«H ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚHΣ»

Α.Σ. ΔΡΑΣ.Ε. «Δράσεις για την Εργασία στην Αττική» ΜΕΛΕΤΗ «H ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚHΣ» Αθήνα Ιούλιος 2012

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα μελέτη με τίτλο και αντικείμενο «Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Περιφέρεια Αττικής» της Α.Σ. ΔΡΑΣ.Ε. «Δράσεις για την Εργασία στην Αττική», υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης «Τοπικό Σχέδιο για τη Δραστική Ανάπτυξη της Εργασίας στην Περιφέρεια Αττικής», η οποία εντάσσεται στο πρόγραμμα «Τοπικά Σχέδια για την Απασχόληση, Προσαρμοσμένα στις Ανάγκες των Τοπικών Αγορών Εργασίας» (ΤΟΠΣΑ). Οι συνεργαζόμενοι φορείς που διεκπεραιώνουν την Πράξη, ύστερα από ενδελεχή προκαταρκτική έρευνα, διαπίστωσαν ότι, ένας από τους ελάχιστους εργασιακούς κλάδους που υπόσχεται δυνατότητες εύρεσης εργασίας σε άνεργους πτυχιούχους οικονομικών επιστημών στη σημερινή περίοδο της έντονης οικονομικής κρίσης, είναι αυτός του Ορκωτού Λογιστή. Η Πράξη «Τοπικό Σχέδιο για τη Δραστική Ανάπτυξη της Εργασίας στην Περιφέρεια Αττικής», τίθεται σε εφαρμογή από την Αναπτυξιακή Σύμπραξη (Α.Σ.) «Δράσεις για την Εργασία στην Αττική» με το διακριτικό τίτλο ΔΡΑΣ.Ε. (DRAS.E). Η ΔΡΑΣ.Ε. είναι ένας μη - κερδοσκοπικός οργανισμός και ιδρύθηκε από τους ακόλουθους εταίρους: Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Κέντρο Ερευνών Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδας Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης, ΚΕΚ Δίαυλος Ελληνική Εταιρεία Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΕΛ.Ε.ΣΥ.Π.) Career Gate Τεστ, Εταιρεία συμβούλων και Μελετών π-consulting, Εταιρεία Συμβούλων και Μελετών Η παρούσα μελέτη διενεργήθηκε από τον Οικονομολόγο Ανδρέα Κατσανέβα (Stanford University) και περιλαμβάνει διεξοδική παρουσίαση, ανάλυση και πρωτογενή έρευνα σε θέματα όπως : Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα, Πρωτογενή έρευνα για τη ζήτηση ειδικοτήτων από την αγορά εργασίας κατά την τρέχουσα περίοδο, με αναφορά στις θετικές και αρνητικές προοπτικές επαγγελμάτων στην Ελλάδα και στην Περιφέρεια Αττικής Βασικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Αττικής, Δημογραφικά-πληθυσμιακά χαρακτηριστικά, Οικονομική δραστηριότητα-κλαδική διάρθρωση, Απασχόληση και καταγεγραμμένη ανεργία έως και το 2013, SWOT analysis του τοπικού οικονομικού περιβάλλοντος και της αγοράς εργασίας, Προσδιορισμό και ποσοτική εκτίμηση των ειδικών κοινωνικών ομάδων, όπου αναφέρονται πρωτογενή στοιχεία ειδικότερα για ΑΜΕΑ. [1]

Τέλος, στην παρούσα μελέτη, παρατίθενται πρωτότυπες δημιουργικές προτάσεις για τις αναπτυξιακές δυνατότητες και τις προοπτικές της απασχόλησης στην Ελλάδα και κυρίως στην Περιφέρεια Αττικής, γενικά συμπεράσματα και προτάσεις που παρατίθενται στο τέλος, καθώς και πλούσια βιβλιογραφία με σχετικό παράρτημα πινάκων από διάφορα συναφή στατιστικά στοιχεία. [2]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Η ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 7 1.1 Πρωτογενής, δευτερογενής και τριτoγενής τομέας παραγωγής... 7 1.1.1 Πληθυσμός, εργατικό δυναμικό, απασχόληση, ανεργία... 7 1.1.2 Διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες... 19 1.1.3 Ρυθμοί αστικοποίησης... 21 1.1.4 Περιφερειακές διαφοροποιήσεις... 25 1.1.5 Συγκριτικά στοιχεία για την απασχόληση και την ανεργία... 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΖΗΤΗΣΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 41 2.1 Χαραμάδες απασχόλησης για λογιστές, πληροφορικούς, μηχανολόγους... 41 2.2 Η ισχυρή προοπτική του τουρισμού... 42 2.3 Δραματική η κατάσταση για γιατρούς, και δικηγόρους... 42 2.4 Δικηγόροι, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι... 43 2.5 Αδιέξοδα στην εκπαίδευση με μικρές αχτίδες αισιοδοξίας... 44 2.6 Επιστροφή στη γη και στη θάλασσα... 45 2.7 Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν... 45 2.8 Επιλογή επαγγελμάτων με θετικές προοπτικές... 46 2.9 Επιλογή επαγγελμάτων με αρνητικές προοπτικές... 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ... 48 3.1 Γεωγραφικά - μορφολογικά στοιχεία & διοικητικήδιαίρεση... 48 3.1.1 Γεωγραφικά και διοικητικά στοιχεία Αθήνας... 48 3.1.2 Υδάτινοι Πόροι - Περιβάλλον... 50 [3]

