A) Τι είναι αυτό που κάνει την Κρήτη ξεχωριστή 1) Η τοπογραφία της. Τα ψηλά βουνά της, με ύψος πάνω από 2.000 μέτρα, σε συνδυασμό με απόκρημνες ακτές και τα περισσότερα από 100 θαυμάσια φαράγγια, καθιστούν την Κρήτη ένα από τα πιο ποικίλα και όμορφα νησιά στον κόσμο. Ευρισκόμενο στο άκρο της Ευρασιατικής πλάκας, το νησί είχε (και συνεχίζει να έχει) ταραχώδη τεκτονική ιστορία. Αλλά αυτή η ίδια η ιστορία δημιούργησε τη μεγαλοπρεπή τοπογραφία. 2) Η ενδημική της βλάστηση, που δεν βρίσκεται πουθενά αλλού στον κόσμο, είναι μοναδική και καθιστά το νησί «θερμό σημείο» περιβαλλοντικής ποικιλότητας. Ορισμένα από τα ξεχωριστά αυτά φυτά είναι περιορισμένα σε έναν και μοναδικό γκρεμό, όπως π.χ. το Bupleurum kakiskale. Υπάρχει ενδημική πανίδα που επιβιώνει μέχρι σήμερα, ιδιαίτερα ασπόνδυλα, ερπετά, και έντομα. Το σαλιγκάρι Albinaria cretensis sphakiotica, για παράδειγμα, είναι περιορισμένο στην περιοχή των Σφακίων. Η αιτία για αυτήν τη μοναδική ποικιλότητα έγκειται στο γεγονός ότι η Κρήτη παρέμεινε αποκομμένη από την Ευρασιατική ηπειρωτική περιοχή (είτε μέσω του ύδατος, είτε μέσω αλμυρών ερήμων) για 12 εκατομμύρια χρόνια, και κατά περιόδους διαιρούνταν η ίδια (η Κρήτη) σε μικρότερα νησιά για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. 3) Τα αρχαία και ιστορικά της δέντρα και τα δάση της. Η Κρήτη είναι ασυνήθιστα πλούσια σε αρχαία και ιστορικά δέντρα. Τα αρχαία δέντρα της Κρήτης, δηλαδή δέντρα με ηλικία άνω των 800 ετών, συμπεριλαμβάνουν ελαιόδεντρα, κυπαρίσσια και πουρνάρια. Πράγματι, οι Rackham & Moody εκτιμούν ότι οι τεράστιοι κλώνοι των πουρναριών που καλύπτουν τις πλαγιές πάνω από τη Νεάπολη και την απόκρημνη δυτική πλαγιά του όρους Γιούχτα έχουν ηλικία χιλιάδων ετών. Κάποια πρέμνα σφενδαμιών αλλά και της ενδημικής αμπελιτσάς (Zelkova abelicea) ενδέχεται να έχουν ηλικία άνω των 800 ετών. Ιστορικά δέντρα, δηλαδή εκείνα που έχουν ηλικία μεταξύ 700 και 100 ετών, έχουν επίσης σημαντική εκπροσώπηση, όπως οι μεγάλες φυλλοβόλες, κλαδεμένες, βελανιδιές πάνω από τα Ανώγεια, στον Αμπελόλακο, ή εκείνες κοντά στον Καλλικράτη, στα Σφακιά. Ειδικού ενδιαφέροντος είναι επίσης τα τμήματα ακόμη πιο αρχαίου δάσους, που επιβιώνουν. Τα δασύλλια δάφνης του Αποκόρωνα πρέπει να είναι απομεινάρια των δασών δάφνης του Μειοκαίνου, πριν από περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια. Το ίδιο ισχύει για τον κρητικό φοίνικα, Phoenix theophrasti, ο οποίος σήμερα απαντάται διάσπαρτος κατά μήκος των ακτών της Κρήτης. Τα απολιθώματά του στο νησί πιθανώς χρονολογούνται επίσης στο Μειόκεινο. 4) Η μακρά και ποικίλη της πολιτισμική ιστορία. Στην Κρήτη και στη νησίδα της Γαύδου η ιστορία του ανθρώπου ανάγεται στην Παλαιολιθική εποχή, τουλάχιστον πριν από 50.000 χρόνια και ίσως ακόμη και πριν από 150.000 1
