ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ιδακτική οµάδα: Ειδικά θέµατα Συνθέσεων 7 ου εξάµηνου 2010 11 Ελένη ΜΑΪΣΤΡΟΥ, Καθηγήτρια Γιάννης ΚΙΖΗΣ, Καθηγητής Βασίλης ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ, Αν. Καθηγητής ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΤΙΡΙΑ 1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επανάχρηση της Αρχιτεκτονικής του παρελθόντος αποτελεί µία πανάρχαια πρακτική που συνέβαλε σε µεγάλο βαθµό στη διατήρηση ιστορικών κατασκευών, µέχρι σήµερα. Παράλληλα, αποτελεί µία σωστή περιβαλλοντικά επιλογή και προσφέρει µεγάλα οικονοµικά οφέλη. Εκτός όµως από τα παραπάνω, αποτελεί ένα ιδιαίτερα προκλητικό και ενδιαφέρον θέµα ενασχόλησης, για τους µελετητές που καλούνται να σχεδιάσουν νέους χώρους ζωής στο εσωτερικό των παλαιών κελυφών, αφού πρώτα κατανοήσουν τη δοµή, τη µορφή και τις αξίες τους και αφού πρώτα ανιχνεύσουν την ιστορία τους. Η συµβατότητα της νέας χρήσης µε το παλαιό κέλυφος και µε το άµεσο περιβάλλον, καθώς και ο βαθµός επέµβασης και µετασχηµατισµού του αρχικού κελύφους, αποτελούν κάθε φορά αντικείµενο προβληµατισµού και τεκµηριωµένων αποφάσεων. Η νέα αρχιτεκτονική επέµβαση, απόλυτα διακριτή από τις ιστορικές φάσεις του κτιρίου, καλείται να συµπληρώσει η να µετασχηµατίσει δηµιουργικά η να αναδείξει το υφιστάµενο κτίριο Βασικούς παράγοντες που καθορίζουν τις αποφάσεις επιλογής της χρήσης και του βαθµού επέµβασης, αποτελούν η ιδιαίτερη ταυτότητα, η ιστορική αξία και η σηµασία του κτιρίου, η αρχική του χρήση, ο βαθµός διατήρησης της αυθεντικότητας του, η τυπολογία του, τα κατασκευαστικά του χαρακτηριστικά, η θέση του στον αστικό ιστό, τα χαρακτηριστικά του άµεσου περιβάλλοντος. Η πολλαπλότητα των απόψεων γύρω από το ζήτηµα της επανάχρησης της αρχιτεκτονικής του παρελθόντος, και οι επιπτώσεις των επιλογών κάθε γενιάς που ζωντανεύει και µετασχηµατίζει την κληρονοµιά του παρελθόντος της, δεν µπορεί παρά να εξελίσσονται και να µεταλλάσσονται, πρέπει όµως απαραίτητα να συζητιούνται, να προβληµατίζουν και να κρίνονται διαρκώς. 1
2. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Αντικείµενο του µαθήµατος αποτελεί η επαφή µε τον προβληµατισµό της επαναχρησης των παλαιών κτιρίων και η εξοικείωση µε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την επιλογή της νέας χρήσης και του είδους της επέµβασης. Το µάθηµα θα ξεκινήσει µε µία σειρά διαλέξεων που θα αναπτύξουν τους παραπάνω προβληµατισµούς και θα καταλήξει σε µία άσκηση επί του θέµατος, για την οποία οι σπουδαστές/στριες θα επιλέξουν εναλλακτικά: α) Ένα παλαιό κτίριο ή συγκρότηµα παλαιών κτιρίων που έχει χάσει τη χρήση του ή έχει υποβαθµιστεί λειτουργικά, µε στόχο να προτείνουν µία νέα χρήση ή χρήσεις ανάλογες µε τα χαρακτηριστικά και την αξία του και παράλληλα συµβατές µε τον ευρύτερο χώρο της πόλης. Επίσης, θα προδιαγράψουν τον απαιτούµενο βαθµό διατήρησης ή/και µετασχηµατισµού του κτιρίου ή του συγκροτήµατος και τις επιθυµητές και δυνατές