπατίτιδας Γ (HCV), που μεταδίδεται κυρίως με μετάγγιση αίματος και με ανταλλαγή μολυσμένων βελόνων μεταξύ Χρηστών Ενέσιμων Εξαρτησιογόνων Ουσιών. 6

Η ιογενής Ηπατίτιδα Γ αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Η θνητότητα από HCV η οποία σχετίζεται τις επιπλοκές της νόσου, δηλαδή με την κίρρωση ήπατος και το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, είναι σε συνεχή άνοδο λόγω της ελλιπούς πρόσβασης σε θεραπεία. Συστηματικές ανασκοπήσεις της βιβλιογραφίας αναδεικνύουν ότι περίπου 130 έως 150 εκατομμύρια άτομα νοσούν με χρόνια Ηπατίτιδα Γ. Η κατανομή της Ηπατίτιδας Γ (HCV) έχει παγκόσμια κατανομή με υψηλότερη επίπτωση και επιπολασμό στην Ασία και την Αφρική. Εν απουσία θεραπείας, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ατόμων με HCV λοίμωξη δύναται να αναπτύξει κίρρωση ήπατος ή και ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, οδηγώντας σε εκατομμύρια θανάτους μεταξύ 2015 και 2030 (7,2 εκατομμύρια θανάτοι από HCV). Δεν υπάρχει εμβόλιο για την Ηπατίτιδα Γ και γι' αυτό η πρόληψη της μετάδοσης της νόσου στηρίζεται στην τήρηση γενικών μέτρων προστασίας που θα πρέπει να ισχύουν για όλο τον πληθυσμό. Η πρόληψη μπορεί να μειώσει το ποσοστό των νέων μολύνσεων, αλλά ο αριθμός εκείνων που έχουν ήδη μολυνθεί, θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα για μια ακόμη γενιά. Η άμεση θεραπεία μπορεί να αποτρέψει τους θανάτους τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα. Συνδυάζοντας την πρόληψη και τη θεραπεία, μαζί με τις αυξημένες προσπάθειες ελέγχου και εντοπισμού (προσυμπτωματικού ελέγχου - screening) των νοσούντων στον αγώνα για την καταπολέμηση της Ιογενούς Ηπατίτιδας Β και Γ, καθίσταται εφικτή η ολοκληρωτική εξάλειψη και εκρίζωση της. Άκρως απαραίτητα και αναγκαία καθίστανται, ο εντοπισμός, η πρόληψη και η καθολική, ισότιμη πρόσβαση σε θεραπεία και προπαντός προσιτή στα άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την εκρίζωση της ιογενούς Ηπατίτιδας Γ εντάσσεται στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής και αποτελεί μια δέσμευση της Κυπριακής Δημοκρατίας για την αποτελεσματική διαχείριση του προβλήματος σε όρους αποδοτικής χρήσης των πόρων και ισότητας στην πρόσβαση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός (WHO), σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC), στήριξε και στηρίζει όλα τα κράτη μέλη, στην προώθηση και υιοθέτηση Εθνικών Στρατηγικών και Σχεδίων Δράσης, που να ενσωματώνουν στην Εθνική Νομοθεσία, την Παγκόσμια Στρατηγική για τον «Τομέα της για την Ιογενή Ηπατίτιδα (2016-2021)», που το έχουν ήδη αποδεκτεί. Στο πλαίσιο των καλών υπηρεσιών του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) και του Παγκόσμιου Οργανισμού (WHO), κλιμάκιο εμπειρογνωμόνων έχει επισκεφτεί την χώρα μας, κατόπιν πρόσκλησης του Υπουργείου 7

της Κυπριακής Δημοκρατίας και έχει προβεί σε αξιολόγηση και προώθηση εισηγήσεων για την Ιογενή Ηπατίτιδα Β και Γ στην Κύπρο στις 25-26 Ιανουαρίου 2018. Οι εισηγήσεις τους μαζί με την Στρατηγική του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Ιογενή Ηπατίτιδα B και Γ (2016-2021) που εγκρίθηκε με το ψήφισμα WHA69.22 καθώς επίσης και τα ψηφίσματα WHA45.17, WHA63.18, WHA67.6 και WHA69.11 της Παγκόσμιας Συνέλευσης για την Υγεία και έλεγχο της νόσου, τις κατευθυντήριες οδηγίες και πρωτόκολλα για θεραπεία της νόσου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Μελέτης Ήπατος (EASL) και του Παγκόσμιου Οργανισμού (WHO) θα αποτελέσουν τα θεμέλια και τη βάση του Στρατηγικού Σχεδιασμού και του Εθνικού Σχέδιου Δράσης για εκρίζωση της Ηπατίτιδας Γ. Η παρούσα πρόταση για την ανάπτυξη του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για εκρίζωση της Ιογενούς Ηπατίτιδας Γ (HCV) στην Κύπρο για την περίοδο 2019-2024 στοχεύει στην εκ βάθρων αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών με σκοπό τον περιορισμό της νόσου στην Κύπρο. Βασίζεται στις πέντε βασικές αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού για την καταπολέμηση του ιού της Ηπατίτιδας Γ (HCV) και έχει ανάγκη από: - Ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης: το οποίο περιέχει τους βασικούς άξονες των δεσμεύσεων για την αντιμετώπιση του ιού της Ηπατίτιδας Γ (HCV) που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την πρόληψη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την έρευνα και την ανάπτυξη, τη φροντίδα και τη θεραπεία, τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους. - Μια Εθνική Επιτροπή: o ρόλος της Εθνικής Επιτροπής θα είναι η παρακολούθηση της υλοποίησης του Στρατηγικού Σχεδίου και η εποπτεία της εφαρμογής της Εθνικής Στρατηγικής. Η όλη Στρατηγική θα βασίζεται στους 5 πυλώνες (στόχους) του Στρατηγικού Σχεδίου του WHO για «Καταπολέμηση των Ηπατιτίδων B και Γ με στόχο την οριστική εξάλειψη και εκρίζωση τους μέχρι το 2030», με ιδιαίτερη έμφαση στον 5ο πυλώνα, ελέγχου, εντοπισμού και θεραπείας (πίνακας 1). 8

Πίνακας 1 Στρατηγικοί στόχοι κάλυψης Παγκόσμιου Οργανισμού, που θα μπορούσαν να εκριζώσουν την HBV και HCV λοίμωξη από κίνδυνο Δημόσιας, 2015-2030 9

1. Ανάλυση της Τρέχουσας Κατάστασης 1.1 Η Ηπατίτιδα Γ ως Διεθνές Πρόβλημα Δημόσιας Ο όρος Ηπατίτιδα χαρακτηρίζει τη φλεγμονή του ήπατος, η οποία προκαλείται από διάφορα αίτια, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι λοιμώξεις από ιούς. Η ιογενής ηπατίτιδα διακρίνεται σε οξεία και χρόνια. Η οξεία ηπατίτιδα εμφανίζεται σε μικρό χρονικό διάστημα μετά από την επαφή με τον ιό και δύναται να αυτοιαθεί σε λίγους μήνες. Η χρόνια ηπατίτιδα αναπτύσσεται στους ασθενείς οι οποίοι δεν κατορθώνουν να αποβάλλουν από τον οργανισμό τους τον ιό κατά τη φάση της οξείας ηπατίτιδας. Χρόνια ηπατίτιδα μπορούν να προκαλέσουν μόνο οι ιοί της ηπατίτιδας Β, D και κυρίως ο ιός της ηπατίτιδας Γ (HCV). Οι ιογενείς Ηπατίτιδες, μεταξύ των οποίων και η Ηπατίτιδα Γ, αποτελούν σοβαρότατο πρόβλημα δημόσιας υγείας ανά την υφήλιο, καθώς έχουν υψηλή νοσηρότητα και θνητότητα, με μεγάλο ποσοστό των ασθενών να εμφανίζει επιπλοκές της χρόνιας λοίμωξης, όπως η κίρρωση του ήπατος, το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, η χρόνια ηπατική ανεπάρκεια, και τελικά ο θάνατος, εφόσον οι ασθενείς δεν λάβουν έγκαιρα κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Στον Πίνακα 1.1 παρουσιάζονται συνοπτικά οι διαφορετικοί τρόποι μετάδοσης των 5 τύπων ιογενούς ηπατίτιδας. Ο ιός της Ηπατίτιδας Γ (HCV) μεταδίδεται κυρίως μέσω αντικειμένων που έχουν έλθει σε επαφή με μολυσμένο αίμα, όπως είναι οι σύριγγες, τα ξυραφάκια και οι βελόνες, γεγονός που κατατάσσει τους χρήστες ενέσιμων εξαρτησιογόνων ουσιών (ΧΕΕΟ), οι οποίοι συχνά επαναχρησιμοποιούν και μοιράζονται τις σύριγγές τους, σε ομάδα υψηλού κινδύνου. 10

