Δίκτυο προώθησης της ηλεκτρονικής μάθησης για την ανάπτυξη των περιοχών υπαίθρου e ruralnet

Δίκτυο προώθησης της ηλεκτρονικής μάθησης για την ανάπτυξη των περιοχών υπαίθρου e ruralnet Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης Transversal Programme Key Activity 3 ICT Δίκτυα WP2 Έρευνες προσφοράς και ζήτησης ηλεκτρονικής μάθησης Εθνική Έκθεση Ελλάδα Ιούλιος 2011 1

Αθήνα, Ιούλιος 2011 Συντάκτης: Νίκος Βαρελίδης, PRISMA, Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών Για περισσότερε πληροφορίες σχετικά με το E ruraηnet επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.e ruraηnet.eu Το έργο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση που μπορεί να γίνει των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 II. ΠΑΡΟΧΟΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 9 1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 9 1.1 Δείγμα 9 1.2 Διεξαγωγή της έρευνας 9 1.3 Το ερωτηματολόγιο 9 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 10 2.1 Στατιστική ανάλυση 10 2.2 Παρουσίαση και συζήτηση αποτελεσμάτων: ανάλυση συχνοτήτων 10 i. Προφίλ παρόχων: τύπος, μέγεθος, δραστηριότητα κατάρτισης 10 ii. Εξειδίκευση παρόχων στην ηλεκτρονική μάθηση και παρουσία στην αγορά 13 iii. Αγορά παρόχων: προσανατολισμός προς τις περιοχές υπαίθρου, προτεραιότητες στόχευσης της αγοράς, πηγές χρηματοδότησης 14 iv. Προσφερόμενα θέματα κατάρτισης και παρεχόμενα προσόντα 17 v. Τρόπος παροχής ηλεκτρονικής μάθησης: διαδικασία παροχής, συμμετοχή εκπαιδευομένων, απαιτήσεις ΤΠΕ 18 vi. Μέθοδοι, εργαλεία, παιδαγωγικές παροχής ηλεκτρονικής μάθησης 20 vii. Προβλήματα, προϋποθέσεις επιτυχίας 22 viii. Αντιλήψεις παρόχων για την καινοτομία στα προγράμματα που προσφέρουν 24 2.3 Παρουσίαση και συζήτηση αποτελεσμάτων: ανάλυση διασταυρώσεων 25 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 27 III. ΟΜΑΔΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΛΕΓΧΟΥ 29 1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 29 1.1 Δείγμα 29 1.2 Διεξαγωγή έρευνας 29 1.3 Ερωτηματολόγια 30 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 30 2.1 Στατιστική ανάλυση 30 2.2 Παρουσίαση και συζήτηση αποτελεσμάτων: η ανάλυση συχνοτήτων 31 i. Κοινωνικο οικονομικά χαρακτηριστικά της ομάδας ηλεκτρονικής μάθησης και της ομάδας ελέγχου 31 ii. Μαθησιακή εμπειρία της ομάδας ηλεκτρονικής μάθησης και της ομάδας ελέγχου 36 iii Εμπειρία συμμετοχής σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης της ομάδας ηλεκτρονικής μάθησης 43 3