3.1.3 Πρόσβαση - Μεταφορές - Ενέργεια... 56 3.2 Αστική Υποδομή... 62 3.3 Πολιτιστικοί πόροι... 67 3.4 Οικονομική δραστηριότητα... 68 3.5 Κοινωνική πρόνοια... 69 3.6 Υποδομές Υγείας... 82 3.7 Κατάρτιση... 90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ-ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 92 4.1 Δημογραφικά δεδομένα... 92 4.2 Δείκτες εξάρτησης, γήρανσης και αντικατάστασης... 95 4.3 Κατανομή πληθυσμού στην Περιφέρεια Αττικής... 97 4.4 Φυσική Κίνηση Πληθυσμού... 101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ - ΚΛΑΔΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ... 103 5.1 Πρωτογενής Τομέας... 104 5.2 Δευτερογενής Τομέας... 105 5.3 Τριτογενής Τομέας... 109 5.4 Επιχειρηματικότητα... 112 5.5 Ελκυστικότητα της Αττικής ως τόπος προσέλκυσης επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης... 114 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ... 121 6.1 Γενικά στοιχεία για την Περιφέρεια Αττικής... 121 6.2 Θέση Στην Επιχείρηση... 124 6.3 Δομή της απασχόλησης ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης... 125 6.4 Καταγραφή τυπικών, μη τυπικών και άτυπων προσόντων... 126 [4]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΚΑΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΑΝΕΡΓΙΑ 2008-2013 ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ... 129 7.1 Γενικά Στοιχεία Ανεργίας... 129 7.2 Επαγγέλματα με αρνητικές προοπτικές απασχόλησης και τη μεγαλύτερη ανεργία στην Περιφέρεια Αττικής... 130 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο : SWOT ANALYSIS ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ... 134 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ... 148 9.1 Προσδιορισμός των Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων... 148 9.2 Προσέγγιση του αριθμού των Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων... 151 9.3 Οι δυσκολίες των ΑΜΕΑ... 152 9.4 Δικαιώματα των ΑΜΕΑ... 153 9.5 Ειδική αγωγή των ΑΜΕΑ... 154 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο : ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ... 158 10.1 Ο πρωτογενής τομέας... 158 10.2 Ο δευτερογενής τομέας... 159 10.3 Ο τριτογενής τομέας... 161 10.4 Αξιοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού... 164 10.5 Τρόποι συνεισφοράς των τοπικών φορέων και πηγές χρηματοδότησης... 164 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 166 11.1 Εισαγωγή... 166 11.2 Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο: "Ελλάδα 2021"... 171 11.3 Οι συνοπτικές μας προτάσεις για το γενικό αναπτυξιακό πρόγραμμα... 174 11.4 Οι προτάσεις μας για την περιφέρεια Αττικής... 176 11.5 Πρόταση έρευνας για τις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας στην Περιφέρεια Αττικής... 179 [5]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 182 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 185 [6]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Η ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1 Πρωτογενής, δευτερογενής και τριτoγενής τομέας παραγωγής 1.1.1 Πληθυσμός, εργατικό δυναμικό, απασχόληση, ανεργία Πληθυσμός Σύμφωνα με τα τελευταία έγκυρα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από την ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή), όπως προέκυψαν από την απογραφή του 2011, ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας μας, ανέρχεται συνολικά σε 10.815.197 κατοίκους, από τους οποίους το 49,2% είναι άνδρες και το 50,8% γυναίκες. Σε σύγκριση με την απογραφή του 2001, αυτό συνεπάγεται μείωση του πληθυσμού κατά 148.823 άτομα. Όλες οι περιφέρειες παρουσίασαν πληθυσμιακή μείωση ή σταθερότητα, με εξαίρεση την Κρήτη και το Νότιο Αιγαίο, όπου αντίθετα καταγράφηκε αξιοσημείωτη αύξηση. Επίσης, σύμφωνα με τα συμπεράσματα μελέτης της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης, 190 δήμοι παρουσιάζουν μείωση πληθυσμού και 135 αύξηση. Τα αναλυτικά πληθυσμιακά στοιχεία κατά περιφέρεια, φύλλο, πυκνότητα πληθυσμού κ.λπ., της χώρας εκτίθενται στους πίνακες που παρατίθενται εδώ. Πίνακας 1 Πληθυσμιακή κατανομή κατά περιφέρεια της χώρας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, 28/12/2012 [7]

Πίνακας 2 Πηγή: ΕΛΣΤAT Πίνακας 3 [8]

Πίνακας 4 Απασχόληση και ανεργία Το εργατικό δυναμικό, ο αριθμός των απασχολούμενων και η εκτιμώμενη ανεργία για τα έτη 1998 και 2011 στις διάφορες περιφέρειες της χώρας, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, παρατίθενται στους πίνακες που εκτίθενται πιο κάτω. H επίσημα καταγεγραμμένη ανεργία, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και πρώην ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος), ακολουθεί μικρή καθοδική πορεία στο σύνολο της χώρας. Εδώ πρέπει να σημειωθούν οι ενστάσεις που υπάρχουν για την ακρίβεια των στατιστικών απασχόλησης, αν ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα, ο μεγάλος αριθμός των εποχιακά απασχολούμενων και υποαπασχολούμενων, των ατόμων που εντάσσονται σε επιδοτούμενα προγράμματα απασχόλησης, η εκτεταμένη παραοικονομία κ.λπ.. Το μέσο ετήσιο ποσοστό της ανεργίας στο σύνολο της χώρας από 11,2% το 1998, μειώθηκε στο 8,3% το 2007. Στις Περιφέρειες, για την περίοδο 1998-2011, παρατηρούνται φαινόμενα μικρής πτώσης του ποσοστού ανεργίας, με επί μέρους διακυμάνσεις και διαφοροποιήσεις, όπως φαίνεται και από τον Πίνακα 1 και 2 και το Διάγραμμα 2. [9]

Ειδικότερα, επισημαίνεται η σημαντική αύξηση της ανεργίας στην περιφέρεια του Νότιου Αιγαίου, αν και εδώ υπάρχουν αμφιβολίες αν απεικονίζει επακριβώς την πραγματικότητα και δεν οφείλεται σε στρεβλώσεις στατιστικής καταγραφής που συνδέονται με τις ιδιαιτερότητες της απασχόλησης στη χώρα μας και ειδικότερα με τη μεγάλη έκταση της περιοδικής-εποχιακής απασχόλησης. Πίνακας 5 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΝΑ ΕΤΟΣ Περιφέρεια 1998 2011 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 476,6 608,1 Κεντρική Μακεδονία 1.488,70 1.881,8 Δυτική Μακεδονία 234,6 283,6 Ήπειρος 274,8 336,8 Θεσσαλία 597,7 732,7 Ιόνια Νησιά 167,4 207,8 Δυτική Ελλάδα 570,7 679,7 Στερεά Ελλάδα 456,4 547,1 Αττική 3.062,30 3.827,6 Πελοπόννησος 484,5 577,9 Βόρειο Αιγαίο 160,9 199,2 Νότιο Αιγαίο 219,3 308,9 Κρήτη 453,1 623 Σύνολο Χώρας 8.647,10 10.815,19 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 1998-2011 (α τρίμηνο), Απογραφή 2011 [10]

Πίνακας 6 Εργατικό Δυναμικό, Απασχόληση και Ανεργία στις 13 Περιφέρειες το 2009 και το 2013 (ποσά σε 000) Έτος 2009 2013 Περιφέρεια Εργατικό Απασχόληση Ανεργία Εργατικό Απασχόληση Ανεργία Δυναμικό Δυναμικό Ανατολική Μακεδονία 259 231,5 27,5 252,9 186,4 66,6 και Θράκη Κεντρική Μακεδονία 826,6 748,1 78,5 833,7 587,2 246,5 Δυτική Μακεδονία 125,3 107,3 18 119,4 80,9 38,5 Ήπειρος 152,1 134,7 17,4 154,1 112,3 41,9 Θεσσαλία 323,4 295 28,4 318,5 237,1 81,4 Ιόνια Νησιά 100,7 86,5 14,2 102,6 78,8 23,8 Δυτική Ελλάδα 310 278,6 31,3 317,1 231,6 85,5 Στερεά Ελλάδα 237,1 211,8 25,3 234,8 169,1 65,7 Αττική 1852,2 1711,5 140,7 1.872,00 1.344,50 527,5 Πελοπόννησος 276,1 253,3 22,8 258,9 204,2 54,7 Βόρειο Αιγαίο 75,2 70 5,2 83,4 63,7 19,6 Νότιο Αιγαίο 135,4 112,5 22,9 131 99,2 31,8 Κρήτη 275,1 245,1 30 272,7 201,1 71,7 Σύνολο Χώρας 4.948,2 4.485,9 462,2 4.951,1 3.596,1 1355,2 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 1998-2013 [11]

