Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Θεματική Ενότητα ΣΦΠ61- ακαδ. Έτος: 2013-2014 Σύμβουλος καθηγητής: Ελευθερία Ντεκώ Ονοματεπώνυμο φοιτητή: Εύη Δοριάκη Αριθμός Μητρώου: 75991 Το παιχνίδι του φωτός με τη σκιά στον Αρχιτεκτονικό φωτισμό. Υπέρ και κατά. * φωτογραφία εξωφύλλου: Fan Ho
* φωτογραφία : Felicia Το παιχνίδι του φωτός με τη σκιά στον Αρχιτεκτονικό φωτισμό. Υπέρ και κατά. φως + σκιά Φως και σκιά αποτελούν δύο αλληλένδετοι όροι και ταυτόχρονα αντίθετοι. Όπου υπάρχει φως, υπάρχει πάντα και σκιά. Η σκιά αποτελεί το μέτρο αντίληψης της πραγματικής έντασης φωτός. Οι σκιές προκύπτουν από τον τρόπο που κατανέμεται το φως στο φυσικό τοπίο, σε ένα κτίριο, σε μια επιφάνεια, στον όγκο ενός αντικειμένου. Οι σκιές είναι δύο ειδών. Αυτές που κείτονται πάνω στα αντικείμενα, οι προσαρτημένες και οι σκιές που δημιουργούνται από το ίδιο το αντικείμενο (επιρριπτόμενες). Οι διαφορές φωτεινότητας που δημιουργούνται, η αντίθεση δηλαδή φωτός σκιάς, μας δημιουργούν την ικανότητα οπτικής αντίληψης του όγκου και της γεωμετρίας των αντικειμένων που μας περιβάλλουν καθώς και το οπτικό βάθος.
φωτοσκίαση Σημαντικό ρόλο στη δυναμική της αντίθεσης διαδραματίζει η φωτοσκίαση η οποία προκύπτει ανάλογα με το τρόπο πρόσπτωσης του φωτός. Μέσω της σκιάς προκύπτει το δίπολο φωτεινότητας και σκοτεινότητας που παράγει αντίθεση σε βαθμό τονικότητας και δημιουργεί όγκο στα αντικείμενα και οπτικό βάθος στη σύνθεση.
φως + χώρος Όπως συμβαίνει με τα αντικείμενα έτσι και στον τρισδιάστατο χώρο, το παιχνίδι φωτός σκιάς αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αντίληψη ενός χώρου, της γεωμετρίας του, των υφών των υλικών, των χρωμάτων. Ένα άνοιγμα σε έναν εσωτερικό χώρο είναι αρκετό για να εισέλθει το φυσικό φως και να δημιουργήσει παιχνίδι φωτός σκιάς. Μέσα από αυτό το φως, καταφέρνουμε να αναγνωρίσουμε τον χώρο, τη μορφή του, τη γεωμετρία του, την υφή του κελύφους του και των χρωμάτων που επικρατούν. Και μέσα από αυτά τα χαρακτηριστικά που αποκτούν υπόσταση μέσα από το φως καταφέρνουμε να αντιληφθούμε την αρχιτεκτονική του χώρου, την ατμόσφαιρα του. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φως αποτελεί μια κλίμακα του χρόνου μεταφρασμένη στο χώρο. Καθώς η μέρα περνάει, το φως μεταβάλλεται συνεχώς και μαζί με αυτό οι σκιές που παράγει. Κι έρχεται το σκοτάδι κι εκεί παίρνει σειρά το τεχνητό φως. * φωτογραφία : Χριστίνα Τσούμα
φως + σκια στην αρχιτεκτονική Η αρχιτεκτονική βασίζεται σε αυτό το παιχνίδι φωτός και σκιάς. Πέρα από τη χρηστική ανάγκη την οποία καλύπτει, δηλαδή τη συνθήκη ορατότητας εντός ενός χώρου, μετατρέπεται σε μέσο ανάδειξης της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και του εσωτερικού χώρου. Η μεταβαλλόμενη ένταση, φωτεινότητα και κατεύθυνση του φωτός βρίσκεται στην διαθεσιμότητα του αρχιτέκτονα ώστε να αναδείξει την αρχιτεκτονική των χώρων που δημιουργεί. αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και θαυμαστό παιχνίδι των όγκων στο φως» Le Corbusier, 1927, για τους Αιγαιοπελαγίτικους οικισμούς * φωτογραφία : Koshimizu Susumu
φως + σκιά + βαθύτερο νόημα Τι κατορθώνουμε να κερδίσουμε τελικά από αυτό το παιχνίδι φωτός σκιάς στον αρχιτεκτονικό φωτισμό; Πότε το παιχνίδι φωτός σκιάς εξυπηρετεί τον ρόλο της αρχιτεκτονικής και πότε δυσχεραίνει το έργο της ;
φως + σκιά > συμβολική σημασία στη θρησκευτική αρχιτεκτονική Στους χώρους θρησκείας, το φως εκλαμβάνει βαθύτερο νόημα. Η είσοδος του φωτός από ψηλά όπως συμβαίνει με τους τρούλους στις βυζαντινές εκκλησίες, πέρα από το φωτισμό του εσωτερικού χώρου συμβολίζει τη φανέρωση του θείου. Σε κάποιους ναούς, εικονογραφικές αναπαραστάσεις στα ανοίγματα ή γλυπτική επεξεργασία επιφανειών που καλύπτουν τα ανοίγματα, έχουν ως στόχο το παιχνίδι φωτός σκιάς που δημιουργείται να συμμετέχει ως θρησκευτικός διάκοσμος.