iv. Εμπόδια και κίνητρα συμμετοχής σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης για την ομάδα ηλεκτρονικής μάθησης και την ομάδα ελέγχου 47 2.3 Παρουσίαση και συζήτηση αποτελεσμάτων: ανάλυση διασταυρώσεων 48 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 53 IV. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 55 V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 57 VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΕΔΙΟΥ 1. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΟΧΩΝ 57 2. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΟΜΑΔΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 66 3. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΟΜΑΔΑΣ ΕΛΕΓΧΟΥ 76 ΛΙΣΤΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφημα 1: Κατηγορία παρόχου ηλεκτρονικής μάθησης 11 Γράφημα 2: Αριθμός εκπαιδευτών παρόχου ηλεκτρονικής μάθησης 11 Γράφημα 3: Αριθμός εκπαιδευτών παρόχου ηλεκτρονικής μάθησης που συμμετέχουν σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης 12 Γράφημα 4: Αριθμός εκπαιδευομένων ηλεκτρονικής μάθησης κατά τους τελευταίους 12 μήνες 12 Γράφημα 5: Γυναίκες ως % των εκπαιδευομένων με ηλεκτρονική μάθηση κατά τους τελευταίους 12 μήνες 12 Γράφημα 6: Αριθμός προγραμμάτων ηλεκτρονικής μάθησης που προσφέρονται σήμερα 13 Γράφημα 7: Ποσοστό εκπαιδευτών παρόχου ηλεκτρονικής μάθησης που συμμετέχουν σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης 13 Γράφημα 8: Προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης ως % του συνόλου των προγραμμάτων 13 Γράφημα 9: Ανάπτυξη περιεχομένου ηλεκτρονικής μάθησης 14 Γράφημα 10: Παρουσία του παρόχου στην αγορά ηλεκτρονικής μάθησης 14 Γράφημα 11: Παροχή προγραμμάτων ηλεκτρονικής μάθησης ειδικά για περιοχές υπαίθρου 15 Γράφημα 12: Προτεραιότητες στόχευσης παρόχων στην αγορά ηλεκτρονικής μάθησης: άτομα 15 Γράφημα 13: Προτεραιότητες στόχευσης παρόχων στην αγορά ηλεκτρονικής μάθησης: επιχειρήσεις & οργανισμοί 16 Γράφημα 14: Πηγές χρηματοδότησης της ηλεκτρονικής μάθησης 16 Γράφημα 15: Λόγοι που παρακίνησαν τους παρόχους να αρχίσουν να προσφέρουν υπηρεσίες ηλεκτρονικής μάθησης 17 Γράφημα 16: Διδακτικά αντικείμενα των προγραμμάτων ηλεκτρονικής μάθησης 17 Γράφημα 17: Παρεχόμενα προσόντα 18 Γράφημα 18: Τρόπος παροχής της ηλεκτρονικής μάθησης 19 Γράφημα 19: Τρόπος συμμετοχής των εκπαιδευομένων στα προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης 19 Γράφημα 20: Απαιτήσεις πρόσβασης σε ΤΠΕ από τους εκπαιδευόμενους 20 Γράφημα 21: Μέσα παροχής ηλεκτρονικής μάθησης 20 Γράφημα 22: Εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην ηλεκτρονική μάθηση 21 Γράφημα 23: Παιδαγωγικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην ηλεκτρονική μάθηση 21 Γράφημα 24: Κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει η ηλεκτρονική μάθηση ειδικά στις περιοχές υπαίθρου 22 Γράφημα 25: Προσδοκίες των παρόχων από τους εκπαιδευόμενους 23 Γράφημα 26: Παράγοντες επιτυχίας της παρεχόμενης ηλεκτρονικής μάθησης 23 Γράφημα 27: Στοιχεία που θεωρούν οι πάροχοι καινοτομικά σε νέα προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης που προσφέρουν 24 Γράφημα 28: Φύλο 31 Γράφημα 29: Ηλικία 32 Γράφημα 30: Εκπαίδευση 32 Γράφημα 31: Τόπος κατοικίας (πληθυσμός) 33 Γράφημα 32: Τόπος κατοικίας (πληθυσμός) 33 Γράφημα 33: Τόπος εργασίας (πληθυσμός) 34 4

Γράφημα 34: Τόπος εργασίας (πληθυσμός) 34 Γράφημα 35: Επαγγελματική κατάσταση 35 Γράφημα 36: Τρέχουσα απασχόληση (ή προηγούμενη εάν άνεργος) στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα 35 Γράφημα 37: Τομέας απασχόλησης 36 Γράφημα 38: Στόχοι βελτίωσης δεξιοτήτων του τελευταίου προγράμματος, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, στο οποίο συμμετείχατε 37 Γράφημα 39: Γιατί διαλέξατε το τελευταίο πρόγραμμα, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, στο οποίο συμμετείχατε; 37 Γράφημα 40: Πώς πληροφορηθήκατε για το τελευταίο πρόγραμμα, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, στο οποίο συμμετείχατε; 38 Γράφημα 41: Διάρκεια του τελευταίου προγράμματος, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, στο οποίο συμμετείχατε 38 Γράφημα 42: Από πού χρηματοδοτήθηκε το τελευταίο πρόγραμμα, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, στο οποίο συμμετείχατε; 39 Γράφημα 43: Πως κρίνετε το κόστος του τελευταίου προγράμματος, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, εάν καλύψατε ο ίδιος το σύνολο ή μέρος του κόστους του; 40 Γράφημα 44: Χρησιμοποιείτε αυτά που μάθατε στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε; 40 Γράφημα 45: Είχατε μέχρι τώρα κάποια οφέλη από το τελευταίο πρόγραμμα, ηλεκτρονικής ή συμβατικής μάθησης, στο οποίο συμμετείχατε; 41 Γράφημα 46: Λόγοι για τους οποίους δεν συμμετείχα μέχρι τώρα σε κάποιο πρόγραμμα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης 42 Γράφημα 47: Δεξιότητες για τη βελτίωση των οποίων θα σας ενδιέφερε να εκπαιδευθείτε 42 Γράφημα 48: Χρειασθήκατε ευρυζωνική σύνδεση για να παρακολουθήσετε το τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε; 43 Γράφημα 49: Τόπος χρήσης της ευρυζωνικής σύνδεσης το τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονική μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 43 Γράφημα 50: Τρόπος παροχής της μάθησης στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 44 Γράφημα 51: Μέσα παροχής της μάθησης στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 44 Γράφημα 52: Εργαλεία που χρησιμοποιήσατε στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 45 Γράφημα 53: Παιδαγωγικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 45 Γράφημα 54: Ήταν εύκολα στη χρήση οι μέθοδοι και τα εργαλεία μάθησης που χρησιμοποιήθηκαν στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε; 46 Γράφημα 55: Θεωρείτε τις μεθόδους και τα εργαλεία μάθησης που χρησιμοποιήθηκαν στο τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε καινοτομικά; 46 Γράφημα 56: Μάθατε αυτά που χρειαζόσαστε από το τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 47 Γράφημα 57: Εάν αποφασίζατε να συμμετάσχετε σε ένα άλλο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης, τι βελτιώσεις θα θέλατε; 47 Γράφημα 58: Υπήρξαν κάποια εμπόδια προκειμένου να αποκομίσετε το μέγιστο όφελος από το τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 48 Γράφημα 59: Σας εμπόδισε κάποιο από τα παρακάτω προκειμένου να αποκομίσετε το μέγιστο όφελος από το τελευταίο πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης στο οποίο συμμετείχατε 48 Γράφημα 60: Εμπόδια συμμετοχής σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης στην περιοχή όπου ζείτε και εργάζεσθε 49 Γράφημα 61: Γνώμες για την ηλεκτρονική μάθηση 50 Γράφημα 62: Πως κρίνετε την ηλεκτρονική μάθηση ως μία μέθοδο βελτίωσης των επαγγελματικών προσόντων και γνώσεων, ιδιαίτερα για τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών 51 5