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, κατά το 2013, ο αριθμός των ανέργων θα ανέλθει σε περίπου 1,35 εκατομμύρια άτομα (μέσο ετήσιο επίπεδο) και θα είναι υπερδιπλάσιος του αντίστοιχου αριθμού το 2010. Για το 2014, η αμφιλεγόμενη αισιόδοξη πρόβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ότι θα υπάρξει μείωσης της ανεργίας κατά περίπου 60.000 άτομα (μέσο ετήσιο επίπεδο). Το 2013, το εργατικό δυναμικό ανερχόταν σε 5,02 εκατομμύρια άτομα, έναντι 5,05 κατά το 2010. Ενώ, δηλαδή, οι ευκαιρίες απασχόλησης μειώθηκαν θεαματικά, η προσφορά εργασίας παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη. Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει ότι, τα νοικοκυριά των εργαζομένων προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την μείωση του εισοδήματός τους (που οφείλεται στην επιπλέον ανεργία και στη μείωση του μέσου πραγματικού μισθού) παραμένοντας στην αγορά εργασίας και αναζητώντας επιπλέον απασχόληση. Πίνακας 7 Ποσοστό Ανεργίας (1990-2013) Πηγή: Έρευνα εργατικού δυναμικού, ΕΛΣΤΑΤ [12]

Ο αριθμός των εργαζομένων, το 2008 και το 2009 ανερχόταν σε 4,8 εκατομμύρια άτομα, ενώ το 2013 ήταν μόλις 3,9 εκατομμύρια. Μετά από την συνεχή πτώση οκτώ ετών (2001-2008), το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε δραματικά κατά το 2009-2013 στο 27,0% σε μέσο επίπεδο (με βάση τον ορισμό της Eurostat, Διάγραμμα 84). Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ποσοστό ανεργίας πρόκειται να μειωθεί κατά το 2014 στο 26,0% (σε μέσο ετήσιο επίπεδο).ο λόγος ανέργων / απασχολουμένων υπερβαίνει το 1/3. Με άλλα λόγια, σε κάθε τρεις εργαζόμενους αντιστοιχεί περίπου ένας άνεργος. Πίνακας-ιστόγραμμα 8 Ετήσιες μεταβολές αριθμού απασχολουμένων (1985-2013) Πηγή: Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, ΕΣΥΕ [13]

Πίνακας-ιστόγραμμα 9 Εργατικό δυναμικό και απασχόληση, ετήσιες % μεταβολές (1990-2013) Πηγή: Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, ΕΣΥΕ. Πίνακας-ιστόγραμμα 10 Ποσοστό εργατικού δυναμικού στο σύνολο του πληθυσμού (13 περιφέρειες) 2011 & 2013 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2011-2013 (α τρίμηνο) [14]

Το παραπάνω διάγραμμα εμφανίζει την εικόνα του εργατικού δυναμικού στις περιφέρειες στη διάρκεια της περιόδου 2011-2013. Σε όλη τη χώρα, το ποσοστό του εργατικού δυναμικού στο σύνολο του πληθυσμού, αυξήθηκε το 2013 σε 52,7%, από 52% το 2011. Πιο αναλυτικά, παρατηρείται άνοδος στις περιφέρειες Αττικής, Ηπείρου, Πελοποννήσου, Βόρειου Αιγαίου και Νότιου Αιγαίου. Εδώ επισημαίνεται η αντίφαση ανάμεσα στη μεγάλη αύξηση της ανεργίας που εμφανίζουν οι στατιστικές στο Νότιο Αιγαίο, με την παράλληλη και μη συνακόλουθη αύξηση της απασχόλησης στην ίδια περιοχή. Η μεγαλύτερη σχετικά πτώση του ποσοστού απασχόλησης παρατηρείται στην περιφέρεια Κρήτης, γεγονός που επίσης έρχεται σε αντίφαση με τα χαμηλά ποσοστά ανεργίας και τη διαπιστωμένη γενικότερη ανεργία στην ίδια περιοχή. Στις υπόλοιπες περιφέρειες, σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, η απασχόληση εμφανίζει μικρή καθοδική πορεία, γεγονός που πρέπει να συνδέεται με τη γήρανση του πληθυσμού, τις πρώιμες συνταξιοδοτήσεις, την εκτεταμένη παραοικονομία και τις αδυναμίες επακριβούς στατιστικής καταγραφής των πραγματικών δεδομένων. Πίνακας 11 Ποσοστά ανεργίας (%) στις 13 Περιφέρειες την περιόδο 2010-2013 Περιφέρειες/ Έτη 2010 2011 2012 2013 Ανατολική Μακεδονία & Θράκη 14,2 18,0 22,7 26,3 Κεντρική Μακεδονία 12,4 17,5 24,7 29,6 Δυτική Μακεδονία 15,1 22,3 28,5 32,3 Ήπειρος 12,2 15,4 20,6 27,2 Θεσσαλία 11,3 14,3 20,4 25,6 Ιόνια Νησιά 20,4 20,3 15,9 23,2 Δυτική Ελλάδα 9,3 15,1 23,1 27,0 Στερεά Ελλάδα 11,7 16,1 24,5 28,0 Αττική 10,7 14,7 22,9 28,2 Πελοπόννησος 8,8 12,4 19,0 21,1 Βόρειο Αιγαίο 7,6 12,6 19,6 23,5 Νότιο Αιγαίο 18,9 24,3 13,9 24,3 Κρήτη 12,9 15,7 23,4 26,3 Σύνολο χώρας 11,7 15,9 22,6 27,4 Πηγή : ΕΣΥΕ, ΕΕΔ 2010 2013 (α τρίμηνο) [15]

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακύμανση της ανεργίας στην περίοδο 2010-2013, όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα. Ειδικότερα, αύξηση εμφανίζεται σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, με την μόνη διαφορά οτι σε κάποιες η αύξηση είναι ιδιαίτερως μεγάλη. Πιο συγκεκριμένα, μόνο στα Ιόνια Νησία και στο Νότιο Αιγαίο η αύξηση της ανεργείας για την περιόδο 2010-2013 δεν ήταν μεγαλύτερη απο 10%. Σε όλες τις υπόλοιπες περιφέρειες η ανεργεία αυξήθηκε μέχρι το 2013 αρκετά περισσότερο απο 10% από το 2010. Οι διαφοροποιήσεις στα εθνικά ποσοστά ανεργίας μεταξύ των ετών 2010 και 2013 παρουσιάζονται στα παρακάτω διαγράμματα,ενώ εμφανίζεται και η πορεία της ανεργίας στο α τρίμηνο για τα έτη 2010-2013. Μελετώντας τα διαγράμματα, παρατηρούμε ότι σε γενικά πλαίσια τα ποσοστά ανεργίας έχουν ανοδική πορεία σε όλες τις περιφέρειες την χρονική περίοδο 2010-2013. Παρ'όλα αυτά σημαντική πτώση παρουσιάζουν τα ποσοστά ανεργίας το 2012 στις περιφέρειες των Ιονίων Νήσων και του Νοτίου Αιγαίου. Η μεταβολή όμως αυτή ακυρώνεται το 2013, αφού τα ποσοστά ανεργίας στις περιφέριες αυτές ξεπερνούν τις αρχικές μέγιστες τιμές που κατείχαν πριν την πτώση τους εν έτη 2012. Πίνακας-ιστόγραμμα12 Ποσοστά ανεργίας(%) ανά περιφέρεια Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2010-2013 (α τρίμηνο) [16]

Πίνακας 13 Διαφοροποιήσεις των ποσοστών ανεργίας ανά περιφέρεια Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΕΔ 1998-2008 (δ τρίμηνο) [17]

Πίνακας 14 Απασχολούμενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, β τρίμηνο 2012 [18]