χρόνια! Οι ανακαλύψεις αυτές, που έγιναν πριν από το πολύ 10 χρόνια, συνέβαλαν σημαντικά στην παγκόσμια γνώση για τη διασπορά των πρώτων ανθρώπων και τις ικανότητές τους ως θαλασσοπόρων. Η κατανόησή μας για αυτήν τη σπουδαία φάση της κρητικής ιστορίας είναι στα σπάργανα. Αυτές οι πρώιμες θέσεις εύκολα παραβλέπονται και διατρέχουν τον κίνδυνο να χαθούν εξαιτίας της υπερβολικής ανάπτυξης, πριν ακόμα ταυτοποιηθούν. Από τη Νεολιθική περίοδο, περίπου πριν 9.000 χρόνια, το νησί κατοικείται συνεχώς. Πολλοί πολιτισμοί αναδείχθηκαν και καταλύθηκαν εδώ, αλλά ο πιο γνωστός είναι ο Μινωικός πολιτισμός, που άνθισε κατά την Εποχή του Χαλκού, μεταξύ 3.000 και 1.000 π.χ. Οι καλλιτεχνικές ικανότητες του πολιτισμού αυτού ήταν φημισμένες στον αρχαίο κόσμο και οι Μινωίτες καλλιτέχνες στέλνονταν να δημιουργήσουν τοιχογραφίες στους τοίχους των μεγάλων παλατιών της Αιγύπτου και της Συρίας. Οι Μινωίτες ήταν επίσης φημισμένοι για την υδραυλική μηχανική τους, που περιελάμβανε συστήματα δρόμων, φράγματα ελέγχου και αναβαθμίδες, οι οποίες διατηρούνται ακόμη στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κρητικού τοπίου, όπως είναι η νησίδα Ψείρα, η χερσόνησος της Ιτάνου και τμήματα της ανατολικότερης πλευράς του νησιού. Για αυτές τις περιοχές, πολλές από τις οποίες αποτελούν σήμερα στόχο για την ανάπτυξη φωτοβολταϊκών συστημάτων και αιολικών πάρκων, ή ακόμα και για «ήπια» τουριστική ανάπτυξη, πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση, προκειμένου να μην καταστραφεί αυτή η αξιοσημείωτη κληρονομιά της μηχανικής. Οι Ελληνικές και οι Ελληνιστικές πόλεις-κράτη της Κρήτης, ανέπτυξαν, όπως και οι Μινωίτες, εξελιγμένα συστήματα γεωργικής υποδομής: αναβαθμίδες, φράγματα, περιφράξεις, αλώνια και δρόμους. Για ακόμη μια φορά, η Χρσόνησος της Ιτάνου διατηρεί ένα θαυμάσιο τοπίο αυτών των συχνά παραγνωρισμένων χαρακτηριστικών. Μετά την Ρωμαϊκή κατάκτηση της Κρήτης περί το 69 π.χ., το νησί παρέμεινε υπό ξένη κυριαρχία για τα επόμενα 1.967 χρόνια. Παρά το γεγονός αυτό, ο πολιτισμός του νησιού διατήρησε πάντοτε τη δική του κρητική ταυτότητα, μέσα από θρύλους, τραγούδια, τέχνη και διατροφή. Η διασπορά μικρών Ενετικών ξωκλησιών σε ολόκληρο το τοπίο, πολλά από τα οποία έχουν τοιχογραφίες Κρητικής Τεχνοτροπίας, δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο ο πολιτισμός του νησιού υιοθετούσε και προσάρμοζε κάποιο χαρακτηριστικό πολιτισμού κατακτητή. Σήμερα, ορισμένα από τα ξωκλήσια αυτά είναι ερειπωμένα. Οι περισσότεροι ταξιδιώτες στην Κρήτη το 16 ο αιώνα, έως και τις αρχές του 20ού αιώνα μ.χ. είχαν εντυπωσιαστεί από το αξιοσημείωτο σύστημα λιθόστρωτων δρόμων και μονοπατιών (καλντερίμια), τα οποία συνέδεαν όλα τα μέρη του νησιού. Δυστυχώς, πολλά από αυτά έχουν καταστραφεί από την κατασκευή σύγχρονων οδών ήδη από τη δεκαετία του 1960 και την επέλαση των μηχανημάτων έργων. Όσα (καλντερίμια) έχουν απομείνει, αποτελούν πολύτιμη κληρονομιά του τρόπου με τον οποίο οι Κρητικοί προ- προ- προ- 2
