ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010 Α ΘΕΜΑΤΙΚΗ: ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ «ΕΑΜ: Με βαθύ σεβασµό στο παρελθόν και το βλέµµα στραµµένο στο µέλλον» ρ Μεταξία Τσιποπούλου, ιευθύντρια, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων Β ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Τεκµηρίωση Ακίνητων και Κινητών Μνηµείων «Τεκµηρίωση και διαχείριση ακίνητων µνηµείων:το παράδειγµα των τοιχογραφιών», ρ Λιάκος ηµήτριος, Αρχαιολόγος, 10 η ΕΒΑ «Η βάση δεδοµένων 'Αρέθουσα' της Ζ' ΕΠΚΑ, για τη διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων και θέσεων του Νοµού Ηλείας» ρ Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος, Αρχαιολόγος, Ζ ΕΠΚΑ «Τεκµηρίωση αρχαιολογικού υλικού Συλλογής της Ροτόντας Θεσσαλονίκης», κα Κούσουλα Αικατερίνα, Αρχαιολόγος, 9 η ΕΒΑ «Ηλεκτρονική τεκµηρίωση της Συλλογής Γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Προβλήµατα και επισηµάνσεις.», ρ Βλαχογιάννη Έλενα, Αρχαιολόγος «Στοιχεία τεχνολογίας και ορολογίας γυάλινων αντικειµένων», κος Αντωνάρας Αναστάσιος, Αρχαιολόγος, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού «Η ψηφιακή τεκµηρίωση στη Συλλογή Έργων Μεταλλοτεχνίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου», κα Παλαιοκρασά Νοµική, Αρχαιολόγος Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο «Καταγραφή και τεκµηρίωση υφασµάτων και ενδυµάτων στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Ιδιαιτερότητες και προοπτικές», κα Καρβέλη έσποινα, Αρχαιολόγος, κα Ουρανία Ράπτη, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης «Ψηφιακή Τεκµηρίωση Νοµισµάτων, Μεταλλίων, Μολυβδόβουλων και Σφραγιδόλιθων», κα Ράλλη Ευτέρπη, Αρχαιολόγος, Νοµισµατικό Μουσείο Γ ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Τεκµηρίωση Κινητών Μνηµείων και ιαχείριση Αρχειακού Υλικού «Τεκµηρίωση και διαχείριση κινητών µνηµείων: Τα Χειρόγραφα και τα Παλαίτυπα», ρ Φωτιάδης Περικλής, Αρχαιολόγος, 10η ΕΒΑ - 2 -
«Βάσεις εδοµένων Επιγραφών: Η εµπειρία της ηλεκτρονικής καταγραφής των ενεπίγραφων µνηµείων σε ελληνικά Μουσεία», κος Θέµος Αναστάσιος, Αρχαιολόγος, Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών «Η Ελληνική Αρχαιολογία ιαχρονικά:καταγραφή και τεκµηρίωση αρχαιολογικών αρχείων», ρ Aλεξανδρή Αλεξάνδρα, Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «ιαχείριση Αρχαιολογικού Υλικού:Ο δικτυακός τόπος των ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς», ρ Μαρία Αντωνίου, Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Η ιαχείριση Αρχαιολογικών εδοµένων σωστικών ανασκαφών: Το παράδειγµα της ψηφιακής τεκµηρίωσης των ανασκαφών Μετρό Θεσσαλονίκης.», κα Τζεβρένη Σταυρούλα, Αρχαιολόγος, 9η ΕΒΑ Τεκµηρίωση Αναστηλώσεων & ιαµορφώσεων Χώρων, κος Χαρκιολάκης Νικόλαος, Προϊστάµενος ιεύθυνσης Αναστήλωσης Νεότερων Μνηµείων «Τεκµηρίωση εργασιών συντήρησης κινητών και ακινήτων µνηµείων-εκπόνηση µελετών συντήρησης», ρ Μίνως Νικόλαος, Προϊστάµενος ιεύθυνσης Συντήρησης & κα Μοσχονά-Κατσαρού έσποινα, Συντηρήτρια «Ηλεκτρονική Απογραφή Καταλόγων Κινητών Μνηµείων», κα Κίσσα Κατερίνα, Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Ηλεκτρονική Απογραφή Καταλόγων Κινητών Μνηµείων. Η διαδικτυακή εφαρµογή», Κος Χατζηχρήστος Κωνσταντίνος, Προϊστάµενος ιεύθυνσης Πληροφορικής και Επικοινωνιών ΘΕΜΑΤΙΚΗ: ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ «Η ψηφιοποίηση των συλλογών του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. ράσεις για τη διαχείριση και την προβολή του ψηφιακού αποθέµατος», ρ Κωνστάντιος ηµήτριος, ιευθυντής Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, ρ Λαζαρίδου Αναστασία, Αρχαιολόγος «Ψηφιακές δράσεις της ΛΒ Ε.Π.Κ.Α.», ρ Ρήγινος Γεώργιος, Προϊστάµενος της ΛΒ ΕΠΚΑ, κα Πάλλη Ουρανία, Αρχαιολόγος, κος Βασιλειάδης Στέφανος, Αρχαιολόγος «Ο ικτυακός Τόπος του Νοµισµατικού Μουσείου Αθηνών. Προβολή και Ψηφιακή Επισκεψιµότητα», ρ Ευγενίδου έσποινα, ιευθύντρια Νοµισµατικού Μουσείου - 3 -