1.1.2 Διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες Οι παρακάτω πίνακες εμφανίζουν τα ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας για τους άνδρες και τις γυναίκες στις 13 περιφέρειες το έτος 2013. Το ποσοστό απασχόλησης για τις γυναίκες είναι συγκριτικά υψηλότερο στις περιφέρειες της Αττικής και Πελοποννήσου. Η ανεργία των γυναικών είναι υψηλότερη στις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Ελλάδας και Δυτικής Μακεδονίας. Τέλος, τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου εμφανίζουν τα μικρότερα ποσοστά, γεγονός που πιθανώς να συνδέεται με τον αμιγή τουριστικό προσανατολισμό τους. Όσον αφορά τους άνδρες, το ποσοστό απασχόλησης είναι και για εκείνους συγκριτικά υψηλότερο στις περιφέρειες της Αττικής και Πελοποννήσου. Η ανεργία των ανδρών από τήν άλλη πλευρά είναι υψηλότερη από την απασχόλιση μόνο στις περιφέρειες της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας. Τέλος παρατηρούμε και εδώ ότι τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου αλλά και του Ιονίου εμφανίζουν τα μικρότερα ποσοστά. Πίνακας 15 Ποσοστά απασχόλησης & ανεργίας σε γυναίκες ηλικίας 15-64 κατά περιφέρεια (2013) Πηγή : ΕΣΥΕ Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2013 (δ τριμήνου) Πίνακας16 [19]

Ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας σε άνδρες ηλικίας 15-64 κατά περιφέρεια το (2013) Πηγή : ΕΣΥΕ Έρευνες Εργατικού Δυναμικού, 2013 (δ τριμήνου) Πίνακας 17 Ποσοστά ανεργίας με βάση το φύλλο, 2010-2014 Πηγή : ΕΣΥΕ Έρευνες Εργατικού Δυναμικού, 2013 Πίνακας 18 [20]

Ποσοστά ανεργείας με βάση την ηληκία, 2010-2014 Πηγή : ΕΣΥΕ Έρευνες Εργατικού Δυναμικού, 2013 1.1.3 Ρυθμοί αστικοποίησης Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατοικεί στα παράλια της ηπειρωτικής χώρας και κατά δεύτερο λόγο στο εκτεταμένο νησιώτικο σύμπλεγμα της. Η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη θαλάσσια ακτογραμμή της Ευρώπης και από τις μεγαλύτερες διεθνώς, καθώς και ένα από το μεγαλύτερα παγκοσμίως σύμπλεγμα σε αριθμό νησιών, γεγονός που αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του θαλάσσιου προσανατολισμού της. Περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους, περίπου το 55% του συνόλου, συγκεντρώνονται στις αστικές περιοχές της ανατολικής ηπειρωτικής ακτής. Παράλληλα, εκτός από τον έντονο παραθαλάσσιο και νησιώτικο χαρακτήρα, η χώρα διατρέχεται από πολλούς και διάσπαρτους ορεινούς όγκους, μια ενδιαφέρουσα ένδειξη των πολλών και διάφορων αντιθέσεων που την προσδιορίζουν. Οι περισσότερες ορεινές περιοχές, εμφανίζουν πολύ χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού, κάτω των 50 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και έντονα σημάδια φυγής του πληθυσμού και εγκατάλειψης. Στον κανόνα αυτό, πρέπει να εξαιρεθούν ορισμένες μόνο ορεινές περιοχές που ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, συγκεντρώνουν αυξημένο ενδιαφέρον χειμερινού, χιονοδρομικού και [21]

ορεινού τουρισμού, όπως ο Παρνασσός, τα Καλάβρυτα, το Πήλιο, ο Όλυμπος, η Δράμα, η ορεινή Ευρυτανία, η ορεινή Αρκαδία κ.λπ.. Ένα ιδιόμορφο δεδομένο που αφορά την περιφερειακή διάρθρωση της χώρας και το οποίο φαίνεται πως διογκώνεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, είναι το φαινόμενο της διπλοκατοίκησης. Αν και είναι δύσκολο να εξευρεθούν σχετικά στατιστικά στοιχεία, υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι ένα ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, διαβιεί τους χειμερινούς μήνες στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου βρίσκεται ο τόπος της κύριας κατοικίας και εργασίας του και τους καλοκαιρινούς μήνες, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, τα Σαββατοκύριακα, κλπ., μεταβαίνει στις περιοχές καταγωγής του, ή σε τουριστικούς προορισμούς. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, ένας μεγάλος αριθμός πολιτών φαίνεται να δηλώνει αναληθώς ως μόνιμο τόπο κατοικίας του τον τόπο καταγωγής του, γιατί έτσι θεωρεί ότι τον ενισχύει σε σχέση με την κατανομή των κοινοτικών και εθνικών αναπτυξιακών κονδυλίων. Η πραγματικότητα, αυτή ενισχύθηκε και από τη νομοθετική ρύθμιση με την οποία θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα των ετεροδημοτών να ψηφίζουν στον τόπο της κατοικίας τους. Το φαινόμενο της διπλοκατοίκησης, αποτελεί μια ιδιόμορφη όσο και σημαντική παράμετρο για την περιφερειακή διάρθρωση της χώρας, με σημαντικές οικονομικές, αναπτυξιακές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατοικεί στις αστικές περιοχές, οι οποίες παρουσιάζουν αύξηση περίπου 9%, την περίοδο 2010-2013, όπως φαίνεται στον Πίνακα 6. Την αύξηση αυτή, ακολούθησε αύξηση του αριθμού των εργαζομένων και αύξηση της ανεργίας της τάξης του 15,4%. Ακολουθούν οι αγροτικές περιοχές, παρά τη μείωση του πληθυσμού στη διάρκεια της περιόδου, η οποία ανέρχεται περίπου στο 0,4%. Στις ημιαστικές περιοχές παρατηρείται και μικρή μείωσει του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της περιόδου 2010-2013. [22]

ΒΑΘΜΟΣ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 1. ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ α. Περιφέρεια Πρωτευούσης β. Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης γ. Λοιπές αστικές περιοχές 2. ΗΜΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 3. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Πίνακας 19 Πληθυσμός, εργατικό δυναμικό, απασχόληση, ανεργία κατά βαθμό αστικότητας του Πληθυσμό ς μόνιμου τόπου κατοικίας το 2010 και το 2013 (.000) Εργατικό Δυναμικό 2010 2013 Απασχολούμ ενοι Άνεργοι Μη οικονομικά ενεργοί Πληθυσμός Εργατικό Δυναμικό Απασχολο ύμενοι Άνεργοι Μη οικονομικά ενεργοί 6.006,9 3.319,1 2.928,3 390,8 2.687,7 6.187,1 3.347,6 2.374,7 972,9 2.839,4 2.889,9 1.617,9 1.452,1 165,8 1.272,0 2.965,1 1.643,5 1.178,9 464,5 1.321,7 785,5 421,0 366,8 54,2 364,4 812,7 414,4 284,4 130,0 398,3 2.331,4 1.280,1 1.109,4 170,7 1.051,3 2.409,2 1.289,8 911,4 378,4 1.119,5 1.248,6 680,3 594,9 85,5 568,3 1.176,0 611,0 449,0 162,0 565,0 2.036,8 1.013,0 902,4 110,6 1.023,8 2.028,7 992,5 772,2 220,3 1.036,1 9.292,2 5.012,4 4.425,6 586,8 4.279,8 9.391,8 4.951,2 3.595,9 1.355,2 4.440,6 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2010,2013 (α τρίμηνο) Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την εξέταση του παραπάνω πίνακα, συγκλίνουν στη διεθνώς παρατηρούμενη γενική τάση, όπου διαφαίνεται ότι ο πληθυσμός και το εργατικό δυναμικό, τείνει να μετακινείται προς τις αστικές περιοχές λόγω των μεγαλύτερων ευκαιριών απασχόλησης σε σχέση με τις αγροτικές περιοχές, αλλά και πολιτισμικής προκατάληψης λόγω της ποικιλίας ψυχαγωγίας και κοινωνικών γνωριμιών. Το φαινόμενο είναι γνωστό και ως αστική προκατάληψη. (urban bias - Lipton 1977, Todaro (1976) 1 ). Όπως φαίνεται από τον πίνακα που ακολουθεί, οι αστικές περιοχές έχουν σχετικά υψηλό ποσοστό ανεργίας. Πιο συγκεκριμένα, το πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης και οι λοιπές αστικές περιοχές εμφανίζουν ποσοστά γύρω στο 12,9-13,3% το 2010, έναντι 31,4-29,3% το 2013. Τα υψηλά αυτά ποσοστά θα πρέπει να έχουν σχέση με την τάση 1 Lipton, M. (19777) Why the Poor Stay Poor, London: Temple Smith. Todaro, M (1976) Internal Migration in Developing Countries, ILO: Geneva. [23]

