ΥΠΕΡ TO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKETS XAΛKIAΔAKH ΤΕΥΧΟΣ 60 ΦΘΙΝΩΠΟΡΟ 2011 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ Στα σπήλαια της Ειλειθυίας Και μια χειρομυλό πιτα σαν τ αλώνιού τον πάτο ΜΑΝΟΓΑΛΑ το μαγικό φίλτρο του έρωτα ΤΑ ΦΙΔΑΚΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 Ο Αρχιεπίσκοπος στα γραφεία της Χαλκιαδάκης Α. Ε. 8 Φωτογραφήματα Φωτογραφίες και κείμενα: Νίκος Ψιλάκης 18 Χαλκιαδάκης προτάσεις 20 Χαλκιαδάκης νεα 22 Φωτοποιήματα Φωτογραφίζει και επιλέγει η Έφη Ψιλάκη 26 Χαλκιαδάκης ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 30 Μανόγαλα. Το μαγικό φίλτρο του έρωτα. Του Νίκου Ψιλάκη 36 Τα παινέματα της νύφης στην Κρήτη 42 Και μια χειρομυλόπιτα σαν τ αλωνιού τον πάτο... 50 Στα σπήλαια της Ειλειθυίας Της Έφης Ψιλάκη 60 Τα φιδάκια της Παναγίας Του Δρος Γ. Αικατερινίδη 65 Ποιητικές αναζητήσεις Του Μ. Καφετζάκη 66 ΛΕΝΤΑΣ χτες και σήμερα Του Μ. Λαμπράκη, καρδιολόγου 70 Μια λευκή σάλπιγγα στους κήπους Του Νίκου Ψιλάκη 76 Ένας ορισμός για τη μαντινάδα Του Δημ. Χατζόπουλου 8 22 70 42 50 18 36 60 76 Tριμηνιαία έκδοση των Σ/M XAΛKIAΔAKH τηλ. 2810 824 140 1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο www.xalkiadakis.gr Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ Eκδοτική φροντίδα: Tμήμα Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH Φωτογραφία εξωφύλλου: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Σύμβουλος έκδοσης: NIKOΣ ΨIΛAKHΣ Yπεύθυνοι Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Σχεδίαση εντύπου: NIKOΣ NTPETAKHΣ Φωτοστοιχειοθεσία Mακέτες - Eκτύπωση: TYΠΟΚΡΕΤΑ BI.ΠE. Hρακλείου Tηλ. 2810 380882 FAX: 2810 380887 Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.
Τα νε μασ Ο Αρχιεπίσκοπος είχε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον κ. Μηνά Χαλκιαδάκη. Ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ειρηναίος στα κεντρικά γραφεία της Χαλκιαδάκης Α.Ε. Τα κεντρικά γραφεία της Χαλκιαδάκης Α.Ε. επισκέφτηκε ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ειρηναίος, συνοδευόμενος από τους υπεύθυνους της «διακονία αγάπης» της 1ης Δημοτικής Κοινότητας Ηρακλείου εκπροσωπούμενης από την κ. Κική Φανιουδάκη. Ο Αρχιεπίσκοπος είχε ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον κ. Μηνά Χαλκιαδάκη, ξεναγήθηκε στο χώρο και πριν αποχωρήσει έδωσε τις ευλογίες του στους εργαζόμενους που είχαν την ευκαιρία να τον δουν από κοντά. Η αξιέπαινη προσπάθεια της «διακονία αγάπης» εστιάζεται κυρίως στην προσπάθεια συγκέντρωσης τροφίμων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης για άπορες οικογένειες, που ανέρχονται σε περισσότερες από 90 κάθε εβδομάδα. Η αξιέπαινη προσπάθεια έχει υποστηρικτή και την Χαλκιαδάκης Α.Ε. δεδομένου ότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός συμπολιτών μας που αντιμετωπίζει ανάγκες βιοπορισμού αυξάνεται καθημερινά. Ευχή όλων τόσο ή συγκεκριμένη προσπάθεια όσο και παρόμοιες να βρουν όσο το δυνατόν περισσότερη υποστήριξη απ όλους μας.
N ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Κάπου εκεί στη μοναξιά του Πρέβελη Στην αξεπέραστη γαλήνη του Πρέβελη, λίγο έξω από το παλιό μοναστήρι. Επέστρεφε από δουλειά κι ήταν αυθεντικός. Φορούσε ένα λευκό πουκάμισο και πανταλόνι σκεφτόμουν ότι μάλλον θα τον ζέσταινε πολύ το ράσο εκείνη την καυτή μέρα του Ιουλίου. Περπατούσα σε παλιά μονοπάτια προσπαθώντας να «διαβάσω» τα βήματα των γενεών που είχαν βαδίσει πολύ πριν από μας. Γύρευα τρόπο να του μιλήσω. Αλλά δεν πρόλαβα - Δε φοβάσαι την κάψα; με ρώτησε πρώτος εκείνος. - Ποιος δεν τη φοβάται την κάψα; έσπευσα να απαντήσω, όχι τόσο επειδή φοβόμουν τον ήλιο του μεσημεριού αλλά επειδή η απάντησή μου σήκωνε κι άλλη κουβέντα Δεν είπαμε πολλά. Εκείνος βιαζόταν, τον περίμεναν ξένοι στο μοναστήρι. Κι εγώ βιαζόμουν Εκείνα τα χρόνια (τέλη δεκαετίας του 1980) η Λίμνη του Πρέβελη είχε αρχίσει να γίνεται προσφιλής σε κάθε καρυδιάς καρύδι. Πολύ λίγοι απ αυτούς έφταναν μέχρι το μοναστήρι. Άλλα τα ενδιαφέροντα, βλέπετε! Άλλος κόσμος ο κόσμος της απόμερης παραλίας! Ήταν, αλήθεια, πρόκληση να τον φωτογραφήσω οδοιπορούντα με το λευκό πουκάμισο και τη λευκή γενειάδα, με το ράσο τυλιγμένο στο μπράτσο. Κρατούσε, νομίζω, κι ένα λευκό βουργιάλι στο χέρι και βάδιζε στην άκρη του δρόμου λουσμένος στο φως. Αντιστάθηκα, όμως. Μάντεψα πως δεν θα του άρεσε γιατί τον είδα να προσπαθεί να ξεδιπλώσει το ιερατικό του ένδυμα. Έτσι περιορίστηκα σε ένα δύσκολο πορτρέτο χωρίς να ξέρω αν μπορούσα να δαμάσω τις έντονες αντιθέσεις όσο έντονο ήταν το φως άλλο τόσο έντονες ήταν και οι σκιές στο πρόσωπό του. Έχουν περάσει πάνω από 20 χρόνια από