ΤO ΜΠΟΥΡΙΝΙ Μ. Καραγάτσης Β. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ Το «Μπουρίνι» περιέχεται στη συλλογή «Το μεγάλο Συναξάρι». Αναφέρεται στις συνθήκες ζωής των κολίγων στο θεσσαλικό κάμπο, στα τέλη του 19ου αιώνα. Η ζωή των κολίγων ήταν άθλια. Τον ιδρώτα τους και την τιμή τους την εκμεταλλευόταν ο μεγάλος τσιφλικάς. Η γραφή του Καραγάτση είναι νατουραλιστική. Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Στο θεσσαλικό κάμπο οι θεριστάδες είναι δυο ειδών. Από τη μια μεριά, οι γύφτοι, κι από την άλλη, οι καραγκούνηδες. Οι τελευταίοι προχωρούν αμίλητοι και σκυφτοί ύστερα από μια κοπιαστική μέρα. Ο γερο-γκουντής ο Πουτούλης είναι ένας από τους κολίγους του τσιφλικά. Εκείνο το βράδυ πήγε στο κονάκι του αφέντη του, θέλοντας κάτι να του πει. Χτύπησε και του άνοιξε ο επιστάτης του τσιφλικά. Το κονάκι ήταν ένα παλιό διώροφο σπίτι, που πριν ανήκε στον τσιφλικά Ρουστένμπέη. Ο καινούριος ιδιοκτήτης, ο Πήτερ Χατζηθωμάς, ήταν μεγαλωμένος στην Αγγλία και πίστευε ότι «οι δουλειές είναι δουλειές». Με το κτήμα και τους ανθρώπους δεν άλλαξε τίποτα. Μπαίνοντας στον οντά ο κολίγας βρίσκει τον τσιφλικά παρέα με μια όμορφη γυναίκα. Ο γερο-γκουντής τον παρακαλά να μην του πάρει τη μισή σοδειά, όπως ήταν η συμφωνία, γιατί η παραγωγή του φέτος ήταν μειωμένη. Ο τσιφλικάς αρνείται και ο γερο-γκουντής του λέει ότι έχει πολλά χρέη εξαιτίας της αρρώστιας της κόρης του Ζωγράφως. Τότε ο τσιφλικάς τον διώχνει χωρίς απάντηση. Στο τέλος του καλοκαιριού ο επιστάτης ζύγιζε την παραγωγή για να πάρει το μερίδιο του αφεντικού. Ζυγίζοντας έβαζε το πόδι του πάνω στη ζυγαριά για να κλέψει τον γέρο κολίγα. Ο γιος του γερο-γκουντή, ο Νάσος, αντέδρασε, όμως ο πατέρας του ζήτησε συγγνώμη από τον επιστάτη. Τότε ο Νάσος έφυγε για τα χωράφια. Αμέσως μετά έρχεται ο τσιφλικάς και ανακοινώνει στον Γκουντή ότι φέτος θα του πάρει κάτι λιγότερο από τη μισή σοδειά. Ο Γκουντής πήγε να φιλήσει το χέρι του τσιφλικά, για να τον ευχαριστήσει, όμως εκείνος δεν τον άφησε. Του ανακοινώνει επίσης ότι θέλει την κόρη του Γκουντή, τη Ζωγράφω, να την πάρει υπηρέτρια στο κονάκι του. Πριν προλάβει ο κολίγας να απαντήσει, ο Χατζηθωμάς φεύγει. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ-ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. κάργια: είδος πουλιού από τα κορακοειδή. 2. ανακούρκουδα: αναπαυτική στάση κατά την οποία τα γόνατα λυγίζουν και το σώμα στηρίζεται στα δάχτυλα των ποδιών. 3. αυλαγάς: χωράφι μεγάλο και εύφορο. 4. λυκοφώτισμα: το φως μετά τη δύση του ήλιου. 5. ανάρια: σε αραιά διαστήματα. 6. σιγκούνι: γυναικείο φόρεμα, μαύρο και μάλλινο, που φορούν οι Καραγκούνες.