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχοι και περιεχόμενο της έκθεσης Η Έκθεση παρουσιάζει τα πορίσματα των ερευνών προσφοράς και ζήτησης της ηλεκτρονικής μάθησης που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του Έργου E ruralnet, το οποίο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση». Το Έργο προσεγγίζει την ηλεκτρονική μάθηση, ως μέσο για την ενίσχυση της δια βίου μάθησης στις περιοχές υπαίθρου, με έμφαση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, τους αυτοαπασχολούμενους και τα άτομα που αναζητούν εργασία. Το επίκεντρο του έργου ήταν η άτυπη και η μη τυπική εκπαίδευση ενηλίκων. Διεξήχθησαν τρεις έρευνες πεδίου: Μια έρευνα των παρόχων υπηρεσιών εκπαίδευσης μέσω ηλεκτρονικής μάθησης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αναπτύσσουν περιεχόμενο και εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης. Τα αποτελέσματά της έρευνας αυτής παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο ΙΙ της Έκθεσης. Μία έρευνα ατόμων που έχουν συμμετάσχει σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης (ομάδα ηλεκτρονικής μάθησης) και μία έρευνα ατόμων χωρίς εμπειρία ηλεκτρονικής μάθησης (ομάδα ελέγχου). Τα αποτελέσματα των δύο αυτών ερευνών τους παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο ΙΙΙ της Έκθεσης. Και στα δύο κεφάλαια παρουσιάζονται το προφίλ της έρευνας, τα ευρήματα της στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων, και τα συμπεράσματα της έρευνας Αντικείμενο των ερευνών ήταν η χαρτογράφηση της προσφοράς και της ζήτησης ηλεκτρονικής μάθησης, με στόχο να εξετασθεί η δομή και η εξέλιξη της αγοράς της ηλεκτρονικής μάθησης, η σημασία της και οι δυνατότητες που προσφέρει για άτυπη και μη τυπική εκπαίδευση ενηλίκων στην Ελλάδα, ειδικά στις περιοχές υπαίθρου της χώρας, και να συγκριθεί η Ελλάδα με τις άλλες χώρες που συμμετέχουν στο e ruralnet, όπου διεξήχθησαν παρόμοιες έρευνες. Το σύστημα τυπικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ελλάδα Το τυπικό ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο παρέχει αρχική εκπαίδευση και κατάρτιση, περιλαμβάνει τα εξής επίπεδα: Προσχολική εκπαίδευση, υποχρεωτική από το 2007 Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (6 έτη) η οποία είναι υποχρεωτική. Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, που περιλαμβάνει ένα πρώτο 3ετή υποχρεωτικό κύκλο (Γυμνάσιο), που καθιερώνει μαζί με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, την 9ετή υποχρεωτική εκπαίδευση και ένα δεύτερο 3ετή κύκλο που περιλαμβάνει τρεις επιλογές (Γενικό Λύκειο, Επαγγελματικό Λύκειο, Επαγγελματική Σχολή). Μετα δευτεροβάθμια αρχική επαγγελματική εκπαίδευση. 6

