H. M. S. Challenger 2300 τόνοι - Ναυτικό Μεγάλης Βρετανίας - Πλοίαρχος Captain George Nares. Το πρώτο πραγματικό ωκεανογραφικό πλοίο στον κόσμο, που

1

H. M. S. Challenger 2300 τόνοι - Ναυτικό Μεγάλης Βρετανίας - Πλοίαρχος Captain George Nares. Το πρώτο πραγματικό ωκεανογραφικό πλοίο στον κόσμο, που πραγματοποίησε την περίφημη εξερεύνηση των ωκεανών (1872-1876), πλήρως εξοπλισμένο με τα πλέον σύγχρονα για την εποχή εργαστήρια, όργανα, δειγματολήπτες και βοηθητική ατμοκίνηση. Μεταξύ των άλλων, στο εργαστήριο βιολογίας του αναγνωρίστηκαν 4.500 νέα θαλάσσια είδη, γεγονός που συνέβαλε στην περαιτέρω κατανόηση της θαλάσσιας ζωής και σε μεγάλα βάθη. Μετά το ταξίδι του Challenger, έπαψε να ισχύει η κοινή μέχρι τότε πεποίθηση, ότι η ζωή στους βυθούς υπάρχει μέχρι τα 500 m. ISBN 978-960-98111-3-2 Επιμέλεια, σχεδιασμός εκπαιδευτικού υλικού: Στροφύλας Διονύσιος (βιολόγος) - Παπαδοπούλου Άννα (δασκάλα) - 2008 Νέα ηλεκτρονική έκδοση Φεβρουάριος 2013: Στροφύλας Διονύσιος (Η εικόνα του εξώφυλλου βρίσκεται στην ιστοσελίδα: www.mos.org) 2

ΣΚΟΠΟΙ - ΣΤΟΧΟΙ Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό υλικό έχει σκοπό να διασαφηνίσει τον όρο τροφική αλυσίδα, να επισημάνει τη σπουδαιότητα και το ρόλο των τροφικών αλυσίδων στα θαλάσσια οικοσυστήματα, να εντοπίσει βασικούς κινδύνους που τις απειλούν, να ενημερώσει σχετικά με τις συνέπειες που προκύπτουν από το «σπάσιμο» των τροφικών αλυσίδων, για τα θαλάσσια και τα παράκτια οικοσυστήματα. Ενώ στοχεύει στο να ευαισθητοποιήσει εκπαιδευτικούς και μαθητές σχετικά με το όχι και τόσο γνωστό θέμα των τροφικών αλυσίδων, παρέχοντας μαζί με το θεωρητικό μέρος αντιπροσωπευτικό φωτογραφικό υλικό και ενδεικτικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. 3

ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ Ή ΑΥΤΟΤΡΟΦΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ: Λέγονται τα φυτά (χλωρίδα) που μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε χημική μέσω της φωτοσύνθεσης. Στη θάλασσα περιλαμβάνεται το φυτοπλαγκτόν (πρωτόφυτα και κυανοβακτήρια), τα φύκη ή φύκια και τα φανερόγαμα υποθαλάσσια φυτά, όπως οι ποσειδωνίες. ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ Ή ΕΤΕΡΟΤΡΟΦΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ: Τα φυτοφάγα ζώα λέγονται πρωτογενείς καταναλωτές, τα σαρκοφάγα λέγονται δευτερογενείς ή θηρευτές. Το ζωοπλαγκτόν και τα φυτοφάγα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά είναι οι πρωτογενείς καταναλωτές. Τα μεγάλα σαρκοφάγα που βρίσκονται στην κορυφή των τροφικών αλυσίδων λέγονται αρπακτικά ή υπερθηρευτές. www. beatymuseum. ubc. ca ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΕΣ Ή ΑΠΟΣΥΝΘΕΤΕΣ: Ονομάζονται όσα βακτήρια ( Bacteria ) και μύκητες ( Fungi ) διασπούν την νεκρή οργανική ύλη σε ανόργανες ουσίες π.χ. C0 2, άζωτο, αμμωνία, μεταλλικά και αμέταλλα ιχνοστοιχεία κ.λ.π. ΣΑΠΡΟΦΑΓΟΙ Ή ΝΕΚΡΟΦΑΓΟΙ : Οι οργανισμοί που τρέφονται με απομεινάρια νεκρών φυτών ή ζώων ή με αυτά περιστασιακά. Στη θάλασσα τέτοιοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται οι γαρίδες, τα καβούρια, οι αχινοί, οι πολύχαιτοι σκώληκες, οι οφίουροι, ορισμένα είδη ψαριών και πουλιών π.χ. χέλια, ασημόγλαροι. Ο οφίουρος Ophiotrix fragilis (www.sub vida y foto) 4

ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ: Είναι μια απεικόνιση που παρουσιάζει ποιος τρώει ποιόν στη φύση (θηρευτής θήραμα) (Οι άκρες των τόξων δείχνουν το θηρευτή ). Επίσης είναι μια αναπαράσταση της πορείας ενέργειας από τα φυτά προς τα φυτοφάγα ζώα κι από εκεί προς τα σαρκοφάγα. (Photo: www.drake.marin.k12.ca.us) ΚΡΙΚΟΣ: Είναι κάθε είδος φυτού ή ζώου που συμμετέχει σε μια τροφική αλυσίδα διαδοχικά. (http://science.kennesaw.edu) ΤΡΟΦΙΚΟ ΠΛΕΓΜΑ: Οι τροφικές αλυσίδες δεν είναι απομονωμένες, αλλά συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις αλληλεξάρτησης και σχηματίζουν τροφικά πλέγματα. Σε υγιή οικοσυστήματα τα τροφικά πλέγματα είναι ισορροπημένα και σταθερά. Μεγάλη σημασία στο σχεδιασμό ενός τροφικού πλέγματος έχουν οι αποικοδομητές και τα θρεπτικά άλατα. 5

ΤΡΟΦΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: Είναι η θέση που κατέχει ένας οργανισμός στην τροφική αλυσίδα. Η χλωρίδα και επομένως το φυτοπλαγκτόν, καταλαμβάνει το πρώτο τροφικό επίπεδο. Οργανική ύλη που σαπίζει (οργανικά θρύμματα) επίσης μπορεί να θεωρηθεί σε ορισμένες περιπτώσεις πρώτο επίπεδο. Τα αρπακτικά ή υπερθηρευτές καταλαμβάνουν το επάνω και τελευταίο επίπεδο. Όταν σε ένα οικοσύστημα υπάρχουν πολλοί και αξιόλογοι υπερθηρευτές είναι μια ένδειξη ισορροπίας και υγείας του οικοσυστήματος. 6