La Toureme Le Corbusier Μοναστήρι κοντά στη Λυών της Γαλλίας. Εδώ ο αρχιτέκτονας ήθελε να προβάλει το ίδιο το εισερχόμενο φως ως θέαμα και να απομονώνει τον επισκέπτη από τη θέα του έξω κόσμου. Για το σκοπό αυτό το εισερχόμενο φως στο εσωτερικό του ναού προκύπτει μόνο από λοξές σχισμές. Παράδειγμα αποτελεί το φως που εισέρχεται από μια μεγάλη κάθετη σχισμή πίσω από το χώρο της αγίας Τράπεζας και καταλαμβάνει σε ύψος όλο τον τοίχο.
La Toureme Le Corbusier Μοναστήρι κοντά στη Λυών της Γαλλίας. Παράλληλα χρησιμοποιείται το φως για να οριστούν χώροι κίνησης και χώροι στάσης. Γύρω από τους διαδρόμους και τους χώρους κίνησης η διαδοχή των υαλοστασίων δεν ακολουθεί σταθερό ρυθμό, αντίθετα αραιώνει και πυκνώνει διαρκώς. Το φως και η σκιά εναλλάσσονται συνεχώς δημιουργώντας μία συνεχή κίνηση που ωθεί τον επισκέπτη να κινηθεί μέσα στο οικοδόμημα. Στους χώρους στάσης τα υαλοστάσια επαναλαμβάνονται με σταθερό ρυθμό δημιουργώντας ένα είδος κανάβου.
Church of the light Tadao Ando Osaka 1988 Ο Ταdao Ando χαρακτηρίζει το έργο αυτό, ως ένα έργο για την αναζήτηση της σχέσης φωτός σκιάς. Δημιουργεί μια σχισμή πίσω από την αγία Τράπεζα σε σχήμα σταυρού από όπου εισέρχεται ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο παιχνίδι φωτός.
φως + σκιά > εργαλείο αρχιτεκτονικής σύνθεσης Πολλές φορές το παιχνίδι φωτός σκιάς γίνεται μέρος της αρχιτεκτονικής σύνθεσης ή δημιουργεί το ίδιο το παιχνίδι φωτός σκιάς ιδέες για την πορεία του έργου της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Το ίδιο το φως υποδεικνύει δηλαδή στον αρχιτέκτονα σημεία κι άξονες όπου πρέπει να λάβει υπ όψιν η αρχιτεκτονική σύνθεση.
Furniture Showroom & Warehouse Bonsar Architecture Studio Tεχεράνη, Ιράν (2005) Το έργο αφορά την επανάχρηση μιας παλιάς αποθήκης βαμβακιού στην Τεχεράνη με στόχο να επαναλειτουργήσει ως αποθήκη και παράλληλα σε εκθεσιακό χώρο επίπλου. Η αντιμετώπιση της κύριας όψης σύμφωνα με την πρόταση, βασίστηκε στην πρώιμη της μορφή και στον τρόπο που εισερχόταν το φως στην αποθήκη από πρόχειρες επιφάνειες ελενίτ που είχαν τοποθετηθεί στην όψη και στις οποίες είχαν προκληθεί διάφορα κενά. Η νέα όψη δημιουργήθηκε από το ίδιο υλικό με τετράγωνα ανοίγματα άτακτα τοποθετημένα στην επιφάνεια της τα οποία δημιουργούν ένα ενδιαφέρον παιχνίδι φωτός σκιάς στο εσωτερικό και ταυτόχρονα θυμίζουν την ατμόσφαιρα της αποθήκης στην παλιά της μορφή. Τα ίδια τα ανοίγματα μετατρέπονται αντιστρόφως σε σημεία φωτός από το εσωτερικό προς το εξωτερικό τη νύχτα συνθέτοντας ταυτόχρονα τον εξωτερικό φωτισμό της όψης του κτιρίου.