Μετα δευτεροβάθμια εκπαίδευση για ορισμένα επαγγέλματα. Μετα δευτεροβάθμια εκπαίδευση που παρέχεται από ιδιωτικά κολέγια. Τριτοβάθμια εκπαίδευση, που παρέχεται από τα πανεπιστήμια, τα τεχνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, και το ανοιχτό πανεπιστήμιο, και περιλαμβάνει πτυχιακές σπουδές διάρκειας 4 (ή 5 στην περίπτωση ορισμένων σχολών όπως των σχολών των μηχανικών), μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές. Η τυπική εκπαίδευση παρέχεται σε όλα τα επίπεδα δωρεάν, με εξαίρεση τις μεταπτυχιακές σπουδές. Παράλληλα, υπάρχουν και ιδιωτικοί φορείς τυπικής εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα εκτός από αυτό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Άτυπη και μη τυπική συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση στην Ελλάδα Η άτυπη και μη τυπική συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της επίσημης πολιτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κατά την διάρκεια του οποίου ο όγκος της παρεχόμενης κατάρτισης αυξήθηκε σημαντικά, με την χρηματοδοτική ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) στο πλαίσιο των διαδοχικών κοινοτικών προγραμμάτωνπλαισίων από τα μέσα του 1990 και μετά, αλλά με πενιχρά αποτελέσματα μέχρι σήμερα. Η ποιότητα και οι πραγματικές επιπτώσεις της προσφερόμενης συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, ιδιαίτερα για τους ανέργους τα προγράμματα των οποίων απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης του ΕΚΤ, έχουν σε μεγάλο βαθμό αμφισβητηθεί, ενώ η Ελλάδα εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά από την υπόλοιπη ΕΕ στον τομέα αυτό. Δεν υπάρχουν συγκριτικά στοιχεία για τη μη τυπική εκπαίδευση και κατάρτιση, αλλά τα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat 1 για τη συμμετοχή των ενηλίκων μεταξύ 25 64 ετών σε εκπαίδευση και κατάρτιση συνολικά αποτελούν μια καλή ένδειξη για τη θέση της χώρας. Ενώ στην ΕΕ των 25 ποσοστό 10,8% των ενηλίκων συμμετέχει σε κάποια μορφή εκπαίδευση ή κατάρτιση, στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι μόλις 1,8%, στοιχείο που τοποθετεί τη χώρα σε πάρα πολύ χαμηλή θέση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Η συμμετοχή αυτή δεν διαφέρει ιδιαίτερα μεταξύ των ανδρών και των γυναικών (1,9% και 1,7% αντίστοιχα), αλλά διαφέρει σημαντικά σε σχέση με το επίπεδο τυπικής εκπαίδευσης, όπου η διαφορά μεταξύ της Ελλάδας και της ΕΕ των 25 για τα άτομα με χαμηλό επίπεδο τυπικής εκπαίδευσης είναι πολύ μεγάλη(0,2% έναντι 3,4% αντίστοιχα). Μια νέα πολιτική για τη διά βίου μάθηση έχει εισαχθεί από το 2010 από το Υπουργείο Παιδείας το οποίο είναι τώρα υπεύθυνο για το σύνολο της πολιτικής για της διά βίου μάθησης, συμπεριλαμβανομένης της άτυπης και μη τυπικής μάθησης, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007 2013. Η νέα πολιτική αποσκοπεί στην αύξηση του όγκου συμμετοχής των ενηλίκων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, σύμφωνα με τους στόχους της Λισσαβόνας, στην καλύτερη ανταπόκριση της εκπαίδευσης και της κατάρτιση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, εισάγοντας τη πιστοποίηση και την αξιολόγηση της παρεχόμενης κατάρτισης, με τη θέσπιση ενός εθνικού συστήματος 1 Eurostat, Labour Force Survey, 2005 7

για την πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων και δεξιοτήτων, και τη δημιουργία των αναγκαίων δομών και των μηχανισμών συντονισμού 2. Ωστόσο, η εφαρμογή της πολιτικής κατανέμεται μεταξύ υπουργείων και αντίστοιχων προϋπολογισμών. Το Υπουργείο Παιδείας υλοποιεί τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση ενηλίκων μέσω του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων π.χ. με τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων, μαθήματα για τους γονείς και τις ευάλωτες ομάδες (όπως είναι οι μετανάστες, οι Ρομά, κλπ.) Το Υπουργείο Εργασίας χρηματοδοτεί τα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ) που παρέχουν κατάρτιση κυρίως στους ανέργους και απορροφά το μεγαλύτερο μέρος των πόρων του ΕΚΤ 3. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης χρηματοδοτεί μαθήματα απευθύνονται στον πρωτογενή τομέα. Η μη επιδοτούμενη επαγγελματική κατάρτιση αντιπροσωπεύει ένα πολύ μικρό ποσοστό της συνολικής δαπάνης για την επαγγελματική κατάρτιση και παρέχεται από ιδιωτικούς φορείς κατάρτισης, ορισμένα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και από μεγάλες εταιρείες για το προσωπικό τους, μέσω των δικών τους δομών εκπαίδευσης. II. ΠΑΡΟΧΟΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1.1 Δείγμα Δεν υπάρχει μητρώο ή σύνδεσμος παρόχων ηλεκτρονικής μάθησης στην Ελλάδα και μόνο ένα μικρό ποσοστό των φορέων κατάρτισης προσφέρουν συστηματικά προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης. Για την δημιουργία του δείγματος της έρευνας αναζητήθηκαν εκπαιδευτικοί οργανισμοί από διαθέσιμους καταλόγους, το διαδίκτυο και προσωπικές γνωριμίες, ερωτήθηκαν για το κατά πόσον προσφέρουν προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης και αυτοί που απάντησαν θετικά προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα των παρόχων συμπληρώνοντας το σχετικό ερωτηματολόγιο Συνολικά έγιναν επαφές με 170 οργανισμούς επαγγελματικής κατάρτισης, πολύ μικρό ποσοστό των οποίων προσφέρουν προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης, και τελικά 27 οργανισμοί ανταποκρίθηκαν και διαμόρφωσαν το δείγμα των παρόχων για την έρευνα. Οι οργανισμοί αυτοί αντιπροσωπεύουν τον ιδιωτικό τομέα, τον μη κερδοσκοπικό τομέα και τον δημόσιο τομέα, και περιλαμβάνουν φορείς που αναπτύσσουν περιεχόμενο και εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης. Μικρός αριθμός μεταξύ των οργανισμών που προσφέρουν ηλεκτρονική μάθηση δεν ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση να συμμετάσχουν στην έρευνα: ένα πανεπιστήμιο, ένα επαγγελματικό επιμελητήριο, και δύο δημόσιοι οργανισμοί φορέων που εκπαιδεύουν δημοσίους υπαλλήλους. Συνολικά, το δείγμα καλύπτει την πλειονότητα των οργανισμών που δραστηριοποιούνται συστηματικά στον τομέα της ηλεκτρονικής μάθησης στην Ελλάδα. 2 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αναφοράς 2007 2013 3 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού», Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007 2013, 2007 8