Thomas Henry Huxley (1 825 1 895): Άγγλος βιολόγος, από τους πρώτους που ασχολήθηκε με το φυτοπλαγκτόν και τη σημασία του. Προς τιμήν του ονομάστηκε ένα από τα ωραιότερα είδη, η Emiliania huxleyi Coccolithophora, που περιβάλλεται με εντυπωσιακό κέλυφος ανθρακικού ασβεστίου. Φωτογραφία Emilianiα huxlei (μέγεθος διαμέτρου λίγα µm) με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM). 7

Ωκεάνιες τροφικές αλυσίδες με πέντε τροφικά επίπεδα, από το Ακρωτήριο Καλής Ελπίδας (Ν. Ατλαντικός) που σχηματίζουν πλέγμα: Στο 20 τροφικό επίπεδο ανήκουν μικρά είδη ολοπλαγκτόν (μένει για πάντα ζωοπλαγκτόν) π.χ. κωπήποδα και το μεροπλαγκτόν που αποτελείται από προνυμφικές μορφές (λάρβες) θαλάσσιων ασπονδύλων π.χ. θαλάσσιων αρθροπόδων και ψαριών. Πολύ κρίσιμο όμως, θεωρείται το κεντρικό 30 επίπεδο με τους ζωοπλαγκτονοφάγους διηθηματοφάγους οργανισμούς. Περιλαμβάνονται σε αυτό και μεγάλα είδη, όπως το οcean sunfish φεγγαρόψαρο - Μola mola, που ζουν σε πιο βαθιά νερά (μεσοπελαγικά είδη). Το 30 επίπεδο θεωρείται πολύ σπουδαίο, επειδή είναι ενδιάμεσο και εκεί αξιοποιείται το ζωοπλαγκτόν, που λίγα ενήλικα είδη ψαριών είναι ικανά να το καταναλώσουν (φιλτράρουν). Καταναλωτές ζ/π είναι επίσης oρισμένα ευμεγέθη είδη ζ/π και ο γόνος ψαριών (ιχθύδια λίγο πριν γίνουν τέλεια άτομα). 8

ΤΡΟΦΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑ: Αν τοποθετήσουμε τον πληθυσμό των οργανισμών κάθε τροφικού επιπέδου σε ένα όροφο, τότε όλοι οι όροφοι από κάτω προς τα επάνω σχηματίζουν μια πυραμίδa που λέγεται τροφική. Επίσης υπάρχουν αντίστοιχες πυραμίδες βιομάζας και ενέργειας. (http://curriculum.calstatela edu) NOMOΣ TOY 10%: Από το ένα τροφικό επίπεδο στο άλλο χάνεται το 90% της βιομάζας εκφρασμένης σε ενέργεια και παραμένει το 10%. Για να διατηρηθούν τα τροφικά επίπεδα χρειάζεται η κατανάλωση ενέργειας για λειτουργικούς λόγους π.χ. αναπνοή, απώλειες θερμότητας, αδυναμία αφομοίωσης. Για το λόγο αυτό σπάνια τα τροφικά επίπεδα ξεπερνούν τα έξι. 9

www.mesa.edu.au) Raymond L. Lindeman (1 91 5-1 942): Αμερικάνος οικολόγος που εμπνεύστηκε την εφαρμογή της ενεργειακής ροής στις τροφικές πυραμίδες (Πυραμίδες του Lindeman ). Τα θεωρητικά μοντέλα δημιουργήθηκαν μετά επισταμένες μετρήσεις και έρευνες πεδίου. The Trophic Dynamic Aspect of Ecology- 1 942. Η γερμανική εξερευνητική αποστολή για τον πλαγκτόν: Μετά την αποστολή αυτή στον Ατλαντικό το 1 899, με το ωκεανογραφικό πλοίο <<National>>, ο θαλάσσιος βιολόγος Victor Hensen (1 835 1 924, αριστερά) που ήταν διευθυντής της, ανακοίνωσε ότι ο Βορ. Ατλαντικός έχει περισσότερο πλαγκτόν και παραγωγικότητα από τις τροπικές περιοχές του. Η άποψη αυτή τον έφερε σε μεγάλη αντιπαράθεση με τον διάσημο ομοεθνή του βιολόγο Ernst Haeckel (1 834 1919, δεξιά ), που πίστευε, όπως και πολλοί άλλοι, ότι οι τροπικές θερμές θάλασσες είναι πιο πλούσιες από τις ψυχρές, όπως συμβαίνει με τα τροπικά δάση της ξηράς. Η γερμανική αποστολή του 1 899 ήταν πρωτοπόρα σε μεθόδους και πολύ πλούσια σε αποτελέσματα. Τα ευρήματα ζωοπλαγκτόν και φυτοπλαγκτόν ήταν τόσο πολλά, που ο σχεδιασμός όλων των ειδών και η δημοσίευση τους σε κατάλογο διήρκεσε μέχρι το 1 926. Γι αυτό, απετέλεσε οδηγό για τις μελλοντικές έρευνες και βοήθησε πολύ στο σχεδιασμό της μακροχρόνιας αλιευτικής πολιτικής των χωρών της περιοχής του Βόρειου Ατλαντικού. 10

ΒΙΟΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ: Λέγεται η σταδιακή συσσώρευση μιας τοξικής ουσίας κατά τη μεταφορά της από τα κατώτερα στα ανώτερα τροφικά επίπεδα των τροφικών αλυσίδων. Η συγκέντρωση δηλαδή μιας τοξικής ουσίας π.χ. βαρέα μέταλλα, πολυχλωριωμένες οργανικές ενώσεις, ραδιενεργά στοιχεία κ.λ.π. σε ένα τροφικό επίπεδο είναι μεγαλύτερη από τη συγκέντρωση της ουσίας αυτής στο προηγούμενο τροφικό επίπεδο. ( www.zeehondencreche.nl) Ορισμένα είδη μεγάλων αφρόψαρων (τόνοι, ξιφίες, μπλε σκουμπριά, γοφάρια κ.ά.) των ανοικτών θαλασσών έχουν υψηλή συγκέντρωση βαρέων μετάλλων στους μύες, το ήπαρ και στους λιπώδεις ιστούς τους. Αυτό οφείλεται στη βιοσυσσώρευση (biomagnification). Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, οι ψαράδες που αλιεύουν ξιφίες στο Ιόνιο δε δίνουν στα νήπια τους να φάνε ξιφία. Ένα πρώτο σύμπτωμα της επικινδυνότητας είναι ότι τα παιδιά βγάζουν εξανθήματα.. Στα θαλασσοπούλια τα πράγματα είναι χειρότερα. Σε φτερά αλιaετών έχουν βρεθεί και 50 ppm (ppm=μg.g -1 ) βαρέων μετάλλων ιδίως (Hg). Αποτέλεσμα είναι η δηλητηρίαση τους που τους οδηγεί σε θάνατο ή γενετικά προβλήματα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα μεγάλα θηλαστικά όπως δελφίνια, θαλάσσιοι λέοντες, θαλάσσιους ίππους κ.λ.π. Σε πληθυσμούς των παραπάνω θηλαστικών η βιοσυσσώρευση είναι ιδιαίτερα τοξική για το ήπαρ τους και γενικά για τα εσωτερικά τους όργανα. Ονομαστή είναι και η δηλητηρίαση από κάδμιο ( Cd ), που ονομάστηκε στην Ιαπωνία itai- itai που αποσαθρώνει τα οστά και προκαλεί ανυπόφορους πόνους στο σκελετό. Γενικά δεν πρέπει να ρίχνουμε στο περιβάλλον, ιδίως το υδάτινο (γιατί διαλύονται πολύ εύκολα), απόβλητα και τοξικά υλικά, όπως όσα περιέχουν βαρέα μέταλλα π.χ. μπαταρίες τύπου Ni-Cd. 11

ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ: είναι όσα μέταλλα έχουν ειδικό βάρος μεγαλύτερο από το σίδηρο (Fe). Σειρά τοξικότητας βαρέων μετάλλων: Hg>Cu>Zn>Ni>Pb>Cd>As>Cr>Sn>Fe>Mn Μεγάλη ζημιά κάνουν και οι τοξικές χημικές ουσίες πολυχλωριωμένα διφαινύλια PCB, τα υφαλοχρώματα τύπου τριμπουτιλίν TBT, οι διοξίνες και τα εντομοκτόνα με χλώριο τύπου DDT. Το γνωστότερο παράδειγμα βιοσυσσώρευσης είναι αυτό του υδραργύρου που σημειώθηκε στον κόλπο της Μιναμάτα στην Ιαπωνία. Το εργοστάσιο πλαστικών που λειτουργούσε εκεί το 1950, χρησιμοποιούσε σαν καταλύτη στην παραγωγή του υδράργυρο (Hg), που μετά τη χρήση του χυνόταν στον κόλπο μαζί με τα λύματα του εργοστασίου. Εκεί μετατρεπόταν σε μεθυλιούχο και μεθυλοχλωριούχο υδράργυρο και μεταφερόταν στα σαρκοφάγα ψάρια μέσω των τροφικών αλυσίδων. Μεγάλες συγκεντρώσεις είχαν και τα οστρακοειδή. 12

(www.csa.com) Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα λίγα χρόνια μετά να εμφανιστούν στο γενικό πληθυσμό βαρύτατες ασθένειες π.χ. νεοπλασίες του ήπατος, ακόμα και θάνατο πολλών ψαράδων, ενώ τα παιδιά γεννιούνταν με σοβαρότατες γενετικές ανωμαλίες. ( foto:www.techno.msu.ac.th) Η οικολογική αυτή φρίκη ονομάστηκε «Σύνδρομο της Μιναμάτα» και πέρασαν είκοσι ολόκληρα χρόνια μέχρι να καταλάβουν οι επιστήμονες μετά από συγκριτικές μελέτες πως η αιτία του συνδρόμου αυτού ήταν η βιωσυσσώρευση υδραργύρου στον οργανισμό των ατόμων που τρέφονταν με πολλά ψάρια και οστρακοειδή. Το σύνδρομο της Μιναμάτα έγινε η αιτία να απαγορευθεί η χρήση υδραργύρου ( Hg). Μεγάλη ρύπανση με Hg, σε μικρότερη κλίμακα, έχει εμφανισθεί και σε λίμνες της Σουηδίας και Καναδά, ΗΠΑ. 13

«Tomoko Uemura in her bath, Minamata» 1972, by W. Eugene Smith Μοντέλο βιοσυσσώρευσης τοξικών χημικών σε παράκτια θαλάσσια ζώνη. 14

0Ι ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΟΦΙΚΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ THΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Οι πιο σημαντικές σχέσεις σε ένα οικοσύστημα είναι αυτές που σχετίζονται με τη διατροφή. Μέσα λοιπόν από μια τροφική αλυσίδα έχουμε μια ροή ενέργειας ξεκινώντας από τη βάση της αλυσίδας και ανεβαίνοντας τα τροφικά επίπεδα. Πολλές φορές όμως δυστυχώς κάποιος ή κάποιοι από τους λόγους που αναφέρονται παρακάτω γίνονται αιτία να «σπάσει» ένας ή περισσότεροι κρίκοι μιας τροφικής αλυσίδας και να προκληθεί υποβάθμιση στο συγκεκριμένο θαλάσσιο οικοσύστημα και μείωση της βιοποικιλότητας. Στη Μεσόγειο και τη Μαύρη θάλασσα, σπουδαιότεροι κρίκοι ενήλικων ψαριών ( τρίτο τροφικό επίπεδο) στις επιφανειακές τροφικές αλυσίδες (επιπελαγικές) θεωρούνται τα ζωοπλαγκτονοφάγα αφρόψαρα σαρδέλα (Sardina pilchardus) - Clupeidae και γαύρος (Engraulis encrasicolus) - Engraulidae. Το ζωοπλαγκτόν που δεν καταναλώνεται στην επιφάνεια καταπίπτει σαν βροχή, που με αυτή τρέφονται ζ/πφάγα και διηθηματοφάγα είδη που ζουν βαθύτερα. Στον Βορ. Ατλαντικό σπουδαίος κρίκος είναι η ρέγγα αtlantic herring (Clupea harengus) - Clupeidae, που τρέφεται με ζ/π σε βάθη έως 200 m., ενώ στο Ν. Ατλαντικό ανάλογο ρόλο ζ/πφάγων έχει η οικογένεια Myctophidae (Lanterfishes). Το ζ/π που δεν καταναλώνεται, επικάθεται στο βυθό σε στρώματα οργανικών θρυμμάτων, που αποσυντίθενται σταδιακά με τη βοήθεια αποικοδομητών π.χ. βακτήρια. ΥΠΕΡΑΛΙΕΥΣΗ : Ιδίως με τa αλιευτικά εργαλεία παρασυρόμενα αφρόδιχτα, μεγάλου μήκους παραγάδια αφρού, μεγάλου μήκους παραγάδια βυθού, μεγάλα γρι- γρι (κυκλικά δίχτυα) και μηχανότρατες ( συρόμενος σάκος στο βυθό). Πολλά σπάνια είδη κινδυνεύουν από την βιομηχανικού τύπου υπαεραλίευση π.χ οι πράσινες θαλάσσιες χελώνες Chelonia mydas - Cheloniidae από μηχανότρατες, τα βασιλικά άλμπατρος Diomedea epomophora - Diomedeidae από μεγάλα παραγάδια αφρού, τα δελφίνια Tursiops aduncus - Delphinidae από κυκλικά δίχτυα, οι ροφοί Epinephelinae από μεγάλου μήκους παραγάδια βυθού κ.λ.π Μηχανότατα ( Greenpeace) 15