Furniture Showroom & Warehouse Bonsar Architecture Studio Tεχεράνη, Ιράν (2005)
Space Lab Kohki Hiranuma Univercity of Κomaba, Tokyo(2010) Πρόκειται για τη δημιουργία ενός περιπτέρου πολλαπλών χρήσεων στην πανεπιστημιούπολη Κomaba του Τόκιο. Το περίπτερο δημιουργήθηκε με σανίδες από ξύλο κέδρου σε διάφορα μεγέθη και πάχη. Η τοποθέτηση των ξύλων έγινε με τρόπο ώστε να δημιουργούνται γραμμικά κενά στα τοιχώματα και το δώμα του περιπτέρου από όπου εισέρχεται φως. Το αποτέλεσμα είναι ένα διαρκές και συνεχώς μεταβαλλόμενο παιχνίδι φωτός σκιάς στο εσωτερικό.
Space Lab Kohki Hiranuma Univercity of Κomaba, Tokyo(2010) Οι προβολές φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας δημιούργησαν την ιδέα παρόμοιου γραμμικού τεχνητού φωτισμού στο εσωτερικό του περιπτέρου. Ο εσωτερικός φωτισμός του περιπτέρου κατά τη διάρκεια της νύχτας μετατρέπεται ταυτόχρονα σε φωτισμό του κτιριακού κελύφους και ολόκληρο το περίπτερο θυμίζει αστικό φωτιστικό μεγάλης κλίμακας.
φως + σκιά > μέσο ανάδειξης στην αρχιτεκτονική σύνθεση Η σκιά είναι αναγκαία στην αρχιτεκτονική ώστε να ορίζεται το βάθος και να επισημαίνονται οι όγκοι και η γεωμετρία του κτιρίου. Σκιασμένες περιοχές σε ένα κτίριο ταυτόχρονα εξυπηρετούν βιοκλιματικά το κτίριο. Μια σκιασμένη περιοχή σε ένα κτίριο έχει την ικανότητα παράλληλα να προβάλλει στοιχεία του κτιρίου που βρίσκονται σε πρώτο επίπεδο και με αυτό τον τρόπο να τα αναδεικνύει. Παράδειγμα αποτελεί το σκούρο φόντο που δημιουργείται λόγω του πρόστωου πίσω από τις καρυάτιδες στο Ερέχθειο που έχει ως οπτικό αποτέλεσμα την ανάδειξη της πλαστικότητας των μορφών των αγαλμάτων κυρίως αυτών που βρίσκονται στην μπροστινή όψη.
φως + σκιά > Δημιουργία ατμόσφαιρας Η δημιουργία ατμόσφαιρας μέσω του φωτός και του παιχνιδιού που δημιουργεί με τη σκιά, συναντάται, όπως είδαμε προηγουμένως, στη θρησκευτική αρχιτεκτονική με χώρους που έχουν ως στόχο να δημιουργούν στον επισκέπτη αίσθημα θρησκευτικής κατάνυξης. Το παιχνίδι φωτός σκιάς θυμίζει επίσης παραδοσιακά στοιχεία αρχιτεκτονικής που έχουν προκύψει και παγιωθεί μέσα στο χρόνο είτε μέσα από την ανάγκη για προστασία από κλιματικές συνθήκες, όπως αποτελούν τα φυσικά στέγαστρα με καλάμια ή κληματαριά είτε συνδέονται με την κουλτούρα και τη κοινωνική δομή κάθε λαού. Παράδειγμα αποτελούν τα μασραμπίγια (mashrabiya), που αποτελούν διάτρητες επιφάνειες με επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχήματα, μοτίβα, που συναντώνται τόσο στις όψεις των κτιρίων όσο και στο εσωτερικό των σπιτιών ως διαχωριστικά και τα συναντάμε στην ισλαμική αρχιτεκτονική. Τα μασραμπίγια αποκτούν κοινωνική διάσταση εφόσον χρησιμοποιούνται στον χώρο ως οπτικό εμπόδιο στα υπερώα, τον χώρο για τις γυναίκες όπου απαγορεύονταν να είναι ορατές σύμφωνα με τη μουσουλμανική θρησκεία.