αποβιομηχανοποίησης που έπληξε ιδιαίτερα τις περιοχές αυτές. Στη αγροτική περιφέρεια, η ανεργία εμφανίζει και εκεί αύξηση από 10,9% το 2010 σε 22,2 % το 2013, γεγονός που μάλλον συνδέεται με την περαιτέρω περιθωριοποίηση της γεωργίας. Πίνακας 20 Ποσοστά ανεργίας τα έτη 2010 και 2013 κατά βαθμό αστικότητας του μόνιμου τόπου κατοικίας Έτος 2010 2013 1. ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 11,8 29,1 α. Περιφέρεια Πρωτευούσης 10,2 28,3 β. Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης 12,9 31,4 γ. Λοιπές αστικές περιοχές 13,3 29,3 2. ΗΜΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 12,6 26,5 3. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 10,9 22,2 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 11,7 27,4 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2010-2013 (α τριμήνου) Πίνακας 21 Κατά κεφαλή ακαθάριστο εγχώριο προϊόν κατά περιφέρεια Σε ευρώ, τρέχουσες τιμές 2010* 2011* Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 14.768 13.338-9,7 Κεντρική Μακεδονία 15.569 14.611-6,2 Δυτική Μακεδονία 18.379 18.760 2,1 Θεσσαλία 14.377 13.251-7,8 Ήπειρος 14.089 12.957-8,0 Δυτική Ελλάς 14.948 13.946-6,7 Στερεά Ελλάδα 17.940 16.913-5,7 Πελοπόννησος 15.968 15.166-5,0 Αττική 26.610 25.224-5,2 Βόρειο Αιγαίο 15.695 14.765-5,9 Νότιο Αιγαίο 22.446 20.896-6,9 Κρήτη 17.335 16.225-6,4 Ιόνια Νησιά 19.273 17.676-8,3 Σύνολο Ελλάδος 19.918 18.747-5,9 Πηγή: ΕΣΥΕ, *προσωρινά στοιχεία Έτος Μεταβολή % 2010-2011 [24]

Το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ καταγράφεται στην περιφέρεια Αττικής, και ακολουθούν οι περιφέρειες του Νοτίου Αιγαίου, των Ιονίων Νήσωνκαι της Δυτικής Μακεδονίας. Αντιθέτως, το χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ καταγράφεται στις περιφέρεις της Ηπείρου και της Θεσσαλίας.Παρατηρούμε ότι το ΑΕΠ παρυσιάζει μια γενικότερη μείωση στο σύνολο των περιφερειών με μοναδική εξαίρεση την πριφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας. 1.1.4 Περιφερειακές διαφοροποιήσεις Σε επίπεδο περιφερειών, η διάρθρωση της οικονομίας, της αγοράς εργασίας και των προοπτικών τους, εμφανίζουν διαφοροποιήσεις και ομοιότητες κατά περίπτωση. 2 Σε περιφέρειες όπου ο γεωργικός (πρωτογενής) τομέας είναι ισχυρός και παρουσιάζει σοβαρές προοπτικές ανάπτυξης, οι οποίες είναι συνάρτηση, κυρίως, των επενδύσεων σε υποδομές, σε σύγχρονη τεχνολογία και καινοτομικές καλλιέργειες, επαγγελματίες με σύγχρονες τεχνικές γνώσεις, έχουν θετικές προοπτικές στην τοπική οικονομία. Αντίστοιχα δεδομένα ισχύουν για τον τουρισμό, τον επισιτισμό, την ψυχαγωγία και κατά δεύτερο λόγο των μεταφορών, σε περιοχές με σημαντική τουριστική ανάπτυξη και προοπτικές. Ο κλάδος των μεταφορών ειδικότερα, εμφανίζονται ενισχυμένος στις κύριες εισόδους και εξόδους της χώρας, όπου υπάρχουν μεγάλα λιμάνια και αεροδρόμια με υψηλή κίνηση. Ο τομέας των κατασκευών και κατ επέκταση των συναφών επαγγελμάτων, επηρεάζεται από τη γενική και τοπική οικονομική συγκυρία που συμπαρασύρει πολλούς κλάδους παραγωγής υλικών, με κύρια αιχμή την τσιμεντοβιομηχανία. Οι ενισχύσεις που 2 Τα στοιχεία των προοπτικών των επαγγελμάτων στις 13 περιφέρειες στηρίζονται στη μεθοδολογία και πολυετή εμπειρική έρευνα, όπως αυτή παρουσιάζεται στην έρευνα του καθηγητού Θ. Κατσανέβα με τίτλο «Επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος». Ειδικότερα όσον αφορά τις 13 περιφέρειες, τα στοιχεία στηρίχθηκαν επιπλέον σε ειδική εμπειρική έρευνα που διενεργήθηκε για το σκοπό αυτό υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Πειραιά και του ΟΑΕΔ και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2001. Συμπληρωματική επιλεκτική έρευνα διενεργήθηκε και στα τέλη του ίδιου έτους. Σχετικά με τη μεθοδολογία της μελέτης, εκτός από την εμπειρική έρευνα που έχει διενεργηθεί μέσω ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων και συζητήσεων, έχουν συνεκτιμηθεί επίσης, η οικονομική διάρθρωση των 13 περιφερειών και οι αναπτυξιακές τους προοπτικές, σε συνάρτηση με τα συγκεκριμένα επενδυτικά σχέδια, τα Κοινοτικά προγράμματα και τα Περιφερειακά Επενδυτικά Προγράμματα (ΠΕΠ) 2. [25]