τότε. Ωστόσο, ένα παλιό αρνητικό δεν αποκαλύπτει μόνο μια φωτογραφία, μια μορφή, ή έστω μια στιγμή που κατάφερες να την κλείσεις για πάντα στη μαγεία του σκοτεινού θαλάμου. Αποκαλύπτει όλα εκείνα που χωρίς το φακό μπορεί και να είχες ξεχάσει! Το Μοναστήρι του Πρέβελη διατηρεί την ομορφιά του, το τοπίο συνεχίζει να προκαλεί. Κι οι μορφές των παλιών Κρητικών, κληρικών και λαϊκών, που -δυστυχώς- λιγοστεύουν, σε κάνουν να πιστέψεις ότι οι βαθιές χαρακιές στα μέτωπα των ανθρώπων καθρεφτίζουν τις βαθιές πτυχώσεις της γης μας! Ήταν, αλήθεια, πρόκληση να τον φωτογραφήσω οδοιπορούντα με το λευκό πουκάμισο και τη λευκή γενειάδα, με το ράσο τυλιγμένο στο μπράτσο. Κρατούσε, νομίζω, κι ένα λευκό βουργιάλι στο χέρι και βάδιζε στην άκρη του δρόμου λουσμένος στο φως. Αντιστάθηκα, όμως. 8 9
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ ΥΠΕΡ Χ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2011 Ο ξινόχοντρος Εν αρχή ην η αποθήκευση της τροφής! Το γάλα που περίσσευε γινόταν τυρί και ξινόχοντρος. Έτσι μπορούσε να διατηρηθεί για πολλούς μήνες και να προσφέρει στην αγροτική οικογένεια ένα σπουδαίο διατροφικό εφόδιο. Φαγητό της ανάγκης αλλά και σπουδαίο γαστρονομικό εφεύρημα, με ένταση που ξαφνιάζει και γεύση που προσφέρεται για εξαιρετικούς συνδυασμούς, ο ταπεινός ξινόχοντρος της Κρήτης έγραψε λαμπρές σελίδες στη διατροφική μας ιστορία. Οι περιηγητές του 19ου αιώνα ξαφνιάζονταν όταν έβλεπαν κάθε Αύγουστο όλα τα δώματα στολισμένα με σεντόνια λευκά και το νόστιμο παρασκεύασμα απλωμένο παντού. «Ξινισμένο γάλα», έλεγαν υποτιμητικά, έχοντας συνηθίσει έναν άλλο τρόπο διατροφής στις πατρίδες τους. Η βιομηχανική επανάσταση είχε ήδη καθορίσει την ταυτότητα της ευρωπαϊκής Δύσης και η δική μας Ανατολή δεν ήταν τίποτε περισσότερο από γραφική οικονομική καθυστέρηση. Το «ξινισμένο» γάλα μπορούσε να προκαλέσει αποστροφή σε ανθρώπους που δεν είχαν καμιά διάθεση να αλλάξουν τη διατροφική τους συμπεριφορά. Στην Κρήτη του παλιού καιρού συνήθιζαν να απλώνουν τον ξινόχοντρο κατά την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου. Δεν έτρωγαν ζωικά τρόφιμα εκείνες τις μέρες και η λαϊκή σοφία βρήκε τον τρόπο να συντηρήσει το γάλα και να το αποθηκεύσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σήμερα όλο και πιο λίγες γυναίκες της Κρήτης συνεχίζουν την παράδοση του ξινόχοντρου. Ευτυχώς, όμως, το ίδιο το προϊόν έγινε εξαιρετικά δημοφιλές και η βιοτεχνία έχει καταφέρει να μας το προσφέρει στην αυθεντική μορφή του Η ποιητική του απέριττου Εικονοστάσι προσκύνημα στα ψηλώματα των Σφακιών, στο δρόμο που οδηγεί στο ορεινό και ερειπωμένο χωριό Μουρί. Ξερολιθιά. Λίγες πέτρες χτισμένες μάλλον πρόχειρα αλλά όχι άτεχνα. Κι ο ασβέστης που κάλυψε τη φαιή επιφάνεια της σκληρής πέτρας. Νοικοκυροσύνη που δεν κρύβεται Πίσω από τον πρόχειρο υαλοπίνακα ένα σβησμένο καντήλι κι ένας άγιος αφημένος στη μοναξιά του τοπίου. Δεν ρώτησα τίποτα. Μου αρκούσε που μπορούσα να καταλάβω την ανθρώπινη ανάγκη να συνταιριάξει το θεϊκό με το ανθρώπινο. Μικρά μνημεία απέριττα. Αλλά πολύτιμα ως μαρτυρίες ενός σπουδαίου πολιτισμού. Του πολιτισμού που ξέρει να ημερεύει το τοπίο, να δίνει ψυχή στην πέτρα, να χτίζει την ελπίδα λιθαράκι λιθαράκι. Κι αξίζουν όλα αυτά τα απλά και απέριττα όσο και τα σπουδαία και τα μεγάλα. Ίσως και περισσότερο νομίζω. Γιατί έχουν φωνή και ψυχή 10 11
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ ΥΠΕΡ Χ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2011 Αμάρι Είπα να γράψω μόνο μια λέξη: Αμάρι. Τίποτ άλλο! Έτσι γιατί το τοπίο υπάρχει μαζί με τους ανθρώπους που ζυμώθηκαν μαζί του! Έτσι γιατί το φθινόπωρο μπορεί να χρωματίζει τις μέρες μας. Και του χρόνου, λοιπόν! Και του χρόνου Αντίο καλοκαίρι! Λίγο ακόμη και ο ήλιος θα κρυφτεί πίσω από την απέραντη θάλασσα. Λίγο ακόμη και οι πρώτες βροχές θα διώξουν τους τελευταίους λάτρεις της φθινοπωρινής μοναξιάς. Παραλία του Αγίου Παύλου στο νότιο Ρέθυμνο. Μια από τις όμορφες γωνιές του νησιού, απ αυτές που προσφέρονται να βλέπεις το φως του δειλινού σαν ένα τεράστιο δοξαστικό, απλωμένο στα μάκρη και στα πλάτη του κόσμου. Αντίο καλοκαίρι. Μόνο που σε τούτον τον τόπο οι εποχές έρχονται απαλά, δεν ξαφνιάζουν κανένα. Σμίγει γλυκά το καλοκαίρι με το φθινόπωρο, σμίγει και το φθινόπωρο με το χειμώνα, μένουν τα χελιδόνια στις φωλιές στην πλαγιά του ξωτικού βουνού, ίσως να τα ξεγελά ο χρόνος του Νότου. Κοιτάζω από το παράθυρο της μνήμης. Οι σκιές μεγαλώνουν, οι πέτρες σκεπάζονται με μιαν αχνή μελένια επίστρωση. Κι η άμμος. Και τα δέντρα. Ακόμη κι η ήρεμη θάλασσα, που μου θυμίζει εκείνον τον υπέροχο στίχο για τον οίνοπα πόντο του Ομήρου. Στη μέση του είναι απλωμένη η Κρήτη, γη πλούσια, καλή και περίρρυτος. Και του χρόνου, λοιπόν! Και του χρόνου Με μιαν ευχή: να μπορούμε να θαυμάζομε καλύτερα τις ομορφιές του κόσμου. Χωρίς τον τρόμο των ειδήσεων, χωρίς όλους αυτούς που υποθηκεύουν τις ζωές μας σκορπώντας άφθονο γκρίζο για να σκεπάσουν το φως της ελπίδας! Έτσι γιατί ο χειμώνας μπορεί να κρύβεται πίσω από το χρυσό χρώμα των φύλλων Πίσω από τα βαριά βήματα των οδοιπόρων. Το τοπίο αγέραστο. Αλλάζει όψεις και χρώματα. Το τοπίο ξαναγεννιέται κάθε χρόνο την άνοιξη. Τα χωριά μας; 12 13