Η υπεραλίευση της ιαπωνικής σαρδέλας Sardinops melanostictus - Clupeidae με μεγάλα κυκλικά δίχτυα, οδηγούν σε νέα τεράστια μείωση των ιχθυαποθεμάτων, που είχαν επανέλθει τη δεκαετία του 80, μετά την παραλίγο ολοκληρωτική εξαφάνισή τους το 1965. Tο έτος 1983 είχαν αλιευθεί 4.219.677 τον., ενώ το 1999 έπεσαν στους 515.477 τον.- (FAO Fisheries and Aquaculture ) ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΛΙΕΙΑ : Με δυναμίτη, ψαροντούφεκο και φιάλες οξυγόνου, χημική αλιεία, δίχτυα και παραγάδια μήκους και διαστάσεων πέρα από τα νόμιμα όρια κ.λ.π. Οι δυναμίτες ερημώνουν και νεκρώνουν τους βυθούς. Σε ορισμένες χώρες διαφημίζονται ακόμη και τουριστικά ταξίδια για παράνομη λεία π.χ. με δυναμίτες στις Φιλιππίνες ( www. cdnn.info/news). 16

ΟΜΑΔΙΚΟΙ ΘΑΝΑΤΟΙ: Θαλάσσιων οργανισμών (mass mortality) κυρίως από έλλειψη οξυγόνου ή από βιοτοξίνες μετά από ευτροφισμό υδρόβιας χλωρίδας (ασφυξία και δηλητηρίαση). Το φαινόμενο παρατηρείται διεθνώς σε περιοχές κοντά σε δέλτα ρυπασμένων ποταμών π.χ. Μαύρη θάλασσα, κόλπο Βεγγάλης, Κινεζικές ακτές κ.λ.π. Στην Ελλάδα παρατηρείται κυρίως στον Αμβρακικό και Θερμαϊκό κόλπο. Ένα από τα τελευταία κρούσματα, ήταν ο ομαδικός θάνατος ψαριών στον Μαλιακό κόλπο εκβολές Σπερχειού (Άνοιξη 2009 οι δύο μεσαίες φωτογραφίες), από ευτροφισμό του τοξικού φυτοπλαγκτόν Chattonella sp. - Chattonellaceae (www. econews. com) 17

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΡΥΠΑΝΣΕΙΣ: Από οξέα, αλκάλια, φαινόλες, διοξίνες, εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, παρασιτοκτόνα, απορρυπαντικά, γενικά αστικά και βιομηχανικά λύματα, πετρέλαια ( ιδίως οι ενώσεις PAH ), υφαλοχρώματα τύπου TBT, βαρέα μέταλλα, ψυκτικά υγρά τύπου κλοφέν PCB, ραδιενεργά απόβλητα, βιορύπανση από τοξίνες ορισμένων ειδών χλωρίδας, σκουπίδια κ.λ.π. (www.dkimages.com) ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΙΤΙΣΜΟΙ : Όπως μυκητιάσεις, προσβολές από παθογόνα βακτήρια, παρασιτικούς σκώληκες, παρασιτικά μικροαρθρόποδα κλπ. Οι μολύνσεις σε συνδυασμό με τη ρύπανση οδηγεί σε ομαδικούς θανάτους κοινών ή σπάνιων θαλάσσιων ειδών, επειδή οι επιβαρύνσεις δρουν αθροιστικά. Το παρασιτικό ισόποδο Anilocra gigantean - Cymothoidae www. derstandard. at 18

Το παρασιτικό πρωτόζωο των του γένους Haplosporidium - Haplosporidia που πλήττει μαζικά τα οστρακοειδή. ( www. boating local.com) ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΑΚΤΩΝ : Όπου αναπαράγονται ή διαβιούν διάφοροι θαλάσσιοι οργανισμοί π.χ. υπερμεγέθεις προβλήτες, λιμενοβραχίονες, αγωγοί, εξέδρες πετρελαίου και φυσικού αερίου. ΞΕΝΑ ΕΙΔΗ : Από άλλα θαλάσσια οικοσυστήματα που εισέρχονται ξαφνικά και καταλαμβάνουν τις θέσεις των ενδημικών ειδών στις τροφικές αλυσίδες αναστατώνοντάς ή και ανατρέποντάς τις π.χ. στη Μεσόγειο, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, εισέρχονται νέα είδη από την Ερυθρά θάλασσα. Τα είδη αυτά ονομάζονται λεσσεψιανά από τον κατασκευαστή της Διώρυγας ( 1869 ), Φερδινάνδο Λεσσέψ. Μεγάλη καταστροφή στις τροφικές αλυσίδες της Μεσογείου προκαλεί το αδηφάγο καβούρι (Charybdis longicollis) - Portunidae και το γονοφάγο ψάρι τρομπέτα ή φιστουλάρια (Fistularia commersonii) - Fistulariidae. Η συνεχής αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Μεσογείου, λόγω των κλιματικών αλλαγών, έχει επιτρέψει σε πολλά λεσσεψιανά είδη να αναπαράγονται πια σε αυτή. Ορισμένα ξένα τροπικά είδη, έχουν έρθει στη Μεσόγειο και από το Γιβραλτάρ και από το Σουέζ π.χ. το εξαιρετικά χωροκατακτητικό καβούρι (Percnon gibbesi) - Plagusiidae. Διεθνώς ιδιαίτερα επικίνδυνα θεωρούνται τα δινομαστιγωτά, μια κατηγορία φυτοπλαγκτόν, που δημιουργεί τις κόκκινες παλίρροιες (red tides biopollution), που δηλητηριάζουν τις τροφικές αλυσίδες. Κύρια αιτία της διάδοσής τους είναι το έρμα των δεξαμενόπλοιων. Σε πολλά θαλάσσια οικοσυστήματα έχουν φθάσει με τον ίδιο τρόπο και ξένα είδη φυτοπλαγκτόν που αδυνατούν να το καταναλώσουν πλήρως ή μερικώς τα τοπικά είδη ζωοπλαγκτόν π.χ. στη Μαύρη Θάλασσα τα δινομαστιγωτό Alexandrium pseudogonyaulax Dinophyceae, το οποίο είναι και τοξικό. Fistularia commersonii www.corsematin.com 19