Καθώς η μετάδοση του ιού γίνεται κυρίως μέσω του αίματος, άλλοι τρόποι μετάδοσης αποτελούν η μετάγγιση μη-ελεγμένου αίματος και παραγώγων του ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, η επαναχρησιμοποίηση μη-επαρκώς αποστειρωμένου ιατρικού εξοπλισμού, συρίγγων και βελόνων, σε δομές φροντίδας υγείας (WHO, 2017). Πιο σπάνιοι τρόποι μετάδοσης είναι η σεξουαλική επαφή και η κάθετη μετάδοση από μολυσμένη μητέρα στο παιδί, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει συλλοίμωξη με τον ιό της επίκτητης ανοσοανεπάρκειας του ανθρώπου (HIV). Ο ιός της Ηπατίτιδας Γ (HCV) διαθέτει υψηλή ικανότητα μεταλλάξεων και διακρίνεται σε 6 γονοτύπους (κύριες γενετικές παραλλαγές) (Simmonds et al., 1994; Simmonds et al., 2005). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γονότυπος του ιού της Ηπατίτιδας Γ (HCV) επηρεάζει την ανταπόκριση στη θεραπεία και κυρίως την επιλογή του καταλληλότερου θεραπευτικού σκευάσματος ή σχήματος. Επομένως, είναι σημαντικό να γνωρίζουν τόσο ο ασθενής όσο και ο θεράπων ιατρός από ποιον γονότυπο έχει προσβληθεί ο ασθενής. Στον Πίνακα 1.2 παρουσιάζεται η παγκόσμια κατανομή του επιπολασμού των διαφορετικών γονοτύπων του HCV, όπου είναι εμφανές ότι οι γονότυποι 1 και 3 είναι αυτοί που απαντώνται πιο συχνά, σε ποσοστό 76,3% αθροιστικά. Πίνακας 1.2 Παγκόσμια κατανομή επιπολασμού των γονοτύπων του HCV Γονότυπος Παγκόσμια συχνότητα (%) [1] 1 46,2 2 9,1 3 30,1 4 8,3 5 0,8 6 5,4 Πηγή: [1] Messina et al., 2015 Το φορτίο νοσηρότητας των ιογενών ηπατιτίδων είναι ιδιαίτερα υψηλό και αυξάνεται διαχρονικά, καθώς έχει υπολογιστεί ότι, μεταξύ των ετών 1990 και 2003, οι θάνατοι από ιογενείς ηπατίτιδες έχουν αυξηθεί παγκοσμίως από 890.000 σε 1.450.000, τα χαμένα έτη ζωής λόγω πρόωρης θνησιμότητας από 31,0 σε 41,6 εκατομμύρια ΥLLs (Years of Life Lost), ενώ τα σταθμισμένα λόγω και αναπηρίας έτη ζωής που έχουν χαθεί DALYs (Disability Adjusted Life Years) έχουν αυξηθεί από 31,7 σε 42,5 εκατομμύρια (Stanaway et al., 2016). Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτές τις αυξήσεις σημαντική συνεισφορά έχει η Ηπατίτιδα Γ, τα DALYs της οποίας αυξήθηκαν κατά 43% για το παραπάνω διάστημα, ενώ συνδυαστικά με την 11

ηπατίτιδα Β αντιπροσωπεύουν το 96% των θανάτων και το 91% των συνολικών DALYs των ιογενών ηπατιτίδων (Wiktor and Hutin, 2016). Σύμφωνα με πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα, ο παγκόσμιος επιπολασμός του ιού της Ηπατίτιδας Γ (HCV) ανέρχεται σε 1% (71,1 εκατομμύρια μολυσμένοι ενήλικες), ενώ περίπου 400.000 άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο από τη νόσο, κυρίως λόγω εκδήλωσης κίρρωσης του ήπατος και ηπατοκυτταρικού καρκίνου, ενώ η χρόνια φορεία του ιού μπορεί να συνοδεύεται από εξωηπατικές εκδηλώσεις (The Polaris Observatory HCV Collaborators, 2017; WHO, 2017). Πέρα από το φορτίο νοσηρότητας, ο ιός της Ηπατίτιδας Γ (HCV) επιφέρει σημαντικό κόστος στα Συστήματα. Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχει πλήθος ερευνών για το άμεσο οικονομικό βάρος της Ηπατίτιδας Γ, το οποίο έχει εκτιμηθεί από $16.721 έως $37.390 ετησίως ανά ασθενή (Davis et al., 2011; McCombs et al., 2011; Tandon et al., 2015). Σε αυτό το κόστος σημαντική είναι και η συνεισφορά των επιπλοκών της Ηπατίτιδας Γ, όπως η κίρρωση, ο ηπατοκυτταρικός καρκίνος και η μεταμόσχευση ήπατος. 12

1.2 Η Ηπατίτιδα Γ ως πρόβλημα Δημόσιας στην Κύπρο Επιδημιολογικά δεδομένα Α. Δηλωμένα περιστατικά Ηπατίτιδας Γ HCV από τη Μονάδα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Μεταδοτικών Νοσημάτων Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Μονάδας Επιδημιολογικής Επιτήρησης Μεταδοτικών Νοσημάτων (Πίνακας 1.3), από το 2005 μέχρι και το 2018, έχουν καταγραφεί 332 περιστατικά Ηπατίτιδας Γ. Το 2017 έχουν δηλωθεί 21 νέα περιστατικά και το 2018 36. Ο αριθμός των δηλώσεων ανά 100.000 άτομα ήταν 5 το 2018. Πίνακας 1.3 Μονάδα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Μεταδοτικών Νοσημάτων Ηπατίτιδα Γ (HCV) Δηλώσεις ανά 100.000 Πληθυσμός (15+) Έτος Οξεία Χρόνια Σύνολο Οξεία Χρόνια Σύνολο 2005 4 0 4 2005 599932 0,7 0 0,7 2006 7 0 7 2006 615003 1,1 0 1,1 2007 13 0 13 2007 635104 2,0 0 2,0 2008 2 0 2 2008 656212 0,3 0 0,3 2009 27 0 27 2009 678302 4,0 0 4,0 2010 32 0 32 2010 698433 4,6 0 4,6 2011 54 0 54 2011 719775 7,5 0 7,5 2012 49 0 49 2012 724077 6,8 0 6,8 2013 38 0 38 2013 718402 5,3 0 5,3 2014 30 0 30 2014 707802 4,2 0 4,2 2015 2 13 15 2015 708781 0,3 1,8 2,1 2016 1 3 4 2016 715495 0,1 0,4 0,6 2017 0 21 21 2017 723947 0,0 2,9 2,9 2018 0 36 36 2018* 723947 0,0 5 5 Σύνολο 259 73 332 * Χρησιμοποιήθηκε ο πληθυσμός του 2017 για σκοπούς υπολογισμού των δηλώσεων ανά 100.000 πληθυσμού Β. Επιπολασμός 13