προπάπποι και προγιαγιάδες ήταν δικτυωμένοι, κανόνιζαν γάμους και διακινούσαν αγαθά. Οι βρετανικοί στρατιωτικοί χάρτες, που χρονολογούνται από το Β παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελούν καλή πηγή για τον εντοπισμό αυτών των ιστορικών μηνμείων υποδομής και βοηθούν στο ξεκίνημα ενός πολύ απαραίτητου προγράμματος προστασίας. Τα μνημεία του Β Παγκοσμίου Πολέμου πρέπει επίσης να διατηρηθούν, ακόμη και αν θυμίζουν μια πολύ δύσκολη περίοδο για τους Κρητικούς, η οποία είναι επώδυνη και για πολλούς σύγχρονους. Πολυβολεία, συστήματα τάφρων, δρόμοι και αποθήκες πυρομαχικών σε σήραγγες, όπως εκείνες στο Κόκκινο Χωριό Αποκορώνου είναι πάνω από 70 ετών και πρέπει πραγματικά να θεωρηθούν ως αρχαιολογικοί χώροι. Οι παρακάτω παρατηρήσεις βασίζονται στους χάρτες που είναι ανηρτημένοι στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.crete.gov.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=8103:perpla isio&catid=301:consultations&itemid=218&lang=el#.vxsfsqbh6gh B) Προτεινόμενη ανάπτυξη που είναι άστοχη: 1) Η κατηγορία της «ήπιας» ανάπτυξης για τη χερσόνησο της Ιτάνου φαίνεται άστοχη, δεδομένης της έγκρισης του τεράστιου θερέτρου «Ίτανος Γαία» (ή «Κάβο Σίδερο») που πρόκειται να κατασκευαστεί εκεί! Ή μήπως αυτό σημαίνει ότι όλες οι περιοχές που έχουν επισημανθεί για «ήπια» ανάπτυξη θα μπορούσαν να μετατραπούν σε τέτοια all-inclusive θέρετρα; τα οποία θα απλώνονται από την κορυφή της χερσονήσου της Ιτάνου έως κάτω, τέρμα ανατολικά στην ακτή του Ξερόκαμπου; Βεβαίως, η άποψή μου για την ανάπτυξη εδώ είναι ότι πρέπει να είναι ελάχιστη, δεδομένου του πλούσιου αρχαιολογικού, περιβαλλοντικού και βοτανικού τοπίου. Δείτε το συνημμένο αρχείο PDF. 2) H μονάδα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων κοντά στη Χιόνα (Παλαίκαστρο) βρίσκεται πάνω σε ένα σημαντικό σύστημα αποστράγγισης, το οποίο δεν επιθυμούμε να ρυπανθεί! 3) Το προτεινόμενο λιμάνι στο Βρυονήσι κοντά στα Γουρνιά είναι κακή ιδέα. Η μικρή αυτή χερσόνησος και η παράκτια νησίδα είναι πλούσια σε αρχαιότητες. Ειδικά στη νησίδα βρίσκονται τα υπολείμματα ενός φρουρίου με εξαίρετα τείχη και δεξαμενές που χρονολογούνται στην Ύστερη Ρωμαϊκή / Βυζαντινή περίοδο. Η χωροθέτηση ενός εμπορικού λιμένα στη θέση αυτή θα έθετε σε κίνδυνο τις αρχαιότητες. 4) Το προτεινόμενο είδος ανάπτυξης της περιοχής γύρω από το Καλό Χωριό και το Ίστρο κατά μήκος της βόρειας ακτής, είναι πολύ εντατική. Πρόκειται για μία περιοχή πλούσια σε αρχαιότητες, όπως τεκμηριώνεται στις δημοσιεύσεις των 3