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Λασιθιώτικο φίλεμα Ένα πανέρι γεμάτο μήλα λασιθιώτικα. Κι ένα βλέμμα καθαρό είναι φορές που βλέπεις τα μάτια να χαμογελούν. Τι άλλο θέλει κανείς για να καταλάβει ότι βρίσκεται στον τόπο που έκανε τη φιλοξενία νόμο και μετουσίωσε το εθιμικό δίκαιο σε θεότητα; Φίλεμα το λέμε στην ελληνική γλώσσα. Θυμήθηκα την ωραία λέξη βλέποντας την κυρία από το Κάτω Μετόχι να μας προσφέρει τα μοσχομύριστα φρούτα που έκοψε από τη μηλιά της. Φίλεμα, η προσφορά - «το εις ένδειξιν φιλίας μικρόν δώρον, ιδία εκ των βρωσίμων», λένε τα λεξικά. Είναι φορές που ένα πανέρι με μήλα μπορεί να φανερώνει όλο το πλέγμα των εθίμων φιλοξενίας. Και μια λέξη να αποκαλύπτει τη μαγεία της ανθρώπινης επικοινωνίας. Το φίλεμα 14 15
N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Ο Άι Νικόλας του Αποκόρωνα Είναι μια από αυτές τις παλιές διηγήσεις που χρωματίζουν τη ζωή και τη λατρεία. Λόγος λιτός, δωρικός. Λεπτομέρειες λίγες, λες και ο συνομιλητής σου το κάνει επίτηδες για να συμπληρώσεις εσύ τα ελλείποντα, ανοίγοντας τα φτερά της φαντασίας. Ήταν, λέει, ένας ναυτικός που ταξίδευε στις ακτές του Αποκόρωνα. Φύσηξε άνεμος δυνατός, σηκώθηκε κύμα, κόντευε να βουλιάξει το μικρό του πλεούμενο. Από πού να πιαστεί, δεν είχε. Το μόνο αποκούμπι που του έμενε ήταν ο Άϊ Νικόλας. Ο μόνος που μπορούσε να ακούσει μια κραυγή ναυτικού, ο μόνος που μπορούσε να φτάσει εκεί, ανάμεσα στα φουρτουνιαμένα κύματα. Έτσι φαίνεται να άρχισαν όλα. Ο ναυτικός σώθηκε. Και για να πει «ευχαριστώ» στον ψαρογένη άγιο με τα μουσκεμένα ράσα, έχτισε μια μικρή εκκλησία πάνω στο βράχο, εκεί που αρχίζει το πέλαγο. Να τη βλέπουν όλοι. Ναυτικοί και στεριανοί. Είναι μια από τις ωραίες παραδόσεις που ακούγονται σ όλη την Κρήτη. Την εκκλησία την ξέρουν όλοι. Ακόμη και οι ξένοι που έτυχε να περάσουν κάποτε από την ελκυστική Γεωργιούπολη. 16
ΠΡΟΤασεΙσ Δείξε μου το φύλλο σου αλόη από τον Τσούτσουρο! Aποκλειστικά στον Χαλκιαδάκη Για τις καλύτερες νοικοκυρές υπάρχει το, χωριάτικο και κρούστας, καθώς και η βάση για παραδοσιακά καλιτσούνια που θα βρείτε στα ψυγεία σε επιλεγμένα σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης. Προϊόντα της χανιώτικης επιχείρησης «Κρητικές Παραδοσιακές Ζύμες Α.Ε.Τ.Β.Ε» που συνθέτουν μοναδικές γνήσιες γεύσεις της παραδοσιακής κρητικής κουζίνας. Προμηθευτείτε το φρέσκο φύλλο από τα ψυγεία και, αν δεν το χρησιμοποιήσετε άμεσα,διατηρείστε το στην κατάψυξη μέχρι 6 μήνες. Με χαρά ανακαλύψαμε ένα εξαιρετικό προϊόν που παράγεται στην Κρήτη, στον Τσούτσουρο Μεσαράς, και μπορεί να σας προσφέρει όλες τις ευεργετικές ιδιότητες της Αλόης. Το φύλλο Αλόης μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε εγκαύματα, τσιμπήματα, σε μυκητιάσεις, αλλά και σαν φυσικός χυμός για ενυδάτωση και αντιφλεγμονώδη δράση. Αναζητήστε το ειδικό ενημερωτικό φυλλάδιο σε επιλεγμένα καταστήματά μας και αξιοποιήστε τις φαρμακευτικές ιδιότητες αυτού του 100% φυσικού κρητικού προϊόντος. Χυμός από τον Κάμπο Χίου Οι ελληνικές ποικιλίες εσπεριδοειδών είναι σίγουρα από τις γευστικότερες. Οι Χυμοί «Κάμπος Χίου», με μία δόση ρετρό σχεδίασης σε συνδυασμό με την πιο σύγχρονη συσκευασία νέας γενιάς Fresh Box, κέρδισαν τις εντυπώσεις. Οι χυμοί και τα φρουτοποτά δεν περιέχουν συντηρητικά και παράγονται από 100% ελληνικά εσπεριδοειδή από την εταιρεία Χυμοί Χίου Α.Ε. Σας προτείνουμε να δοκιμάσετε το χυμό Μανταρίνι που θα σας ταξιδέψει σε γεύσεις του παρελθόντος. Ο ζυμαρούλης μας συντροφεύει στην κουζίνα Η εταιρεία Pillsbury, στις σύγχρονες εγκαταστάσεις παραγωγής της στα Οινόφυτα, παράγει (και εξάγει!) μία σειρά από ζύμες που μπορούν να αποτελέσουν μία εύκολη, γρήγορη και πολύ εύγευστη λύση για το φαγητό ή το επιδόρπιο στο τραπέζι μας. Ακόμα και οι λιγότερο νοικοκυρές μπορούμε να δημιουργήσουμε εντυπωσιακά πιάτα χωρίς να ακολουθήσουμε μία αυστηρή συνταγή: με φαντασία και συνδυασμό υλικών που υπάρχουν στο ψυγείο μας, γινόμαστε άπιαστοι σεφ! Δοιμάστε το φρέσκο παραδοσιακό φύλλο με όποια γέμιση σας περάσει από το μυαλό και φτιάξτε light σαντουιτσάκια με λεπτές πίτες Pillsbury.