Πάνω: Η κύρια διαδρομή ψαριών εισβολέων στη Μεσόγειο : Σουέζ ακτές Ισραήλακτές Συρίας - ακτές Ν. Α. Τουρκίας ακτές Δωδεκανήσων - Αιγαίο Κάτω: Η σταδιακή εισβολή του δινoμαστιγωτού Prorocentrum minimum στη Βαλτική. 20

www.the aquarium wik.com Χάρτης του ΕΛΚΕΘΕ ( Ιανουάριος 2010 ) που δείχνει τη διασπορά του ξένου - τροπικού χωροκατακτητικού φυτοφάγου καβουριού sally lightfoot (Percnon gibbesi) Plagusiidae (μεγ. μήκος 12 cm.) στις ελληνικές ακτές, μετά το 2004 που αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά. Καταναλώνει κυρίως ροδοφύκη, όπως το γένος Corallina. Πρώτη εμφάνιση στη Μεσόγειο 1999 - Βαλεαρίδες Νήσοι. 21

ΤΡΟΦΙΚΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ 1. Τροφική αλυσίδα 6 τροφικών επιπέδων από την Αρκτική (Β. πολική περιοχή) ( φυτοπλαγκτόν κοκκολιθοφόρο Emiliana huxlei, ζωοπλαγκτόν κωπήποδο Paracalanus parvus, ρέγγα Clupea harengus, μπακαλιάρος Gadus morhua, φώκια Foca vitulina, φάλαινα όρκα Orcinus orca ) 2. Τροφική αλυσίδα 3 τροφικών επιπέδων από την Ανταρκτική (Ν. πολική περιοχή) με αποικοδόμηση (+). ( φυτοπλαγκτόν δινομαστιγωτό Ceratium sp., ζωοπλαγκτόν krill Euphausia superba, μπλε φάλαινα Balaenoptera musculus) - αποικοδομητής βακτήριο Phychrobacter sp. (+). 3. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τη Μεσόγειο (επιπελαγική) ( φυτοπλαγκτόν διάτομο Τhalassiosira pseudonana, ζωοπλαγκτόν προνυμφική μορφή καβουριού Carcinus maenas (ναύπλιος), γαύρος Engraulis encrasicolus, κοκκάλι Trachurus mediterraneus, ασημόγλαρος Larus argentatus ). 4. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από ιαπωνική ακτή ( οργανικά θρύμματα, γαρίδα Penaeus japonicus, καβούρι αράχνη Macrocheira kaempferi, χταπόδι Enteroctopus dofleini, ψαράδες ). 5α. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τους τροπικούς (βενθική) ( φυτοπλαγκτόν κυανοβακτήριο Phormidium sp., ζωοπλαγκτόν ουροχορδωτό Salpa fusiformis, κοράλλι Pocillopora sp., σκάρος Scarus sp., γκρίζος καρχαρίας των κοραλλιών Carcharhinus amblyrhynchos ). 5β. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τους τροπικούς (βενθική) ( φυτοπλαγκτόν Phormidium sp, ζωοπλαγκτόν πρωτόζωο βλεφαριδοφόρο Pyrosoma sp., ολοθούριο Holothurium sp., σκάρος Scarus sp., γκρίζος καρχαρίας των κοραλλιών Carcharhinus amblyrhynchos ). 6. Τροφική αλυσίδα 6 τροφικών επιπέδων Μεσογείου (παράκτια) ( φυτοπλαγκτόν δινομαστιγωτό Prorocentrum micans, ζωοπλαγκτόν ναύπλιος βάλανου, μύδι Mytilus edulis, αστερίας Coscinasterias tenuispina, καβούρι Carcinus maenas, παρυδάτιο πτηνό στρειδοφάγος Haematopus ostralegus ). 7. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τη Μεσόγειο (επιπελαγική) με σαπροφάγο οργανισμό (+). ( φυτοπλαγκτόν Dunalilla salina, ζωοπλαγκτόν κωπήποδο Acartia sp., σαρδέλα Sardina pilchardus, σκουμπρί Scomber scombrus, ξιφίας Xiphias gladius ) σαπροφάγος οργανισμός ζωοπλαγκτόν ουροχορδωτό Oikopleura sp. (+), που τρώει νεκρό πλαγκτόν. 8. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τη Μεσόγειο (μεσοπελαγική) ( φυτοπλαγκτόν διάτομο Chaetoceros sp., ζωοπλαγκτόν προνύμφη εχινόδερμου αστερία Luidia sarsi, φρίσσα Sardinella maderensis, μέδουσα Rhizostoma pulmo, χελώνα Caretta caretta ). 22