Πίνακας 1.4 ECDC : European Centre for Disease Prevention and Control Country Total adult Anti-HCV Estimated no. of viraemic cases population prevalence (15+) estimate % Low High Central Lower Upper estimate estimate estimate Austria 7 232 026 0.5 0.1 0.7 25 312 5 062 35 437 Belgium 9 263 570 0.9 0.1 1.2 58 360 6 484 77 814 Bulgaria 6 294 563 1.1 0.3 2.4 48 468 13 219 105 749 Croatia 3 632 461 1.3 1.1 1.6 33 055 27 970 40 684 Cyprus 705 459 0.6 0.5 1.9 2.963 2.469 9.383 Czech Republic 8 955 829 0.7 0.2 0.7 43 884 12 538 43 884 Denmark 4 625 032 0.7 0.5 0.7 22 663 16 188 22 663 Estonia 1 113 355 3.3 1.6 4.5 25 719 12 470 35 071 Finland 4 535 282 0.7 0.6 0.9 22 223 19 048 28 572 France 52 901 411 0.7 0.5 0.8 259 217 185 155 296 248 Germany 69 414 404 0.5 0.3 0.9 242 950 145 770 437 311 Greece 9 464 000 1.9 0.5 2.6 125 871 33 124 172 245 Hungary 8 477 933 0.8 0.4 2.7 47 476 23 738 160 233 Iceland 255 391 0.9 0.7 1.5 1 609 1 251 2 682 Ireland 3 586 829 1.1 0.7 1.6 27 619 17 575 40 172 Italy 51 336 889 4.4 1.6 7.3 1 581 176 574 973 2 623 315 Latvia 1 731 509 2.4 1.7 3.3 29 089 20 605 39 998 Liechtenstein 31 142 0.9 0.7 1.5 196 153 327 Lithuania 2 535 329 2.9 0.7 3 51 467 12 423 53 242 Luxembourg 417 377 0.9 0.6 0.9 2 629 1 753 2 629 Malta 355 704 0.9 0.7 1.5 2 241 1 743 3 735 Netherlands 13 901 653 0.2 0.1 0.4 19 462 9 731 38 925 Norway 4 122 334 0.7 0.6 0.9 20 199 17 314 25 971 Poland 32 736 685 1.1 0.6 1.9 252 072 137 494 435 398 Portugal 8 989 849 1.8 0.5 2.9 113 272 31 464 182 494 Romania 16 880 465 3.2 2.9 3.6 378 122 342 673 425 388 Slovakia 4 580 260 1.4 0.9 2 44 887 28 856 64 124 Slovenia 1 760 726 1.3 1.1 1.6 16 023 13 558 19 720 Spain 39 637 891 1.7 0.4 2.6 471 691 110 986 721 410 Sweden 7 944 034 0.6 0.5 0.7 33 365 27 804 38 926 United Kingdom 52 082 285 0.6 0.4 1.2 218 746 145 830 437 491 EU/EEA 429 501 677 1.0 0.5 1.5 4 222 026 1 999 421 6 621 241 Αν και δεν έχει πραγματοποιηθεί έρευνα μέτρησης του επιπολασμού της Ηπατίτιδας Γ στον γενικό πληθυσμό στην Κύπρο, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) εκτιμά ότι ο επιπολασμός της HCV λοίμωξης (prevalence) στον ενήλικο πληθυσμό της Κύπρου (ηλικίες 15 χρονών και πάνω), ίσως κυμαίνεται μεταξύ 0,5 1,9%, με μέση εκτίμηση 0,6% (Πίνακας 1.4). Επιπλέον υπολογίζεται ότι ο αριθμός των ατόμων με Ηπατίτιδας Γ (HCV) ιαιμία (viraemic cases), ηλικίας 15 ετών και πάνω, κυμαίνεται μεταξύ 2469 και 9383, με μέσο υπολογιζόμενο αριθμό τα 2963 άτομα. 1 Γ. Επιδημιολογικά δεδομένα Πληθυσμιακών Ομάδων Υψηλού Κινδύνου 1 https://ecdc.europa.eu/en/publications-data/epidemiological-assessment-hepatitis-b-and-c-among-migrants-eueea 14

i. Χρήστες Ενέσιμων Εξαρτησιογόνων Ουσιών (ΧΕΕΟ) Σύμφωνα με μελέτες της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ), έχει εκτιμηθεί ότι ο αριθμός των Χρηστών Ενέσιμων Εξαρτησιογόνων Ουσιών κατά το έτος 2017, κυμαινόταν μεταξύ 499 και 909. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το ποσοστό των Χρηστών Ενέσιμων Εξαρτησιογόνων Ουσιών σε θεραπευτικά προγράμματα που ήταν θετικοί στην Ηπατίτιδα Γ ανήλθε στο 56%, υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός Χρηστών Ενέσιμων Εξαρτησιογόνων Ουσιών θετικών στον ιό HCV είναι μεταξύ 279 και 509 (Πίνακας 1.5). Οι εκτιμήσεις αυτές βασίστηκαν στις κατευθυντήριες οδηγίες και στα εργαλεία του European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction 2. Πίνακας 1.5. Χρήστες Εξαρτησιογόνων ουσιών Χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών 1294 Ενέσιμοι Χρήστες 499-909 (95% όρια) Θετικοί στoν HCV (56%) 279-509 (95% όρια) Έτος αναφοράς 2017 Πηγή Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου 2 http://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/321/guidelines_prevalence_revision_280704_b- 1_124620.pdf 15

ii. Έγκλειστοι στο Τμήμα Φυλακών (υπόδικοι και κατάδικοι) Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, σε σύνολο 1066 ατόμων που ελέγχθηκαν στις Φυλακές το 2018, εντοπίστηκαν 49 θετικοί στον ιό HCV, δηλαδή ποσοστό 4,6% (Πίνακας 1.6.1). Πίνακας 1.6.1 Τμήμα Φυλακών - κρατούμενοι που ελεγχθήκαν για τους ιούς της ηπατίτιδας B και Γ ΕΤΟΣ Σύνολο εξετασθέντων HBV HCV 2015 797 1 (0,13%) 20 (2,51%) 2016 714 4 (0,56%) 18 (2,52%) 2017 794 9 (1,13%) 10 (1,26%) 2018 1066 5 (0,47%) 49 (4,6%) Πηγή: Τμήμα Φυλακών Κύπρου, Φεβρουάριος 2019 Πίνακας 1.6.2 Τμήμα Φυλακών - Κρατούμενοι θετικοί σε Ηπατίτιδα C - Φεβρουάριος 2019 HCV (+) Κύπριοι HCV (+) Μη-Κύπριοι Συνολικός αριθμός: 6 Συνολικός αριθμός: 16 ΧΕΝ: 6 (100%) ΧΕΝ: 9 (56,25%) Πηγή: Τμήμα Φυλακών Κύπρου, Φεβρουάριος 2019 16

iii. Αιμοδότες Από την περίοδο που ξεκίνησε ο έλεγχος στις μονάδες αίματος για HBV και HCV (1990), δεν υπήρξαν περιστατικά μετάδοσης λόγω μετάγγισης, εκτός από ένα περιστατικό στο οποίο μεταδόθηκε ο ιός Ηπατίτιδας Β, όχι λόγω μη ανίχνευσης του ιού κατά τον έλεγχο αλλά λόγω λανθασμένης διαχείρισης των μολυσμένων παραγώγων. Η ετήσια επίπτωση του ιό HCV για την περίοδο 2012-2017 κυμάνθηκε μεταξύ 0 και 0,0076%. Πίνακας 1.7. Έλεγχος αιμοδοτών για ΗBV και HCV, 2012-2017 ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΤΙΚΩΝ HBV (+) ΑΡΙΘΜOΣ ΘΕΤΙΚΩΝ HCV (+) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΙΜΟΔΟΤΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ % HBV (+) ΠΟΣΟΣΤΟ % ΗCV (+) 2012 3 1 28463 0,0105% 0,0035% 2013 6 1 29332 0,0205% 0,0034% 2014 4 1 31309 0,0128% 0,0032% 2015 3 0 30462 0,0098% 0,0000% 2016 3 2 30997 0,0097% 0,0065% 2017 7 3 39261 0,0178% 0,0076% Πηγή: Κέντρο Αίματος, 17