ΣΑΒΒΑΤΟ 20 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010 Α ΘΕΜΑΤΙΚΗ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑTHENA-CARRARE- EUROPEANA «Athena Carrare - Europeana: η ανάδειξη του ελληνικού αρχαιολογικού πλούτου σε ευρωπαϊκά δίκτυα προβολής ψηφιακού πολιτισµού», ρ Τσιποπούλου Μεταξία, Προϊσταµένη ιεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Συστήµατα εισαγωγής, αντιστοίχισης και διάθεσης µεταδεδοµένων πολιτιστικού περιεχοµένου στα έργα Athena- Carrare και στην Europeana», ρ Κόλλιας Στέφανος, καθηγητής ΕΜΠ «Athena - Europeana: Η ένταξη του ψηφιακού πλούτου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του ΥΠΠΟΤ στα ευρωπαϊκά δίκτυα προβολής πολιτιστικού αποθέµατος», κα Πατσατζή Ευθυµία-Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Νοµικά Ζητήµατα-Πνευµατικά ικαιώµατα-copyright», ρ Kαλλινίκου ιονυσία, Καθηγήτρια Νοµικής Σχολής ΕΚΠΑ Β ΘΕΜΑΤΙΚΗ: ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ «Η ιαδικτυακή Πύλη της ιεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνηµείων:Συνεργατικές Εφαρµογές ιαχείρισης, Επικοινωνίας και Προβολής», κος Οικονόµου Βασίλης, Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Παρουσίαση του δικτυακού τόπου του ίου», Θεοδωρίδου Σοφία, ιπλ. Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, Polyline Α.Ε. & Παπαδοπούλου έσποινα, ιπλ. Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, ΓεωΑνάλυση Α.Ε.. «Ψηφιακός Αρχαιολογικός Χάρτης του Αιγαίου», κα Ευαγγελία Κάππα, κα Ψαλλίδα Μαρία, Αρχαιολόγοι, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Η χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας για τη ψηφιοποίηση, τη τεκµηρίωση και τη προβολή του µουσειακού υλικού», ρ Ρήγινος Γεώργιος, Προϊστάµενος ΛΓ ΕΠΚΑ, κα Καραµπά Μαρία, Αρχαιολόγος, κα Πούλου Σταυρούλα, Αρχαιολόγος-Σχεδιάστρια ψηφιακών εφαρµογών - 4 -
Γ ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Ορολογία «Εµπλουτισµός και ανάπτυξη ορολογίας του Εθνικού Αρχείου Μνηµείων», κα Πατσατζή Ευθυµία, Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων «Η προβληµατική για την τεκµηρίωση της ορολογίας. Προς ένα Εθνικό Θησαυρό Όρων», κος Καλοµοιράκης ηµήτρης, Αρχαιολόγος, Τµηµατάρχης Τµήµατος Ιστορικού Αρχείου, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΤΡΑΠΕΖΑ: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΟΡΩΝ - 5 -
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010 Α ΘΕΜΑΤΙΚΗ: ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ «ΕΑΜ: Με βαθύ σεβασµό στο παρελθόν και το βλέµµα στραµµένο στο µέλλον» ρ Μεταξία Τσιποπούλου ιευθύντρια, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων mtsipopoulou@culture.gr H εισήγηση παρουσιάζει συνολικά το έργο της ιεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνηµείων, δηλαδή τις δράσεις, τα ερευνητικά προγράµµατα (εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή), τόσον αυτά που έχουν ολοκληρωθεί, όσον και τα τρέχοντα, αλλά και αυτά που αποτελούν άµεση προτεραιότητα και σχεδιασµό για το µέλλον. Επίσης αναλύονται τα θέµατα που αφορούν στο Εθνικό Αρχείο Μνηµείων, που αποτελεί στόχο και οπωσδήποτε διαρκώς εξελισσόµενη δράση, και τους τρόπους αξιοποίησης της µέχρι σήµερα κτηθείσας εµπειρίας. Όραµα, αλλά και στρατηγικός στόχος της ιεύθυνσης είναι ο συντονισµός των δράσεων τεκµηρίωσης των Υπηρεσιακών Μονάδων της Γ ΑΠΚ, αλλά και ευρύτερα των Υπηρεσιών που ασχολούνται µε τα µνηµεία, και η εµπέδωση διεθνώς αποδεκτών κοινών προτύπων τεκµηρίωσης, ώστε µεσοπρόθεσµα το Υπουργείο Πολιτισµού και Τουρισµού να αποκτήσει Εθνικό Αρχείο Μνηµείων, το οποίο θα αποτελεί συνολικό εργαλείο διαχείρισης και προβολής του µνηµειακού πλούτου της χώρας. Η παρούσα εποχή οικονοµικής κρίσης µας επιβάλλει ορθολογικότερους από ότι στο παρελθόν σχεδιασµούς, ώστε να γίνει η κατά το δυνατόν αποτελεσµατικότερη αξιοποίηση των διαθέσιµων πόρων και του περιορισµένου ανθρώπινου δυναµικού. Επιδιώκουµε εποµένως όσον το δυνατόν ευρύτερες συνεργασίες και συµµαχίες και αξιοποίηση της εµπειρίας όλων. - 6 -
Β ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Τεκµηρίωση Ακίνητων και Κινητών Μνηµείων «Τεκµηρίωση ακίνητων µνηµείων: το παράδειγµα των τοιχογραφιών» ρ Λιάκος ηµήτριος Αρχαιολόγος, 10 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Η καταγραφή και τεκµηρίωση των ακίνητων και των κινητών αρχαιοτήτων αποτελεί κύριο µέρος της υπηρεσιακής καθηµερινότητας στη 10 η ΕΒΑ και απαραίτητη προϋπόθεση για την παραγωγή αρχαιολογικού έργου. Οι πληροφορίες που συλλέγονται από τις αυτοψίες στους αρχαιολογικούς χώρους καταγράφονται σε µία απλή κατ αρχήν βάση δεδοµένων, στην οποία περιέχονται τα απαραίτητα στοιχεία, όπως η θέση, το είδος του µνηµείου και ενδεχοµένως η χρονολόγησή του. Τις πληροφορίες αυτές αξιοποιούµε σε έναν αναλυτικό κατάλογο, στον οποίο περιέχονται διάφορα άλλα πεδία, τα οποία συµπληρώνονται µε την πάροδο του χρόνου και την περαιτέρω ενασχόλησή µας και αφορούν π.