ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΣΤΑ ΚΤΙΡΙΑ Ηµερίδα ΣΟΛΑΡ, Καρδίτσα 17/3/2006 Ηλίας Β. Μεσσίνας Αρχιτέκτων-Mηχανικός, ρ. χωροταξίας ΕΜΠ ΤΘ 100 Αίγινα 18010 Τηλ. 22970.23702 / ama@yvelia.com Πρέπει όλοι µας να θυµόµαστε την σοφή λαϊκή παροιµία που λέει «όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα µικρό καλάθι», διότι οι ιδανικές λύσεις που όπως µας λένε «θα λύσουν όλα τα προβλήµατα της ανθρωπότητας», όπως ο αµίαντος, τα µεταλλαγµένα, το υδρογόνο, η πυρηνική ενέργεια, κ.α. αποδεικνύονται τελικά ή θα αποδειχθούν τόσο καταστροφικές για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, που θα ήταν καλύτερα εξαρχής να διαλέγαµε µία άλλη λύση ακριβώτερη και ίσως λιγότερο ιδανική λύση. Το παράδειγµα του αµιάντου, είναι, ίσως, το καλύτερο παράδειγµα οικοδοµικού υλικού το οποίο χρησιµοποιήθηκε, πριν εξεταστεί µε βάση την Ανάλυση του Κύκλου Ζωής του. ηλαδή πριν να ληφθούν υπόψιν όλες οι παράµετροι του υλικού, από την εξόρυξή του µέχρι την τοποθέτηση και τέλος την αποµάκρυνσή του. Με αποτέλεσµα ενώ, τη δεκαετία του 1920 ο αµίαντος να θεωρείται θαυµατουργό υλικό, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, δηλαδή µόνο 70 χρόνια αργότερα, να θεωρείται από τα πλέον καρκινογόνα. Επιπλέον, το 2005 απαγορεύτηκε η χρήση του και η αποµάκρυνσή του είναι πλέον υποχρεωτική µε µεγάλο κόστος. Από αυτοψίες που πραγµατοποίησε ο Οργανισµός Σχολικών Κτιρίων (ΟΣΚ) σε 23 νοµούς της χώρας αποκαλύφθηκαν 230 σχολεία που περιέχουν αµίαντο ως δοµικό υλικό. Από αυτά τα 27 κτίρια θα κατεδαφιστούν ή κατεδαφίστηκαν ήδη και αφορούν κυρίως σε νηπιαγωγεία και µονοθέσια που βρίσκονται, µεταξύ άλλων και στο νοµό Kαρδίτσας. Σε αυτά οι στέγες και οι καµινάδες των σχολείων περιέχουν αµίαντο σε ποσοστό έως και 15% και το δάπεδο έως και 8%. Επίσης, σε άλλα 203 σχολικά κτίρια, εντοπίσθηκε αµίαντος στους τοίχους, τις οροφές και τις στέγες και θα γίνουν οι απαραίτητες επισκευαστικές εργασίες, όπως βάψιµο των επικίνδυνων τµηµάτων. Τα περισσότερα από τα σχολεία αυτά είναι παλαιά, προκατασκευασµένα κτίρια που, κατά βάση, χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 60 και του 70, όταν η χρήση του αµιάντου ήταν ιδιαίτερα διαδεδοµένη. Ο προϋπολογισµός του ΟΣΚ για την αποµάκρυνση αµιάντου από τα σχολεία υπολογίζεται στα 30 εκατ. ευρώ. Εδώ στην Καρδίτσα, πιθανόν να γνωρίζετε για την περίπτωση του σχολείου στην Καρδιτσοµαγούλα, την αποµάκρυνση του οποίου ανέλαβε η εταιρεία SUC Hellas τον Ιούλιο 2005. Σύµφωνα µε την τεχνική τους µελέτη, ο αµίαντος στο σχολείο είχε την µορφή φύλλων αµιαντοτσιµέντου που βρίσκονταν τοποθετηµένα περιµετρικά του κτιρίου αποτελώντας την εξωτερική και εσωτερική τοιχοποιία του και σε ένα µικρό τµήµα οροφής στον χώρο του κυλικείου. Η συνολική επιφάνεια των αµιαντούχων υλικών που αποξηλώθηκαν ήταν περίπου 1.800 m2 και το βάρος των πλακών εκτιµήθηκε σε περίπου 22 τόνους. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγµα αποµάκρυνσης αµιάντου είναι οι πάνω από 500 τόνοι αµίαντου που αφαιρέθηκαν από το ξενοδοχείο Xίλτον κατά την πρόσφατη ανακαίνισή του. 1
Τι είναι ο αµίαντος: Ο αµίαντος είναι ένα φυσικό υλικό. Πρόκειται για µία οµάδα ανόργανων πυριτικών αλάτων που βρίσκονται στη φύση και έχουν ινώδη κρυσταλική µορφή. Εξωτερικά µοιάζει µε µαλλί ή βαµβάκι. Μερικές από τις ιδιότητές του είναι ανθεκτικότητα, ελαστικότητα, η αντοχή στις φλόγες, στη θερµότητα και στα διαβρωτικά χηµικά. Οι ίνες του αµιάντου είναι αυτές που του δίνουν τις µοναδικές αυτές ιδιότητες. Όµως οι ίνες αυτές είναι που ευθύνονται και για τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει ο αµίαντος στην υγεία µας τις οποίες θα πούµε στη συνέχεια. Τα είδη αµιάντου είναι έξι: Χρυσότιλος (λευκός αµίαντος), Ακτινόλιθος, Τρεµολίτης, Ανθροφυλίτης, Αµοσίτης (καφέ αµίαντος) και Κροκιδόλιθος (µπλε αµίαντος), τα οποία χωρίζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: τις σερπεντίνες και τους αµφίβολους. Τα πιό διαδεδοµένα στη χρήση είδη αµιάντου είναι τρία: ο Χρυσότιλος (λευκός αµίαντος), ο Αµοσίτης (καφέ αµίαντος) και ο Κροκιδόλιθος (µπλε αµίαντος). Τα µεγαλύτερα κοιτάσµατα Χρυσότιλου βρίσκονται στη Ρωσία και τον Καναδά. Ο χρυσότιλος αποτελεί το 95% του παραγόµενου αµιάντου. Τα υπόλοιπα 5% είναι αµοσίτης και κροκιδόλιθος. Η Ελλάδα κατείχε την 7 η θέση παραγωγής αµιάντου, µε σηµαντικότερα τα ορυχεία στο νοµό Κοζάνης. Πηγές αναφέρουν ότι το υλικό ήταν γνωστό από την αρχαιότητα. Πχ. οι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν ακατέργαστο ύφασµα από ίνες αµιάντου για να προστατέψουν τα βαλσαµωµένα σώµατα των Φαραώ. Η ευρεία χρήση του αµιάντου ξεκίνησε το 1880 όταν ανακαλύφθηκαν στον Καναδά µεγάλα κοιτάσµατα υψηλής ποιότητας. Από τότε µέχρι πριν την απαγόρευσή του, ο αµίαντος κυριάρχησε στην βιοµηχανία και έγινε ένα από τα πρώτα σε χρήση βιοµηχανικά ορυκτά. Ποιές είναι οι εφαρµογές του αµιάντου; O αµίαντος χρησιµοποιήθηκε κατά κόρον εδώ και αρκετές δεκαετίες. Μέχρι την απαγόρευσή του, βρήκε εφαρµογή στη βιοµηχανία σε µεγάλη κλίµακα από το 1880 και µετά. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 3000 υλικά τα οποία περιέχουν κάποια µορφή αµιάντου. Βασικοί λόγοι της ευρείας χρήσης του είναι το χαµηλό του κόστος, η αφθονία του στη φύση και η εύκολη εξόρυξή του. Επίσης, οι µοναδικές θερµοµονωτικές και ηχοµονωτικές ιδιότητες και η ελαστικότητά του. Χρήσεις: Αµιαντοτσιµέντα µε περιεκτικότητα σε αµίαντο (10-15%) το γνωστό µας Ελενίτ, αµιαντοσωλήνες ύδρευσης και αποχέτευσης µε περιεκτικότητα (12-15%), πλάκες πυροπροστασίας (24-40%), µονωτικά υλικά και σπρέι (12-100% - ψεκασµός του σκελετού απο σιδηροκολώνες και σιδηροδοκούς και µόνωση πλοίων), υλικά τριβής (15-70% - πχ. φρένα των αυτοκινήτων τα οποία έχουν απαγορευτεί εδώ και 10 χρόνια), προϊόντα ύφανσης (65-100% - πχ. µονωτικά υλικά, υφάσµατα πυροπροστασίας, ηλεκτρικές µονώσεις, στολές πυροπροστασίας), σε πλακίδια και δάπεδα από βινύλιο, σε ενισχυµένα πλαστικά, σε βερνίκια, στόκους, µαστίχες, κ.α. 2
Ποιές είναι οι επιπτώσεις του αµιάντου στην υγεία µας Οι ίνες του αµιάντου είναι αυτές που του δίνουν τις µοναδικές αυτές ιδιότητες. Όµως οι ίνες αυτές είναι που ευθύνονται και για τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει ο αµίαντος στην υγεία µας. Οι ίνες του αµιάντου έχουν µορφή βελόνας, µε διάµετρο 0.03 µm («µικρό» ίσο µε ένα εκατοµ. µέτρου) και µήκος µέχρι και 24 mm (χιλιοστά του µέτρου). Αυτό σηµαίνει ότι ελεύθερες ίνες αµιάντου που βρίσκονται στον αέρα µπορούν να διαπεράσουν τα φυσικά φίλτρα που έχει το σώµα µας (δηλ. τη µύτη, του πνεύµονες, κλπ) και να εισχωρήσουν βαθιά µέχρι τις κυψελίδες των πνευµόνων. Ο αµίαντος είναι επικίνδυνος όταν υπάρχουν αιωρούµενες ίνες αµιάντου στον αέρα ή το χώρο. Αυτό συµβαίνει όταν τα υλικά αµιάντου σπάσουν ή διαταρραχθούν και στη συνέχεια αποδεσµεύσουν πολύ µικρές ίνες, ικανές να εισέλθουν στο σώµα µε την εισπνοή. Η ποσότητα των επιβλαβών ινών που αποδεσµεύονται στην ατµόσφαιρα εξαρτάται από το είδος του αµιάντου και τη µορφή που έχει χρησιµοποιηθεί (πλάκες, µόνωση, αµιαντοτσιµέντο, κλπ.). Οι ασθένειες που προκαλεί ο αµίαντος αφορούν κυρίως καρκίνο του πνεύµονα (µεσοθηλίωµα), υπερζωκοτικές πλάκες, αµιάντωση, καρκίνο στοµάχου, καρκίνο εντέρου και καρκίνο λάρυγγα. Μελέτες αναφέρουν ότι τα κρούσµατα αµιάντωσης και καρκίνου των βρόγχων αυξάνονται όταν συνδυάζεται η εισπνοή ινών αµιάντου µε το κάπνισµα. υστυχώς, ο κόσµος δεν κατανοεί τη βαρύτητα των επιπτώσεων που µπορεί να έχει ο αµίαντος στην υγεία και συνεχίζει πχ. να καθερεί στέγες Ελενίτ χωρίς καµµία προφύλαξη. Γνωρίζω για δύο περιστατικά στην Αίγινα, όπου καθαιρέθηκε στέγη Ελενίτ από παιδικό σταθµό και στέγαστρο πιάτσας ταξί, χωρίς καµµία απολύτως προφύλλαξη ούτε για το συνεργείο, ούτε