iv. Πολυμεταγγιζόμενοι Σύμφωνα με στοιχεία από τις Κλινικές Θαλασσαιμίας Λευκωσίας, Λεμεσού, Πάφου και Λάρνακας για ασθενείς με β-θαλασσαιμία, α-θαλασσαιμία, μικροδρεπανοκυτταρική αναιμία και με άλλες χρόνιες αναιμίες, το ποσοστό των θετικών στον ιό HCV είναι πολύ μικρό. Πίνακας 1.8. Έλεγχος πολυμεταγγιζόμενων (θαλασσαιμίες και άλλες αναιμίες) για ΗBV και HCV v. Αιμοκαθαιρόμενοι Από την περίοδο που ξεκίνησε ο έλεγχος (1990) των αιμοκαθαιρόμενων και η χρησιμοποίηση αναλωσίμων μίας χρήσης στις μηχανές αιμοκάθαρσης, δεν υπήρξαν νέα περιστατικά μετάδοσης Ηπατίτιδας Β και Γ. vi. Μετανάστες Περιορισμένα στοιχεία για τον επιπολασμό του HCV σε πληθυσμούς μεταναστών παρουσιάζονται στον πίνακα 1.9. Πίνακας 1.9. Πληθυσμός αλλοδαπών HCV+ 1 (0,24%) HBV+ 1 (0,24 %) Εξετάστηκαν 417 (38,3%) Σύνολο 1088 Περίοδος αναφοράς Φεβ. - Δεκ. 2018 Πηγή Μεταγγιζόμενοι για α, β, μικτού τύπου θαλασσαιμίες, δρεπανοκυτταρικές και άλλες αναιμίες HCV+ 4 (0,67%) 0 (0%) 1 (1,82%) 1 (0,67%) HBV+ 2 (0,34%) 3 (1%) 0 (0%) 1 (0,67%) Σύνολο 596 300 55 150 Περίοδος αναφοράς 1990-2018 1990-2018 1990-2018 Ιαν-Δεκ 2018 Πηγή Κλινική θαλασσαιμίας Μακάρειο Νοσοκομείο Λευκωσίας Κλινική θαλασσαιμίας Λεμεσού Κλινική θαλασσαιμίας Πάφου Κλινική θαλασσαιμίας Λάρνακας Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης 18

vii. Άνδρες που έχουν σεξουαλική επαφή με άνδρες (MSM: Men who have Sex with Men) Σύμφωνα με στοιχεία από το Κέντρο Υποστήριξης Ατόμων που ζουν με HIV/AIDS (Κ.Υ.Φ.Α), για περίοδο 2 ετών (Δεκέμβριος 2017 έως Ιανουάριο 2019), από τoυς 382 MSM εξετάστηκαν, 6 ήταν θετικοί στην Ηπατίτιδα Γ, δηλαδή ποσοστό 1,6%. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι MSM αποτελούν το 2,9% του ανδρικού πληθυσμού (>15 ετών). Εάν ισχύει ότι ο επιπολασμός του HCV στον συνολικό πληθυσμό MSM είναι 1,6%, τότε ο συνολικός αριθμός MSM με Ηπατίτιδα Γ μπορεί να είναι γύρω στα 162. Πίνακας 1.10. Πληθυσμός MSM Κέντρο Υποστήριξης Ατόμων που ζουν με HIV/AIDS (Κ.Υ.Φ.Α) Σύνολο MSM που εξετάστηκαν 382 (Δεκ 2017-Ιαν 2019) % Θετικοί στον HCV 6 1,60% Δημογραφική Έκθεση (CySTAT) Σύνολο ανδρών ηλικίας 15+ 349.817 2017 Εκτιμήσεις Αριθμού MSM Σύνολο 10144 2017 Εκτίμηση MSM θετικών στην Ηπατίτιδα Γ 162 2017 viii. Μητρώο Φαρμακευτικών Υπηρεσιών για Ηπατίτιδα C Αριθμός ατόμων με χρόνια Ηπατίτιδα Γ, εν αναμονή για θεραπεία Σύμφωνα με το μητρώο των Φαρμακευτικών Υπηρεσιών για αγορά φαρμάκων, 165 ασθενείς με χρόνια Ηπατίτιδα Γ βρίσκονται στη λίστα αναμονής για να λάβουν θεραπεία με τα νεότερα άμεσα δρώντα αντιϊκά φάρμακα (Direct Acting Antivral Drugs). Αναλυτικά στοιχεία για τα στελέχη HCV στους ασθενείς με χρόνια Ηπατίτιδα C που βρίσκονται στη λίστα αναμονής, παρουσιάζονται στον Πίνακες 1.11. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΑΑΕΚ για αγορά φαρμάκων, άλλα 51 άτομα πρόκειται να παραπεμφθούν για θεραπεία. Στην παρούσα φάση, δεν είναι γνωστό εάν κάποια από τα 51 άτομα περιλαμβάνονται και στη λίστα των Φαρμακευτικών Υπηρεσιών. 19

Πίνακας 1.11. Αριθμός ατόμων με χρόνια Ηπατίτιδα Γ εν αναμονή για θεραπεία, ανά γονότυπο Αριθμός και ποσοστό ατόμων Γονότυποι Αριθμός Ατόμων % 1a 27 16,4% 1b 47 28,5% 2a/2b/2c 8 4,8% 3a 48 29,1% 4a/4b/4c 11 6,7% Άγνωστο/Αναμονή 21 12,7% Χαμηλό ιικό φορτίο 3 1,8% Σύνολο 165 100% ix. Θνησιμότητα ιογενών ηπατιτίδων Β και Γ Η διαχρονική τάση των θανάτων από Ηπατίτιδα Β, Γ, κίρρωση και καρκίνο ήπατος παρουσιάζεται στα ακόλουθα διαγράμματα. Η αναγραφή της υποκείμενης αιτίας θανάτου για τους ιούς HBV και HCV ενδεχομένως να μην γίνεται πάντα, γεγονός που οδηγεί σε υποεκτίμηση της πραγματικής κατάστασης. Διάγραμμα 1: Αριθμός θανάτων λόγω χρόνιας ιογενούς ηπατίτιδας Β, 2004-2016 5 ICD10: B18.1 - Chronic viral hepatitis B without delta-agent 4 4 3 3 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 20

Διάγραμμα 2: Αριθμός θανάτων λόγω χρόνιας ιογενούς Ηπατίτιδας Γ, 2004-2017 4 ICD10: B18.2 - Chronic viral hepatitis C 3 3 2 2 2 2 1 1 1 1 1 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Διάγραμμα 3: Αριθμός θανάτων λόγω κακοήθους καρκίνου ήπατος (ηπατοκυτταρικού καρκινώματος), 2004-2017 70 ICD10: C22 - Malignant neoplasm of liver and intrahepatic bile ducts 60 50 40 30 28 40 39 37 34 36 37 41 47 58 49 52 50 58 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 21

Διάγραμμα 4: Αριθμός θανάτων λόγω κίρρωσης ήπατος, 2004-2017 ICD10: K74.6 - Other and unspecified cirrhosis of liver 45 40 35 30 25 38 36 34 31 29 24 35 38 24 41 34 29 27 38 20 15 10 5 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 22

1.3 Η στρατηγική και ο ρόλος του Παγκόσμιου Οργανισμού στον έλεγχο της Ηπατίτιδας Γ Ο Παγκόσμιος Οργανισμός (WHO) διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ και από το 2011 λειτουργεί το Παγκόσμιο Πρόγραμμα του WHO για την ηπατίτιδα (Global Hepatitis Programme). Με τη δέσμευση και συνεργασία από τα περιφερειακά και εθνικά γραφεία του Παγκόσμιου Οργανισμού (WHO, έχει επιτευχθεί ταχεία πρόοδος στην υλοποίηση του προγράμματος (WHO, 2016), μεταξύ των οποίων είναι: - Κατευθυντήριες οδηγίες για τη θεραπεία της Ηπατίτιδας Γ, - Οδηγός για την προετοιμασία των εθνικών σχεδίων για τις ιογενείς ηπατίτιδες, - Τεχνικές εκτιμήσεις και ορισμός περιστατικών για την επιτήρηση των ιογενών ηπατιτίδων. 1.3.1 Παγκόσμια στρατηγική για τις ιογενείς ηπατίτιδες Προκειμένου να επιτευχθούν ακόμη καλύτερα αποτελέσματα στο μέλλον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός έχει συντάξει μια παγκόσμια στρατηγική για τις ιογενείς ηπατίτιδες (Global Health Sector Strategy on Viral Hepatitis 2016 2021), η οποία περιλαμβάνει ένα φιλόδοξο όραμα για έναν κόσμο όπου η μετάδοση των ιογενών ηπατιτίδων θα έχει εκμηδενιστεί και οι ασθενείς που πάσχουν από αυτές θα έχουν πρόσβαση σε ασφαλή, προσιτή και αποτελεσματική περίθαλψη και θεραπεία. Βασικός στόχος της εν λόγω στρατηγικής είναι η εξάλειψη των ιογενών ηπατιτίδων ως μείζονα απειλή για τη δημόσια υγεία έως το έτος 2030. Η παγκόσμια στρατηγική για τις ιογενείς ηπατίτιδες περιλαμβάνει τις εξής στρατηγικές κατευθύνσεις: 1. Πληροφόρηση με στόχο την επικεντρωμένη δραστηριοποίηση Η πρώτη στρατηγική κατεύθυνση επικεντρώνεται στην ανάπτυξη ενός ισχυρού στρατηγικού συστήματος πληροφόρησης, προκειμένου να γίνει κατανοητή η μεταβαλλόμενη επιδημιολογία των ιογενών ηπατιτίδων και η απόκριση ως βάση για την υποστήριξη, την πολιτική δέσμευση, τον εθνικό σχεδιασμό, την κινητοποίηση και κατανομή των πόρων, την υλοποίηση, την αξιολόγηση και τη βελτίωση του προγράμματος. 23