χ. τον πλήρη γεωγραφικό προσδιορισµό του µνηµείου µε την προσθήκη ακόµη και των γεωγραφικών συντεταγµένων, αλλά και πεδίων σχετικών µε την διαδικασία και το κείµενο της κήρυξης εάν υπάρχει, της ενδεχόµενης ζώνης προστασίας του, την σχετική βιβλιογραφία κ.ά. Με αφορµή τη συντήρηση ενός µεγάλου αριθµού έργων τέχνης στο Άγιον Όρος στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ (2003-2008) πραγµατοποιήθηκε η συστηµατική τεκµηρίωσή τους, που περιλαµβάνει την αρχαιολογική τους προσέγγιση και τη λεπτοµερή καταγραφή της κατάστασης διατήρησης και της παθολογίας τους. Έτσι συσσωρεύτηκε ένας τεράστιος όγκος δεδοµένων και πληροφοριών, των οποίων η ανάγκη ταξινόµησης και διαχείρισης επέβαλε τον σχεδιασµό µιας βάσης δεδοµένων. Στην παρουσίασή µας αναφέρουµε το παράδειγµα της τεκµηρίωσης και διαχείρισης των τοιχογραφιών του Πρωτάτου, ενός από τα σηµαντικότερα βυζαντινά µνηµεία παγκοσµίως. Για το µνηµείο αυτό διαθέτουµε µία πλήρη βάση δεδοµένων, όπου κάθε εικονογραφικό θέµα αποτελεί µία χωριστή ενότητα, µε µορφή µιας καρτέλας µε όλα τα απαραίτητα στοιχεία: την ταυτοποίηση του κάθε θέµατος, τη φωτογραφία του, την ακριβή θέση του στην κάτοψη και στην τοµή του ναού και το υπόµνηµα µε τα σύµβολα της παθολογίας για κάθε περίπτωση. Τέλος, το αρχείο συµπληρώνει ένα ευρετήριο εικονογραφικών θεµάτων, που - 7 -
αντιστοιχεί στον αύξοντα αριθµό κάθε παράστασης. Η αρίθµηση των εικονογραφικών θεµάτων έχει ως αφετηρία την άνω ζώνη του Α τοίχου στο κεντρικό κλίτος και συνεχίζεται κατά την κίνηση των δεικτών του ρολογιού από την ανώτερη στην κατώτερη ζώνη. Ακολούθως, στη βόρεια και στη νότια κεραία, στον χώρο της πρόθεσης και του διακονικού και ολοκληρώνεται µε το Ν και το Β διαµέρισµα, πάντα από τις ανώτερες στις κατώτερες ζώνες και δεξιόστροφα. «Η βάση δεδοµένων 'Αρέθουσα' της Ζ' ΕΠΚΑ, για τη διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων και θέσεων του Νοµού Ηλείας» ρ Αντωνόπουλος Κων/νος Αρχαιολόγος, Ζ ΕΠΚΑ Το έργο της προστασίας προβολής και ανάδειξης των µνηµείων και χώρων της Ηλείας ως η κύρια λειτουργία της Ζ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, επιβάλλει την κατά το δυνατό αρτιότερη συγκέντρωση και αποθήκευση όλων των πληροφοριών που αφορούν αφενός τα κινητά και αφετέρου τα ακίνητα µνηµεία αρµοδιότητάς της. Καταλυτικός είναι ο ρόλος που διαδραµατίζουν στην προσπάθεια αυτή τα ψηφιακά µέσα που παρέχει η εποχή που ζούµε, είτε πρόκειται για εξοπλισµό είτε για εξειδικευµένα προγράµµατα που πλέον έχει στη διάθεσή του κάθε πολιτιστικός οργανισµός. Τα σύγχρονα αυτά εργαλεία διαχείρισης ανοίγουν νέους ορίζοντες στον Τοµέα της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς και διευκολύνουν τους επιστήµονες και τα στελέχη κάθε υπηρεσιακής µονάδας του ΥΠ.ΠΟ.Τ. στο έργο της τεκµηρίωσης των µνηµείων. Η Εφορεία µας αξιοποιώντας αυτά τα µέσα, σχεδίασε και υλοποίησε ήδη από το 2007 δυο προγράµµατα, την Αρέθουσα και τον Αλφειό για τα ακίνητα και κινητά µνηµεία αντίστοιχα αρµοδιότητάς της. Πρόκειται για δυο ξεχωριστές βάσεις δεδοµένων που κατασκευάστηκαν µε σκοπό την σταδιακή µεταφόρτωση (εισαγωγή και ψηφιοποίηση) όλων των πληροφοριών που περιέχονται στα χειρόγραφα ευρετήρια και καταλόγους της Ζ Εφορείας και αφορούν, η Αρέθουσα στις αρχαιολογικές θέσεις προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων του Νοµού Ηλείας και ο Αλφειός στις συλλογές κινητών αρχαίων µνηµείων. Στον σχεδιασµό τους προτιµήθηκε η εφαρµογή Access της Microsoft Office 2003/2007 διότι έτσι - 8 -
αξιοποιούνται χωρίς ιδιαίτερο κόστος οι διαρκώς διευρυνόµενες δυνατότητες και η πρόοδος στον προγραµµατισµό και τα ψηφιακά µέσα, κυρίως όµως εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητά τους. Στην Αρέθουσα έχουν ήδη εισαχθεί και τηρούνται δεδοµένα για το 1/3 περίπου των αρχαιολογικών θέσεων της Ηλείας, ενώ υπάρχει η πρόθεση το πρόγραµµα να συνεχιστεί και να ενηµερώνεται διαρκώς στο άµεσο µέλλον. Για κάθε αρχαιολογική θέση που εισάγεται στην Αρέθουσα, ζητούνται ποικίλες πληροφορίες τις οποίες καλείται ο επιµελητής κατά το δυνατό να προσφέρει, ώστε η εγγραφή να είναι πληρέστερη. Προκειµένου για την ταυτότητά της αρχαιολογικής θέσης, µας ενδιαφέρει απαραιτήτως το τοπωνύµιο όπως επίσης και ο ήµος εντός των διοικητικών ορίων του οποίου αυτή εντοπίζεται καθώς και ο µε κάθε δυνατή ακρίβεια τοπογραφικός προσδιορισµός και το είδος του µνηµείου που αποκαλύφθηκε στην κάθε θέση. Σηµαντικά εργαλεία αποτελούν τα διάφορα φίλτρα που µπορεί ο επιµελητής του προγράµµατος να εφαρµόσει, οµαδοποιώντας πολύ εύκολα τα µνηµεία σύµφωνα µε διάφορα