1.2 Διεξαγωγή της έρευνας Οι προσκλήσεις συμμετοχής στην έρευνα εστάλησαν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και σε πολλές περιπτώσεις χρειάσθηκαν τηλεφωνικές επαφές και υπενθυμίσεις. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν on line. 1.3 Το ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο των παρόχων ηλεκτρονικής μάθησης ήταν το ίδιο για όλες τις χώρες της έρευνας και παρουσιάζεται στο Παράρτημα 1. Χρειαζόταν 15 λεπτά για να ολοκληρωθεί και περιλάμβανε 27 ερωτήσεις, συμπεριλαμβανομένων και ερωτήσεων πολλαπλών επιλογών. Το ερωτηματολόγιο κάλυψε τα χαρακτηριστικά του οργανισμού του οργανισμού του παρόχου, την δραστηριότητα του στον τομέα της ηλεκτρονικής μάθησης, τα θέματα που διδάσκονται και τα προσόντα που προσφέρονται, τα χρησιμοποιούμενα μέσα, εργαλεία και παιδαγωγικές μεθόδους, τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων, τους παράγοντες επιτυχίας, τον προσανατολισμό του παρόχου προς τις περιοχές υπαίθρου, κλπ. 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 2.1 Στατιστική ανάλυση Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων της έρευνας περιέλαβε δύο ειδών αναλύσεις: Μια περιγραφική ανάλυση, με τη μορφή πινάκων συχνοτήτων, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται στην Ενότητα 2.2. Μια ανάλυση διασταύρωσης, με την μορφή πινάκων δύο εισόδων, με την οποία διερευνήθηκαν οι συσχετίσεις μεταξύ κεντρικών παραμέτρων του παρόχου (μέγεθος, βαθμός εξειδίκευσης, χρόνος παρουσίας στην αγορά, προσανατολισμός προς τις περιοχές υπαίθρου) και των υπόλοιπων παραμέτρων. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης αυτής παρουσιάζονται στην Ενότητα 2.3. Σημειώνεται ότι λόγω του μικρού μεγέθους του δείγματος δεν ήταν δυνατή η χρήση μετρικών στατιστικής σημαντικότητας για τη διερεύνηση των σχέσεων αυτών και η ανάλυση περιορίσθηκε στην επισήμανση ενδεικτικών τάσεων συσχέτισης μεταξύ των παραμέτρων. 2.2 Παρουσίαση και συζήτηση αποτελεσμάτων: ανάλυση συχνοτήτων Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα πορίσματα της έρευνας των παρόχων ηλεκτρονικής μάθησης, με τη μορφή γραφημάτων συχνοτήτων (ιστογράμματα και πίτες) και αναφορά σε παρένθεση της αντίστοιχης ερώτησης του ερωτηματολογίου. Η παρουσίαση είναι διαρθρωμένη σε 8 υποενότητες που καλύπτουν τα ακόλουθα θέματα: i. Προφίλ παρόχων: τύπος, μέγεθος, δραστηριότητα κατάρτισης ii. Εξειδίκευση παρόχων στην ηλεκτρονική μάθηση και παρουσία στην αγορά iii. Αγορά παρόχων: προσανατολισμός προς τις περιοχές υπαίθρου, προτεραιότητες στόχευσης της αγοράς, πηγές χρηματοδότησης iv. Προσφερόμενα θέματα κατάρτισης και παρεχόμενα προσόντα v. Τρόπος παροχής ηλεκτρονικής μάθησης: διαδικασία παροχής, συμμετοχή εκπαιδευομένων, απαιτήσεις ΤΠΕ vi. Μέθοδοι, εργαλεία, παιδαγωγικές παροχής ηλεκτρονικής μάθησης 9