παρέχονται από τα κοινοτικά κονδύλια για δημόσια έργα, αφορούν συνήθως το σύνολο της όλης χώρας και κατά συνέπεια ευνοούν την πορεία του κλάδου, σχετικά ομοιόμορφα σε όλες τις περιφέρειες. Αντίθετα, η ανάληψη των Ολυμπιακών αγώνων του 2004, ευνόησε περισσότερο τον τομέα των κατασκευών στην περιφέρεια Αττικής. Η οικοδόμηση παραθεριστικών κατοικιών σε τουριστικές περιοχές, έχει ανάλογες περίπου θετικές συνέπειες σ αυτές. Όσον αφορά το μεγαλύτερο μέρος της βιομηχανικής παραγωγής σε παραδοσιακούς κλάδους, όπως η κλωστοϋφαντουργία και η υποδηματοποιία, η μακροχρόνια κρίση που διέρχονται, έχει αρνητικές επιπτώσεις στα επαγγέλματα του κλάδου, ειδικότερα σε περιφέρειες με σημαντική παρουσία τέτοιων βιομηχανιών. Σε μεγαλύτερη ακόμη έκταση, η ίδια διαπίστωση ισχύει για τον κλάδο των μεταλλείων και ορυχείων. Τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα όπως και αυτά των μέσων μαζικής επικοινωνίας, συγκεντρώνονται κατά κύριο λόγο στην Αθήνα, κατά δεύτερο λόγο στη Θεσσαλονίκη και με αρκετή απόσταση, στα άλλα αστικά κέντρα. Κατά συνέπεια, οι περιφερειακές επαγγελματικές τους προοπτικές επηρεάζονται ανάλογα. Αντίθετα, η υπερσυγκέντρωση στην Πρωτεύουσα του τομέα υγείας και πρόνοιας, κυρίως των γιατρών και οδοντιάτρων, έχει ως συνέπεια η προοπτική τους, από γενικότερα πολύ αρνητική, όταν πρόκειται για απομακρυσμένες περιοχές. να είναι λιγότερο αρνητική, ή ακόμα και θετική. Παρόμοιες διαπιστώσεις, αν και σε πιο περιορισμένη έκταση, μπορεί να γίνουν για τους εκπαιδευτικούς σε απομακρυσμένες περιοχές. Ο τομέας της πληροφορικής και της οικονομίας εμφανίζει θετικές προοπτικές σε όλη τη χώρα, αλλά με μεγαλύτερη ένταση στην Αθήνα και σε μικρότερη στη Θεσσαλονίκη, αφού οι δύο αυτές μεγάλες πόλεις που αποτελούν μεγάλα οικονομικά, τραπεζικά και εμπορικά κέντρα και διαθέτουν εκτεταμένο δίκτυα υπηρεσιών. Τέλος, όσον αφορά τα επαγγέλματα που συνδέονται με θεωρητικές σπουδές, τα στρατιωτικά, εκκλησιαστικά, νομικά επαγγέλματα και αυτά του δημόσιου τομέα, οι γενικότερα αρνητικές τους προοπτικές δεν παρουσιάζουν σοβαρές διαφοροποιήσεις. [26]

Οι 13 περιφέρειες της χώρας [27]

[28]

1.1.5 Συγκριτικά στοιχεία για την απασχόληση και την ανεργία Στο παρακάτω κεφάλαιο αξιολογούνται η κατάσταση της απασχόλησης των περιφερειών της Ελλάδας, αλλά και γίνονται συγκρίσεις με ε προηγούμενα έτη, λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια της ανεργίας. Τα κριτήρια που αξιολογούνται είναι το ποσοστό ανεργίας, ο αριθμός εγγεγραμμένων ανέργων, το ποσοστό μακροχρόνιων και επιδοτούμενων ανέργων, τα χαρακτηριστικά ανέργων ανά φύλο, ηλικία και μορφωτικό επίπεδο καθώς και το ποσοστό απασχόλησης ανά τομέα της οικονομίας. Τα δεδομένα είναι τα πιο πρόσφατα στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί. Οι πηγές προέλευσής τους είναι η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Πίνακας-ιστόγραμμα 22 Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύει η Ελληνική Στατιστική Αρχή για την περίοδο 2001-2013, η ανεργία στην Ελλάδα κατά την τελευταία δωδεκαετία αυξήθηκε δραματικά.το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας έχει ύψος 26,5% και κάνει την εμφανισή του το 2013.Κατά την ίδια χρονική περίοδο πολύ υψηλό ποσοστό ανεργίας εμφανίζεται και στην πλειοψηφία των περιφερειών, όπως είναι της Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Αττικής, Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου, Δυτικής Ελλάδας και Κρήτης. [29]

Κατά το 2013 παρατηρούμε ότι την υψηλότερη ανεργία κατέχει η περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας με 32,3% και ακολουθούν οι περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Αττικής με 29,6% και 28,2% αντίστοιχα. Από την άλλη πλευρά οι περιφέρειες που εμφανίζουν την χαμηλότερη ανεργία είναι αυτές Πελλοπονήσου με 21,1% και των Ιονίων Νήσων με 23,2%. Παρατηρώντας τα ποσοστά ανεργίας απο το 2001 έως και το 2013 παρατηρόυμε ότι το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε κάθε μία απο τις περιφέρειες ξεχωριστά, εμφανίζεται κατά το έτος 2008. Τα τρία τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό (στις περισσότερες περιπτώσεις ξεπερνά το 100%,) γιά όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2010-2013 παρατηρούμε ότι η ανεργία στην Ελλάδα αυξήθηκε από το 11,8% το 2010 στο 27,4% το 2013, σημειώνοντας μια υπέρογκη μεταβολή κατά 132,2%. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό ανεργίας στήν Ελλάδα αυξήθηκε πάνω από το διπλάσιο τα τελευταία 3 χρόνια. Αναφορικά με τις περιφέρειες, τη μεγαλύτερη αύξηση εμφάνισε η περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, κατά 190,1% και ακολουθούν οι περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας με 162,1% και Αττικής με 151,8%. Αντίθετα τη μικρότερη αύξηση ανεργίας,εμφάνισε η περιφέρεια των Ιονίων Νήσων με 40,6%. [30]

[31]

Πίνακας 23 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2010-2013 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ 2013 ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ 2010 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ (2010-2013) 1. ΙΟΝΙΟΙ ΝΗΣΟΙ 23,2% 16,5% 40,6% 2. ΚΡΗΤΗ 26,3% 12,0% 119,2% 3. ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΙΑΙΟ 24,3% 15,5% 56,8% 4. ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 23,5% 8,1% 190,1% 5. ΑΤΤΙΚΗ 28,2% 11,2% 151,8% 6. ΑΝΑΤ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ &ΘΡΑΚΗ 26,3% 14,1% 86,5% 7. ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 32,3% 14,9% 116,8% 8. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 29,6% 12,6% 134,9% 9. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 28,0% 11,6% 141,4% 10. ΘΕΣΣΑΛΙΑ 25,6% 11,4% 124,6% 11. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 21,1% 9,4% 124,5% 12. ΗΠΕΙΡΟΣ 27,2% 12,2% 123,0% 13. ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 27,0% 10,3% 162,1% ΕΛΛΑΔΑ 27,4% 11,8% 132,2% Πηγή:Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2014 Μακροχρόνια άνεργοι Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Οργανισμού Απασχολήσεως Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), για τη φετινή περίοδο, βλέπουμε ότι οι εγγεγραμμένοι άνεργοι που αναζητούν εργασία φτάνουν τους 589.197 κατά μέσο όρο, με τους μισούς σχεδόν ανέργους (53,8%) να βρίσκονται στην περιφέρεια Αττικής (32,9%) και Κεντρικής Μακεδονίας (20,9%). Τον Φεβρουάριο σημειώνονται οι περισσότεροι άνεργοι, ενώ τον Ιούνιο οι λιγότεροι, σημειώνοντας μια πτώση σε αυτό το διάστημα κατά 8,6%, πανελλαδικά. [32]