κριτήρια που τον ενδιαφέρουν, για παράδειγµα σύµφωνα µε την χρονολόγηση της κάθε θέσης, ή το είδος του µνηµείου που εντοπίστηκε, ακόµη και µε ποιο τρόπο αυτή έγινε γνωστή. Η βάση δεδοµένων είναι εύχρηστη και δυναµικά εξελισσόµενη, αφού επιτρέπει την τροφοδότησή της µε όσα στοιχεία υπάρχουν αρχικώς διαθέσιµα για µια αρχαιολογική θέση, ενώ ανά πάσα στιγµή µπορούν να εισαχθούν επιπλέον πληροφορίες, σχόλια και παρατηρήσεις. Τέλος, πέραν της αδιαµφισβήτητης συµβολής στο τοµέα της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονοµιάς της Ηλείας, η επιστηµονική αξία του προγράµµατος Αρέθουσα έγκειται στο γεγονός πως επιτρέπει µέσα από συσχετισµούς και οµαδοποιήσεις να αντληθούν λιγότερο εµφανείς πληροφορίες για τα µνηµεία και µέσω της στατιστικής επεξεργασίας των ποικίλων δεδοµένων να γίνουν ορθότερες ερµηνευτικές προσεγγίσεις. - 9 -
«Τεκµηρίωση αρχαιολογικού υλικού Συλλογής της Ροτόντας Θεσσαλονίκης» Κούσουλα Αικατερίνη Αρχαιολόγος, 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Η 9 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ενέταξε στο πλαίσιο του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης το έργο «Ροτόντα: συντήρηση και αποκατάσταση», µε τρια υποέργα, ένα εκ των οποίων είχε τον τίτλο «ιαµόρφωση του Περιβάλλοντος χώρου της Ροτόντας'. Το έργο εκτελέστηκε το διάστηµα από το 2003-2005. Σύµφωνα µε το τεχνικό δελτίο του έργου, η διαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου της Ροτόντας περιελάµβανε την καταγραφή και ένταξη αρχαιολογικών ευρηµάτων, κυρίως µαρµάρινων µελών, στον αύλειο χώρο της. Οι εργασίες αυτές θα συντελούσαν στην προβολή της αρχαιολογικής και ιστορικής σηµασίας του µνηµείου και στη βελτίωση των συνθηκών επισκεψιµότητάς του. Το έργο της καταγραφής και ένταξης στον αύλειο χώρο του µνηµείου των αρχαιολογικών ευρηµάτων που αποτελούν την Αρχαιολογική Συλλογή της Ροτόντας, απεδείχθη πως δεν ήταν απλή υπόθεση. Όπως διαπιστώθηκε, για µια σειρά από λόγους, οι δύο εκτεταµένες αρχαιολογικές καταγραφές που είχαν µέχρι τότε γίνει στο υλικό της Συλλογής της Ροτόντας, απέβησαν ανενεργές και υπήρχε ανάγκη για µια από την αρχή προσέγγιση στην τεκµηρίωση και αποθήκευση του αρχαιολογικού αυτού υλικού, µε την εκ νέου καταγραφή µε συµβατικό και ηλεκτρονικό τρόπο και ψηφιακή φωτογράφηση των αντικειµένων της συλλογής. Στο νέο αυτό πλαίσιο έγινε προσπάθεια, να συσχετισθούν στο βαθµό που ήταν εφικτό, οι παλιές µε την νέα καταγραφή.το αποτέλεσµα υπήρξε η ηλεκτρονική καταγραφή σε πρόγραµµα Excell και ψηφιακή φωτογράφηση 2.356 αρχιτεκτονικών κυρίως γλυπτών που βρισκόταν εντός του περιβόλου της Ροτόντας. Το πλήρες έργο της καταγραφής τους, θα έχει πραγµατοποιηθεί µε την συνολική καταχώρηση των στοιχείων στην βάση δεδοµένων του Πολέµωνα, όπου έχουν µέχρι στιγµής εισαχθεί πιλοτικά 210 αντικείµενα ( εκέµβριος 2008). Γενικά για την αποθήκευση, προσπαθήσαµε κατά το δυνατόν, αφενός να διασφαλίσουµε την αποτελεσµατική φύλαξη ιδιαίτερα για τα µικρότερα αντικείµενα, αφετέρου να διατηρήσουµε την δυνατότητα άµεσης πρόσβασης στο υλικό, όσο και αν αυτό παρουσίασε τεχνικές δυσκολίες, για τα ογκώδη αντικείµενα. - 10 -
Για την αποθήκευση, επελέγησαν θέσεις εντός και εκτός του περιβόλου της Ροτόντας µε τρόπο ώστε να µην παρακωλύεται η επισκεψιµότητα του χώρου αλλά και να είναι δυνατή η πρόσβαση και ο έλεγχος των αρχαιοτήτων. Ως τελική εκτίµηση της δράσης, κρίνεται ότι η δυνατότητα οργάνωσης ενός αρχαιολογικού υλικού µέσα από την πλήρη και ενδελεχή καταγραφή και την σωστή αποθήκευση, οδηγεί στην µετατροπή του απρόσωπου συνόλου σε ευέλικτο σώµα πολύτιµων πληροφοριών, πρόσφορο για την επιστηµονική µελέτη και έρευνα. "Ηλεκτρονική τεκµηρίωση της Συλλογής Γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Προβλήµατα και επισηµάνσεις" ρ Βλαχογιάννη Έλενα Αρχαιολόγος, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Η τεκµηρίωση αποτελεί µία δύσκολη υπόθεση, της οποίας ο βαθµός πληρότητας οφείλεται αποκλειστικά στην εµπειρία και τη γνώση του καταγραφέα, ο οποίος είναι σε θέση να γνωρίζει τί είναι ουσιαστικό και τί επουσιώδες. Στην εισήγηση θα θιγούν ζητήµατα που αφορούν στην τεκµηρίωση των γλυπτών µέσα από την εµπειρία της καταγραφής στη Συλλογή Γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Κατά πρώτον θα γίνει αναφορά στα πεδία που θα πρέπει να περιλαµβάνονται σε ένα ηλεκτρονικό δελτίο καταγραφής, ενώ κατά δεύτερον θα σχολιασθεί το ηλεκτρονικό πρόγραµµα τεκµηρίωσης «Πολέµων» και η αποτελεσµατικότητά του σε σχέση µε αυτές τις προδιαγραφές. - 11 -