νέες επεµβάσεις, για την εξυπηρέτηση της νέας χρήσης, µε παράλληλη διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του η/και µε τους απαιτούµενους µετασχηµατισµούς για την ανανέωσή του. β) Ένα παλαιό κτίριο η συγκρότηµα κτιρίων στο οποίο έχει αποδοθεί νέα χρήση, µε στόχο να διερευνήσουν τις µεταβολές που έχουν επέλθει στο κέλυφος η στο συγκρότηµα και να τοποθετηθούν κριτικά η/και να αντιπροτείνουν διαφορετικές χρήσεις και επεµβάσεις ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά και την αξία τους και ανάλογα µε τον χαρακτήρα και τις ανάγκες του ευρύτερου χώρου της πόλης. 3. ΤΑ ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ Θα παραδοθεί τεύχος σε µέγεθος Α3, µε 10-15 σελίδες, που θα περιλαµβάνουν συνοπτικό κείµενο, αρχιτεκτονικά σχέδια σε σµίκρυνση, σχολιασµένα σκίτσα και φωτογραφικό υλικό όπου α) θα αναλύεται η υφιστάµενη κατάσταση του µελετώµενου κτιρίου η συγκροτήµατος κτιρίων και θα αξιολογούνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σε σχέση και µε το περιβάλλον του. β) θα διατυπώνεται αιτιολογηµένα η πρόταση σε σχέση µε το (α). 2
4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Arian Mostaedi, New Houses in Old Buildings: Architectural Design, publ. Carles Broto & Josep Ma Minguet, Barcelona. Arquitectura iberica : Reabilitacao Rehabilitacion, publ. Caleidoscopio - Edicao e Artes Graficas, SA 2009. Arquitectura iberica : Reabilitacao Rehabilitacion, publ. Caleidoscopio - Edicao e Artes Graficas, SA 2007. Building in Existing Fabric : refurbishment, extensions, new design, Edition Detail, pub. Birkhäuser Basel. Cantacuzino Sherban - Brandt Susan, Saving Old Buildings, Publ. The Architectural Press, 1980. Cantacuzino Sherban, Re-Architecture: Old Buildings - New Uses, publ. Thames & Hudson 1980. Converted Spaces = Convertir l' espace = Verwandelte raume, Evergreen 2006. Créer dans le créé : l'architecture contemporaine dans les bâtiments anciens, publ. Electa Moniteur (1986). Ganiatsas Vassilis, Heritage Management Through Contemporary Design: A Philosophical Approach, in : Proceedings of the 11 th International ICOMOS Symposium (Sofia, 1996) Ganiatsas Vassilis, Modernity and Tradition as Aesthetic Values in Architecture: An Hermeneutical Approach, in: Proceedings of the 12 th International Congress on Aesthetics (Madrid, Sept. 1992) Georgel Pierre, Le Musee de l' Orangerie, Gallimard - Reunion des Musees Nationaux, 2006. Irace Fulvio Bordi Alberto Rossi Sauro Zarotti Marco, Renzo Piano: La fabbrica della musica: l' auditorium paganini nella citta di Parma = The music factory: the city of Parma's Auditorium Pagannini, publ. Abitare Segesta Cataloghi, Milano 2002. Mostaedi Arian, Building Conversion & Renovation (Architectural Design), publ. Links, Barcelona. Paul Spencer Byard, Davidson, Cynthia - Pierce E., Charles Regan, Jr., Brian, The making of the Morgan from Charles McKim to Renzo Piano, publ. The Morgan Library & Museum, New York 2008. Powell Kenneth, Architecture Reborn: The Conversion and Reconstruction of Old Buildings, publ. Laurence King Publishing, London 1999. Powell Kenneth, L' architecture transformee : rehabilitation, renovation, reutilization, publ. Seuil, Paris 1999. Schotcreting, publ. American Concrete Institute, Detroit Michigan 3