7. μονόκλ: στρογγυλός φακός για το ένα μάτι. 8. πριν αποκατιάσουν: πριν κοιμηθούν. 9. γιατάκι: στρώμα, κρεβάτι. 10. πααίν ς: πηγαίνεις. 11. δ λειά σ : δουλειά σου. 12. αταβικός: κληρονομικός. 13. μαντεμένιος: από μαντέμι (χυτοσίδηρο). 14. μάνταλο: αμπάρα, σύρτης. 15. τι χαλεύ ς γιέρου: τι γυρεύεις γέρο. 16. σύσμπασης: επιστάτης. 17. το αφέντια: το αφεντικό. 18. οντάς: θάλαμος, δωμάτιο. 19. χαρεμλίκι: γυναικωνίτης. 20. βιλαϊέτ: επαρχία, νομός. 21. γιουνάνικο: ελληνικό. 22. ασκέρ: πλήθος. β. Ερμηνευτικά Γλωσσικά σχόλια 45 23. λοιμική: αρρώστια επιδημική. 24. business are business: οι δουλειές είναι δουλειές. 25. τεμενά: υπόκλιση. 26. του ένα τρία: το ένα τρία (ένα μέρος σπόρο, τρία μέρη σοδειά). 27. σταμπόλι: μονάδα βάρους για τα σιτηρά. 28. παζάρ: παζάρι, αγορά. 29. σκ λίκι: σκουλίκι. 30. μνήσκουν: μένουν. 31. από χρόν : από του χρόνου. 32. Χαίμ: όνομα κάποιου τοκιστή. 33. σπιτσέρης: φαρμακοποιός. 34. γέννημα: καρπός, σιτηρά. 35. κολίγος ή κολίγας: αγρότης που καλλιεργούσε το χωράφι του τσιφλικά και του έδινε τη μισή παραγωγή. 36. κιουτσέκι: στεγασμένος χώρος για την αποθήκευση των σιτηρών. 37. αβγατίζω: αυξάνω. 38. πέζο: το φορτίο που ζυγίζουμε. 39. κουρμπάτσι: μαστίγιο. 40. δικεόρος: δικηγόρος. 41. μπομπότα: ψωμί από αλεύρι αραβοσίτου. 42. φραχτωσιά: φράχτης. 43. σετοκρούτα: μεταξωτό ύφασμα. 44. ρέμπελους: ανυπόταχτους, επαναστάτες. 45. αρμάδες: αρμαθιές, δέσμες. 46. προζύμι: η μαγιά του ψωμιού. ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ-ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ-ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. Το θέμα του διηγήματος: Είναι η άθλια ζωή των κολίγων. Οι πλούσιοι τσιφλικάδες τους εκμεταλλεύονται χωρίς κανέναν ενδοιασμό και χωρίς κανέναν ηθικό φραγμό. Οι λίγοι ζουν μέσα στη χλιδή και οι πολλοί υποφέρουν, χωρίς να έχουν ούτε τα στοιχειώδη για να ζήσουν και να γιατρέψουν τις αρρώστιες τους. Η κατάσταση των χωρικών λίγο διαφέρει από αυτή των δούλων. Η θέληση του αφέντη είναι νόμος και κανείς δεν τολμά να την αμφισβητήσει. Ο τσιφλικάς θεωρεί ότι μπορεί να ταπεινώνει και να εγ.
ξευτελίζει τον κολίγο, ακόμη κι όταν αυτός βρίσκεται στο έσχατο σημείο της εξαθλίωσης. Ιδιαίτερα τότε ορισμένοι άνθρωποι βρίσκουν την ευκαιρία να ικανοποιήσουν τις άπληστες επιδιώξεις τους και την αγάπη τους για πλούτο και εξουσία. 2. Η κοινωνική οργάνωση: Η οργάνωση της κοινωνίας στηρίζεται στην ιεραρχία. Ο τσιφλικάς κυριαρχεί πάνω στους χωρικούς, ο άντρας έχει απόλυτη κυριαρχία πάνω στα μέλη της οικογενείας του. Επίσης, πρέπει να τονίσουμε την υπεροχή του άντρα απέναντι στη γυναίκα μέσα σε μια οικογένεια που είναι φανερά πατριαρχική. Υπάρχει λοιπόν αυστηρή ιεράρχηση της δύναμης και των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτήν. 3. Η ελπίδα: Η μόνη ελπίδα που διαφαίνεται είναι η νέα γενιά. Ο γιος του Γκουντή, ο Νάσος, δεν δέχεται να ταπεινώνεται και να εξευτελίζεται από τον τσιφλικά και τους εκπροσώπους του. Διαμαρτύρεται και στη συνέχεια φεύγει. Σ αυτήν την ενέργεια υπάρχει ένας συμβολισμός σύντομα οι κολίγοι θα εξεγερθούν και θα διεκδικήσουν το δίκιο τους από τους τσιφλικάδες. Ο δυναμισμός και η αγωνιστικότητα των νέων ανθρώπων είναι η μοναδική ελπίδα για έναν κόσμο δικαιότερο και αγνότερο. Δ. ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Το απόσπασμα αποτελείται από τις εξής ενότητες: 1η ενότητα: «Όταν ο ήλιος βασίλεψε... πριν αποκατιάσουν»: Οι γύφτοι και οι καραγκούνηδες στο θεσσαλικό κάμπο. 2η ενότητα: «Εκείνο το βράδυ... σε καρτεράει στον οντά»: Ο γερο- Γκουντής πηγαίνει στο κονάκι του τσιφλικά. 3η ενότητα: «Το κονάκι ήταν σπίτι... business are busίness»: Ο παλιός και ο καινούριος τσιφλικάς. 4η ενόmτα: «Όταν ο Γκουντής μπήκε... δεν είχαν σβήσει ακόμα»: Το αίτημα του γερο-γκουντή και ο πόνος του. 5η ενότητα: «Σαν τέλειωσε ο θέρος... με ψυχή τρικυμισμένη»: Η αδικία κάνει το Νάσο να αντιδράσει. 6η ενότητα: «Τι τρέχει εδώ.,. κι έφυγε γεμάτος μεγαλοπρέπεια»: Ο Χατζηθωμάς ζητά τη Ζωγράφω για υπηρέτρια. Οι 4 πρώτες ενότητες αποτελούν μια ενιαία σκηνή, ενώ οι δύο άλλες αποτελούν μια δεύτερη σκηνή. ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ-ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑ _ 1. Εικόνες: Οι εικόνες είναι πολλές και παραστατικές. Στην αρχή βλέπουμε τους θεριστάδες να αφήνουν τη δουλειά τους. Υπάρχουν εικόνες από τη ζωή των γύφτων κι απ τη ζωή των καραγκούνηδων. 2. Αναδρομική αφήγηση: Με μια αναδρομή ο συγγραφέας διηγείται την ιστορία του σπιτιού και των ανθρώπων που το είχαν στην κατοχή τους, του Τούρκου τσιφλικά και του Πάτερ Χατζηθωμά, του Έλληνα τσιφλικά. Τα βασικά χαρακτηριστικά που δίνει ο συγγραφέας α) στον τύπο του τσιφλικά, β) στον τύπο του κολίγα.
α) ο τσιφλικάς (Πήτερ Χατζηθωμάς): -Έχει πάρει τη θέση που είχε κάποτε ο Τούρκος τσιφλικάς. - Το όνομά του (Πήτερ) φανερώνει ότι δεν έχει ελληνική συνείδηση. - Είναι πλούσιος, ζει μέσα στη χλιδή, την καλοπέραση, έχει ερωμένες και ασχολείται με σπορ που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αριστοκρατικά. Τέτοια σπορ είναι το κυνήγι, το τένις κ.λπ. - Πάνω απ όλα βάζει το υλικό συμφέρον. Η απληστία είναι το δυνατότερο συναίσθημά του. Εκμεταλλεύεται τους κολίγους χωρίς ηθικούς φραγμούς, αφού τους θεωρεί «ανθρώπινα κτήνη». Είναι σκληρός και αδίστακτος. - Γενικά, δεν διακρίνεται για τον ανθρωπισμό του. Πάνω απ όλα βάζει τις μπίζνες και το κέρδος. Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Δεν γίνονται αυτά, γέρο. Αν αρχίσω να χαρίζω στον ένα και στον άλλο, πάω χαμένος». β) Ο κολίγος (Γκουντής): - Ζει φτωχά, μέσα στην αθλιότητα. - Είναι υποταγμένος στη θέληση του αφέντη. Έτσι έζησε ολόκληρη τη ζωή του, χωρίς να αντιδρά, χωρίς να διεκδικεί το δίκιο του: «η πείρα μιας ολόκληρης ζωής τον είχε διδάξει πως δεν πρέπει να τα βάζεις με τον αφέντη». - Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρακαλά το αφεντικό του να τον λυπη εθεί. Όμως μια τέτοια στάση οδηγεί σε μεγαλύτερες ταπεινώσεις. - Μαλώνει το γιο του, ο οποίος δεν έχει συνηθίσει σε μια τέτοια ζωή και διαμαρτύρεται. Ανάμεσα στον πατέρα και το γιο υπάρχει πλήρης αντίθεση. Οι γυναίκες στο διήγημα. α) Η γυναίκα του Γκουντή: Είναι υποταγμένη στον άντρα της, όπως αυτός είναι υποταγμένος στον αφέντη του. Η γυναίκα του κολίγα είναι η «σκλάβα