«Στοιχεία τεχνολογίας και ορολογίας γυάλινων αντικειµένων» Αντωνάρας Αναστάσιος Αρχαιολόγος, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού Θεσσαλονίκης Το γυαλί, µία από τις πρώτες συνθετικές ύλες που παρασκεύασε ο άνθρωπος, αποτέλεσε µόλις τα τελευταία χρόνια θέµα της έρευνας στην Ελλάδα µε αποτέλεσµα τα περισσότερα θέµατα ορολογίας, τεχνολογίας και τυπολογίας να παραµένουν στα Ελληνικά αρκετά ασαφή. Στην παρουσίαση θα εξετασθούν θέµατα της διφυούς παραγωγικής διαδικασίας του γυαλιού, της υαλοποιίας και της υαλουργίας. Εν συνεχεία, θα παρουσιαστούν οι τεχνικές παραγωγής και διακόσµησης γυάλινων αγγείων και κοσµηµάτων στα αρχαία και µεσαιωνικά χρόνια. Η παρουσίαση θα ολοκληρωθεί µε την ανάλυση της ορολογία των µορφών γυάλινων αγγείων και των επιµέρους στοιχείων τους, καθώς και των µορφών διάβρωσής τους. «Η ψηφιακή τεκµηρίωση στη Συλλογή Έργων Μεταλλοτεχνίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου» Παλαιοκρασά Νοµική Αρχαιολόγος, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο πλαίσιο του προγράµµατος «Κοινωνία της Πληροφορίας» του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης συµµετείχε στο έργο: «Ψηφιοποίηση και Ψηφιακή Τεκµηρίωση Συλλογών Κινητών Μνηµείων του ΥΠΠΟ». Για την εφαρµογή του Συστήµατος του «Πολέµωνα» του Εθνικού Αρχείου Μνηµείων εγκαταστάθηκαν τέσσερις σταθµοί στις ισάριθµες κύριες Συλλογές του Μουσείου- Προϊστορικών, Αιγυπτιακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων, Αγγείων και Μικροτεχνίας, Γλυπτών και Έργων Μεταλλοτεχνίας. Συνολικά στο Μουσείο τεκµηριώθηκαν ψηφιακά έξι χιλιάδες πεντακόσια δέκα τέσσερα (6.514) αντικείµενα. Στη Συλλογή Έργων Μεταλλοτεχνίας το πρόγραµµα διήρκησε από τον Ιούλιο έως το εκέµβριο του 2008. Πραγµατοποιήθηκε ψηφιακή τεκµηρίωση των χιλίων εξακοσίων πενήντα τεσσάρων (1.654) µετάλλινων αντικειµένων, που - 12 -
εκείνη την περίοδο εκτίθεντο στις µόνιµες εκθέσεις του Μουσείου, συνοδευοµένων µε δύο χιλιάδες εκατόν είκοσι επτά (2.127) φωτογραφικές λήψεις. Οι δυσκολίες, που συναντήσαµε κατά την εφαρµογή του προγράµµατος και η προσπάθεια αντιµετώπισής τους, µας οδήγησαν σε ορισµένες παρατηρήσεις που αφορούν κυρίως στη χρήση του συστήµατος, η οποία προς το παρόν στις υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Τ. καθίσταται δύσκολη έως αδύνατη. Το πρόγραµµα χρήζει άµεσης αναβάθµισης, προκειµένου η επιφάνεια εργασίας του να γίνει φιλική προς το µέσο χρήστη. Επίσης είναι επιτακτική η διαµόρφωση κοινής ορολογίας στις εισαγωγές των πεδίων, αλλά και η αλλαγή και ο εµπλουτισµός των προκαθορισµένων τιµών στα πεδία. Τέλος είναι αναγκαία η συστηµατική εκπαίδευση των υπαλλήλων της Υπηρεσίας στο σύστηµα του Πολέµωνα κατά προτίµηση στο χώρο εργασίας τους. Αποτελεί πολύ σηµαντικό γεγονός το ότι ξεκίνησε η ψηφιακή τεκµηρίωση των µνηµείων της χώρας. Ωστόσο αποτελεί επιτακτική ανάγκη και υποχρέωση όλων µας η συνέχιση και η βελτίωση του έργου. «Καταγραφή και τεκµηρίωση υφασµάτων και ενδυµάτων στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Ιδιαιτερότητες και προοπτικές.» Καρβέλη έσποινα, Επιµελήτρια ΜΕΛΤ Ράπτη Ουρανία, Επιµελήτρια ΜΕΛΤ Το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, λόγω της ταυτότητάς του, περιέχει στις συλλογές του ένα µεγάλο αριθµό υφασµάτων. Τα υφάσµατα αυτά ανάλογα µε τη χρήση, το υλικό και την τεχνική κατασκευής τους έχουν χωριστεί στις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Κεντητική, 2. Υφαντική, 3. Εξαρτήµατα Ενδυµασιών και 4. Ενδυµασίες. Κάθε µία από τις κατηγορίες αυτές έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες που απαιτούν διαφορετική προσέγγιση στην καταγραφή και τεκµηρίωσή τους. Οι δυσκολίες αυτές είναι κοινός λόγος για όλους τους φορείς της νεώτερης πολιτιστικής κληρονοµιάς πού έχουν στις συλλογές τους τέτοιου είδους κινητά µνηµεία. Οι φορείς αυτοί βρίσκονται σε ένα συνεχή διάλογο τα τελευταία χρόνια που αφορά στην εξεύρεση ενός κοινού τόπου καταγραφής αυτών των συλλογών, χωρίς ωστόσο θεαµατικά αποτελέσµατα µέχρι σήµερα. Αν και η ανακοίνωσή µας θα επικεντρωθεί στα Εξαρτήµατα Ενδυµασιών και τις Ενδυµασίες γιατί αυτά αποτελούν το µεγαλύτερο µέρος των συλλογών, οι - 13 -