vii. Προβλήματα, προϋποθέσεις επιτυχίας viii. Αντιλήψεις παρόχων για την καινοτομία στα προγράμματα που προσφέρουν i. Προφίλ παρόχων: τύπος, μέγεθος, δραστηριότητα κατάρτισης Στους 27 παρόχους ηλεκτρονικής μάθησης που συμμετείχαν στη έρευνα περιλαμβάνονται 6 δημόσιοι οργανισμοί, 14 εμπορικές εταιρείες, και 7 μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί (Ερ.3). Γράφημα 1 Το μέγεθος και η δραστηριότητα κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένης και της δραστηριότητας ηλεκτρονικής μάθησης, των παρόχων, μετρήθηκαν με βάση τα εξής χαρακτηριστικά: τον αριθμό των εκπαιδευτικών που απασχολούνται, τον αριθμό των εκπαιδευτών ηλεκτρονικής μάθησης, τον αριθμό των εκπαιδευομένων που συμμετείχαν σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών, και τον αριθμό των πακέτων ηλεκτρονικής μάθησης που προσφέρονται σήμερα. Γενικά, υπήρξε σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των παρόχων σχετικά με τα χαρακτηριστικά αυτά: Ο αριθμός των απασχολούμενων εκπαιδευτικών (Ερ.5) κυμαινόταν από μέχρι 10 εκπαιδευτές ανά πάροχο για το 37% των παρόχων, έως και περισσότερους από 100 εκπαιδευτές ανά πάροχο για το 26% των παρόχων. Γράφημα 2 Ο αριθμός των εκπαιδευτών που συμμετέχουν σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.6) κυμαινόταν από μέχρι 10 εκπαιδευτές ανά πάροχο για το 70% των 10

παρόχων, έως και περισσότερους από 50 καθηγητές ανά πάροχο για το 11% των παρόχων. Γράφημα 3 Ο αριθμός των εκπαιδευομένων που συμμετείχαν σε προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης κατά τους τελευταίους 12 μήνες (Ερ.10) κυμαινόταν από 50 ανά πάροχο για το 37% των παρόχων έως περισσότερο από 500 για το 30% των παρόχων και περισσότερο από 5000 για το 11% των παρόχων, με τους άνδρες να εκπροσωπούνται σε ελαφρώς περισσότερο από τις γυναίκες μεταξύ των εκπαιδευομένων (Ερ. 10.1). Γράφημα 4 Γράφημα 5 11

Ο αριθμός των προσφερόμενων πακέτων ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.12) κυμαινόταν από μηδέν έως 10 για το 30% των παρόχων, 11 50 πακέτα για το 69% των παρόχων. ii Γράφημα 6 Εξειδίκευση παρόχων στην ηλεκτρονική μάθηση και παρουσία στην αγορά Η εξειδίκευση των παρόχων ηλεκτρονικής μάθησης μετρήθηκε με βάση το ποσοστό των εκπαιδευτικών που παρόχου που συμμετέχουν στα προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης, το ποσοστό των προγραμμάτων του παρόχου που προσφέρονται με ηλεκτρονική μάθηση, και τον τρόπο ανάπτυξης του περιεχομένου ηλεκτρονικής μάθησης: Το ποσοστό των εκπαιδευτών που συμμετέχουν σε ηλεκτρονική μάθηση (Ερ.6/Ερ.5) και το ποσοστό των προγραμμάτων που προσφέρονται με ηλεκτρονική μάθηση (ΕΡ.11) κυμάνθηκαν από μέχρι 10% έως 100%. Για την πλειονότητα των παρόχων (άνω του 60%), το ποσοστό των εκπαιδευτών που συμμετείχαν σε ηλεκτρονική μάθηση και το ποσοστό των προγραμμάτων που προσφέρονται με ηλεκτρονική μάθηση δεν ξεπερνούσε το 20% Γράφημα 7 12

Γράφημα 8 Σε ότι αφορά τον τρόπο ανάπτυξης περιεχομένου ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.9), το 56% των παρόχων αναπτύσσει το περιεχόμενο που χρησιμοποιεί με ίδια μέσα, μόνον 7% προμηθεύεται περιεχόμενο εκτός οργανισμού, ενώ το υπόλοιπο 37% χρησιμοποιεί και τους δύο τρόπους Γράφημα 9 Η παρουσία του παρόχου στην αγορά της ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.8) μετρήθηκε με τον αριθμό των ετών που ο πάροχος προσφέρει ηλεκτρονική μάθηση. 70% των παρόχων έχουν προσφέρει προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης για όχι περισσότερο από 5 χρόνια ή σχεδιάζουν να προσφέρουν στην περίπτωση ενός παρόχου, ενώ μόνο το 26% προσφέρουν ηλεκτρονική μάθηση για περισσότερο από 5 χρόνια. 13