2. Παρεμβάσεις με στόχο την υψηλή ικανότητα απόκρισης των υπηρεσιών υγείας Περιλαμβάνει την πρώτη διάσταση της καθολικής υγειονομικής κάλυψης, καθώς περιγράφεται η δέσμη των παρεμβάσεων με υψηλή απόκριση που πρέπει να παρέχονται σε συνέχεια των υπηρεσιών για την ηπατίτιδα, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι σε επίπεδο χωρών αλλά και παγκοσμίως, και οι οποίες θα πρέπει να περιλαμβάνονται στις δέσμες υγειονομικής περίθαλψης. 3. Διασφάλιση ισότητας Περιλαμβάνει τη δεύτερη διάσταση της καθολικής υγειονομικής κάλυψης καθορίζοντας τις βέλτιστες μεθόδους και προσεγγίσεις για την παροχή των υπηρεσιών για την ηπατίτιδα σε διαφορετικούς πληθυσμούς και τοποθεσίες, με στόχο την επίτευξη δίκαιης και ισότιμης κάλυψης, βελτιστοποίησης των αποτελεσμάτων και τη διασφάλιση της ποιότητας. 4. Χρηματοδότηση με στόχο την επίτευξη βιωσιμότητας Περιλαμβάνει την τρίτη διάσταση της καθολικής υγειονομικής κάλυψης με τον προσδιορισμό βιώσιμων και καινοτόμων υποδειγμάτων για τη χρηματοδότηση της απόκρισης στην ηπατίτιδα και προσεγγίσεις για τη μείωση του κόστους, την αύξηση της αποτελεσματικότητας και την ελαχιστοποίηση του κινδύνου οικονομικής δυσχέρειας για όσους χρειάζονται αυτές τις υπηρεσίες. 5. Καινοτομία με στόχο την επιτάχυνση της απόκρισης των χωρών στη νόσο Προσδιορίζεται το πού υπάρχουν κενά στη γνώση και την τεχνολογία, καθώς και πού χρειάζεται καινοτομία για να μετατοπιστεί η τροχιά της απόκρισης στην ιογενή ηπατίτιδα με στόχο την επιτάχυνση αυτής της απόκρισης και την επίτευξη των στόχων για τα έτη 2020 και 2030. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων στις Ηπατίτιδες B και Γ είναι απαραίτητη η επένδυση σε μείζονος σημασίας τομείς, όπως τα υφιστάμενα εμβόλια κατά της Ηπατίτιδας B, η πρόληψη μετάδοσης από τη μητέρα στο παιδί, η χρήση αποστειρωμένων συρίγγων και η ασφάλεια του αίματος και των παραγώγων του, η μείωση του κινδύνου για τους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, καθώς και η βέλτιστη αξιοποίηση των θεραπευτικών μέσων, τα οποία, ενδεικτικά για την Ηπατίτιδα Γ, πλέον μπορούν να επιτύχουν ποσοστά ίασης άνω του 90 95%, ενώ απαραίτητη κρίνεται και η σημαντική διεύρυνση της θεραπευτικής κάλυψης των ασθενών. 1.3.2 Συστάσεις για την αντιμετώπιση και θεραπεία της Ηπατίτιδας Γ Εκτός της γενικότερης στρατηγικής για τις ιογενείς ηπατίτιδες, ο Παγκόσμιος Οργανισμός έχει εκδώσει και μια σειρά συστάσεων για την αντιμετώπιση και θεραπεία της Ηπατίτιδας Γ, οι οποίες αφορούν τους εξής τομείς (WHO, 2017): 24

1. Συστάσεις για τον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening) του ιού HCV: (α) Συστήνεται ο έλεγχος για παρουσία αντισωμάτων στον ιό της Ηπατίτιδας Γ (HCVAb) σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου ή έχουν ιστορικό έκθεσης/συμπεριφοράς σε κίνδυνο μόλυνσης με τον ιό. (β) Έπειτα από θετικό αποτέλεσμα συστήνεται η διεξαγωγή επιπλέον ελέγχου (προσδιορισμός HCV-RNA και του HCV γονοτύπου) για τη διάγνωση χρόνιας λοίμωξης, καθώς και για την αξιολόγηση της ανάγκης έναρξης θεραπείας. 2. Συστάσεις για τη φροντίδα ατόμων με HCV λοίμωξη: (α) συστήνεται η αξιολόγηση κατανάλωσης οινοπνεύματος για όσους έχουν μολυνθεί με τον ιό, καθώς και η παρέμβαση για μείωσή της σε όσους κάνουν μέτρια ή υψηλή κατανάλωση οινοπνεύματος, (β) συστήνεται η χρήση συγκεκριμένων σύγχρονων εξετάσεων για την αξιολόγηση της ηπατικής ίνωσης και κίρρωσης. 3. Συστάσεις για τη θεραπεία της Ηπατίτιδας Γ: (α) Όλοι οι ενήλικες και τα παιδιά ( >12 ετών) με χρόνια HCV λοίμωξη θα πρέπει να αξιολογούνται για αντιϊκή θεραπεία, (β) Συστήνεται όλοι ανεξαιρέτως οι ασθενείς με Ηπατίτιδα Γ να ακολουθούν θεραπευτική αγωγή με άμεσα δρώντα αντιϊκά φάρμακα, DAAs (Direct Acting Antiviral Drugs), (γ) Συστήνεται η διακοπή χρήσης αναστολέων της πρωτεάσης του ιού της Ηπατίτιδας Γ, όπως telaprevir και boceprevir ως θεραπευτικά μέσα για τη νόσο, καθώς προκαλούν συχνά ανεπιθύμητες παρενέργειες και έχουν χαμηλότερη θεραπευτική δράση σε σχέση με τα νεότερα άμεσα δρώντα αντιϊκά φάρμακα, (δ) Συστήνεται η χρήση διαφορετικών σχημάτων με άμεσα δρώντα αντιϊκά φάρμακα ανάλογα με το γονότυπο του ιού και άλλα χαρακτηριστικά των ασθενών, όπως η προηγούμενη θεραπεία και η παρουσία κίρρωσης/ίνωσης. 25