9. Τροφική αλυσίδα 4 τροφικών επιπέδων (επιπελαγική - μεσοπελαγική από Ν. Ατλαντικό) με σαπροφάγο οργανισμό ( φυτοπλαγκτόν δινομαστιγωτά, ζωοπλαγκτόν πρωτόζωο ραδιολάρια Hexacontium sp., φεγγαρόψαρο Mola mola, καρχαρίας ταύρος Carcharias taurus - σαπροφάγος οργανισμός χαιτόγναθο Saccoglossus sp. ). 10. Τροφική αλυσίδα 4 τροφικών επιπέδων από τη Μεσόγειο - παράκτια ( χλωροφύκος μαρούλι της θάλασσας Ulva lactuca., σάλπα Sarpa salpa, λαβράκι Dicentrarchus labrax, θαλασσοπούλι αρτέμης Calonectris diomedea ). 11. Τροφική αλυσίδα 4 τροφικών επιπέδων από τη Μεσόγειο (βενθική) ( φαιοφύκος Cystoseira sp., θαλάσσιο σαλιγκάρι Gibbula sp., σουπιά Sepia officinalis, ροφός Epinephelus guaza ). 12. Τροφική αλυσίδα 4 τροφικών επιπέδων από λιμνοθάλασσα της Μεσογείου ( χλωροφύκος Enteromorpha sp., κέφαλος Mugil cephalus, χέλι Anguilla anguilla, παρυδάτιο λευκοτσικνιάς Egretta garzetta ). 13. Τροφική αλυσίδα 4 τροφικών επιπέδων από τις ακτές της Μεσογείου με ξένο είδος (*) ( ροδοφύκος Corallina sp., καβούρι Percnon gibbesi (*), θαλασσοπούλι ασημόγλαρος Larus argentatus, γεράκι πετρίτης Falco peregrinus ). 14. Tροφική αλυσίδα 3 τροφικών επιπέδων από τα νησιά Galapagos (Αν.- Κεντρ. Ειρηνικός) παράκτια ( χλωροφύκος Rhizoclonium sp., θαλάσσιο ιγκουάνα Amblyrhynchus cristatus, γεράκι Buteo galapagoensis ). 15. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τις ακτές της Καλιφόρνιας με παρασιτικό οργανισμό (+) ( φαιοφύκος Laminaria setchellii, αχινός Strongylocentrotus sp., αστακός Panulinus sp., ενυδρίς Enhydra lutris, μεγάλος λευκός καρχαρίας Carcharodon carcharias παρασιτικός οργανισμός φυτοπλαγκτόν δινομαστιγωτό γένους Hematodinium (+). 16. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τον Κόλπο του Μεξικού - Νήσος Galveston με ξένο είδος (*) (σάπια ύλη, θαλάσσιο σκουλήκι πολύχαιτος Hermodice carunculata, μπλέ κάβουρας Callinestes sapidus (*), ψάρι Stellifer lanceolatus, καφέ πελεκάνος Pelecanus occidendallis ). 17. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων με ξένο είδος (*) από τη Μαύρη Θάλασσα επιπελαγική ( φυτοπλαγκτόν δινομαστιγωτό Alexandrium pseudogonyaulax (*), ζωοπλαγκτόν κωπήποδο Oithona sp., ζωοπλαγκτόν χαιτόγναθο Sagitta sp., aθερίνα Πόντου Atherina ponticum, παλαμίδα Sarda sarda ). 18. Τροφική αλυσίδα 5 τροφικών επιπέδων από τον Β. Ατλαντικό με τέσσερα ζωοπλαγκτόν ( φυτοπλαγκτόν κυανοβακτήρια Crocoshaera sp., ζωοπλαγκτόν πρωτόζωο βλεφαριδοφόρο Eutintinus apertus, ζωοπλαγκτόν κωπήποδο Calanus finmarchicus, ζωοπλαγκτόν ουροχορδωτό Spadella cephalopterus, ζωοπλαγκτόν μέδουσα Physalia physalis. 23

1. 24

2. (+) 25

3. 26

4. 27

5α. 5β. 28

6. 29

(+), 7. 30

8. 31

(+) 9. 32

10. 33

11. 34

12. 35

(*) 13. 36

14. 37

(+) 15. 38

16. 39

(*) 17. 40

18. 41

Ώρα για δράση 1. Πάρε ένα σχοινί και δέσε το από τις δύο άκρες του. Ύστερα άπλωσε με μανταλάκια τις παραπάνω φωτογραφίες ανακατεμένες. Προσπάθησε τώρα να τις βάλεις στη σωστή σειρά φτιάχνοντας τροφικές αλυσίδες. 2. Φτιάξε με πλαστελίνη κρίκους τροφικών αλυσίδων και παίξε βάζοντάς τους στη σωστή σειρά. 3. Κάνε μια μικρή έρευνα και συγκέντρωσε αποκόμματα από άρθρα και φωτογραφικό υλικό σχετικό με τη ρύπανση της θάλασσας.στη συνέχεια φτιάξε με αυτά ένα μικρό αρχείο. Γράψε και δημοσίευσε στην εφημερίδα του σχολείου σου δικό σου άρθρο σχετικό με το παραπάνω θέμα. ένα 4. Αντιστοίχισε σωστά: ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΕΣ ΠΟΛΥΧΑΙΤΟΙ ΣΚΩΛΗΚΕΣ ΦΥΤΟΠΛΑΓΚΤΟΝ ΓΛΑΡΟΣ ΚΑΡΧΑΡΙΑΣ ΒΑΚΤΗΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΑΡΔΕΛΑ ΚΑΒΟΥΡΙ ΦΩΚΙΑ ΔΕΛΦΙΝΙ ΦΥΚΙΑ ΑΧΙΝΟΙ ΧΤΑΠΟΔΙ ΓΑΥΡΟΣ ΓΑΡΙΔΑ ΜΥΚΗΤΕΣ ΣΑΠΡΟΦΑΓΟΙ 42

5. Βρες τις λέξεις που κρύφτηκαν: Τ Ρ Ο Φ Ι Κ Η Α Λ Υ Σ Ι Δ Α Λ Μ Ε Υ Δ Ρ Α Ρ Γ Υ Ρ Ο Σ Ο Μ Ρ Κ Ι Σ Π Ρ Ν Μ Ι Σ Ε Π Λ Α Γ Κ Τ Ο Ν Α Α Μ Ν Ι Κ Ε Λ Ι Ο Ε Χ Β Η Λ Α Π Ν Υ Σ Υ Ο Μ Μ Ο Λ Υ Β Δ Ο Σ Μ Ρ Σ Δ Α Α Σ Φ Ε Π Χ Ρ Ω Μ Ι Ο Α Ο Η Ι Ζ Ο Λ Τ Ο Ξ Ι Κ Ο Α Δ Κ Τ Φ Θ Α Χ Ι Ω Κ Θ Η Ρ Ε Υ Τ Η Σ Α Α Κ Ε Β Κ Ι Κ Α Ρ Χ Α Ρ Ι Α Σ Τ Γ Τ Ρ Ο Φ Ι Κ Η Π Υ Ρ Α Μ Ι Δ Α Ο Λ Α Ο Σ Α Ρ Κ Ο Φ Α Γ Ο Δ Φ Ο Ι Μ Ρ Π Κ Α Τ Α Ν Α Λ Ω Τ Ε Σ Κ Ζ Τ Α Π Ο Ι Κ Ο Δ Ο Μ Η Τ Ε Σ Ω (15 οριζόντιες, 5 κάθετες, 2 διαγώνιες) 6. Στις παρακάτω ομάδες λέξεων διέγραψε κάθε φορά αυτή που δεν ταιριάζει: Α. αποικοδομητές, βάρκα, παραγωγοί, καταναλωτές Β. κρίκος, τροφική αλυσίδα, τροφική πυραμίδα, γοργόνα, τροφικό επίπεδο, τροφικό πλέγμα Γ. καρχαρίας, υπεραλίευση, ρύπανση, ξένα είδη, αλλοιώσεις ακτών, μόλυνση 7. Λύσε την ακροστιχίδα της τροφικής αλυσίδας: 1. Τ _ 2. Ρ 3. Ο _ 4. Φ _ 5. Ι 6. Κ _ 7. Η _ 8. Α 9. Λ _ 10. Υ _ 11. Σ 12. Ι _ 13. Δ 14. Α _ 43