Γράφημα 10 iii. Αγορά παρόχων: προσανατολισμός προς τις περιοχές υπαίθρου, προτεραιότητες στόχευσης της αγοράς, πηγές χρηματοδότησης Ο προσανατολισμός των παρόχων προς τις περιοχές υπαίθρου μετρήθηκε με την ερώτηση προς τους παρόχους για το αν προσφέρουν πακέτα ηλεκτρονικής μάθησης ειδικά για τις περιοχές υπαίθρου. Λιγότεροι από τους μισούς παρόχους (41%) δήλωσαν ότι προσφέρουν τέτοια πακέτα, ενώ οι υπόλοιποι δραστηριοποιούνται και σε περιοχές υπαίθρου αλλά με τυποποιημένα πακέτα ηλεκτρονικής μάθησης. Γράφημα 11 Οι αγορά των παρόχων περιλαμβάνει δύο ομάδες πελατών: φυσικά πρόσωπα και οργανώσεις επιχειρήσεις και δημόσιους οργανισμούς. Οι προτεραιότητες στόχευσης των παρόχων (Ερ. 13) σε σχέση με την παροχή της ηλεκτρονικής μάθησης για κάθε μία από αυτές τις ομάδες παρουσιάζονται στα ιστογράμματα που ακολουθούν. Στην αγορά των φυσικών προσώπων, πρώτη προτεραιότητα για τους παρόχους αποτελούν οι άνεργοι (91%). Ακολουθούν ως προτεραιότητες οι αυτοαπασχολούμενοι και οι μισθωτοί (69% και 60% αντίστοιχα), και, πολύ χαμηλότερα οι φοιτητές (37%). 14

Γράφημα 12 Στην αγορά των επιχειρήσεων και του δημοσίου, πρώτη προτεραιότητα για τους παρόχους αποτελούν ΜΜΕ, οι μικρές και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (μεταξύ 60 70%), ενώ πολύ χαμηλότερα ακολουθούν οι μεγάλες επιχειρήσεις και ο δημόσιος τομέας (40% και 32% αντίστοιχα). Γράφημα 13 Η στόχευση αυτή των παρόχων αντανακλά εν μέρει τη δομή της χρηματοδότησης της ηλεκτρονικής μάθησης στην Ελλάδα, και ειδικότερα την κυρίαρχη θέση του δημόσιου τομέα ως πηγή χρηματοδότησης της αγοράς της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, με κύρια κατηγορία ωφελουμένων τους ανέργους. Οι πηγές χρηματοδότησης της ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ. 24) περιλαμβάνουν την ιδιωτική χρηματοδότηση από ιδιώτες ή οργανισμούς και τη δημόσια επιχορήγηση, η οποία στην 15

περίπτωση της Ελλάδας προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από τους πόρους των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου της ΕΕ. Γράφημα 14 Η δημόσια επιχορήγηση αποτελεί την μεγαλύτερη πηγή χρηματοδότησης των παρόχων, είτε ως πλήρης είτε ως μερική χρηματοδότηση (93%), σε αντίθεση με ιδιωτική χρηματοδότηση από τους ίδιους τους εκπαιδευόμενους ή τις επιχειρήσεις (44% και 30% αντίστοιχα). Ο κυρίαρχος ρόλος του δημόσιου τομέα επιβεβαιώνεται από τους λόγους για τους οποίους οι πάροχοι ξεκίνησαν την παροχή προγραμμάτων ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.22). Όπως δείχνει το Γράφημα που ακολουθεί η δημόσια επιχορήγηση από την ΕΕ και το κράτος, δηλώνεται ως ο κύριος λόγος για την έναρξη παροχής ηλεκτρονικής μάθησης. Γράφημα 15 Θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο, ότι η δεσπόζουσα θέση της δημόσιας χρηματοδότησης της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης στην Ελλάδα, δεν αφορά ειδικά την ηλεκτρονική μάθηση. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική κινήτρων για την εισαγωγή της ηλεκτρονικής μάθησης στη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση. Απλώς η ύπαρξη μια σημαντικής αγοράς κατάρτισης χρηματοδοτούμενης από δημοσίους πόρους αποτέλεσε μια 16

ευκαιρία για ένα μικρό αριθμό παρόχων κατάρτισης να διευρύνουν τη δραστηριότητά τους, εισάγοντας την ηλεκτρονική μάθηση στα προγράμματα κατάρτισης που προσφέρουν. iv. Προσφερόμενα θέματα κατάρτισης και παρεχόμενα προσόντα Οι βασικές κατηγορίες διδακτικών αντικειμένων κατάρτισης που προσφέρονται με ηλεκτρονική μάθηση και τα παρεχόμενα προσόντα παρουσιάζονται στα γραφήματα που ακολουθούν (Ερ.14) Γράφημα 16 Οι τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών (ΤΠΕ) αποτελούν το πιο δημοφιλές διδακτικό αντικείμενο, Προσφέρονται από το 82% των παρόχων και σε μεγάλο βαθμό αφορούν μαθήματα πιστοποίησης γνώσεων πληροφορικής (π.χ. ECDL), που συνιστούν όλο και περισσότερο αναγκαία προσόντα απασχόλησης στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα. Ακολουθούν με πολύ μικρότερα ποσοστά τα αντικείμενα που αφορούν την επιχειρηματικότητα και τον τομέα των υπηρεσιών (37% και 30% αντίστοιχα), και με ακόμη πιο μικρά ποσοστά, ο τομέας του τουρισμού, ο δευτερογενής τομέας, και ο τομέας των γλωσσών, ενώ υπάρχει μόνος ένας πάροχος που προσφέρει μαθήματα στον πρωτογενή τομέα. 17