Αποκατάσταση και αναβίωση ιστορικών κτιρίων και πόλεων από τον 18ο έως τον 20ο αιώνα στα Βαλκάνια : κατάλογος έκθεσης, εκδ. Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας Θεσσαλονίκη 1999. Αρχιτεκτονική παιδεία '98 : Α' Σύνοδος των Προέδρων των Αρχιτεκτονικών Σχολών της Ευρώπης : Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη (3-5 Σεπτεµβρίου 1998), Η πόλη πεδίο έρευνας και δηµιουργίας: προτάσεις αποκατάστασης και επανάχρησης ιστορικών κτιρίων στα Χανιά (3-13 Σεπτεµβρίου 1998) (1998), εκδ. Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου Χανιά. Βερδελής Φοίβος - Καβαλιεράτος Ιωάννης, «Επανάχρηση κτιρίων», «Η εµπειρία από τα µαθήµατα στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.», Πορεία Τιµητικός τόµος στον καθ. ιονύση Α. Ζήβα (σ. 139), εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 2007. ιατηρητέα : αποκατάσταση - επανάχρηση κτιρίων, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία Αθήνα 2003. Γκανιάτσας Βασίλης., Από την Ερµηνευτική του Χτισµένου Χώρου σε µία Θεωρία του Νοήµατος στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασµό, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Νο 25 / 1991. Γκανιάτσας Βασίλης, Ο Σχεδιασµός για Προστασία της Παλιάς Πόλης ως Σχεδιασµός της Σηµερινής Πόλης, στο : Πρακτικά Επιστηµονικού Συνεδρίου ΝΕΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΠΑΛΙΕΣ, Ρόδος, Σεπτ.1993, σελ.25-29 Γκανιάτσας Βασίλης, Gottfried Boem: Η Αρχιτεκτονική ηµιουργία ως ιαδικασία Ένταξης, στο : ελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Νο 25 /1991. Ζήβας ιονύσης, Τα µνηµεία και η πόλη, Αθήνα 1991. Ζήβας., Βερδελής Φ., Γραφάκου Μ., Καβαλιεράτος Ι., Καρδαµίτση-Αδάµη Μ., Μαΐστρου Ε.. «Νέες χρήσεις σε παλαιά βιοµηχανικά κτίρια», εκπαιδευτικό πρόγραµµα του Σπουδαστηρίου Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων, στα «Αρχιτεκτονικά Θέµατα» τεύχος 22/1988, (σελ.50 54). Καλλιγάς Γ. Αλέξανδρος Καλλιγά Α. Χάρις, Μονεµβασία : ξαναγράφοντας σε παλίµψηστα, εκδ. ΠΟΤΑΜΟΣ Αθήνα 2006. Καραµάνου Ζωή, Αποκατάσταση επανάχρηση κτιρίων και συνόλων : αναβάθµιση προβληµατικών οικιστικών περιοχών, Θεσσαλονίκη 1997. Κίζης Γιάννης, (επιµ.), Αποκατάσταση µνηµείων, αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική: Restoration of monuments, rehabilitation of historical buildings in Attica, (Τ. Ι-ΙΙ), εκδ. Έργον IV Αθήνα 2008-06. Κίζης Γιάννης, «Νέα Αρχιτεκτονική σε παλιά βιοµηχανικά κελύφη», Πορεία Τιµητικός τόµος στον καθ. ιονύση Α. Ζήβα (σ. 264), εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 2007. Λαδάδικα : από την εγκατάλειψη στη διάσωση : το εγχείρηµα µιας άλλης πολιτικής της διατήρησης - Ladadika : from dereliction to rescue : the venture into another preservation policy, εκδ. Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Εργων Θεσσαλονίκη 1996. 4