1.Τοξική απειλή για τις τροφικές αλυσίδες. (τριμπουτιλίν TBT) 2. Χημικές ενώσεις την προκαλούν. (ρύπανση) 3. Ανήκει στα βαρέα μέταλλα. (αντ.) (χρώμιο) 4. Κι αυτό φωτοσυνθέτει στη θάλασσα (φυτοπλαγκτόν) 5. Βρίσκεται στον πυθμένα. (ίζημα) 6. Φυτό ή ζώο σε τροφική αλυσίδα. (κρίκος) 7. Είναι η βιοσυσσώρευση για το ήπαρ (αντ.) (τοξική) 8. Λέγονται και αποσυνθέτες. (αποικοδομητές) 9. Πέφτουν συχνά στη θάλασσα. (λύματα) 10. Αλλιώς τα αρπακτικά. (υπερθηρευτές) 11. Τρέφονται με σάρκες. (σαρκοφάγα) 12. Ζει στη θάλασσα(αντ.) (ψάρι) 13. Είναι τα εντομοκτόνα. (δηλητηριώδη) 14. Θαλασσοπούλι. (αλιαετός) www. ausmepa.org. com 44

8. Σωστό - Λάθος : Οι τοξικές χημικές ουσίες απειλούν τις τροφικές αλυσίδες. Σ Λ Στον κόλπο της Μιναμάτα χυνόταν για χρόνια υδράργυρος. Σ Λ Η είσοδος ξένων ειδών δεν διαταράσσει τις τροφικές αλυσίδες. Σ Λ Η υπεραλίευση προκαλλεί βιοσυσσώρευση. Σ Λ Το ζωοπλαγκτόν παράγει οξυγόνο με τη φωτοσύνθεση. Σ Λ Τα φυτοφάγα ζώα λέγονται και αποικοδομητές. Σ Λ Οι τροφικές αλυσίδες σχηματίζουν τροφικά πλέγματα. Σ Λ Το φυτοπλαγκτόν καταλαμβάνει το πρώτο τροφικό επίπεδο. Σ Λ Η έλλειψη οξυγόνου προκαλεί ομαδικούς θανάτους. Σ Λ Από το ένα τροφικό επίπεδο στο άλλο παραμένει το 90% της ενέργειας. Σ Λ (Σ, Σ, Λ, Λ, Λ, Λ, Σ, Σ, Σ, Λ) 9. Τα παιδιά σχεδίασαν την εικόνα με λάθη, βρες ποιά είναι αυτά. Heather Ferguson and Geraldine Paez, Univ. of Arizona 45

10. Διάβασε το παρακάτω κείμενο και δραματοποίησέ το: Σε μια παραθαλάσσια περιοχή ο ιδιοκτήτης ενός εργοστασίου, κος Πονηρίδης Αδιαφορόπουλος, όταν πέφτει το σκοτάδι, δίνει εντολή στους εργάτες του να ρίχνουν τα απόβλητα στο ρυάκι που περνά έξω από το εργοστάσιο.το ρυάκι όμως καταλλήγει στη θάλασσα και μαζί με τα νερά του χύνονται και τα δηλητήρια του εργοστασίου Η θάλασσα τότε αλλάζει χρώμα κι οι ψαράδες βρίσκουν στην ακτή ψάρια νεκρά και μερικά θαλασσοπούλια νεκρά κι αυτά. Κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει τι γίνεται. Ο Δήμαρχος είναι προβληματισμένος κι οι κάτοικοι τον πιέζουν να ανακαλύψει τι συμβαίνει, οργανώνοντας έξω από το Δημαρχείο διαμαρτυρίες και φωνάζοντας συνθήματα Ο κος Πονηρίδης πάλι, σφυρίζει αδιάφορα και πηγαίνει να φάει στην πιο ακριβή ψαροταβέρνα της περιοχής. Ο ταβερνιάρης παινεύει τα φρεσκότατα ψάρια του που μυρίζουν θάλασσα και που ψάρεψε πριν λίγες ώρες από εκεί κοντά. Κι ο Πονηρίδης παραγγέλνει φυσικά τα μεγαλύτερα που διαθέτει το μαγαζί και ρίχνεται στο φαγοπότι αδιαφορώντας για τις διαμαρτυρίες των άλλων Κι ενώ είναι βυθισμένος στη γευστική του απόλαυση, πολύ δυνατοί πόνοι στην κοιλιά του διακόπτουν απότομα την ευχαρίστηση. Ο γιατρός διαπιστώνει σοβαρότατη δηλητηρίαση και τον νοσηλεύει για μέρες στο νοσοκομείο της περιοχής όπου κι άλλοι κάτοικοι φτάνουν με ίδια συμπτώματα. Η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή κι απειλείται κι η ίδια τους η ζωή. Όταν τελικά μετά από μέρες, ευτυχισμένος που γλίτωσε βγαίνει από το νοσοκομείο αναγνωρίζει το λάθος του και το ομολογεί δημόσια. Υπόσχεται να μην ξαναρίξει τα λύματα στη θάλασσα και τηρεί την υπόσχεσή του. Έχει πια καταλάβει τη φοβερή απερισκεψία του και πόσο πολύ κινδύνεψαν απ αυτήν άνθρωποι και φύση www. yourfriends-superstock. com Εργοστάσιο τσιμέντων στη Μεγάλη Κανάρια Κανάρια νησιά Ατλαντικός, Ισπανία 46

11. Xρησιμοποίησε τις παρακάτω φωτογραφίες και σχημάτισε τροφικές αλυσίδες. 1 2 3. 4. 5 6. 7 8 47

9. 10. 11. 12. 1. φυτοπλαγκτόν 7. ζαργάνα 2. δελφίνι 8. κορμοράνος 3. καλαμάρι 9. γοφάρι 4. γαύρος 10. τόνος 5. ζωοπλαγκτόν 11. φυτοπλαγκτόν 6. κολιός 12. αθερίνα Τροφικές αλυσίδες : (1, 5, 4, 6, 2) (1, 5,12,6,10) (1, 5, 4, 7, 9) (11, 5, 3, 8) 48