συλλογές του υφάσµατος έχουν κοινά προβλήµατα σε σχέση µε την τεκµηρίωσή τους. Αυτά αφορούν: στον τρόπο απόκτησής τους (π.χ. αγορές από παλαιοπώλες) που συνεπάγεται την ελλιπή καταγραφή τους όταν εισάγονται στο Μουσείο στην έλλειψη κοινής ορολογίας (ανάµειξη τοπικών και «επίσηµων» όρων) στην ασαφή χρήση όρων για την περιγραφή των αντικειµένων που αφορούν στον λαϊκό πολιτισµό (π. χ. η διάκριση αστικό αγροτικό) στην έλλειψη τυπολογίας των κατασκευαστικών τεχνικών των υφασµάτων. Ειδικότερα σε ότι αφορά τις Ενδυµασίες και τα Εξαρτήµατα η δυσκολία τεκµηρίωσης έγκειται σε ένα επιπρόσθετο λόγο: τα αντικείµενα αυτά λειτουργούν πάντα σε σχέση µε το ανθρώπινο σώµα ως προς το οποίο κατέχουν µια συγκεκριµένη θέση και φοριούνται µε ορισµένο τρόπο. Επιπλέον, αποτελούν µέρη σύνθετων οντοτήτων δηλαδή των ενδυµατολογικών συνόλων- και εποµένως είναι αναγκαίος ο προσδιορισµός της σχέσης αυτής των µερών προς το σύνολο. Σήµερα το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης έχει εν µέρει αντιµετωπίσει τα προβλήµατα αυτά µε τη χρήση του ηλεκτρονικού προγράµµατος τεκµηρίωσης Museum Plus το οποίο περιέχει τις ανάλογες παραµετροποήσεις για τις ανάγκες της κάθε συλλογής του Μουσείου. - 14 -
«Ψηφιακή Τεκµηρίωση Νοµισµάτων, Μεταλλίων, Μολυβδόβουλων και Σφραγιδόλιθων» Ράλλη Ευτέρπη Αρχαιολόγος, Νοµισµατικό Μουσείο Η ψηφιακή τεκµηρίωση των κινητών µνηµείων του Νοµισµατικού Μουσείου πραγµατοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Στην πρώτη, έγινε η ψηφιοποίηση χιλίων τριακοσίων σαράντα (1340) νέων κινητών µνηµείων. Στη δεύτερη φάση έγινε η µετάπτωση τριών χιλιάδων εννιακοσίων τριάντα πέντε (3.934) αντικειµένων, από τα ήδη υπάρχοντα αρχεία ηλεκτρονικής καταγραφής. Ταυτόχρονα πραγµατοποιήθηκε η σάρωση όσων ήταν δηµοσιευµένα και η φωτογράφηση όσων δεν διέθεταν φωτογραφία. Συνολικά, στο Πρόγραµµα Ψηφιακής Τεκµηρίωσης καταχωρήθηκαν, κατά το έτος 2008, πέντε χιλιάδες διακόσια εβδοµήντα τέσσερα (5274) προσκτήµατα του Νοµισµατικού Μουσείου. Στα προσκτήµατα του Νοµισµατικού Μουσείου ανήκουν κυρίως νοµίσµατα και χαρτονοµίσµατα, µετάλλια, µολυβδόβουλλα και σφραγοδόλιθοι. Υπάρχουν όµως κι άλλα αντικείµενα, όπως έγγραφα, σφραγίδες, µήτρες, αγγεία, οβελοί, τάλαντα, έπιπλα κ.α. Όλα αυτά τα διαφορετικά είδη κινητών µνηµείων µπορούν να καταγραφούν στο Πρόγραµµα του Εθνικού Αρχείου Μνηµείων. Ιδιαίτερα όµως για τη βασική οµάδα κινητών µνηµείων, που προαναφέρθηκαν, έπρεπε να γίνει συγκερασµός και τροποποίηση των πεδίων καταγραφής του παραπάνω Προγράµµατος και της προϋπάρχουσας Βάσης εδοµένων του Μουσείου. Στην ηµερίδα θα παρουσιαστούν οι ιδιαιτερότητες στην καταγραφή των µνηµείων που άπτονται στην αρµοδιότητα του Νοµισµατικού Μουσείου, σε σχέση µε άλλα είδη κινητών µνηµείων, π.χ. συγκεκριµένα πεδία καταγραφής, κατηγορίες που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, όπως οι νοµισµατικοί θησαυροί κ.α. - 15 -
Γ ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Τεκµηρίωση Κινητών Μνηµείων και ιαχείριση Αρχειακού Υλικού «ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΗΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ:Τα χειρόγραφα και τα παλαίτυπα» ρ Φωτιάδης Περικλής Αρχαιολόγος, 10 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονοµιάς αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες εργασίες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Μέσα στο πλαίσιο της διαχείρισης, η καταγραφή και η τεκµηρίωση όλων των µνηµείων συνιστούν την αναγκαία και επιτακτική προϋπόθεση για την ορθή και αποτελεσµατική διαχείρισή τους. Η αξιοποίηση αυτή συνδέεται όχι µόνον µε την απλή καταγραφή και την µέριµνα του µνηµείου, αλλά και µε την εν γένει λειτουργία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, δεδοµένου ότι η τεκµηρίωση εξυπηρετεί όλες τις ενέργειες της Υπηρεσίας, από τις διοικητικές έως τις καθαρά ερευνητικές. Η διαχείριση των κινητών µνηµείων περιλαµβάνει όλα τα αντικείµενα, προϊόντα ανασκαφής ή µη, αποτελώντας τα ίχνη πάνω στα οποία οι αρχαιολόγοι βαδίζουν και εξηγούν το παρελθόν, την κοινωνία των ανθρώπων από τα προϊστορικά έως και τα νεότερα χρόνια. Ποσοτικά, βέβαια, ο αριθµός των κινητών αντικειµένων (κεραµική, µεταλλοτεχνία, υαλουργία, γλυπτική, ξυλογλυπτική, χειρόγραφα, κλπ) είναι πολλαπλάσιος των ακινήτων και ως εκ τούτου απαιτεί χρόνο για να διεκπεραιωθεί. Εξίσου αναγκαία είναι η τεχνική υποδοµή και η συνεχής ενηµέρωση του Αρχείου, ώστε να είναι δυνατή η πλατύτερη αξιοποίηση των δεδοµένων και τα αποτελέσµατα των ερευνών. Τα χειρόγραφα και τα παλαίτυπα αποτελούν ένα µεγάλο κοµµάτι της εργασίας της 10 ης ΕΒΑ, δεδοµένου του αριθµού και της µεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας τους. Η Εφορεία, µε αφορµή τη σύνταξη µελέτης συντήρησης για τα χειρόγραφα του Αγίου Όρους, κατέγραψε όλα τα απαραίτητα στοιχεία τεκµηρίωσής τους. Η καταγραφή των χειρογράφων και των εντύπων της υπόλοιπης Χαλκιδικής ακολουθεί έναν απλοποιηµένο τύπο φόρµας που βοηθά σε πρώτη φάση στην καταλογογράφηση των έργων. - 16 -