1.4 Υφιστάμενα Μέτρα, Δομές και Πολιτικές για την αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ στην Κύπρο Η ιογενής Ηπατίτιδα Γ κατατάσσεται στη γενικότερη κατηγορία των μεταδοτικών νοσημάτων, για τον έλεγχο και την αντιμετώπιση των οποίων ουσιώδους σημασίας είναι η πρόληψη και η επιδημιολογική επιτήρηση. 1.4.1 Μητρώο ασθενών για την Ηπατίτιδα Γ Στο πλαίσιο της βελτίωσης της επιδημιολογικής καταγραφής και φαρμακευτικής κάλυψης του πληθυσμού των ασθενών, τον Σεπτέμβριο του 2015 ξεκίνησε από τον Φαρμακευτικές Υπηρεσίες του Υπουργείου η λειτουργία θεραπευτικού φαρμακευτικού μητρώου για την Ηπατίτιδα Γ (Φαρμακευτικές Υπηρεσίες Υπουργείου, 2015). Στόχος αυτής της δράσης ήταν η χρήση των πληροφοριών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τον καθορισμό του πλαισίου χορήγησης των φαρμάκων, καθώς και η βελτίωση της πρόσβασης των ασθενών στις κατάλληλες θεραπείες. 1.4.2 Νομοθεσία για τη δήλωση των λοιμωδών και την επιδημιολογική επιτήρηση Το πρώτο βασικό νομοθετικό πλαίσιο για την υποχρεωτική δήλωση των λοιμωδών νοσημάτων ψηφίστηκε για πρώτη φορά, κατά τις αρχές της Αγγλοκρατίας το 1879 ως «Ο περί Λοιμοκαθάρσεως Νόμος» (The Quarantine Law of 1879) και κατόπιν ακολούθησε το 1883, «Ο περί Προλήψεως Ασθενειών Νόμος» (Disease Prevention Law of 1883). Στις 11 Μαρτίου 1932, ακολούθησε νέα νομοθεσία, «Ο περί Λοιμοκαθάρσεως Νόμος» (The Quarantine Law of 1932) καταργώντας τους 2 προηγούμενους νόμους. Το 2003 ο τροποιητικός νομός «Περί Λοιμοκαθάρσεως Νομός, κεφ. 260» αντικατέστησε τον προηγούμενο του 1932. Ακολούθησαν αρκετές τροποποιήσεις και αλλαγές εντάσσοντας νέα νοσήματα και κανονισμούς. Η εν λόγω νομοθεσία καθορίζει ποιος κάνει τη δήλωση, τη διαδικασία της δήλωσης και τις υπηρεσίες που είναι επιφορτισμένες με το έργο αυτό. Επίσης καθορίζει ως υποχρεωτική τη δήλωση αριθμού λοιμωδών νοσημάτων. Η νομοθεσία αυτή τροχιοδρόμησε τη δημιουργία της Μονάδας Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων των Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας του Υπουργείου, το 2004, με στόχο την παρακολούθηση, καταγραφή, ανάλυση δεδομένων που αφορούν λοιμώδη νοσήματα και την παροχή πληροφοριών σε αρμόδιες αρχές άλλων χωρών. 26

Μετά την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1 η Μαΐου 2004, η Κυπριακή Δημοκρατία εναρμονίστηκε με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και την κοινοτική νομοθεσία. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) ιδρύθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2004, με έναρξη λειτουργίας το 2005 με τις ακόλουθες αρμοδιότητες: Να αναλύει και ερμηνεύει δεδομένα από χώρες της ΕΕ σχετικά με 52 μεταδοτικές νόσους και παθήσεις, χρησιμοποιώντας το Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιτήρησης (TESSy). Να παρέχει επιστημονικές συμβουλές στις κυβερνήσεις και τα όργανα της ΕΕ. Να διασφαλίζει την έγκαιρη ανίχνευση και ανάλυση νεοεμφανιζόμενων απειλών στην ΕΕ. Να συντονίζει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα κατάρτισης στον τομέα της επιδημιολογικής παρέμβασης (EPIET) και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα κατάρτισης στη μικροβιολογία στον τομέα της δημόσιας υγείας (EUPHEM). Να βοηθά τις κυβερνήσεις της ΕΕ να προετοιμάζονται για περιπτώσεις εκδήλωσης επιδημιών. Διοργανώνει το ετήσιο τριήμερο ευρωπαϊκό επιστημονικό συνέδριο για την εφαρμοσμένη επιδημιολογία λοιμωδών νόσων (ESCAIDE). Το της Κυπριακής Δημοκρατίας συνεργάζεται ενεργά με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) για την γνωστοποίηση και κοινοποίηση των δεδομένων του, αρχή γεννώντος το 2006. Έκτοτε συνεργάζεται στενά με τον διορισμό λειτουργών του ως Σημεία Επαφής για τα διάφορα νοσήματα, μεταξύ των οποίων και οι Ιογενείς Ηπατίτιδες B και Γ. Από το 2016, το Σημείο Επαφής της Κύπρου για την Ηπατίτιδα Β & Γ έχει εκλεγεί ενεργό μέλος στην Συντονιστική Επιτροπή για την Ηπατίτιδα Β & Γ, με δυναμική παρουσία στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Μέχρι το παρόν στάδιο οι κανονισμοί για τα δηλωτέα νοσήματα δεν περιλαμβάνουν τα χρόνια περιστατικά Ηπατίτιδας Β και Γ, παρά μόνο τα οξέα (70% των περιστατικών της Ηπατίτιδας Γ είναι χρόνια και ασυμπτωματικά). Αυτό συμβαίνει διότι οι ορισμοί που παραμένουν σε ισχύ για την δήλωση των περιστατικών είναι εκείνοι του 2008 που δεν περιλαμβάνουν τα χρόνια περιστατικά. To ECDC τροποποίησε τους ορισμούς το 2012 συμπεριλαμβάνοντας και τα χρόνια περιστατικά. Το 2018, έτυχαν επίσης επιπλέον τροποποίησης και απλοποίησης. Αναδύεται έτσι η αδήριτη ανάγκη από πλευράς της Μονάδας Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων των Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας 27

του Υπουργείου για εναρμόνιση των υφιστάμενων κανονισμών με τις τρέχουσες Ευρωπαϊκές Οδηγίες και νομοθεσία. Παρά την ύπαρξη μηχανισμού δήλωσης περιστατικών, παρατηρείται υποδήλωση των κρουσμάτων τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς. Ως εκ τούτου, κρίνεται απαραίτητη η ενίσχυση και εντατικοποίηση της επιδημιολογικής επιτήρησης των λοιμωδών νοσημάτων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η Ηπατίτιδα Γ. 1.4.3 Υπηρεσίες, Δομές και Φορείς Δημόσιας για την αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ στην Κύπρο 1.4.3.1 Ηπατολογικά ιατρεία Κρατικών Νοσηλευτηρίων Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, στη Κύπρο λειτουργούν 4 ηπατολογικά ιατρεία στα δημόσια νοσοκομεία των πόλεων της ελεύθερης Κύπρου, (Πίνακας 1.10). Πίνακας 1.10 Δημόσια νοσοκομεία Κύπρου με Ηπατολογικά Ιατρεία 1. Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας 2. Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας 3. Γενικό Νοσοκομείο Λεμεσού 4. Γενικό Νοσοκομείο Πάφου 1.4.3.2 Εργαστήριο μοριακού ελέγχου Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας Το Τμήμα Μικροβιολογίας στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας είναι αναγνωρισμένο ως Εργαστήριο Αναφοράς τόσο για Δημόσιο όσο και για Ιδιωτικό Τομέα για διενέργεια μοριακού ιολογικού ελέγχου. Προσφέρει ένα πλήρες φάσμα μοριακού έλεγχο για ιϊκά φορτία στην ηπατίτιδα HBV, HCV, HCV genotyping, HBV drug resistance, CMV, HIV κτλ. Αναμένεται σύντομα η έναρξη και μοριακού ελέγχου για το ιό της ηπατίτιδας D. Έχει αποκτήσει Πρότυπο Διαπίστευσης Ποιότητας Κλινικών Εργαστηρίων CYS EN ISO 15189:2012 για Ιατρικά (Κλινικά) Εργαστήρια. 28