για τους περαστικούς. Τα σπασµένα και κοµµένα υλικά πετάχτηκαν στα σκουπίδια και κατέληξαν ως µπάζα είτε στη χωµατερή Α. Λιοσίων ή σε κάποιο άδειο οικόπεδο ή ρέµµα στην Αίγινα. Παρόµοια «εγκλήµατα» διαπράτονται εις βάρος της υγείας µας καθηµερινά µε την ανοχή της Πολιτείας αλλά και των ίδιων των πολιτών. Ποιά είναι η νόµιµη πρακτική για τον αµίαντο σήµερα: Με τις Κοινοτικές Οδηγίες 76/769 και 87/217 απαγορεύτηκε η χρήση και εµπορία προϊόντων αµίαντου και καθιερώθηκε η πρόληψη και µείωση της ρύπανσης από τον αµίαντο. Στην Ελλάδα το Προεδρικό ιάταγµα 70α/1988 και η Υπουργική Απόφαση 8243/1113/91 όρισαν ότι από τις 31/12/2004 απαγορεύεται η χρήση και εµπορία προϊόντων που περιέχουν αµίαντο και καθιερώθηκε νόµιµος τρόπος αποµάκρυνσής του. Ένας από τους θεµελιώδεις κανόνες της αποµάκρυνσης αµιάντου είναι η αποφυγή σκόνης και διατάραξης του υλικού, δηλαδή να µην ελευθερωθούν στον αέρα οι ίνες του αµιάντου. Συνήθως ίνες αµιάντου απελευθερώνονται στον αέρα µε τη σταδιακή γήρανση του υλικού και τις παρεµβάσεις συντήρησης. Η νόµιµη µέθοδος διαχείρισης του αµιάντου περιλαµβάνει: κατ αρχήν µε δειγµατοληψία και οπτικούς ελέγχους καταγράφονται τα σηµεία που υπάρχει αµίαντος. ηµιουργείται βάση δεδοµένων µε τα µέρη που υπάρχει αµίαντος. Τελικός στόχος είναι η σταδιακή αποµάκρυνσή του από εξειδικευµένα συνεργεία, µε προτεραιότητα στα σηµεία που αποτελούν κίνδυνο για την υγεία και η 3
αντικατάστασή του από άλλα υλικά. Ο τρόπος αποµάκρυνσης ακολουθεί συγκεκριµένες µεθόδους και τεχνικές οι οποίες περιλαµβάνουν αποµόνωση της περιοχής που θα γίνει η αποµάκρυνση, έλεγχος στην απελευθέρωση ινών αµιάντου στον αέρα, προστασία των συνεργείων που εκτελούν τις εργασίες (µε ειδικές στολές, µάσκες, κ.α.) και µεταφορά του αµιάντου σε ειδικές σακούλες και κοντέινερ προς νόµιµους αποδέκτες. Τέλος, κατά την ολοκήρωση των εργασιών γίνεται ξανά µέτρηση και παρακολούθηση της συγκέντρωσης ινών αµιάντου στον αέρα και στο χώρο ώστε να παραδοθεί ο χώρος εντελώς καθαρός από αµίαντο. Υλικά που αντικαθιστούν τον αµίαντο Ένα από τα υλικά που έχουν αντικαταστήσει τον αµίαντο και συγκεκριµένα στους αγωγούς ύδρευσης και αποχέτευσης, είναι το PVC, το οποίο όµως υστερεί σε ορισµένα χαρακτηριστικά από τον αµίαντο, όπως πχ. ο χρόνος ζωής του είναι µόνο 50 χρόνια έναντι 70 χρόνων που είναι του αµιάντου. Οι πλάκες αµιάντου (µε περιεκτικότητα αµιάντου 80-85%) έχουν αντικατασταθεί από τις ινογυψοσανίδες, τσιµεντοσανίδες, κ.