Συµπερασµατικά, αξίζει να επισηµανθεί ότι η τεκµηρίωση των χειρογράφων και των παλαιτύπων κινείται γύρω από δύο άξονες: α) την καταγραφή των βασικών στοιχείων, και β) την καταγραφή και όλων των συµπληρωµατικών στοιχείων, που συνήθως σχετίζεται άµεσα µε εργασίες πάνω στο αντικείµενο. «Βάσεις εδοµένων Επιγραφών: Η εµπειρία της ηλεκτρονικής καταγραφής των ενεπίγραφων µνηµείων σε ελληνικά Μουσεία» Θέµος Αναστάσιος Αρχαιολόγος, Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών Bάσεις δεδοµένων επιγραφών άρχισαν να δηµιουργούνται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε διάφορα Mουσεία, µε πρωτοβουλία της Eλληνικής Eπιγραφικής Eταιρείας σε συνεργασία µε τις κατά τόπους Eφορείες Aρχαιοτήτων (A EΠKA, Γ EΠKA, K EΠKA, Θ EΠKA κλπ) και στην περίπτωση των Mουσείων της Aττικής σε συνεργασία και µε την Aρχαιολογική Eταιρεία. Στόχος ήταν να δηµιουργηθούν κατάλογοι Επιγραφών ώστε να καταγραφεί το εύρος του αριθµού των ενεπιγράφων µνηµείων των Αρχαιολογικών Μουσείων και των Αρχαιολογικών Χώρων. Λίγο αργότερα στα πλαίσια του προγράµµατος Πολέµων το Eπιγραφικό Mουσείο δηµιούργησε και αυτό µια βάση δεδοµένων της µεγαλύτερης Συλλογής Eπιγραφών της Xώρας. Στη βάση αυτή πέρασαν 14061 δελτία και αποτελεί την µεγαλύτερη ηλεκτρονικά καταγεγραµµένη συλλογή επιγραφών. Aυτή η Συλλογή, όπως και οι πρoηγούµενες έχει καταγραφεί ηλεκτρονικά µε χρήση του προγράµµατος για τη δηµιουργία βάσεων δεδοµένων File Maker της Claris για τα Macintosh της Apple, γιατί ακριβώς επέτρεπε µε έναν πολύ απλό τρόπο τη χρήση πολυτονικών γραµµατοσειρών, πράγµα που είναι απαραίτητο για την καταγραφή των επιγραφών. Στην τελική φάση του Γ KΠΣ η EAM φρόντισε να γίνει µετάπτωση στην ενιαία ψηφιακή πλατφόρµα χωρίς όµως, προς το παρόν, να µπορεί να υποστηρίξει πολυτονικές γραµµατοσειρές.. Mε βάση την εµπειρία από τις βάσεις δεδοµένων που έχουν δηµιουργηθεί πρέπει στην νέα περίοδο να θέσουµε τις προδιαγραφές που θα πρέπει να υπάρχουν ώστε να µπορεί να προχωρήσει απρόσκοπτα και µε ενιαίο τρόπο η ηλεκτρονική καταγραφή των επιγραφών σε όλα τα Μουσεία και τις Συλλογές της Χώρας. - 17 -
«Η Ελληνική Αρχαιολογία ιαχρονικά:καταγραφή και τεκµηρίωση αρχαιολογικών αρχείων» ρ Αλεξανδρή Αλεξάνδρα Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων Οι περισσότερες Εφορείες Αρχαιοτήτων και τα Μουσεία έχουν στην κατοχή τους σηµαντικό αρχειακό υλικό, το οποίο αποτυπώνει τη µακρόχρονη και πλούσια δράση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας από την ίδρυση της µέχρι σήµερα. Συχνά τα παλαιότερα αρχειακά σύνολα έχουν πλέον χαρακτηρισθεί ως ανενεργά και παραµένουν ακατάγραφα και ανεκµετάλλευτα. Μέσα από την εµπειρία της η ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων µπορεί να υποστηρίξει τις προσπάθειες καταγραφής αρχαιολογικών αρχείων σε τοπικό επίπεδο. Η παρουσίαση θα επικεντρωθεί σε κάποιες βασικές αρχές καταγραφής και διαχείρισης του ιστορικού αρχειακού υλικού, όπως το γενικό ιεθνές Πρότυπο Αρχειακής Καταγραφής (ISAD), και θα συζητηθούν ορισµένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αρχαιολογικών αρχείων, καθώς και η σύνδεσή τους µε τις καταγραφές των µνηµείων που διαχειρίζονται οι Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΤ. Παράλληλα θα παρουσιαστούν και πρωτοβουλίες όπως ο Κατάλογος των Ελληνικών Αρχείων της Αρχαιολογίας, οι οποίες αποσκοπούν στη δηµιουργία ενός δικτύου συνεργασίας σε θέµατα αρχαιολογικών αρχειακών συνόλων. «ιαχείριση Αρχαιολογικού Υλικού: ο δικτυακός τόπος των ανασκαφών της αρχαίας Αγοράς.» ρ Αντωνίου Ι. Μαρία Αρχαιολόγος, ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων Οι ανασκαφές στην αρχαία Αγορά από την Αµερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών ξεκίνησαν το 1931, υπό την διεύθυνση του Τ. Leslie Shear. Από το 2001 έως σήµερα, εξειδικευµένοι επιστήµονες έχουν αναλάβει συστηµατικά την ψηφιοποίηση των 80 περίπου ετών ανασκαφικής δραστηριότητας στον σηµαντικότερο χώρο της κλασικής Αθήνας. Ο σκοπός του εγχειρήµατος αυτού είναι διττός: α) Η παραγωγή ψηφιακών αντιγράφων του παλαιού αρχειακού υλικού - 18 -