1.4.3.3 Ιστοπαθολογικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας Το Ιστοπαθολογικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας είναι αναγνωρισμένο Τμήμα Αναφοράς τόσο για Δημόσιο, αλλά και για τον ιδιωτικό τομέα παγκύπρια. Προσφέρει εξειδικευμένες και ποιοτικές υπηρεσίες για τις βιοψίες και κυτταρολογικές εξετάσεις για τις ιογενείς ηπατίτιδες και ηπατοκυτταρικά καρκινώματα. Αναδείχτηκε ανάγκη για επιπλέον εξειδίκευσης στον τομέα των βιοψιών ήπατος, γεγονός το οποίο τροχοδρομείται για εφαρμογή. 1.4.3.4 Οργανισμοί, Σύλλογοι και Σύνδεσμοι Ασθενών Οι οργανισμοί, σύλλογοι και σύνδεσμοι ασθενών επιτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό έργο, καθώς υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ασθενών όσον αφορά στην πρόσβαση σε κατάλληλα διαγνωστικά και θεραπευτικά μέσα και την ισότιμη παροχή υπηρεσιών υγείας. Επίσης, δραστηριοποιούνται και στην κατεύθυνση της ευαισθητοποίησης του γενικού πληθυσμού, τόσο για την αντιμετώπιση των υπαρχόντων ασθενών και την καταπολέμηση του στίγματος και του κοινωνικού αποκλεισμού όσο και για την πρόληψη των νοσημάτων. Τέλος, αρκετοί από αυτούς τους οργανισμούς, συλλόγους και συνδέσμους αναλαμβάνουν και την ψυχολογική στήριξη των ασθενών. Με όραμα τις συγκεκριμένες αρχές και αξίες, έχει ιδρυθεί και λειτουργεί στην Κύπρο από το 2015 ο Σύνδεσμος Ασθενών Ήπατος και Φίλων Κύπρου (Σ.Α.Η.Φ.Κ.) «Προμηθέας». Ο Σύνδεσμος Προμηθέας Κύπρου είναι ο πρώτος μη κερδοσκοπικός και μη κυβερνητικός οργανισμός ασθενών με ηπατολογικά προβλήματα στην Κύπρο που έχει ως επίκεντρο τη βοήθεια ασθενών με ηπατικές διαταραχές. Θεμελιώδης στόχος του είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του ευρέως κοινού, επιμέρους κοινωνικών φορέων και ομάδων για το αυξανόμενο πρόβλημα των ιογενών ηπατιτίδων, την πρόληψη και την αντιμετώπισή τους. Όραμα του Προμηθέα είναι η προάσπιση των δικαιωμάτων των χρόνιων πασχόντων και ιδιαίτερα της ευκολότερης πρόσβασης σε διαγνωστικές εξετάσεις και φαρμακευτικές αγωγές. Μέσα από την εμπειρία τους ως ασθενείς ή ως φίλοι ασθενών παρέχει υποστήριξη και βοήθεια σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετικά με το ήπαρ, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με ιογενείς Ηπατίτιδες Β και Γ με τεκμηριωμένη πληροφόρηση σε θέματα ηπατιτίδων. Ο Σύνδεσμος Ασθενών Ήπατος και Φίλων Κύπρου (Σ.Α.Η.Φ.Κ.) «Προμηθέας» συνεργάζεται στενά με τον αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Σύλλογο Ηπατοπαθών (European Liver Patients Association, ELPA) και τον Σύλλογο Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας». 29

Ο Σύνδεσμος Ασθενών Ήπατος και Φίλων Κύπρου (Σ.Α.Η.Φ.Κ.) «Προμηθέας», ανήκει στην Παγκύπρια Ομοσπονδίας Συνδέσμων Πασχόντων και Φίλων. H Παγκύπρια Ομοσπονδία Συνδέσμων Πασχόντων και Φίλων (ΠΟΣΠΦ) ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1986 και αριθμεί 26 μέλη οργανώσεις ασθενών οι οποίες εκπροσωπούν χιλιάδες μέλη και ασθενείς παγκυπρίως. Στόχος της ΠΟΣΠΦ είναι να αποτελέσει την ομπρέλα οργάνωση που θα εκπροσωπεί όλες τις οργανώσεις των ασθενών. Η ΠΟΣΠΦ είναι μέλος του European Patients Federation (EPF). Όραμα της ΠΟΣΠΦ είναι η ενίσχυση των ασθενών με μια ενιαία και ισχυρή φωνή στην κυπριακή κοινωνία όπου υψηλή ποιότητα υγειονομικής περίθαλψης και ζωής θα είναι διαθέσιμες για όλους. Αποστολή της είναι να διαβεβαιώσει τους πολίτες ότι θα αγωνιστεί για μια ολιστική, ισομερή και κοινωνική υγειονομική περίθαλψη, με επίκεντρο τους ασθενείς, προωθώντας τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ των οργανισμών ασθενών και της πολιτείας, έτσι ώστε να επιτευχθούν οι σωστές υγειονομικές και κοινωνικές πολιτικές. 30

2. Στρατηγικός Σχεδιασμός 2.1 Σκοπός Σκοπός του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για εκρίζωση της ιογενούς Ηπατίτιδα Γ είναι η ανάδειξη της σπουδαιότητάς της ως πρόβλημα Δημόσιας στη χώρα, η σημασία της έγκαιρης διάγνωσής της και της επιτήρησής της από τους αρμόδιους φορείς, προκειμένου να είναι εφικτή η βέλτιστη αντιμετώπισή της για την προστασία της Δημόσιας. Ως εκ τούτου, απώτερος σκοπός του Σχεδίου είναι η σταδιακή διαχείριση και ο έλεγχος της νόσου και τελικώς η εξάλειψή της, όπως περιγράφεται από τη στρατηγική του WHO μέχρι το έτος 2030. Επιπλέον, ουσιώδη αποστολή του Σχεδίου αποτελεί η υλοποίηση μιας σταθερής, βιώσιμης και οριζόντιας στρατηγικής για την αντιμετώπιση της ιογενούς Ηπατίτιδας Γ, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με τα ακόλουθα μέσα: - Πρωτογενής πρόληψη - Δευτερογενής πρόληψη, με έμφαση στον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening) - Συστηματική επιδημιολογική επιτήρηση και ανάλυση των δεδομένων για τη χάραξη ορθολογικής πολιτικής - Αξιολόγηση των υφισταμένων δομών και υποβολή προτάσεων για την ενίσχυση των πολιτικών υγείας - Αποτελεσματική θεραπεία των ασθενών, σύμφωνα με τα υποδείγματα τα οποία στοχεύουν στην εξάλειψη της νόσου 2.2 Αρχές και Αξίες Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ηπατίτιδα Γ βασίζεται στην πρόληψη, στην έγκαιρη διάγνωση, στη βελτίωση της πρόσβασης στη θεραπεία, στη συστηματική επιδημιολογική επιτήρηση της νόσου και στην προσπάθεια για την εξάλειψή της και διέπεται από τις ακόλουθες πρωταρχικές αξίες: - Αποτελεσματική θεραπεία των ασθενών - Οικονομική αποδοτικότητα των θεραπευτικών μέσων - Ισότητα και ισοτιμία στην πρόσβαση των ασθενών στην απαραίτητη φροντίδα υγείας - Διασφάλιση ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας υγείας - Τήρηση του κανονιστικού πλαισίου της βιοηθικής 31