12. Ας σκεφτούμε όλοι μαζί γιατί τα παρακάτω είδη, δεν μπορούν να δημιουργήσουν τροφική αλυσίδα: (α) κηλιδόμορφο ροδοφύκος παραγωγός, (β) πολύχαιτος θαλάσσιος σκώληκας - σαπροφάγος, (γ) φώκια μοναχός σαρκοφάγος, (δ) μύδι - πλαγκτονοφάγο, (ε) καρχαρίας προσκυνητής ή σαπουνάς πλαγκτονοφάγος, (α) (β) (γ) (δ) (ε) 49

resuspension of nutrients = επαναδιαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών sediments = ιζήματa. Σε παράκτιες βιομηχανικές περιοχές είναι τοξικά. deposits = εναποθέσεις tertiary = τέταρτης τάξης euphausids = κριλ (είδος μεγάλου ζωοπλαγκτόν Ανταρκτικής) sperm whale = φάλαινα φυσητήρας toothed whale = οδοντωτή φάλαινα concentration = συγκέντρωση increase = αύξηση itai itai = ωχ ωχ στα ιαπωνέζικα, από τον πόνο στο ανθρώπινο σκελετό που προκαλεί η δηλητηρίαση με κάδμιο (γι αυτό και η ονομασία της ασθένειας). Το κάδμιο ( Cd ) κάνει τα οστά εύθραυστα. migration = μετανάστευση groundwater = υπόγεια ύδατα exchange with atmosphere = ανταλλαγή με την ατμόσφαιρα industrial outfalls = βιομηχανικά απόβλητα runoff = λύματα urban = αστικά crustaceans = καρκινοειδή predaceous fish = αρπακτικό ψάρι province = περιοχή carbon flux = διακύμανση του άνθρακα excretion = απέκκριση decomposition = αποδόμηση respiration = αναπνοή dissolved organic carbon = διαλυμένος οργανικός άνθρακας sinking particles = καταβυθιζόμενα σωματίδια (αιωρούμενη ύλη) aggregate formation = δομή υλικών εδάφους grazing = κατανάλωση χλωρίδας, βόσκηση carbon uptake = πρόσληψη άνθρακα detritus = κατάλοιπα αποσάθρωσης filter feeder = διηθηματοφάγοι δηλ. οργανισμοί που τρέφονται φιλτράροντας αιωρούμενη ύλη και πλαγκτόν. herbivorous = φυτοφάγα omnivores = παμφάγα carnivorous = σαρκοφάγα detritivores = σαπροφάγα tοp predator = υπερθηρευτής biopollution biofouling = βιορύπανση eutrophism = αύξηση της υδρόβιας χλωρίδας εξαιτίας φωσφορικών και νιτρικών αλάτων. Σε κλειστούς κόλπους δημιουργούν φαινόμενα έλλειψης οξυγόνου (ανοξία) και ομαδικούς θανάτους υδρόβιων ειδών. 50

relative = συγγενής efficiency = ικανότητα wide seasonal variation in yield = ευρεία εποχική μεταβλητότητα σε απόδοση spring productivity = ανοιξιάτικη παραγωγικότητα rate = ρυθμός, αναλογία, κλίμακα degradation = αποσάθρωση από διάβρωση dinoflagellates = φυτοπλαγκτόν δινομαστιγωτά lantern fish = ζ/πφάγα ψάρια από το Νότιο Ατλαντικό οικ. Myctophidae mackerel = κολιός lancet = λογχοειδές marlin = είδος ξιφία bioaccumulation = βιοσυσσώρευση bioconcetrαtion = η βιοσυσσώρευση που διαχέεται στις τροφικές αλυσίδες. PAH = πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάθρακες, τοξικοί και βιοσυσσωρευόμενοι. Προκαλούν νεοπλασίες στο ήπαρ θαλάσσιων οργανισμών. PCB ή κλοφέν = πολυχλωριωμένα διφαινύλια, τοξικές και απαγορευμένες βιοσυσσωρεύσιμες ουσίες. DDT και τα παρόμοια = Επικίνδυνα εντομοκτόνα. Δεν αφήνει τα πουλιά να μεταβολίσουν το ασβέστιο και έτσι να σχηματίζουν το κέλυφος των αυγών τους. Διατηρούνται πολλά χρόνια στις τροφικές αλυσίδες. Απαγορευμένο επίσημα, αν και γίνεται λαθρεμπόριο σε χώρες του τρίτου κόσμου. Cesium-137 και Cesium-134 = ραδιενεργά ισότοπα καισίου που ανιχνεύονται σε μεγάλα αφρόψαρα. TBT = τριμπουτιλίν, τοξική ουσία υφαλοχρωμάτων με κασσίτερο. Συσσωρεύονται σε λιπώδεις ιστούς και στα εσωτερικά όργανα των οργανισμών. Υπό απαγόρευση. ppm = μέρη ανά εκατομμμύριο, εκφράζεται σε mg τοξικής ουσίας/kg βιομάζας ή μg τοξικής ουσίας/ gr βιομάζας. dioxins = πολύ τοξικές που προέρχονται από την καύση των απορριμμάτων π.χ. πλαστικών που περιέχουν χλωροπαράγωγα. Βιοσυσσωρεύονται. mg = μιλιγραμμάριο (χιλιοστό του γραμμαρίου) μg = μικρογραμμάριο (εκατομμυριοστό του γραμμαρίου) basic food level = βασικό τροφικό επίπεδο urochordaτα jelly = ζελατινώδη ουροχορδωτά. Μακροζωοπλαγκτόν με κύριο εκπρόσωπο το γένος Salpa. chaetognatha jelly= ζελατινώδη χαιτόγναθα. Μακροζωοπλαγκτόν με κύριο εκπρόσωπο το γένος Sagitta epipelagic zone = η ζώνη από 0 έως 200 m. βάθος, εδώ γίνεται η φωτοσύνθεση. mesopelagic zone= από 200 έως 1000 m. βάθος bathypelagic zone = από 1000 m. έως 4000 m. βάθος αbysopelagic zone = από 4000 m. και κάτω benthic = οργανισμοί που ζουν πάνω, μέσα ή κοντά στο βυθό. bottom fauna = πανίδα πυθμένα 51