TA νεα MAσ Ομάδα Παραγωγών Χαλκιαδάκης Με συγκίνηση και μεγάλη χαρά δημιουργήθηκε η Ομάδα Παραγωγών της Χαλκιαδάκης Α.Ε. Η επιχείρηση με σήμα κατατεθέν «πάντα φρέσκα μα προπάντων ασφαλή» εγκαινιάζει, σε συνεργασία με την εταιρεία Modus και την επιστημονική ομάδα του κ. Θανάση Καλύβα, μία πρωτοποριακή εφαρμογή ιχνηλασιμότητας και πλήρους ελέγχου των οπωροκηπευτικών της προϊόντων. Μέσα από μία on line βάση δεδομένων η επιχείρηση παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή το προϊόν, από τη σπορά του προϊόντος μέχρι τη συγκομιδή, την παραλαβή του στο Κέντρο Διανομής της Χαλκιαδάκης και από εκεί τελικά στα ράφια των καταστημάτων της. Πολύ σύντομα και ο καταναλωτής θα μπορεί να συνδέεται στην on line βάση και, με την αναζήτηση του αριθμού παρτίδας του φρούτου ή του λαχανικού που έχει προμηθευτεί, θα μπορεί να ενημερώνεται για την πορεία του προϊόντος μέχρι το πιάτο του, καθώς και για χρήσιμες διατροφικές πληροφορίες. Στιγμιότυπο από την παρουσίαση του Νέου συστήματος ιχνηλασιμότητας από τον κ. Καλύβα στην Ημερίδα της Παγκρήτιας Τράπεζας με θέμα τις Ομάδες Παραγωγών. πάντα φρέσκα μα προπάντων ασφαλή Οι συνεργάτες παραγωγοί της αλυσίδας συμμετείχαν με υπευθυνότητα στο νέο σύστημα και την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου πιστοποιήθηκαν στην πλειοψηφία τους από την TUV Hellas με βάση το νέο πρότυπο ποιότητας της εταιρείας Χαλκιαδάκης. Με συνέπεια και ευσυνειδησία οι κρητικοί παραγωγοί δεν «φοβήθηκαν» να συμμετάσχουν στο σύστημα ελέγχου καθώς η μακροχρόνια συνεργασία τους με τη Χαλκιαδάκης Α.Ε. και το πλήθος των εργαστηριακών αναλύσεων που έχουν υποβληθεί τα προϊόντα τους δείχνουν ότι όλοι μπορούμε να κοιτάμε τον καταναλωτή στα μάτια καθώς του προσφέρουμε ένα ασφαλές και πλέον απόλυτα ελεγμένο και πιστοποιημένο προϊόν. on line Νέος ιστότοπος των σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης Σας προσκαλούμε να επισκεφτείτε την ανανεωμένη μας ιστοσελίδα www.xalkiadakis.gr όπου μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για την επιχείρηση και τη δραστηριοποίησή της στην κρητική αγορά αλλά προπάντων να ενημερωθείτε για προσφορές που μπορείτε να βρείτε στα καταστήματά μας. Επίσης μπορείτε να «ξεφυλλίσετε» εκδόσεις του αγαπημένου μας περιοδικού ΥΠΕΡ Χ και να επικοινωνήσετε μαζί μας. www.xalkiadakis.gr 21
ΦΩΤΟΠΟΙΗΜΑΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ πράσινο λιβάδι - σα ζωγραφιστό Με το σφυρί και με τ αμόνι Δουλεύτε τον ξανά τον κόσμο στη φωτιά, και τα καλά του ξανανθίστε και τα κρίματα, χτυπώντας τον, με το σφυρί και με τ' αμόνι. Κ. Παλαμάς Το πράσινο λιβάδι του Λόρκα Ασημιά κουδούνια αντηχούν στον δρόμο πούθε πας, μικρό μου ηλιοχιόνιστο; - Πάω στις μαργαρίτες πέρα στο λιβάδι πράσινο λιβάδι - σα ζωγραφιστό. - Πούθε πας, μικρό μου, διόλου δεν φοβάσαι πέρα είν' το λιβάδι - ώρες μακριά - Η δικιά μου αγάπη διόλου δεν φοβάται τ' ανοιχτό τ' αγέρι την δενδροσκιά. F. G. Lorca 22 23
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Με τα παιδιά τα τόσα! Κλοκ, κλοκ, κλοκ, μ ένα θυμό στην αυλή γυρνά η κλώσσα με το φουντωτό λαιμό και με τα παιδιά τα τόσα. Κλώσσα, φίλη μου παλιά, τι θυμώνεις σα ζυγώνω; Δεν σου εγγίζω τα πουλιά μόνο σου τα καμαρώνω Γ. Βιζυηνός στην αυλή γυρνά η κλώσσα Πρωτόπλαστο Καλόδεχτο το φόρτωμα, που θα ρθει από το μύλο, πρωτόσταλτο, προτάλεστο, πρώτη χαρά της σκάφης. ω, μέθυσμα απ τη μυρωδιά πρώτου ψωμιού 24 Ζυμώνουν τ ανασκουμπωτά της πρωτονύφης χέρια και πλάθουν τα πρωτόπλαστα ψωμιά με τις παλάμες μεσ στην καλοπελεκητή πινακωτή προικιό της. Το φούρνο καίει, τεχνίτισσα στο φούρνο, η γριά κυρούλα ξανανιωμένη, αφήνοντας τη συντροφιά της ρόκας. Ω, βραδινό συμμάζεμα στο σπιτικό κατώφλι, καρτέρεμα ανυπόμονο του πυρωμένου φούρνου! κι ω, μέθυσμα απ τη μυρωδιά πρώτου ψωμιού, που αχνίζει κομμένο από το γέροντα παππού χωρίς μαχαίρι και μοιρασμένο στα παιδιά, στις νύφες και στ αγγόνια! Γ. Δροσίνης
ΠεΡΙΒαλλΟν Ανταποδοτική Ανακύκλωση από την Χαλκιαδάκης Α.Ε. ησυστηματική προσπάθεια της εταιρείας μας να συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος, συνεχίζεται με την επιβράβευση όσων ανακυκλώνουν απορρίμματα στα κέντρα ανταποδοτικής ανακύκλωσης του Δήμου Ηρακλείου στην πλατεία Ελευθερίας και στην ΟΑΣΗ. Στα κέντρα μπορείτε να πηγαίνετε υλικά όπως: πλαστικά μπουκάλια, μεταλλικά κουτιά & γυάλινες φιάλες. Η συμβολή σας επιβραβεύεται με την αυτόματη έκδοση κουπονιού από το μηχάνημα, που αναγράφει το προσφερόμενο ανταποδοτικό αντίτιμο. Το ίδιο κουπόνι μπορείτε να το εξαργυρώνετε σε οποιοδήποτε από τα καταστήματα ΧΑΛΚΙΑΔΑ- ΚΗΣ. Δίνοντάς το στο ταμείο, θα αφαιρείται το σχετικό ποσό από το σύνολο της αξίας των αγορών σας. Ολοκληρώθηκε ο Φωτοβολταϊκός Σταθμός της Χαλκιαδάκης Α.Ε. Tέλη Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η εγκατάσταση και σύνδεση Φωτοβολταϊκού Σταθμού στη στέγη του Κέντρου Διανομής της Χαλκιαδάκης Α.Ε. από την εταιρεία Environ. Με την ολοκλήρωση του σταθμού 80kw η επιχείρηση ολοκληρώνει το στόχο υλοποίησης ενός απόλυτα φιλικού προς το περιβάλλον κτηρίου που λειτουργεί με εναλλακτικές πηγές ενέργειας: φωτοσωλήνες, εξαερισμό με φωτοβολταϊκά, ανακύκλωση βιολογικού καθαρισμού για άρδευση κ.α.