2.3 Προτεραιοποίηση των επιλογών Όπως αναπτύχθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο υψηλός επιπολασμός της Ηπατίτιδας Γ στις ομάδες υψηλού κινδύνου, οι ιδιαίτερα σοβαρές συνέπειες που επιφέρει στους ασθενείς, καθώς και η απουσία εμβολίου για την αποτελεσματική πρόληψη της νόσου, αναδεικνύουν τη σημασία της αντιμετώπισης της Ηπατίτιδας Γ ως προτεραιότητα για την προστασία της Δημόσιας στη χώρα μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κύριο εργαλείο που διαθέτει η ιατρική επιστήμη για την αντιμετώπιση της νόσου είναι η αποτελεσματική ολιστική θεραπεία των ασθενών με σύγχρονα θεραπευτικά μέσα, χωρίς όμως να υποτιμάται η αξία των μέτρων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης. Με βάση τα παραπάνω και με δεδομένη την παρούσα οικονομική κατάσταση της χώρας, η οποία δημιουργεί έντονες πιέσεις στον προϋπολογισμό της υγειονομικής περίθαλψης, μεταξύ άλλων, κρίνεται απαραίτητη η ενδελεχής διερεύνηση της επίτευξης του βέλτιστου αποτελέσματος σε όρους κλινικής αποτελεσματικότητας, οικονομικής αποδοτικότητας και κοινωνικής ισότητας. 2.4 Διακυβέρνηση Η διαχείριση και ο έλεγχος του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την εκρίζωση της Ηπατίτιδας Γ θα πρέπει να είναι ευθύνη κυρίως του Δημόσιου Τομέα, ενώ απαιτείται παράλληλη εμπλοκή όλων των αρμόδιων υπηρεσιών του Δημόσιου και του Ιδιωτικού Τομέα. Απαραίτητος, δε, κρίνεται ο συντονιστικός ρόλος του Υπουργείου, δεδομένου ότι αποτελεί το θεσμικό όργανο άσκησης πολιτικής υγείας της χώρας. 2.5 Στρατηγικοί στόχοι 2.5.1 Δημιουργία του κατάλληλου κοινωνικού περιβάλλοντος Η δημιουργία του κατάλληλου κοινωνικού περιβάλλοντος αφορά κατά κύριο λόγο στην αρωγή και προαγωγή της υγείας, μέσω ενημέρωσης του πληθυσμού για την πρόληψη και αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ, προκειμένου να δημιουργηθούν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την επίτευξη του σκοπού του Εθνικού Σχεδίου. Εντός αυτού του πλαισίου εντάσσεται η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και του στίγματος με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι ασθενείς σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους, η παροχή ίσων ευκαιριών στην πρόσβαση στη θεραπεία, η ενημέρωση του γενικού πληθυσμού για τη διαθεσιμότητα του προσυμπτωματικού ελέγχου, η ενημέρωση του γενικού πληθυσμού και των ασθενών για τη διαθεσιμότητα των θεραπευτικών επιλογών, καθώς και η ενημέρωση 32

και εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας προκειμένου να επιτευχθεί ευαισθητοποίηση αναφορικά με την προσέγγιση των ατόμων που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για την έγκαιρη διάγνωσή τους και στους υπάρχοντες ασθενείς για την αποτελεσματική θεραπευτική αντιμετώπισή τους και την τακτική παρακολούθησή τους. 2.5.2 Ανάπτυξη ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας για την αντιμετώπιση των αναγκών των ασθενών Η αποτελεσματική υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου προϋποθέτει τη συνέχιση της προσπάθειας για την ανάπτυξη και βελτίωση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών στη φροντίδα υγείας (ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια περίθαλψη), προκειμένου να είναι επιτυχής και αποτελεσματική η αντιμετώπιση των αναγκών υγείας των ασθενών. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι υπηρεσίες Δημόσιας και οι ιατροί πρώτης επαφής, οι οποίοι είναι και αυτοί που μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην ενημέρωση του γενικού πληθυσμού για τη διαθεσιμότητα του προσυμπτωματικού ελέγχου και στην υλοποίησή του. Επίσης, εντάσσονται ιατροί πρώτης επαφής που μπορούν να εντοπίσουν και να επικεντρωθούν σε ομάδες υψηλού κινδύνου (π.χ. ιατροί μονάδων απεξάρτησης, ιατροί Μονάδων Τεχνητού Νεφρού, γιατροί πολυμεταγγιζόμενων ατόμων κ.ο.κ.), Κέντρα Αναφοράς μοριακού ελέγχου, καθώς και ηπατολογικά ιατρεία του Δημόσιου και του Ιδιωτικού Τομέα. Η διαδικασία ολοκλήρωσης των υπηρεσιών υγείας ξεκινάει από την έγκαιρη και αξιόπιστη διάγνωση, την παραπομπή στην κατάλληλη θεραπεία ανάλογα με τα κριτήρια και τα στάδια της νόσου, καθώς και την καταγραφή και πιστοποίηση της επιτυχούς θεραπείας του ασθενούς. 2.5.3 Δημιουργία διατομεακού και διεθνούς δικτύου συνεργασίας Ως επακόλουθο της ολοκλήρωσης των υπηρεσιών υγείας, αλλά και ως προαπαιτούμενο για τη λειτουργία των ίδιων των υπηρεσιών, κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη ενός ανατροφοδοτούμενου δικτύου συνεργασίας μεταξύ των υπηρεσιών πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης για την έγκαιρη και αξιόπιστη διάγνωση της νόσου, των υπηρεσιών υγείας οι οποίες διασφαλίζουν την εκπαίδευση και τη θεραπευτική και νοσηλευτική αντιμετώπιση των ασθενών συμπεριλαμβανομένης της μακροχρόνιας φροντίδας τους (για όσους απαιτείται), καθώς και όλων των φορέων που ασχολούνται με τη νόσο, όπως οι σύνδεσμοι και οργανώσεις ασθενών, μη κυβερνητικές οργανώσεις συναφούς αντικειμένου με τη νόσο και σύλλογοι μειονοτικών πληθυσμών ή μεταναστών, ενώ ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος του Κέντρου Δημόσιας. Προς αυτό τον στόχο και με δεδομένο τον τρόπο μετάδοσης της νόσου, κύρια σημεία σε αυτή την διαδικασία είναι: α) ο έλεγχος του αίματος μέσω της ασφαλούς αιμοδοσίας και 33

β) η επικέντρωση στις ομάδες πληθυσμού που βρίσκονται σε κίνδυνο, όπως οι χρήστες ενέσιμων εξαρτησιογόνων ουσιών και οι έγκλειστοι σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Όσον αφορά στην ασφαλή αιμοδοσία, ισχύουν διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για τον έλεγχο και την επιλογή των υποψήφιων αιμοδοτών, οι οποίες ακολουθούνται και στη χώρα μας, για τις οποίες όμως πρέπει να διασφαλιστεί η τήρηση και η συνέχεια. Από την άλλη πλευρά, για τις ομάδες πληθυσμού που αναφέρθηκαν, είναι σημαντική η εμπλοκή των αρμόδιων οργάνων και φορέων της πολιτείας, όπως το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης και της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ) 3 στην περίπτωση των έγκλειστων σε σωφρονιστικά ιδρύματα και στην περίπτωση των Χρηστών Ενέσιμων Εξαρτησιογόνων Ουσιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, εκτός από τον εργαστηριακό έλεγχο για την έγκαιρη διάγνωση των ασθενών, σημαντική είναι και η διαχείριση των ασθενών μετά την πλήρη θεραπεία τους, καθώς δεν αποκλείει την εκ νέου μόλυνση από τον ιό της Ηπατίτιδας Γ (HCV). Συνεπώς, χρήζει διερεύνησης η δημιουργία ενός μηχανισμού πρόληψης της επαναμόλυνσης (επαναλοίμωξη) των ατόμων μέσω της τακτικής παρακολούθησής τους. Με αυτό το όραμα και τις αξίες, εκτός από την ανάπτυξη του δικτύου συνεργασίας σε Εθνικό Επίπεδο, είναι αναγκαία η διασύνδεσή του με το ευρωπαϊκό δίκτυο για την επιτήρηση των Ηπατιτίδων Β και Γ, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (European Centre for Disease Prevention and Control - ECDC). Το συγκεκριμένο δίκτυο δραστηριοποιείται για τη βελτίωση των επιδημιολογικών δεδομένων σχετικά με τις Ηπατίτιδες Β και Γ στην Ευρώπη, τη συλλογή ετησίων δεδομένων επιτήρησης των Ευρωπαϊκών χωρών, την παραγωγή τακτικών αναφορών επιτήρησης, τις εκδόσεις εκθέσεων για τα σχετικά θέματα και την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών επιδημιολογικών δεδομένων για τις Ηπατίτιδες Β και Γ. Επομένως, η συνεργασία του εθνικού δικτύου με το αντίστοιχο ευρωπαϊκό μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των πολιτικών υγείας και των δράσεων για την αντιμετώπιση της Ηπατίτιδας Γ. Τέλος, χρήσιμη θεωρείται και η συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction - EMCDDA), τον οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εστιάζει στη χρήση παράνομων εξαρτησιογόνων ουσιών, στα νοσήματα που μεταδίδονται μέσω της χρήσης και στη χρήση ουσιών εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων. 3 Η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ) είναι ο Ανώτατος συντονιστικός φορέας της Κύπρου στον τομέα των νόμιμων και παράνομων ουσιών εξάρτησης και της παθολογικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια (www.naac.org.cy) 34