του κάμπου». Δουλεύει αδιάκοπα και σωπαίνει, χωρίς κανένα δικαίωμα και χωρίς να έχει δική της γνώμη. β) Η κόρη του Γκουντή: Είναι βουβό πρόσωπα. Δεν έχει το δικαίωμα να μιλήσει ούτε καν για θέματα ζωτικής γι αυτήν σημασίας. Άλλοι αποφασίζουν ερήμην της. Είναι πρόσωπο εξαρτημένο πλήρως από τον πατέρα. γ) Η Γαλλίδα φίλη του Χατζηθωμά: Είναι χειραφετημένη, αφού καπνίζει, πίνει ούζο. Δε δουλεύει, παρά μόνο στολίζεται. Η εμφάνισή της είναι νωχελική και προκλητική. Είναι μαζί με τον τσιφλικά, επειδή είναι πλούσιος, χωρίς να έχει μαζί του άλλους συναισθηματικούς δεσμούς. Αντιθέσεις Πρώτη αντίθεση: Το πλήθος των κολίγων περνά και χαιρετά τον αφέντη καμπουριάζοντας το κορμί. Τα παιδιά έχουν τα πόδια τους γυμνά, ενώ ο Χατζηθωμάς φορά ψηλές μπότες. Σταματούν και τον θαυμάζουν με τα μουστάκια του και το μονόκλ του. Δεύτερη αντίθεση: Η συμπεριφορά του κολίγου, του γερο-γκουντή, μπροστά στον τσιφλικά, τον Χατζηθωμά. Τρίτη αντίθεση: Η αντίθεση ανάμεσα στην ερωμένη του τσιφλικά, τη Γαλλίδα, που συμπεριφέρεται σαν απελευθερωμένη, και στη γυναίκα και την κόρη του κολίγα, η οποίες δεν έχουν κανένα δικαίωμα και γενικά είναι πρόσωπα περιφρονημένα. Τέταρτη αντίθεση: Η δουλοπρεπής συμπεριφορά του γερο-γκουντή, από τη μια μεριά,
και η τρικυμισμένη ψυχή του Νάσου, του γιου του, από την άλλη. Ο Γκουντής υπατάσσεται στον αφέντη, ενώ ο Νάσος διεκδικεί δυναμικά το δίκιο του. 45 Πέμπτη αντίθεση: Ο Γκουντής, φτωχός και δυστυχής, και ο τσιφλικάς με ρούχα φρεσκοσιδερωμένα, κάσκα ολόλευκη, γάντια και μονόκλ. Είναι η τελευταία σκηνή του αποσπάσματος. Τα σημεία του αποσπάσματος που προαναγγέλλουν την τελική σκηνή: Η τελική σκηνή περιέχει το αίτημα του τσιφλικά να πάρει την Ζωγράφω υπηρέτριά του. Το αίτημα αυτό προαναγγέλλεται ήδη από κει που ο γέρο-γκουντής μιλάει στον τσιφλικά για την κόρη του, που είναι «σαν το κρύο το νερό», και για τα έξοδα που έκανε για να την γιατρέψει. Τότε ο Χατζηθωμάς είχε απαντήσει με ασάφεια: «Άιντε, γέρο. Πήγαινε και θα ιδούμε». Η ασαφής αυτή απάντηση φανερώνει ότι ο τσιφλικάς είχε στο μυαλά του κάποιο σχέδιο, το οποίο, πράγματι, αποκάλυψε στο τέλος, όταν επισκέφθηκε τον κολίγο. Τα νατουραλιστικά γνωρίσματα του διηγήματος στους ανθρώπινους τύπου, τις περιγραφές και τους διαλόγους. α) Οι ανθρώπινοι τύποι: Τα πρόσωπα του έργου παρουσιάζονται, όπως ακριβώς είναι, χωρίς καμιά τάση εξωραϊσμού. Ο τσιφλικάς είναι σκληρός και άπληστος, ο κολίγος δουλοπρεπής και αυταρχικός προς τα μέλη της οικογένειάς του, οι γυναίκες των χωρικών είναι υποταγμένες στην εξουσία του άντρα, ενώ η Γαλλίδα είναι απελευθερωμένη. Οι άνθρωποι και οι αντιθέσεις μεταξύ τους φανερώνουν έναν κοινωνικό προβληματισμό. β) Οι περιγραφές: Η κοινωνική πραγματικότητα περιγράφεται πιστά, όσο άσχημη κι αν είναι. Οι κολίγοι ζουν σε άθλιες συνθήκες, ενώ, από την άλλη, ο τσιφλικάς ζει στη χλιδή και την πολυτέλεια. Και οι περιγραφές έχουν σκοπό να παρουσιάσουν μια κοινωνική πραγματικότητα και να προβληματίσουν αποκαλύπτοντας αντιθέσεις και συγκρούσεις. γ) Οι διάλογοι: Οι διάλογοι είναι γραμμένοι στην ιδιωματική γλώσσα και προφορά των ανθρώπων του θεσσαλικού κάμπου. 457 454 451