ΚληΡΩσεΙσ Με μεγάλη χαρά ανακοινώνουμε σχεδόν καθημερινά στους πελάτες μας ότι έχουν κερδίσει σε κάποια από τις κληρώσεις μας! ΜΕΓΑΛΑ ΔΩΡΑ σε εκατοντάδες τυχερούς πελάτες! Εκατοντάδες τυχεροί πελάτες που συμμετείχαν σε κληρώσεις τους τελευταίους μήνες στα καταστήματά μας παρέλαβαν τα δώρα τους! Πιο συγκεκριμένα, από το Μάιο μέχρι και το Σεπτέμβριο, 300 τυχεροί που συμμετείχαν σε κλήρωση της COCA COLA παρέλαβαν αντίστοιχα 300 δωροεπιταγές ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ των 50. Επίσης 50 τυχεροί που συμμετείχαν σε κλήρωση του καφέ ILLY παρέλαβαν 50 υπέροχες μηχανές παρασκευής καφέ εσπρέσο Francis Francis Y1 και άλλοι 10 τυχεροί που συμμετείχαν σε κλήρωση της εταιρίας HENKEL παρέλαβαν 10 πλυντήρια ρούχων. Ακόμα 40 τυχεροί που κέρδισαν σε κλήρωση της ΑΜΙΤΑ παρέλαβαν 20 καφετιέρες και 20 τοστιέρες ΙΖΖΥ, ενώ για την κλήρωση του νερού ΛΥΤΤΟΣ για τον ΑΙΜΑΤΟΚΡΙΤΗ, 7 τυχεροί παρέλαβαν δωροεπιταγές ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ των 100 και 350 τυχεροί παρέλαβαν από 8 6άδες νερό ΛΥΤΤΟΣ. Με μεγάλη χαρά ανακοινώνουμε σχεδόν καθημερινά στους πελάτες μας σε όλη την Κρήτη ότι έχουν κερδίσει σε κάποια από τις κληρώσεις μας και τους παραδίδουμε τα δώρα τους. Με ακόμα μεγαλύτερη χαρά και υπευθυνότητα προσπαθούμε καθημερινά να σας κοιτάμε στα μάτια και να επιβραβεύουμε την εμπιστοσύνη σας στην μεγαλύτερη κρητική αλυσίδα super market.
Μανόγαλα Το μαγικό φίλτρο του έρωτα Το λένε μανόγαλα. Στην κυριολεξία είναι το γάλα της μάνας, της γυναίκας που θηλάζει. Αυτή η σπουδαία τροφή που συνοδεύει τα πρώτα στάδια ανάπτυξης κάθε ανθρώπου ασκούσε πάντα μια ιδιαίτερη μαγεία στον άνθρωπο. Άλλωστε, το μητρικό γάλα ξεπερνούσε τα όρια της τροφής, αποκτούσε συμβολικό χαρακτήρα και περιβαλλόταν από ιερότητα με πολλαπλά σημαινόμενα. Στην Κρήτη τα παιδιά που βύζαξαν την ίδια μάνα λογιάζονταν σαν αδέλφια, συνδέονταν με έναν ιδιαίτερο δεσμό συγγένειας τον οποίο εντοπίζομε σε πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου. ΤΟΥ Νίκου Ψιλάκη Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που ένα νήπιο μεγάλωνε με ξένο γάλα. Άλλες φορές επειδή η μητρική θνησιμότητα ήταν ανάλογη με την παιδική και υπήρχαν βρέφη που απορφανίζονταν πολύ νωρίς, άλλες φορές επειδή η μάνα δεν μπορούσε να θηλάσει για διάφορους λόγους (π.χ. έπασχε από κάποιο νόσημα του στήθους). Κοντά σ αυτά υπήρχαν και οι πλούσιες αστές που δεν ήθελαν την ταλαιπωρία του θηλασμού. Εξαιρέσεις, βέβαια, αλλά υπήρχαν. Κι όταν αρρώσταινε ένα παιδί οι πρακτικοί γιατροί και οι μάγοι συνιστούσαν διάφορες πρακτικές ίασης, όπως ο θηλασμός με γάλα γαϊδάρας! Ήταν πολύτιμο, λέγανε, όταν έπιανε βήχας. Αλλά κι όταν δεν μεγάλωνε το κοπέλι. Είναι, πάντως, ενδιαφέρουσα η αντιμετώπιση του θηλασμού από διάφορους λαούς και πολιτισμούς. Στα νησιά μας, αυτά που τροφοδότησαν με «δουλικά» την Αθήνα (υπηρέτριες μιας άλλης εποχής), ο θηλασμός ήταν κυριολεκτικά επάγγελμα! Τεκνοποιούσαν οι γυναίκες για να κατεβάσουν γάλα και να προσληφθούν ως τροφοί στα μεγαλοαστικά σπίτια της Αθήνας. Όλα αυτά άλλαξαν άρδην όταν άρχισαν να κυκλοφορούν στο εμπόριο τα υποκατάστατα του μητρικού γάλακτος και τα τεχνητά θήλαστρα, κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέρασαν ακόμη λίγες δεκαετίες για να κατανοήσει η επιστήμη τη σημασία του θηλασμού και να ξεκινήσουν παγκόσμιες εκστρατείες ενημέρωσης. Το μανόγαλα, τώρα, δεν είχε σχέση με τίποτα απ αυτά. Δεν είχε σχέση με θηλασμό, ούτε με διατροφή των βρεφών αλλά με την ερωτική διάθεση των μεγάλων, ανδρών ή γυναικών αδιακρίτως. Μανόγαλα έλεγαν συνήθως το μητρικό γάλα μιας μάνας και μιας κόρης. Αφού το άρμεγαν από τους μαστούς τους, το ανακάτευαν και το έδιναν σε ανθρώπους του αντίθετου φύλου τους οποίους Όταν δεν βρίσκει ανταπόκριση ο έρωτας, το λόγο έχουν τα μαγικά ελιξίρια της αγάπης. επιθυμούσαν να κατακτήσουν! Η ελληνική λαογραφία το έχει καταγράψει από τις πρώιμες εποχές της. Κι αν σήμερα απορρίπτομε τη λευκή και τη μαύρη μαγεία, κι αν αποφεύγομε τις μαγικές συνταγές (και καλά κάνομε), είναι χρήσιμο να μαθαίνομε την παλιά ζωή, τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για να ελέγξει όσα ξεπερνούσαν την ανθρώπινη φύση. Ουσιαστικά επεδίωκε τον έλεγχο των δυνάμεων που πίστευαν ότι καθόριζαν τις τύχες του κόσμου και συχνά κατέφευγε