Γράφημα 17 Τα παρεχόμενα προσόντα ποικίλουν. Περιλαμβάνουν πιστοποιητικά που εκδίδονται από τον πάροχο αλλά δεν αποτελούν αναγνωρισμένο τίτλο (41%) όπως συμβαίνει και με το μεγαλύτερο μέρος της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης στην Ελλάδα, πιστοποιητικά που αναγνωρίζονται διεθνώς (π.χ. ECDL) ή σε εθνικό επίπεδο (41% και 46% αντίστοιχα), ή και τυπικά προσόντα για τους παρόχους του δείγματος που προσφέρουν μητυπικής και τυπική εκπαίδευση. v. Τρόπος παροχής ηλεκτρονικής μάθησης: διαδικασία παροχής, συμμετοχή εκπαιδευομένων, απαιτήσεις ΤΠΕ Η έρευνα ξεχώρισε τρείς διαφορετικές διαδικασίες παροχής της ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.15): μάθηση αυτοδιαχεριζόμενη από τον εκπαιδευόμενο, μάθηση με την βοήθεια εκπαιδευτή, και συνδυασμένη μάθηση (blended learning) που συνδυάζει την παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας με οποιαδήποτε από τις δύο προηγούμενες διαδικασίες μάθησης. Γράφημα 18 18

Οι περισσότεροι πάροχοι χρησιμοποιούν περισσότερες από μια διαδικασίες. Ως συχνότερη διαδικασία δηλώθηκε από την πλειονότητα των παρόχων η μικτή μάθηση (67%), ακολουθούμενη από την μάθηση με την βοήθεια εκπαιδευτή και την αυτοδιαχειριζόμενη μάθηση. Ο τρόπος συμμετοχής των εκπαιδευομένων στα προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.20) βασίστηκε στην διάκριση μεταξύ on line και off line συμμετοχής. Σχεδόν το ήμισυ (46%) των παρόχων προσφέρουν ηλεκτρονική μάθηση αποκλειστικά on line, ενώ οι υπόλοιποι προσφέρουν ηλεκτρονική μάθηση κυρίως off line, σε συνδυασμό με on line σύνδεση σε τακτικά διαστήματα. Γράφημα 19 Οι πάροχοι προσδιόρισαν τις απαιτήσεις ΤΠΕ για τους εκπαιδευόμενους (Ερ.1 9) σχεδόν αποκλειστικά στο να διαθέτουν οπωσδήποτε πρόσβαση στο διαδίκτυο και σε μικρότερο ποσοστό πρόσβαση σε προσωπικό υπολογιστή. Γράφημα 20 vi. Μέθοδοι, εργαλεία, παιδαγωγικές παροχής ηλεκτρονικής μάθησης Οι πάροχοι ρωτήθηκα αν χρησιμοποιούν κάποια από τις 6 μεθόδους παροχής ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.16) που παρουσιάζονται στο γράφημα που ακολουθεί. 19

Γράφημα 21 Οι πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης χρησιμοποιούνται σχεδόν όλους τους παρόχους, ενώ οι δικτυακοί τόποι για το κατέβασμα περιεχομένου και το VIDEO/ DVD / ΕD χρησιμοποιoύνται σε πολύ μικρότερα ποσοστά (37% και 19% αντίστοιχα). Τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα δεν χρησιμοποιούνται καθόλου και το κινητό τηλέφωνο χρησιμοποιείται μόνο από ένα πάροχο. Οι πάροχοι ρωτήθηκαν αν χρησιμοποιούν κάποια από τα 8 διαφορετικά εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.17) που παρουσιάζονται στο γράφημα που ακολουθεί. Γράφημα 22 Όλα τα εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης χρησιμοποιούνται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από τους παρόχους. Η χρήση τους κυμαίνεται από 74% για το e mail, σε 52% για τα Chat rooms, τις ομάδες συζήτησης, την βιντεοδιάσκεψη και τα wikis, 30% για τα podcasts, και 22% για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως οι κοινότητες e learning και τα blogs. 20

Οι πάροχοι ρωτήθηκαν αν χρησιμοποιούν κάποια από τις 10 διαφορετικές παιδαγωγικές μεθόδους (Ερ.18) που παρουσιάζονται στο γράφημα που ακολουθεί. Γράφημα 23 Μεγαλύτερο ή μικρότερο ποσοστό των παρόχων (μεταξύ 67% και 37%) χρησιμοποιούν όλες τις παιδαγωγικές όλες μεθόδους, (συνημμένα σε emaiηs, βίντεο, προσομοιώσεις, διαδραστικό/animated περιεχόμενο, σύνδεσμοι με ιστοσελίδες, παρουσιάσεις powerpoint, προσομοιώσεις, ανάγνωση κειμένου), με εξαίρεση ορισμένες καινοτομικές μεθόδους μάθησης (Games Based Learning, audio books, roles based learning). vii. Προβλήματα, προϋποθέσεις επιτυχίας Οι πάροχοι ρωτήθηκαν για τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει η ηλεκτρονική μάθηση, ιδίως στις περιοχές υπαίθρου, τις προσδοκίες τους από τους εκπαιδευόμενους, και τις προϋποθέσεις επιτυχούς εφαρμογής της ηλεκτρονικής μάθησης (Ερ.21). 21