ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Διδαγμένο κείμενο Ἀριστοτέλους Πολιτικά Γ 1, 1-2 Α. Γιατί σήμερα υπάρχουν διαφορετικές γνώμες πάνω σ αυτό το θέμα, καθώς άλλοι λένε ότι την τάδε συγκεκριμένη πράξη την έκανε η πόλη, ενώ άλλοι (λένε ότι την τάδε συγκεκριμένη πράξη την έκανε) όχι η πόλη αλλά η ολιγαρχία ή ο τύραννος παρατηρούμε όμως ότι κάθε δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη σχετίζεται με την πόλη, ενώ το πολίτευμα είναι ένας τρόπος οργάνωσης αυτών που κατοικούν στην πόλη. Επειδή όμως η πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων, όπως όλα εκείνα τα πράγματα που το καθένα τους είναι ένα ὅλον, αποτελούμενο όμως από πολλά μέρη, είναι φανερό ότι πρώτα πρέπει να ψάξουμε να βρούμε τι είναι ο πολίτης γιατί η πόλη είναι (ένα) σύνολο πολιτών. Επομένως, πρέπει να εξετάσουμε ποιον πρέπει να αποκαλούμε πολίτη και τι είναι ο πολίτης. Β1. Στο συγκεκριμένο κείμενο ο Αριστοτέλης θέτει κάποιους προβληματισμούς σε σχέση με τη φύση της πόλης: α) Η πόλη συνδέεται με τον προβληματισμό για τη νομιμότητα της εκάστοτε εξουσίας (Νῦν γάρ ἀμφισβητοῦσιν, τόν τύραννον). Το ερώτημα που τίθεται είναι αν ευθύνεται για μια πράξη, επιτυχημένη ή αποτυχημένη, η πόλη (ως απρόσωπη εξουσία) ή οι πολιτικοί (οι ολιγαρχικές κυβερνήσεις ή οι τυραννίδες). β) Οι δραστηριότητες κάθε πολιτικού και νομοθέτη αφορούν στην πόλη κράτος (τοῦ δέ πολιτικοῦ περί πόλιν). Επομένως, για να γίνουν κατανοητές, πρέπει να οριστεί η έννοια της πόλης. γ) Το πολίτευμα ρυθμίζει τον τρόπο κατανομής της πολιτικής δύναμης ανάμεσα στους κατοίκους μιας πόλης (ἡ δέ πολιτεία. τάξις τις). Γι αυτό και για την έννοια του πολίτη υπάρχουν διαφορετικές απόψεις (καί γάρ ὁ πολίτης ἀμφισβητεῖται οὐκ ἔστι
πολίτης). Άρα, αν δεν οριστεί η έννοια της πόλης, κανένα πολίτευμα δεν μπορεί να γίνει κατανοητό ( Τῷ περί πολιτείας ἐπισκοποῦντι ἐστιν ἡ πόλις). δ) Δεν υπάρχει ομοφωνία για το περιεχόμενο της έννοιας «πολίτης» (Καί γάρ ὁ πολίτης ἀμφισβητεῖται πάντες εἶναι πολίτην). Κι αυτό γιατί ο ρόλος του προσδιορίζεται διαφορετικά σε κάθε πολίτευμα (ἔστι γάρ τις ὅς οὐκ ἔστι πολίτης). Είναι, επομένως, αναγκαίος ο ορισμός του πολίτη για την κατανόηση της έννοιας της πόλης, από τη στιγμή που η πόλη αποτελεί ένα σύνολο πολιτών (ἡ γάρ πόλις πολιτῶν τι πλῆθός ἐστιν). Μονάδες 15 Β2. Με αναλογικό συλλογισμό ο φιλόσοφος κατατάσσει την πόλη στην κατηγορία των σύνθετων εννοιών (ἡ πόλις τῶν συγκειμένων) : όπως κάθε πράγμα που παρουσιάζεται ως ὅλον και αποτελείται από πολλά μέρη (καθάπερ ἄλλο τι ἐκ πολλῶν μορίων), έτσι και η πόλη-κράτος απαρτίζεται από πολίτες, και άρα είναι σύνθετη οντότητα. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί πως αυτό το σύνολο δεν είναι ακριβώς το άθροισμα των συστατικών μερών του είναι κάτι που βασίζεται σ αυτά, αλλά τα υπερβαίνει, αποτελώντας κάτι επιπλέον και κάτι διαφορετικό. Η πόλη δηλαδή είναι η ουσία των συστατικών μερών της επομένως, προηγείται οντολογικά των πολιτών, των οικογενειών και των κωμών, εφόσον η προδιαγεγραμμένη από τη φύση κίνηση προς μία κατεύθυνση έχει από την αρχή μέσα της το τέλος της, την ουσία της. Ταυτόχρονα, είναι ο παράγοντας που οδηγεί τα μέρη της στην τελείωσή τους, δηλαδή στην αυτάρκεια και την ευδαιμονία μετά την ολοκλήρωση της εξελικτικής διαδικασίας που έχει προκαθοριστεί από τη φύση (αξιολογική προτεραιότητα της πόλης έναντι του πολίτη). Καταληκτικά, η πόλη δίνει νόημα και αξία στον πολίτη. Επομένως, η καταστροφή του όλου συνεπάγεται και καταστροφή του μέρους. Οι πολίτες απαρτίζουν την πόλη-κράτος. Το ερώτημα που προκύπτει είναι τι λογής είναι αυτοί οι πολίτες. Το ζήτημα είναι άκρως σημαντικό τόσο για το θεωρητικό όσο και για το πρακτικό πλαίσιο
λειτουργίας ενός ευνομούμενου κράτους. Η σχέση που σκιαγραφείται ανάμεσα στην πόλη και τον πολίτη δεν είναι αμφίδρομη ο ορισμός του πολίτη εξαρτάται από το πολίτευμα, το οποίο καθορίζει τον τρόπο κατανομής των ελευθεριών και άρα των αξιωμάτων. Μονάδες 15 Β3. «Το 323 π.χ. έφτασε στην Αθήνα η είδηση ότι πέθανε ο Αλέξανδρος. Ο Αριστοτέλης αισθάνθηκε πως η ζωή του βρισκόταν πάλι στον πιο μεγάλο κίνδυνο. Η συνταγή για τα ανεπιθύμητα πρόσωπα ήταν στην Αθήνα γνωστή από παλιά. Να βρεθεί ένας κατήγορος δεν ήταν καθόλου δύσκολο, και μια μικρή αφορμή ήταν αρκετή για να απαγγελθεί κατηγορία για ασέβεια. Στην περίπτωση του Αριστοτέλη την αφορμή την πρόσφερε ένα ποίημα που ο φιλόσοφος είχε γράψει για τον αξέχαστο φίλο του Ερμία, που είχε βρει στο μεταξύ μαρτυρικό θάνατο. Η κατηγορία βασίστηκε στο γεγονός ότι το ποίημα αυτό του Αριστοτέλη είχε τη μορφή ενός παιάνα, του παραδοσιακού ύμνου στο θεό Απόλλωνα. Ακριβώς το έγκλημα ήταν ότι χρησιμοποιήθηκε αυτό το ποιητικό σχήμα για να υμνηθεί ένας κοινός θνητός για τους Αθηναίους, ας μην το έλεγαν, αυτός ο κοινός θνητός ήταν ένας δηλωμένος φίλος του Φίλιππου, του βασιλιά της Μακεδονίας. Άλλο δεν έμενε στον Αριστοτέλη παρά να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά την Αθήνα. Τη φορά αυτή πήγε να ζήσει στην απέναντι Χαλκίδα, στο σπίτι που είχε εκεί από τη μητέρα του». (βλ. σχολικό εγχειρίδιο, σελίδα 147). Β4. υστεροφημία νεοσύστατος διαμέρισμα ευεξία ανέντακτος ετερόκλητος απληστία : φάσκοντες : συνεστώτων : μορίων : σχεδόν : τάξις : καλεῖν : πλῆθος