σε μαγικές ενέργειες για να τις εξευμενίσει. Άλλοτε προσπαθούσε να επηρεάσει το θυμικό ή τη σκέψη των συνανθρώπων του. Παράδειγμα, ο έρωτας. Όταν δεν βρίσκει ανταπόκριση ο έρωτας, το λόγο έχουν τα μαγικά ελιξίρια της αγάπης. Και το πιο διαδεδομένο απ αυτά ονομαζόταν μανόγαλα (μανόγαλο σε άλλες ελληνικές περιοχές). Τελετουργικά «αρμέγματα» Σε παλιότερες εποχές δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο να γεννήσουν κοντά κοντά μάνα και κόρη. Στις λεγόμενες παραδοσιακές κοινωνίες τα κορίτσια παντρεύονταν στα μέσα της δεύτερης δεκαετίας της ζωής τους, εκεί γύρω στα 15, αν και είναι γνωστές περιπτώσεις ακραίες με νύφες δέκα και δώδεκα χρονών. Δεν ήταν παράξενο, λοιπόν, να εγκυμονούν και να γεννούν κατά την ίδια χρονική περίοδο μάνα και κόρη. Ωστόσο, φαίνεται ότι δεν ήταν και τόσο συνηθισμένο. Μια ηλικιωμένη από χωριό της Σητείας μου είχε περιγράψει τι γινόταν στον τόπο της όταν μαθευόταν μια τέτοια σύμπτωση, όταν θήλαζαν κατά την ίδια χρονική περίοδο μάνα και κόρη. «Θυμούμαι μια θεία μου το 1925. Γέννησε την ίδια βδομάδα με τη μάνα της. Δευτέρα η μια, Σάββατο η άλλη. Το πράμα μαθεύτηκε στα γύρω χωριά. Κι εθώριες τις γυναίκες να έρχονται και να ζητιανεύουν το γάλα. Ο θείος μου θύμωσε στο τέλος. Δε θα σε αφήσουν να μεγαλώσεις το κοπέλι, της είπε. Δεν ήταν όμως και εύκολο πράμα. Είχανε μια εικόνα της Παναγίας της Γαλατοτροφούσας στην εκκλησία. Την έφερναν στο σπίτι, τη ζητούσαν από τον παπά και την έπαιρναν. Ξέρεις, είναι η εικόνα που δείχνει την Παναγία να έχει έξω το βυζί της και να βυζαίνει το Χριστό. Την εικόνα αυτή έπρεπε να τη βάλουν μπροστά τους, να κάμουν το σταυρό τους πριν αρχίσουν. Αυτό ήταν το πιο δύσκολο γιατί 30 31
ΥΠΕΡ Χ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2011 Δεν υπήρχαν, βέβαια, παντού εικόνες της Παναγίας της Γαλατοτροφούσας και οι γυναίκες συνήθιζαν να εφαρμόζουν διαφορετικές πρακτικές. Από τις καταγραφές μας σε χωριά της Κρήτης σταχυολογούμε μερικές: Άρμεγμα της γυναίκας μόνο όταν ήταν πανσέληνος. Επίσκεψη σε ναό που συνδέεται με το γάλα μέσω κάποιας παράδοσης, όπως συμβαίνει με τις Γαλατιανές Παναγίες και τις Γαλατόκτιστες εκκλησίες (δεν είναι και λίγες). Άρμεγμα μέσα σε ποτήρι που αστροφεγγίστηκε για 40 μέρες, πέρασε από 40 κύματα ή από σαρανταλείτουργο (εννοούσαν τις 40 λειτουργίες). Σπανίως έδιναν το γάλα σε υγρή μορφή... Το έπηζαν, το έκαναν τυρί... «Αφού είδε κι έπαθε μια οικογένεια να βρει μανόγαλα, το αστροφέγγισε και το έβαλε σ ένα κουλουράκι γλυκό. Η μάνα, που ήθελε να δει το γιό της γαμπρό και νύφη τη γειτονοπούλα, τη Ροδάνθη, έκανε μια πιατέλα κουλουράκια και πήγε εκεί που αποσπερίζανε οι γειτόνισσες. Κέρασε πρώτα τις μεγάλες κι άφησε τελευταία την υποψήφια νύφη. Είχε φροντίσει να έχει αδειάσει το πιάτο και να έχει απομείνει μόνο ένα κουλούρι, το κρατούσε στη χέρα και το έβαλε στο τέλος μέσα στο πιάτο, κρυφά. Αλλά δεν της πήγαν όλα όπως τα είχε σχεδιάσει. Η κοπελιά δεν το έφαγε αλλά το κράτησε στην ποδιά της για κάμποση ώρα. Βράδυ βράδυ καταφτάνει στην αποσπερίδα η Χαρίκλεια, μια μεγάλη γυναίκα, χήρα από χρόνια και αλαφρά στο μυαλό της. Θωρεί το κουλούρι, το παίρνει και το κάνει μια μπουκιά. Η κακομοίρα η μάνα το έβλεπε αλλά δεν μπορούσε να κάμει τίποτα. Έβγαλε μια φωνή σα να την πνίγανε, αλλά είπε ότι ξεροκατάπιε το σάλιο τζης και πνίγηκε. Για να μην τα πολυλογώ πέρασε μια μέρα, πέρασαν δυο, πέρασαν τρεις, τίποτα. Μια βδομάδα μετά, νύχτα βαθειά, γροικά η μάνα φωνές και φασαρία στην αυλή της. Ανοίγει το παραθύρι και θωρεί την Κουζουλοχαρίκλεια να στέκει στην πόρτα μπροστά και να κάνει καντάδα. Ο νεαρός εκλείστηκε μέσα στο σπίτι και δεν αποτολμούσε να βγει γιατί φοβόταν πως θα του χυθεί η ερωντοχτυπημένη. Το πράμα μαθεύτηκε και έγινε σούσουρο στο χωριό. Κάθε βράδυ καντάδες και τραγούδια και ξομολογήσεις στην αποσπερίδα. Στην αρχή έλεγε μόνο για την ομορφιά και τση χάρες του νεαρού αλλά μετά εξεθάρρεψε και έλεγε πως θα τον πάρει άντρα τσης κι ας είχαν διαφορά μια δεκαρά χρόνους. Δεν ήταν τόσα τα χρόνια, ήταν πολύ περισσότερα, πάνω από τριάντα σαράντα, αλλά αυτή τα μετρούσε και τα ξαναμετρούσε και δεν τα έβγαζε πάνω από δέκα. Στο τέλος η μάνα, που μαράζωνε για τα κατορθώματά τζη, επήγε στους παπάδες, επήγε στους μάγους, εβρήκε το βοτάνι της λησμονιάς, είδε κι ήπαθε να