Hayden, Moody & Rackham από τη δεκαετία του 1990. Τμήματα της έκτασης αυτής έχουν ήδη καταστραφεί από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, αλλά η κοιλάδα του Καλού Χωριού μακριά από την ακτή βρίσκεται ακόμη σε όχι πολύ άσχημη κατάσταση. Το ποτάμι που διατρέχει την κοιλάδα είναι ένα από τα λίγα ποτάμια συνεχούς ροής της Κρήτης (ή τουλάχιστον ήταν μέχρι πριν από 20 χρόνια!) και είναι ανάγκη να προστατευτεί από την υπερβολική ανάπτυξη. Θαμμένα μέσα στο πευκοδάσος βρίσκονται αρχαία συστήματα αναβαθμίδων, υποδομές για μελισσοτροφία και φράγματα ελέγχου, ειδικά μεταξύ Μονής Φανερωμένης Μεσελέρων Πρίνας Πύργου Καλού Χωριού. Η εντυπωσιακή περιοχή της κορυφής του λόφου του Βρόκαστρου, μια από τις χαρακτηριστικές περιοχές της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στην Κρήτη, βρίσκεται σε αυτήν την περιοχή. 5) Η ανάπτυξη ανεμογεννητριών ΒΔ της Καλαμαύκας δεν είναι καλή ιδέα. Η τοπογραφία της περιοχής της Καλαμαύκας είναι μοναδική στην Κρήτη με τους πετρώδεις λόφους της από συμπαγή κροκαλοπαγή. Οι Rackham & Moody την περιγράφουν ως «Κινέζικη Κρήτη». Οι ανεμογεννήτριες θα έκαναν τη θέα από το μοναδικό αυτό τοπίο τρομακτική και αυτό θα ήταν μεγάλη ντροπή. 6) Η προτεινόμενη ανάπτυξη της περιοχής από το Τυμπάκι ως τα Μάταλα φαίνεται πολύ εντατική. Συμπεριλαμβάνει τους κύριους αρχαιολογικούς χώρους του Κομμού και των Ματάλων. Πρόκειται επίσης για σημαντική περιοχή εξαιτίας των αμμοθινών και της ευαίσθητης βλάστησης αυτών. 7) Η ανάπτυξη ανεμογεννητριών ΝΑ του Σπηλίου είναι ακατάλληλη. Πρόκειται για μία εξαιρετικά ασταθή γεωλογική περιοχή με ρήγματα, που είναι επιρρεπής στις υποχωρήσεις του εδάφους, λόγω του ολισθηρού βραχώδους υποστρώματος. Η κατασκευή αιολικού πάρκου θα αποσταθεροποιούσε περαιτέρω την περιοχή αυτή. 8) Η προτεινόμενη ανάπτυξη για το Φραγκοκάστελλο φαίνεται πολύ εντατική. Αν και μεγάλο μέρος της ακτογραμμής έχει καταστραφεί από την ανεξέλεγκτη (και παράνομη!) δόμηση, υπάρχουν ακόμη αξιόλογα χαρακτηριστικά του τοπίου, που επιβιώνουν. Μεταξύ αυτών είναι ένα αρχαίο σύστημα χωραφιών, που χρονολογείται από την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο και πολυάριθμες αρχαίες εγκαταστάσεις. Υπάρχουν επίσης σημαντικά ιστορικά μνημεία, όπως το Φράγκικο φρούριο και το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι του Αγίου Χαραλάμπους. Πρόκειται για σημαντική θέση με αμμοθίνες και με την ευαίσθητη βλάστηση αυτών, καθώς και από υγροτόπους κάτω από τα γκρεμνά της ακτής, που δημιουργήθηκαν μετά την τεκτονική ανύψωση του 365 μ.χ. 9) Η προτεινόμενη ανάπτυξη για την περιοχή από το Ροδάκινο έως τον Άγιο Παύλο, κατά μήκος της νότιας ακτής, φαίνεται πολύ εντατική. Στην περιοχή αυτή απαντώνται αρκετές σημαντικές θέσεις με Κρητικό Φοίνικα και αποτελεί 4