υπεροψία έναρξη αδιαθεσία : ἰδεῖν, ὁρῶμεν : ὀλιγαρχίαν, ὀλιγαρχίᾳ : νομοθέτου Αδίδακτο κείμενο Γ. Κάποιοι νεαροί στον Ακράγαντα υπό την επήρεια του κρασιού έφτασαν σε τόσο μεγάλο ενθουσιασμό, ώστε νόμιζαν ότι ταξιδεύουν πάνω σε πολεμικό πλοίο και πως κλυδωνίζονται έντονα σε όλο το θαλάσσιο ταξίδι και έφτασαν σε τέτοια παραφροσύνη, ώστε πετούσαν έξω τα οικιακά σκεύη και τα στρώματα από τα παράθυρα σαν (να βρίσκονταν) στη θάλασσα, με την εντύπωση ότι ο κυβερνήτης έλεγε (ή διέταζε) πως πρέπει να ελαφρώσουν το πλοίο από το φορτίο εξαιτίας της θύελλας. Ενώ λοιπόν ήταν συγκεντρωμένοι πολλοί και λαφυραγωγούσαν τα αντικείμενα που ρίχνονταν έξω, οι άρχοντες μπήκαν στο σπίτι. Οι νεαροί ενώ ακόμη βρίσκονταν σε παραζάλη απάντησαν στις ερωτήσεις: «Τρίτωνες, είμαστε αναγκασμένοι να ρίξουμε έξω το περιττό φορτίο εξαιτίας της κακοκαιρίας». (Οι άρχοντες) λοιπόν επειδή συμμερίστηκαν τη σύγχυση του μυαλού τους, αφού μόνο τους επέπληξαν, (τους) άφησαν ελεύθερους. Αλλά ένας που φαινόταν ότι ήταν μεγαλύτερος στην ηλικία, με ευγνωμοσύνη είπε: «Άντρες, αν συναντήσουμε κάποιο λιμάνι, αφού γλιτώσουμε από τόσο μεγάλη θαλασσοταραχή, θα στήσουμε μαζί με τις θαλάσσιες θεότητες αγάλματα σε δημόσιο χώρο στην πατρίδα αναγνωρίζοντας εσάς ως σωτήρες, επειδή κατά τη γνώμη μας η απρόβλεπτη εμφάνισή σας ήταν σωτήρια για μας». Από τότε το οίκημα ονομάστηκε από τους κατοίκους του Ακράγαντα «τριήρης». Μονάδες 20 Γ. 1 α. τινά / ἄττα (ὦ) τριῆρες τῆς νεώς τήν ἔκστασιν χάριτας Μονάδες 5
β. ἐξέρριφας εἴσελθε ἐπιτιμῷς / ἐπιτιμῴης τεύξεται ἀπαλλαγῆναι Μονάδες 5 Γ. 2. α. μανίας : γενική διαιρετική στο «τοσοῦτον». νομίζειν : απαρέμφατο σε θέση ρήματος (απαρεμφατική σύνταξη). ἔκφρονες : κατηγορούμενο στο «νεανίσκοι» από το συνδετικό ρήμα «ἐγένοντο». ναυτιῶντες : χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «οἱ νεανίσκοι». ὑπό χειμῶνος : εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο «ἐκρίψαι». τῇ ἐκστάσει : αντικείμενο στη μετοχή «συγγνόντες». (ὡς) αιτιολογική μετοχή υποκειμενικής ἐπιφανέντας : αιτιολογίας, συνημμένη στο «ὑμᾶς». Μονάδες 7 β. ἐάν λιμένος τύχωμεν (υποτακτική), ἱδρυσόμεθα (οριστική Μέλλοντα) : ο υποθετικός λόγος δηλώνει το ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΟ. ΑΠΛΗ ΣΚΕΨΗ : εἰ λιμένος τύχοιμεν (ευκτική), ἄν ἱδρυσοίμεθα (δυνητική ευκτική) Μονάδες 3 ΟΡΟΣΗΜΟ ΠΕΙΡΑΙΑ Μαστραντώνη Αναστασία Σαρμπάνη Ειρήνη