ξεμπλέξει. Και δεν θα ξέμπλεχνε αν δεν ερχόταν ο αδερφός τση Λωξάντρας, αυτή ήταν από άλλο χωριό, και την πήρε για να μην ξεφτελίσει την οικογένεια». έπρεπε να ζητήσουν την εικόνα από τον παπά του χωριού. Ο παπάς έκανε μερικές φορές τα στραβά μάτια, αλλά ήξερε. Του λέγανε ότι τη θέλουνε για ευλογία στη λουχούνα, για να κατεβάσει γάλα, αλλά αυτός δεν ήταν βλάκας να τον ξεγελούνε. Έτυχα κι εγώ μια μέρα στο σπίτι. Ήμουν κοπέλι και με ξέχασαν στον καναπέ ξαπλωμένη, έκανα πως κοιμόμουν και δεν ήθελαν να με ξυπνήσουν. Έβαλαν, λοιπόν, ένα ποτήρι, η εικόνα ήταν δίπλα, σταυροκοπήθηκαν και άρχιξαν να αρμέγουν η μια την άλλη. Μια τζιρά η μια, μια τζιρά η άλλη. Έτσι έπρεπε να γίνεται, λέγανε, για να ανακατεύεται καλά το γάλα. Τα παραθύρια κλειστά γιατί δεν πρέπει να το δει ήλιος αυτό το γάλα, μόνο τα άστρα και το φεγγάρι. Το πήρε η ξένη γυναίκα, ευχαρίστησε, άφησε ένα δώρο κι έφυγε. Ακόμη θυμούμαι το δώρο. Μια βούργια υφαντή με ένα κεφάλι τυρί μέσα. Θυμούμαι και τα σπολάτια που έλεγε, να το βρουν από το Θεό το καλό που κάμανε γιατί το κακορίζικο μαραζώνει». Σπάνια μπορεί να συναντήσει σήμερα κανείς μια τόσο λεπτομερή μαρτυρία. Το «κακορίζικο» που μαράζωνε ήταν συγγενής της ξένης γυναίκας που αγαπούσε μια κοπελιά αλλά ούτε εκείνη τον ήθελε, ούτε το σόι της. Οι «δότριες», όμως, ήταν σίγουρες ότι θα έπιανε το μαγικό. Η αφηγήτριά μας δεν έμαθε τίποτα άλλο γι αυτή την υπόθεση. Δεν ξέρει αν κατάφεραν να ταΐσουν μανόγαλα την κοπελιά και αν τελικά ανταποκρίθηκε αυτή στον έρωτα του νεαρού. Σε πολλές περιοχές της Κρήτης δεν ήταν απαραίτητο να βρεθεί γάλα από μάνα και κόρη. Αρκούσε μια μωρομάνα που θήλαζε. Το θεωρούσαν αποτελεσματικό και πολύτιμο. Αλλά υπήρχαν γυναίκες που αρνούνταν πεισματικά να συμπράξουν σε τέτοιες μεθόδους. Τις θεωρούσαν μαγικές. Συχνά, όμως, υπέκυπταν κι αυτές στις πιέσεις των συγγενών και φίλων. Το μανοτύρι Η μαγική τελετουργία πρόκλησης ερωτικής συμπάθειας δεν ολοκληρωνόταν με τη λήψη του πολυπόθητου μητρικού γάλατος. Έπρεπε να γίνουν συγκεκριμένες ενέργειες, διαφορετικές σε κάθε περιοχή. Αλλού έπρεπε να περάσουν το γάλα από σαράντα κύματα, αλλού να το βάλουν σαράντα φορές σε μιαν εκκλησία, να το βάλουν από την πόρτα και να το βγάλουν από το παράθυρο. Κι αφού γίνονταν όλα αυτά έπρεπε να βρεθεί τρόπος να φτάσει το μαγικό βοτάνι στο αποδέκτη της ερωτικής μαγείας. Αυτό ήταν και το πιο δύσκολο της υπόθεσης. Γιατί ο «αποδέκτης» δεν έπρεπε να το μάθει ποτέ. Αν το μάθαινε, το μαγικό μαντζούνι θα ήταν εντελώς ανίσχυρο και απολύτως αναποτελεσματικό. Από τις μαρτυρίες που έχω κατά καιρούς συγκεντρώσει, αλλά και από τις διάφορες πηγές στις οποίες γίνονται πενιχρές αναφορές στο μανόγαλα, προκύπτει ότι σπανίως έδιναν το γάλα σε υγρή μορφή στον άνθρωπο στόχο. Προτιμούσαν άλλους τρόπους, πιο ασφαλείς, ίσως και πιο αποτελεσματικούς. Το έπηζαν και το έκαναν τυρί ή το έβαζαν στο ζυμωτό κι έκαναν λίγο ψωμί μ αυτό, ή κάποιο γλυκό. Κι όπως είπαμε, δεν χρειαζόταν πολύ. Λίγα βολαράκια ήταν αρκετά. Άλλοτε το έβαζαν στον καφέ, άλλοτε στο φαγητό, άλλοτε το πρόσφεραν μέσα στο ψωμί σαν κέρασμα. 32 33
Μερικές το τυροκομούσανε με τση σκιάς το γάλα, δίνανε ό,τι δίνανε για τον ερωντοχτυπημένο και κρατούσανε μια πάρτη για δικού τους. Μαρτυρία: Μαρίες, συκόγαλα και φυλακτά Η ευτράπελη διήγηση φαίνεται να αποτελεί μαρτυρία για την αποτελεσματικότητα του μαγικού ερωτικού φίλτρου. Μέσα απ αυτήν το μανόγαλα αναδεικνύεται σε όπλο ακαταμάχητο. Μπορεί να αλλάξει τη στάση των ανθρώπων, να ανατρέψει τη φυσική τάξη, να φέρει ηλικιωμένους ανθρώπους που το πήραν κατά λάθος στα όρια του παραλογισμού. Η ίδια αφηγήτρια δίνει πρόθυμα τη συνταγή: «Πρέπει να βρεθεί μια μωρομάνα κι είναι καλύτερα να τη λένε Μαρία. Πρέπει να βγάλει το γάλα τζης τη νύχτα έξω, στην αυλή ή στο δώμα για να ναι κάτω από τα άστρα, χωρίς να τη θωρεί κανείς. Σταυρώνει τρεις φορές τη ρόγα και αρμέγει. Ύστερα το κρύβει κάτω από τα ρούχα τζης και το παραδίδει σε μια Μαρία. Αν περάσει από τα χέρια τριών γυναικών που να τις λένε και τις τρεις Μαρίες, τότε είναι άσφαλτο. Από κει και μετά πρέπει να το περάσει από 40 κύματα ή από 40 πόρτες ή από 40 λειτουργιές. Ε, αυτό φτάνει. Μερικές το τυροκομούσανε με τση σκιάς το γάλα, δίνανε ό,τι δίνανε για τον ερωντοχτυπημένο και κρατούσανε μια πάρτη για δικού τους. Το πηγαίνανε στο μάγο και κάνανε φυλακτό. Αν το έβαζε το φυλακτό γυναίκα που βύζαινε δεν τση στέρευγε ποτέ το γάλα». X 34