Διάρθρωση της απασχόλησης κατά τομέα Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, ο πρωτογενής τομέας στην Ελλάδα καταλαμβάνει μόλις το 3,8% στη διαμόρφωση του Ακαθάριστου Εγχώριου προϊόντος, το 19,6% στον δευτερογενή τομέα και το 76,6% στον τριτογενή τομέα. Η περιφέρεια με το μεγαλύτερο ποσοστό στον πρωτογενή τομέα είναι της Δυτικής Ελλάδας με 10,4% και ακολουθούν οι περιφέρειες της Θεσσαλίας και Ανατ. Μακεδονίας με 9,4% και [33]

8,6%, αντίστοιχα. Στον δευτερογενή τομέα, οι περιφέρειες με τα υψηλότερα ποσοστά είναι της Στερεάς Ελλάδας με 42%, Δυτικής Μακεδονίας με 37,1% και Πελοποννήσου με 31,5%. Στον τριτογενή τομέα, ο οποίος είναι και ο πιο ανεπτυγμένος σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας, οι περιφέρειες που κατέχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά είναι της Αττικής με 84%, Νοτίου Αιγαίου με 83,2% και Ιονίων Νήσων με 82,8%. Βλέποντας τα πρόσφατα φετινά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, παρατηρούμε ότι τα δύο τρίτα των απασχολούμενων στην Ελλάδα, εργάζονται στον τριτογενή τομέα με ποσοστό 67%, ακολουθούν οι απασχολούμενοι στον δευτερογενή τομέα με 20% και αυτοί του πρωτογενή τομέα με 13%. Στον πρωτογενή τομέα, ο οποίος συμπεριλαμβάνει γεωργία, κτηνοτροφία, δάση και αλιεία, οι περιφέρειες που έχουν τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης, κατά τη φετινή περίοδο, είναι της Πελοποννήσου με 29% και της Ανατ. Μακεδονίας & Θράκης με 26%. Αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό της περιφέρειας Αττικής και του Νοτίου Αιγαίου, όπου μόλις το 1% και 8%, αντίστοιχα, απασχολείται στον πρωτογενή τομέα. Κάνοντας μια σύγκριση της τελευταίας δεκαετίας, βλέπουμε ότι η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα μειώθηκε σημαντικά κατά 19,2%, με όλες τις περιφέρειες να παρουσιάζουν πτώση. Τη μεγαλύτερη μείωση σημείωσε η περιφέρεια Ιονίων Νήσων με 34,8% και ακολουθούν οι περιφέρειες Κρήτης και Δυτικής Ελλάδας με 33,6% και 31,2%, αντίστοιχα. Ενώ τη μικρότερη μείωση παρουσίασε η περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας με 3,1%. Στον δευτερογενή τομέα, που περιλαμβάνονται κυρίως οι κλάδοι της μεταποίησης και των κατασκευών, η Στερεά Ελλάδα είναι η περιφέρεια με το υψηλότερο ποσοστό απασχολούμενων της τάξεως του 30%, κατά τη φετινή περίοδο και ακολουθούν οι περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Νοτίου Αιγαίου με 28% και 24%, αντίστοιχα. Κατά την τελευταία δεκαετία, παρατηρούμε μια μείωση της τάξεως του 6,9% σε πανελλαδικό επίπεδο, με τη μεγαλύτερη πτώση στην απασχόληση να εμφανίζει η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας με 18,3%, ενώ εντυπωσιακές είναι οι αυξήσεις στις περιφέρειες Ιονίων Νήσων με 62,5%, Νοτίου Αιγαίου με 39,5% και Κρήτης με 29,7%. [34]

Στον τριτογενή τομέα, στον οποίο συμπεριλαμβάνονται κυρίως οι κλάδοι του εμπορίου και των υπηρεσιών, βλέπουμε ότι η περιφέρεια με το μεγαλύτερο ποσοστό στον τομέα αυτό, κατά τη φετινή περίοδο, είναι η Αττική με 79% και ακολουθούν οι περιφέρειες Βορείου Αιγαίου με 70% και Νοτίου Αιγαίου με 68%. Συγκρίνοντας την τελευταία δεκαετία, βλέπουμε ότι η απασχόληση στον τριτογενή τομέα αυξήθηκε κατά 7,2%, με όλες τις περιφέρειες να σημειώνουν αύξηση, εκτός του Νοτίου Αιγαίου. Η μεγαλύτερη αύξηση παρουσιάζεται στην περιφέρεια Αν. Μακεδονίας & Θράκης με 24% και ακολουθούν οι περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας και Κεντρικής Μακεδονίας με 17,2% και 14,2%, αντίστοιχα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, η ανεργία στην Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία έφτασε στο υψηλότερο σημείο της κατά τη φετινή περίοδο με ποσοστό 11,8%, το οποίο αυξήθηκε πάνω από το ήμισυ τα τελευταία δύο χρόνια. Κατά την τελευταία δεκαετία, το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα και της πλειονότητας των περιφερειών, εμφανίζεται κατά τη διάρκεια του έτους 2008. Παρατηρώντας λοιπόν τα δύο τελευταία χρόνια, βλέπουμε ότι το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται για όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας, με τη μεγαλύτερη αύξηση να παρουσιάζει η περιφέρεια Ιονίων Νήσων και να ακολουθούν οι περιφέρειες Κρήτης, Νοτίου και Βορείου Αιγαίου. Ενώ κατά τη φετινή περίοδο το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας κατέχει η περιφέρεια Ιονίων Νήσων και Νοτίου Αιγαίου. Με βάση τα πρόσφατα φετινά στοιχεία του Οργανισμού Απασχολήσεως Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), βλέπουμε ότι οι εγγεγραμμένοι άνεργοι που αναζητούν εργασία, φτάνουν τους 589.197 κατά μέσο όρο στην Ελλάδα, με τους μισούς σχεδόν άνεργους να βρίσκονται στην περιφέρεια Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας.Οι μακροχρόνιοι άνεργοι, που παραμένουν χωρίς εργασία από 12 μήνες είναι περίπου ένας στους τρεις σε πανελλαδικό επίπεδο, με το μεγαλύτερο ποσοστό ανά περιφέρεια να το κατέχει η Δυτική Ελλάδα και ακολουθούν οι περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας. Σχετικά με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ανέργων, παρατηρούμε ότι στο σύνολο της χώρας, κατά τη φετινή περίοδο, το 55% των ανέργων είναι γυναίκες και το 45% άνδρες, με το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στις γυναίκες να εμφανίζεται στην περιφέρεια Πελοποννήσου. Σχετικά με την περσινή περίοδο, παρουσιάστηκε αύξηση 34% στους άνεργους άνδρες και 19% στις άνεργες γυναίκες, με την περιφέρεια Ιονίων Νήσων να [35]