μέρος εξαιρετικής ομορφιάς. Θα έπρεπε να βρίσκεται, το πολύ, στην κατηγορία της «ήπιας» ανάπτυξης, όχι απλώς της «ελεγχόμενης». Το καλύτερο όμως θα ήταν να αποθαρρυνθεί η περαιτέρω ανάπτυξη εδώ και απλώς να αναβαθμιστούν οι εγκαταστάσεις που ήδη υπάρχουν (αυτή είναι η γενική άποψή μου για το σύνολο της Κρήτης). 10) Εγκατάσταση επεξεργασίας στερεών αποβλήτων στο βουνό πάνω και ανάμεσα στην Ασή Γωνιά και στη λίμνη Κουρνά! Καθόλου καλή ιδέα! Θα ήταν αμαρτία να ρυπανθεί η μοναδική μεγάλη φυσική λίμνη της Κρήτης. 11) Η περιοχή της Χώρας Σφακίων ως το Λουτρό επισημαίνεται για «ήπια» τουριστική ανάπτυξη. Ελπίζω αυτή να μη συμπεριλαμβάνει την κατασκευή περισσότερων δρόμων! Ένας από τους παράγοντες προσέλκυσης του Λουτρού και της παραλίας των Γλυκών Νερών είναι ότι δεν μπορείς να οδηγήσεις ως εκεί! Υπάρχουν επίσης σημαντικές αρχαιότητες εδώ, που συμπεριλαμβάνουν τις Ελληνιστικές σκοπιές και πιθανές Παλαιολιθικές θέσεις. 12) Η ακτή από το Στόμιο ως την Παλαιόχωρα πρέπει να προστατευτεί από την υπερβολική ανάπτυξη. Είναι ανησυχητικό να βλέπει κανείς ότι η περιοχή αυτή και η χερσόνησος της Ιτάνου έχουν επισημανθεί για το ίδιο επίπεδο ανάπτυξης, το οποίο προφανώς επιτρέπει την κατασκευή υπερμεγεθών all-inclusive θερέτρων, όπως το Ίτανος Γαία / Κάβο Σίδερο! Εντός της ζώνης αυτής υπάρχουν ακρτές θέσεις με Κρητικό Φοίνικα ΝΔ της Χρυσοσκαλίτισσας και το θαυμάσιο Κεδρόδασος Α του Ελαφονησίου. Υπάρχουν / υπήρχαν αρκετοί μικροί υγρότοποι ανάμεσα στον Κριό και την Παλαιόχωρα, οι οποίοι πρέπει να προστατευτούν. Επίσης, στον Κριό υπάρχει μια μερικώς βυθισμένη Ρωμαϊκή βασιλική, που φαίνεται σαν να μην ολοκληρώθηκε ποτέ. Πρόκειται για μια θαυμάσια θέση, η οποία, σύμφωνα με το χάρτη, φαίνεται να εντάσσεται σε περιοχή ΠΕΡΠΟ. Τι είναι οι ΠΕΡΠΟ (Περιοχές Ειδικά Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης) και πόσο αποτελεσματική είναι η θεσμοθέτησή τους; Γιατί όχι αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα στη Γαύδο; Το νησί αυτό χρειάζεται κάποιας μορφής τοπική πηγή ενέργειας. Πού θα κατασκευαστούν οι μονάδες ανακύκλωσης; Δεν βλέπω καμία στους χάρτες, αλλά ίσως να μην τις πρόσεξα. Γ) Περιοχές ειδικού περιβαλλοντικού / αρχαιολογικού ενδιαφέροντος / ενδιαφέροντος ως προς το τοπίο, οι οποίες μάλλον λείπουν από τους χάρτες (από ανατολάς προς δυσμάς) 1) Περιοχή παρακολούθησης Ιτάνου (δείτε το συνημμένο PDF) 2) Παπαδιόκαμπος Mινωική θέση 5
3) Το φαράγγι του Χα είναι περιοχή διεθνούς πολιτιστικού και περιβαλλοντικού 4) Μια σειρά από θέσεις της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου Αρχαϊκές θέσεις, που συμπεριλαμβάνουν εγκαταστάσεις, νεκροταφεία και γεωργική υποδομή, ιδιαίτερα αναβαθμίδες, στους λόφους βόρεια των Μεσελέρων και δυτικά της Μονής Φανερωμένης. Πρόκειται για ένα τοπίο που αξίζει να προστατευτεί, με χαρακτηριστικά που περιγράφονται ακόμη και σε μια περιήγηση του 4 ου αιώνα π.