% Μπορεί να μην ακούγονται σήμερα, αλλά τα παινέματα της νύφης αποτελούν σπουδαία ποιητικά έργα που όχι μόνο αναδεικνύουν τα αισθητικά πρότυπα των παραδοσιακών κοινωνιών αλλά και αποτυπώνουν τις αξίες, τους ηθικούς νόμους, τις συμπεριφορές των κοινωνιών που τα δημιούργησαν. Καταγράψαμε στα ορεινά της Δίκτης αυτά τα παινέματα. Ανασκαλέψαμε τις μνήμες αναζητώντας την ανώνυμη ποιητική δημιουργία που καταφέρνει να εκφράζει το συλλογικό ήθος και την ευγένεια του παραδοσιακού πολιτισμού. Η νύφη στα χωριά μας ήταν η βασίλισσα μιας μικρής χρονικής περιόδου που κρατούσε μια ή δυο βδομάδες. Ήταν, τότε, το επίκεντρο της κάθε μικρής κοινωνίας και κανείς δεν μπορούσε να της αρνηθεί αυτήν την εθιμική πρωτοκαθεδρία. Μετά ενσωματωνόταν οριστικά στο σύνολο και στην χωρική καθημερινότητα. Tα παινέματα που ακούγονταν σε όλη την Κρήτη ήταν περίπου κοινά. Μερικοί στίχοι ακούγονταν απαράλλακτοι παντού, δείγμα ενός κοινού πολιτισμού μέτοχοι και δημιουργοί του οποίου ήταν οι ίδιοι οι εκφραστές του, οι ριμαδόροι, οι καλαντιστάδες, οι παραμυθάδες Υπήρχαν, όμως, και οι εμπνευσμένοι στιχοπλόκοι που κατάφερναν να ανανεώνουν κάθε φορά τον ποιητικό λόγο. Ήταν αυτοί που ήξεραν πρόσωπα και πράγματα και κατάφερναν να προσαρμόζουν τη ρίμα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάθε νύφης. Πολλά απ αυτά δεν διασώθηκαν και δεν είναι δυνατόν να τα καταγράψει κανείς σήμερα. Οι φωτογραφίες είναι από τον κρητικό γάμο που γινόταν παλιότερα στην Κριτσά. Μερικές φορές τα παινέματα άρχιζαν από πολύ νωρίς, από την ώρα που στόλιζαν τη νύφη. Τότε, όμως, τα άκουγαν μόνο οι κοπελιές, αυτές που παρευρίσκονταν στο στόλισμα. Αλλά τα «παινέματα» δεν απευθύνονταν μόνο σ αυτές. Έπρεπε να τα ακού σουν όλοι. Κυρίως το σόι και οι φίλοι του γαμπρού. Λόγια συγκινητικά, με πολλές μεταφορές και παρομοιώσεις, με στοιχεία υπερβολής. Τίποτα δεν μένει απαρατήρητο και ασχολίαστο. Το κούτελο της νύφης είναι στρογγυλό σαν το φεγγάρι, τα βυζιά της σαν τα λεμόνια. Τα φρύδια δεν μπορεί ούτε ζωγράφος να τα ζωγραφίσει, τα δόντια της είναι μαργαριταρένια και μελένια τα ματοτσίνορά της. Υπάρχουν σημαντικές καταγραφές που δείχνουν τις κοινές συνήθειες και τα κοινά έθιμα των Κρητικών. Ο Παύλος Βλαστός, σημαντική μορφή λογίου του 19ου αιώνα, μας άφησε σπουδαίες μαρτυρίες του γάμου, όπως τελούνταν τότε στην Κρήτη, κυρίως στα χωριά του Αμαρίου απ όπου καταγόταν ο ίδιος. Καταγράφει όχι μόνο τα ίδια τα παινέματα αλλά περιγράφει και το εθιμικό πλαίσιο κάτω από το οποίο λέγονταν: «Μετά την τέλεσιν του γάμου εξέρχονται πάντες του ναού και εν τω περιβόλω αυτού άρχεται τότε ο χορός του αποχωρισμού των νυμφίων και νυμφαγωγών, ομοίως ως και παρά παλαιοίς εγίνετο, διότι και ούτοι ήδον το αποστεπτικόν λεγόμενον άσμα [ ]» Τα παινέματα της νύφης στην Κρήτη ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Νίκος Ψιλάκης 36 37
% ΥΠΕΡ Χ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2011 Γ ια σιμώστε κοριτσάκια νέοι και παλικαράκια, να παινέσομε τη νύφη που ν αντέτι και συνήθι. Βάλετε κρασί να πιούμε και τη νύφη να χαρούμε που χει κεφαλή σα γλάστρα ουρανό και γη με τ άστρα. Έχει και μαλλιά πλεμένα και στους ώμους τση ριγμένα. Έχει κούτελο μικράκι στρογγυλό σα φεγγαράκι, φρύδια έχει σα γαϊτάνι που ζωγράφος δεν τα κάνει. Έχει μάτια σαν ελιές για να κάνουν μαργιολιές. Έχει μάτια φινλντισένια ματοτσίνορα μελένια. Έχει μύτη σαν κοντύλι στόμα σαν το δακτυλίδι. Έχει χείλια μερτζουβένια δόντια μαργαριταρένια, στο πηγούνι κάνει λάκκο μόσκους και αθούς γεμάτο. Έχει χέρια σα λαμπάδες να τσι άφτουν αρχοντάδες και δακτύλια σα στολίδια με χρουσάτα δακτυλίδια και βυζάκια σαν τα χιόνια σαν τα καστρινά λεμόνια. Έχει μπόι κυπαρίσσι κι ο γαμπρός θα λαχταρήσει να βρεθεί, κερά, κοντά σου να χαρεί την ομορφιά σου. Σ όσους γάμους κι αν επήγα τέτοια νύφη δεν την είδα που χει και λαιμό σαν χιόνια πώς της πάνε τα μποτόνια! Κι άνθρωπο δα κουζουλάνει πώς της παν οι αμπρακάμοι. Κι έχει το κορμί κοντύλι, μέση σαν το δακτυλίδι. Κι έχει γάμπα σαν τα χιόνια για μεταξωτά καρτσόνια. Το ποδάρι της μικράκι για λουστρίνι παπουτσάκι. Ω, χαράς τον τον πατέρα που χει τέτοια θυγατέρα ω χαρώ τονε τον κύρη που καμε τέτοιο ζαφείρι. 38 39