της ανασκαφής (ανασκαφικά ηµερολόγια, δελτία ευρηµάτων, φωτογραφίες και αρχιτεκτονικά σχέδια) και β) η σχεδίαση νέου συστήµατος για την ψηφιακή τεκµηρίωση όλων των ανασκαφικών δεδοµένων in situ. Η µακροχρόνια αυτή προσπάθεια οδήγησε στην δηµιουργία δικτυακού τόπου, µέσα από τον οποίο προβάλλεται κατά τρόπο ενιαίο και αλληλένδετο το σύνολο του ψηφιακού αρχείου των ανασκαφών. Στην αρχική σελίδα (http://www.agathe.gr) ο χρήστης µπορεί να επιλέξει µέσα από πέντε ενότητες: α) γενική επισκόπηση της θέσης και των ανασκαφών, β) οδηγός του χώρου και εικονική περιήγηση στα σηµαντικότερα µνηµεία του, γ) η ιστορία της αθηναϊκής δηµοκρατίας µέσα από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, δ) ανασκαφικές εκθέσεις και βάσεις δεδοµένων των ευρηµάτων, φωτογραφιών, κατόψεων και σχεδίων και ε) σχετικές δηµοσιεύσεις. Η πρόσβαση στα ψηφιοποιηµένα αρχαιολογικά δεδοµένα της τέταρτης ενότητας είναι ελεύθερη στο κοινό, όσον αφορά το ήδη δηµοσιευµένο υλικό. Αντίθετα, οι ειδικοί επιστήµονες, οι οποίοι έχουν λάβει άδεια µελέτης αδηµοσίευτου ακόµη υλικού, έχουν την δυνατότητα να το διαχειρισθούν επίσης online, µε την χρήση ειδικού κωδικού. Σε κάθε περίπτωση, οι πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης και οι σύνδεσµοι που έχουν δηµιουργηθεί µεταξύ όλων των δεδοµένων διευκολύνουν την έρευνα και προσφέρουν σφαιρική θεώρηση του πρωτογενούς υλικού. Η ψηφιοποίηση και προβολή των ανασκαφών της αρχαίας Αγοράς αποτελεί πρότυπο διαχείρισης ενός τεράστιου και πολυποίκιλου όγκου πληροφοριών, οι οποίες καθίστανται µε τον τρόπο αυτό άµεσα διαθέσιµες εντός και εκτός του ανασκαφικού πεδίου. «Η διαχείριση αρχαιολογικών δεδοµένων σωστικών ανασκαφών: Το παράδειγµα της ψηφιακής τεκµηρίωσης των ανασκαφών Μετρό Θεσσαλονίκης. Τζεβρένη Σταυρούλα Αρχαιολόγος, 9ης Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Η Θεσσαλονίκη από την ίδρυσή της στους ελληνιστικούς χρόνους έως σήµερα παρουσιάζει αδιάλειπτη κατοίκηση χωρίς περιόδους ερήµωσης και εγκατάλειψης. Η συνεχής ανοικοδόµηση εντός και εκτός του ιστορικού κέντρου - 19 -
της επιβάλλει τη διεξαγωγή µεγάλης ή µικρής κλίµακας σωστικών ανασκαφών σε ιδιωτικά κυρίως οικόπεδα και σπανιότερα σε δηµόσιους χώρους. Κατά µέσο όρο διεξάγονται στην πόλη υπό την εποπτεία της 9 ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και µε ιδιωτική χρηµατοδότηση περίπου 15-20 σωστικές ανασκαφές ανά έτος. Το τελευταίο των συστηµάτων καταγραφής κινητών ευρηµάτων σωστικών ανασκαφών που εφαρµόζεται προβλέπει την στρωµατογραφική καταγραφή των ευρηµάτων, δηλαδή την καταγραφή τους σε στρωµατογραφηµένες οµάδες και σε µεµονωµένα διακεκριµένα ευρήµατα µε συνεχή αύξουσα αρίθµηση. Οι κατάλογοι ευρηµάτων των σωστικών ανασκαφών συντάσσονται από τους αρχαιολόγους πεδίου σε πίνακες του WORD. Τα τεύχη των καταλόγων ευρηµάτων µε τις αντίστοιχες τελικές εκθέσεις και τα ανασκαφικά ηµερολόγια εισάγονται στο Αρχείο Ηµερολογίων της Εφορείας, για την αποτελεσµατικότερη διαχείριση του οποίου δηµιουργήθηκε το 2007 σχετική βάση δεδοµένων. Στην περίπτωση, ωστόσο, εκτέλεσης µεγάλων δηµοσίων έργων τα µεγέθη του αρχαιολογικού υλικού που προκύπτουν και οι ταχύτητες εκτέλεσης των έργων, που δεν είναι µόνον αρχαιολογικά αλλά και τεχνικά, επέβαλαν άλλους ρυθµούς και τρόπους στην όσο το δυνατόν αρτιότερη επιστηµονική τεκµηρίωση και ακολούθως στην άµεση διοικητική διεκπεραίωση. Η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης έχει ολοκληρώσει την ψηφιακή καταγραφή σε βάση δεδοµένων (Access) των κινητών ευρηµάτων της µεγάλης σωστικής ανασκαφής που διεξήχθη κατά τα έτη 2000-2002 µε αφορµή τη διέλευση του νέου αγωγού ύδρευσης της Θεσσαλονίκης από τον ποταµό Αλιάκµονα. Τα πορίσµατα της εν λόγω ανασκαφής µε τίτλο: Σωστική ανασκαφή Αγωγού Ύδρευσης Θεσσαλονίκης ΙΙ δηµοσιεύτηκαν το 2006 µε τη µορφή ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book) σε οπτικό δίσκο (DVD), τα περιεχόµενα του οποίου έχουν ήδη παρουσιαστεί το 2008 σε Συνέδριο της ΕΑΜ. Με οδηγό την εµπειρία του Αγωγού Ύδρευσης ως προς τις µεθόδους ψηφιοποίησης που εφαρµόστηκαν αλλά και ως προς τα προβλήµατα που τότε προέκυψαν διαµορφώθηκε αυτόνοµη δικτυακή εφαρµογή µε πολλαπλές δυνατότητες για να καλύψει το επόµενο µεγάλο έργο που ανέλαβε η 9η Εφορεία από το 2006. Στο πλαίσιο της αρχαιολογικής τεκµηρίωσης της σωστικής ανασκαφής που πραγµατοποιείται στην πόλη µε αφορµή τα έργα του Μετρό, η Εφορεία σχεδίασε και δηµιούργησε δικτυακή βάση δεδοµένων (Αccess) των κινητών ευρηµάτων της υπό εξέλιξη ανασκαφής στους σταθµούς εποπτείας της εντός του ιστορικού κέντρου (Πλατεία ηµοκρατίας, ιακλάδωση προς Σταυρούπολη, Βενιζέλου, Πλατεία Αγίας Σοφίας), µε δυνατότητα - 20 -