α. (από γύψο και χαρτοµάζα). Άλλα υλικά που έχουν αντικαταστήσει τον αµίαντο είναι οι οργανικές ύλες, ο υαλοβάµβακας, τα κεραµικά υλικά και οι κεραµικές ίνες. Οι συνθετικές ίνες που αντικαθιστούν τον αµίαντο είναι και αυτές, σύµφωνα µε τη ιεθνή Υπηρεσία Έρευνας του Καρκίνου εν δυνάµει καρκινογόνες. Συνεπώς, κάποια από τα υλικά που αντικαθιστούν τον αµίαντο µπορεί να αποδειχθούν και αυτά προβληµατικά στο µέλλον. Επίλογος Κλείνοντας θα παραπέµψω στα συµπεράσµατα της Βασιλικής Επιτροπής για την Αµίαντο του Οντάριο, Καναδά (1984): «Η αποµάκρυνση του αµιάντου από ένα κτίριο, δεν αποτελεί πάντοτε την καλύτερη επιλογή του ιδιοκτήτη. Στην πραγµατικότητα, ο λανθασµένος τρόπος αποµάκρυνσης του αµιάντου µπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις που δεν υπήρχαν προηγουµένως.» Με άλλα λόγια, σε ότι αφορά στον αµίαντο, πρέπει να ακολουθείται πάντα η νόµιµη διαδικασία αποµάκρυνσης και µόνο από εξειδικευµένα συνεργεία. Πηγές Γανδάς, Χ. (2003). Αµίαντος: Μέθοδοι ασφαλούς αποµάκρυνσης. Εκδόσεις Παπασωτηρίου Γιάνναρου, Λ. (2003). Πενήντα σχολεία µε αµίαντο H «φονική σκόνη» υπάρχει και σε συσκευές καθηµερινής χρήσης (σίδερα, πιστολάκια, φρένα) http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_80906_04/07/2003_68668 Ευθυµιόπουλος, Η. (2005). Κτίριο και Περιβάλλον. Εκδόσεις Παπασωτηρίου Ευθυµιόπουλος, Η. (συντονιστής) (2000). Οικολογική όµηση. Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα 4
Όξενκιουν-Πετροπούλου, Μ. (2002). Περιβάλλον: Ατµοσφαιρική Ρύπανση. ΕΜΠ Τσίπηρας, Κ. και Τσίπηρας, Θ. (2005). Οικολογική Αρχιτεκτονική Βιοκλιµατική αρχιτεκτονική, οικολογική δόµηση, γεωβιολογία, εσωτέρα αρχιτεκτονική. Εκδόσεις Κέδρος Τσίπηρας, Κ. (1996). Το οικολογικό σπίτι η φιλοσοφία, η µελέτη και η κατασκευή ενός οικολογικού σπιτιού. Εκδόσεις Λιβάνη Ποντικάκης, Φ. (2004). Η απειλή του αµιάντου στα Χανιά... http://ecocrete.gr/index.php?option=content&task=view&id=1007 (2005). Τουλάχιστον 27 σχολεία µε αµίαντο πρόκειται να κατεδαφιστούν http://www.fileleftheros.com.cy/main/main.asp?gid=335&id=305054 (2005). Άρρωστα Κτίρια http://www.qualitynet.gr/news_details.aspx?news_id=6253 (2005). «Λουκέτο» σε 27 σχολείο λόγω αµιάντου. http://www.qualitynet.gr/print_it.aspx?id=5684&type= (2001). «Άρρωστα» είναι τα περισσότερα κτίρια της Αθήνας http://health.in.gr/news/article.asp?lngarticleid=33497 European Environmental Agency http://www.eea.eu.int/index_html Healthy Indoor Air for America s Homes http://www.montana.edu/wwwcxair/ US Environmental Protection Agency http://www.epa.gov World Health Organization Regional Office for Europe http://www.euro.who.int/eprise/main/who/progs/hoh/publications/20020502_1 5