Λούβη Ασπασία, «Βιώσιµες και συµβατές νέες χρήσεις σε παλαιά εργοστάσια», Πορεία Τιµητικός τόµος στον καθ. ιονύση Α. Ζήβα (σ. 292), εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 2007. Μαΐστρου Ε., «Η επανάχρηση στην αρχιτεκτονική και την πόλη. Οι πολλαπλές όψεις της σηµερινής πραγµατικότητας», στα Πρακτικά του ΙΕ ιεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας και Τέχνης µε θέµα «Η επανάχρηση του παρελθόντος», Μονεµβασιά 2002. Μαΐστρου Ε., Ρόκας Α., «Σχολή Καλών Τεχνών στο Συγκρότηµα Σικιαρίδη», Αρχιτεκτονικά Θέµατα, τεύχος 28, 1994, σελίδες 50-51. Μαΐστρου Ε., Βογιατζόγλου Ο., Καραθανάση Ε., Καλιοτζίδου Μ., Κωνσταντινίδου Ε. «Η Βιοµηχανική κληρονοµιά της Νέας Ιωνίας. Ιστορική και Αρχιτεκτονική Αναγνώριση. Προτάσεις διατήρησης και αξιοποίησης» BUILDING, τεύχος 11, σελ. 90 96 Μαΐστρου Ε. Ο αρχιτεκτονικός επανασχεδιασµός στο µάθηµα των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων στο τεύχος παρουσίασης σπουδαστικών εργασιών, 1993, σελ.86 Maistrou E., «The realities of the Past and Design Creativity» στα πρακτικά του Συνεδρίου Architectural Education and reality of the past» Weimar, 1995 Μονεµβασίτου Αλέκα, «Πύργος Μπαρότση Άγιοι Ανάργυροι Σαγκρί Νάξου», «Αλλαγή χρήσης, αρχιτεκτονική τυπολογία και χωρικές ποιότητες σ ένα κτίριο του 17ου αιώνα», Πορεία Τιµητικός τόµος στον καθ. ιονύση Α. Ζήβα (σ. 372), εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 2007. Μπούρας Χαράλαµπος Τουρνικιώτης Παναγιώτης, Συντήρηση, Αναστήλωση και Αποκατάσταση Μνηµείων στην Ελλάδα 1950-2000, εκδ. Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς, Αθήνα 2010. Νοµικός E. Μιχαήλ, (επιµ.), Αποκατάσταση επανάχρηση ιστορικών κτιρίων και συνόλων : µεθοδολογία εφαρµογές, εκδ. Τµήµα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1997 (Τ. Ι-ΙΙ). Παπαϊωάννου Τάσης, «Συνύπαρξη και ένταξη νέας αρχιτεκτονικής σε ιστορικά βιοµηχανικά κελύφη», Πορεία Τιµητικός τόµος στον καθ. ιονύση Α. Ζήβα (σ. 470), εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 2007. Φιλιππίδης ηµήτρης, Αρχιτεκτονικές µεταµορφώσεις, εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ Αθήνα 2006. Φωτίου Θεανώ, Μονεµβασίτου Αλέκα, Καφρίτσα Μαρία, Παπαϊωάννου Αγνή, «Χρησιµοποιώντας το παρελθόν για το µέλλον που είναι απρόβλεπτο. Η περίπτωση του κτιρίου Επίπλευσης στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου», Πορεία Τιµητικός τόµος στον καθ. ιονύση Α. Ζήβα (σ. 596), εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 2007. Χαρκιολάκης Νικόλαος, (επιµ.), Αποκατάσταση µνηµείων, Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Πελοπόννησο: Restoration of monuments - Rehabilitation of historical buildings in Peloponnesus, εκδ. Έργον IV Αθήνα 2008. 5