Louvre Abu Dhabi Jean Nouvel Το μουσείο πρόκειται να κατασκευαστεί στο Aμπού Ντάμπι εντός του 2015. Η δομή του κελύφους του κτιρίου βασίστηκε στην ισλαμική αρχιτεκτονική παράδοση και στο παιχνίδι φωτός σκιάς που δημιουργούν οι διάτρητες επιφάνειες. Η ατμόσφαιρα που ήθελε να πετύχει ο αρχιτέκτονας είναι η αίσθηση του φωτός που εισέρχεται από πυκνή φυλλωσιά μέσα σε μια όαση.
φως + σκιά > Πότε λειτουργεί εναντίον της αρχιτεκτονικής > ανάδειξη κακοτεχνιών Η κατακόρυφη ρίψη φωτός σε μια κατακόρυφη επιφάνεια έχει ως αποτέλεσμα να τονίζονται οι υφές των επιφανειών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να τονίζονται οι τυχόν κακοτεχνίες της επεξεργασίας των επιφανειών.
φως + σκιά > Πότε λειτουργεί εναντίον της αρχιτεκτονικής > ανεπιθύμητη σκιά Πολλές φορές οι σκιές που δημιουργούνται σε ένα κτίριο από τα στοιχεία που το περιβάλλουν, όπως δέντρα ή άλλα κτίρια έχουν ένα τυχαίο αλλά πολλές φορές, εικαστικό αποτέλεσμα πάνω στο κτίριο. Παράδειγμα αποτελεί όταν συναντάμε σκιές δέντρων σε τυφλούς τοίχους κτιρίων. Αντιθέτως κάποιες φορές οι σκιές που δημιουργούνται από διπλανά ή απέναντι κτίρια λειτουργούν αναπόφευκτα κι ανεπιθύμητα πάνω στο κτίριο δημιουργώντας σκοτεινές περιοχές στην επιφάνεια του κτιρίου.
φως + σκιά > Πότε λειτουργεί εναντίον της αρχιτεκτονικής > υπερβολή Η ανάγκη για φως είναι εξίσου σημαντική με την ανάγκη για σκιά. Η υπερβολή σε φωτισμό, πέρα από το μεγάλο λειτουργικό κι ενεργειακό κόστος δημιουργεί ανισορροπία στο δίπολο φωτός σκιάς το οποίο είναι σημαντικό για την ισορροπία της οπτικής αντίληψης. Συνεπώς έντονα φωτισμένοι χώροι λειτουργούν αρνητικά στην ψυχολογία και αντίληψη μας όπως αρνητικά λειτουργούν χώροι με έντονες κι υπερμεγέθεις σκιές που δημιουργούν ένα δραματικό ύφος στον χώρο. Δεν είναι τυχαίο που συναντάμε έντονες σκιές στον σκηνογραφικό φωτισμό όπου σκοπός είναι μέσω των σκηνικών και του φωτισμού να επιτευχθεί μια συγκεκριμένη δραματική ίσως ατμόσφαιρα.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας =)
Βιβλιογραφία: - - - - - - Τέχνη και Οπτική Αντίληψη, Η ψυχολογίας της δημιουργικής όρασης, Rudolf Arnheim, Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ Το φως στη βυζαντινή εκκλησία, Ιάκωβος Ποταμιάνος, Εκδόσεις Univercity studio press, Θεσσαλονίκη 2000 Οπτική Σύνταξη: Λειτουργία και Παραγωγή Μορφών, Εμμανουήλ Γελωργιος Βακαλό, Εκδόσεις Νεφέλη, 1988 «Το αμετάκλητο φως», Τάσης Παπαιωάννου, στήλη: Αρχιτεκτονικές Ματιές, www.greekarchitects.gr «Για μια αρχιτεκτονική από φως», Νεφέλη Κυρκίτσου, ερευνητική εργασία ακαδ. Έτος: 2006-2007, επιβλέπουσα καθηγήτρια: Βασιλική Πετρίδου, Πανεπιστήμιο Πατρών «Το φώς στη σύνθεση των Ισλαμικών ιερών», προπτυχιακή εργασία, Μάθημα : Ιστορία και Θεωρία 8 - Μορφές και Χώρος στο Μεσαίωνα, Μουσταφατζή Βασιλική, Διδάσκουσα : Γ. Μαρίνου Έτος : 2009-2010