χ.! 5) Η Καλαμαύκα είναι ένα μοναδικό τοπίο της Κρήτης με τους πετρώδεις λόφους της από κροκαλοπαγή, που θυμίζει τα Μετέωρα. Πρέπει να επισημανθεί ως τοπίο εθνικού 6) Το αρχαίο δάσος του Σελάκανου (πουρνάρια ηλικίας άνω των 1.000 ετών, πεύκα 300 ετών) πρέπει να επισημανθεί ως περιοχή διεθνούς περιβαλλοντικού Πάνω από το πουρναρόδασος υπάρχουν αρχαία κυπαρίσσια. 7) Το οροπέδιο του Καθαρού να επισημανθεί ως περιοχή διεθνούς Πρόκειται για τη χαρακτηριστική θέση (type-site) του Κρητικού πυγμαίου ιπποπόταμου του Πλειστοκαίνου. 8) Το οροπέδιο του Ομαλού Δυτικά της Κάτω Σύμης στην περιοχή της Άνω Βιάννου. Πρόκειται για ένα απομακρυσμένο και όμορφο οροπέδιο, με μια τεράστια μη ανεσκαμμένη θέση από τη Μινωική και την πιο όψιμη εποχή. Πρέπει να επισημανθεί ως περιοχή εθνικού και διεθνούς Μπορεί να έχει ήδη επισημανθεί, αλλά είναι δύσκολο να είναι κανείς σίγουρος από αυτόν τον σαν γελοιογράφημα χάρτη! (cartoon map!). 9) Το χωριό κεραμικής του Θραψανού, διεθνούς πολιτιστικού 10) Ο Αλμυρός κοντά στο Γάζι, με τους φοίνικές του. 11) Οι αξιοσημείωτες ιστορικές πρεμνοφυείς βελανιδιές στον Αμπελόκαμπο πάνω από τα Ανώγεια. 12) Οι αρχαίες βελανιδιές και τα κυπαρίσσια στις νότιες πλαγιές του όρους Ίδη. 13) Το χωριό κεραμικής των Μαργαριτών, ως διεθνούς πολιτιστικού 14) Η θέση Μινωικού παλατιού του Μοναστηρακίου στο Αμάρι. Διεθνούς πολιτιστικού 15) Η ακτογραμμή ανάμεσα στο Ρέθυμνο και στον Πετρέ περιλαμβάνει σπήλαια με απολιθωμένα οστά της μοναδικής Πλειστοκαινικής πανίδας της Κρήτης. Διεθνούς 16) Οι αξιοσημείωτες ιστορικές πρεμνοφυείς βελανιδιές αμέσως ανατολικά του Καλλικράτη (Σφακιά). 17) Το Βυζαντινό και παλαιότερο κάστρο νότια του Βαρυπέτρου (μπορεί να επισημανθεί ως) διαθνούς πολιτιστικού 18) Οι υγρές κοιλάδες του Ντερέ μα τη βόρεια έκθεση (βόρεια των Νέων Ρουμάτων) και του Φασά (ανάμεσα στη Χωστή και στις Πρασσές), όπου διαβιούν σπάνια υπολειμματικά φυτά, όπως η Woodwardia radicans. Διεθνούς 6
19) Όλα τα φαράγγια των Σφακίων, αλλά ιδιαίτερα της Αράδενας, της Ελιάς, του Κλάδου και της Τρυπητής! 20) Τα αρχαία κυπαρίσσια στην Αγκαθωτή πάνω από την Ανώπολη (Σφακιά). Διεθνούς 21) Το Βυζαντικό κάστρο του Μαλαθύρου. Διεθνούς πολιτιστικού 22) Τις φανταστικές ιστορικές καστανιές του Έλους, των Στροβλών, του Σασάλου, της Σπίνας. Κάποιες από αυτές πρέπει να είναι άνω των 700 ετών. Διεθνούς 23) Τα ιστορικά θαλάσσια κέδρα του Κεδροδάσους, της Γαύδου, των Φαλάσαρνων, του Γαϊδουρονησίου, αξίζουν όλα το διεθνές περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. 24) Όσον αφορά στις αρχαίες ελιές, λοιπόν ναι, πρέπει να προστατευτούν αλλά είναι αδύνατον να επισημανθούν όλες. Βεβαίως (πρέπει να προστατευτεί) η ηλικίας 2.000 ετών ελιά στο Λύκο, το μικρό λιμάνι στη δυτική πλευρά της χερσονήσου του Λουτρού. Είμαι σίγουρη ότι δεν συμπεριέλαβα πολλά Dr. Jennifer Moody Department of Classics University of Texas Austin, TX, USA co-author of Η δημιουργία του κρητικού τοπίου 2004 (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) 7