σημειώνει τη μεγαλύτερη αύξηση. Διακρίνοντας τους άνεργους ανά ηλικιακή ομάδα, παρατηρούμε ότι φέτος, για την Ελλάδα, το 37% των ανέργων είναι ηλικίας έως 29 ετών, το 40% συγκαταλέγεται στην ηλικιακή ομάδα από 30-44 ετών και το 23% είναι ηλικίας από 45 ετών και άνω. Τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας έως 29 ετών εντοπίζονται στις περιφέρειες Ηπείρου και Βορείου Αιγαίου. Σχετικά με την περσινή περίοδο, στην Ελλάδα σημειώθηκε αύξηση ανέργων ηλικίας έως 29 ετών κατά 17%, από 30 έως 44 ετών κατά 30% και στα άτομα ηλικίας 45 ετών και άνω, αύξηση κατά το ένα τρίτο, με τις περιφέρειες Βορείου Αιγαίου, Ιονίων Νήσων και Κρήτης να παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά στους άνεργους ηλικίας έως 29 ετών. Η περιφέρεια με τη μεγαλύτερη άνοδο στους άνεργους ηλικίας έως 24 ετών και από 45 ετών και άνω είναι των Ιονίων Νήσων, ενώ στην κατηγορία 25-29 ετών, η περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει τη μεγαλύτερη αύξηση στους άνεργους. Βλέποντας το επίπεδο εκπαίδευσης των ανέργων στην Ελλάδα, κατά τη φετινή περίοδο, παρατηρούμε ότι η κατανομή των ανέργων είναι περίπου ομοιόμορφη, με τα μεγαλύτερα ποσοστά ανέργων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να εμφανίζονται στις περιφέρειες Αττικής και Θεσσαλίας. Συγκρίνοντας με την περσινή περίοδο, βλέπουμε να υπάρχει μια αύξηση των ανέργων σε όλες τις κατηγορίες μορφωτικού επιπέδου, με τους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να σημειώνουν άνοδο 25%, σε πανελλαδικό επίπεδο. Σχετικά με τον τομέα απασχόλησης των εργαζομένων, κατά τη φετινή περίοδο, τα δύο τρίτα των απασχολούμενων στην Ελλάδα εργάζονται στον τριτογενή τομέα, ακολουθούν οι απασχολούμενοι στον δευτερογενή τομέα και με μικρότερο ποσοστό αυτοί του πρωτογενή τομέα. Στον τριτογενή τομέα, η περιφέρεια με το μεγαλύτερο ποσοστό απασχόλησης είναι η Αττική, στον δευτερογενή τομέα προηγείται η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, ενώ στον πρωτογενή τομέα την πρώτη θέση ως ποσοστό απασχόλησης κατέχει η περιφέρεια Πελοποννήσου. Σε σχέση με την τελευταία δεκαετία, εμφανίζεται μια πτώση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα σε πανελλαδικό επίπεδο κατά 19%, με τις μεγαλύτερες πτώσεις να παρουσιάζονται στις περιφέρειες Ιονίων Νήσων και Κρήτης. Μικρότερη μείωση σημειώνεται στην απασχόληση του δευτερογενή τομέα, με τη μεγαλύτερη πτώση να [36]

εμφανίζει η περιφέρεια Κεντρικής, Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, ενώ σημαντικές αυξήσεις παρουσίασαν οι περιφέρειες Ιονίων Νήσων, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης. Αντίθετα, η απασχόληση στον τριτογενή τομέα, σημείωσε αύξηση, με τη μεγαλύτερη άνοδο, κατά την τελευταία δεκαετία να παρουσιάζουν οι περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης και Δυτικής Ελλάδας. Φυσική κίνηση πληθυσμού Από την Ελληνική Στατιστική Αρχή ανακοινώνονται τα στατιστικά στοιχεία που αποτυπώνουν την εξέλιξη των δημογραφικών μεγεθών στη Χώρα μας. Πηγή των στοιχείων αυτών είναι τα Ληξιαρχεία όλων των Δήμων στα οποία δηλώνονται οι γεννήσεις, οι θάνατοι, οι γάμοι και τα σύμφωνα συμβίωσης που καταγράφονται στην Ελλάδα. α. Γεννήσεις Οι γεννήσεις στην Ελλάδα, κατά το 2012, ανήλθαν σε 100.371 (51.654 αγόρια και 48.717 κορίτσια), παρουσιάζοντας μείωση κατά 5,69% σε σχέση με το 2011, που είχαν ανέλθει σε 106.428 ( 54.862 αγόρια και 51.566 κορίτσια). Στις γεννήσεις δεν συμπεριλαμβάνονται οι γεννήσεις νεκρών βρεφών, οι οποίες κατά το 2012 ανήλθαν σε 446 (252 αγοριών και 194 κοριτσιών), αυξημένες κατά 3,48% σε σχέση με το 2011 που είχαν ανέλθει σε 431. Σχετικά με την υπηκοότητα της μητέρας, το 2012 καταγράφηκαν 84.851 γεννήσεις από Ελληνίδες (ποσοστό 84,54%) και 15.520 από αλλοδαπές (ποσοστό 15,46%). Τα αντίστοιχα στοιχεία για το 2011 ήταν 87.426 (ποσοστό 82,14%) από ελληνίδες μητέρες και 19.002 (ποσοστό 17,85%) από αλλοδαπές. Η μέση ηλικία της μητέρας κατά τη γέννηση, το 2012, ήταν 31,6 έτη, σημειώνοντας ελαφρά αύξηση σε σχέση με το 2011, που η αντίστοιχη μέση ηλικία ήταν 31,4 έτη. Το εύρος των ηλικιών των μητέρων κατά τη γέννηση, ήταν από 12 έως 58 ετών. Οι γεννήσεις εκτός γάμου το 2012 σε απόλυτους αριθμούς, παρουσίασαν ελαφρά μείωση σε σχέση με το 2011 και ανήλθαν σε 7.640 (ποσοστό 7,6% επί του συνόλου των γεννήσεων) από 7.849 (ποσοστό 7,4% επί του συνόλου των γεννήσεων) που ήταν Το 2011. [37]

β. Θάνατοι Οι θάνατοι, κατά το 2012, παρουσίασαν αύξηση κατά 5% και ανήλθαν σε 116.670, (60.137 άντρες και 56.533 γυναίκες) έναντι 111.099 (57.999 άντρες και 53.100 γυναίκες) που ήταν το 2011. Η μέση ηλικία κατά τον θάνατο, κατά το 2012, ανήλθε στα 74,79 έτη για τους άνδρες και 80,64 έτη για τις γυναίκες, παρουσιάζοντας, σε σχέση με το 2011, μικρή μείωση για τους άντρες (που το 2011 ήταν 74,82 έτη) και μικρή αύξηση για τις γυναίκες (που το 2011 ήταν 80,44 έτη). Ο δείκτης βρεφικής θνησιμότητας από 3,35 το 2011, μειώθηκε στο 2,91 κατά το 2012.Ο δείκτης νεογνικής θνησιμότητας το 2012 μειώθηκε στο 1,87 από 2,19 το 2011 και ο δείκτης περι γεννητικής θνησιμότητας το 2012 αυξήθηκε στο 5,64 από 5,37 το 2011. Αναλυτικά, σε σύνολο 293 θανάτων βρεφών, τα 32 ήταν μικρότερα της 1 μέρας, 157 ήταν μικρότερα του 1 μηνός και 104 μικρότερα του ενός έτους. Τέλος, η φυσική μεταβολή του πληθυσμού (δηλαδή η μεταβολή που οφείλεται μόνον στη διαφορά των γεννήσεων - των θανάτων χωρίς συνυπολογισμό της μετανάστευσης)παρουσίασε αρνητική εξέλιξη, με φυσική μείωση του πληθυσμού κατά 16.299 άτομα. Πίνακας 24 Γεννήσεις-Θάνατοι 2011-2012 [38]

Πίνακας-ιστόγραμμα 25 Θάνατοι Κατά Φύλο Και Ηλικία Έτους 2012 Γάμοι - Σύμφωνα Συμβίωσης 2011-2012 Οι γάμοι, κατά το 2012, ανήλθαν σε 49.710, έναντι 55.099 το 2011, παρουσιάζοντας μείωση 9,8%. Το μεγαλύτερο ποσοστό της μείωσης (15,64%) σημειώθηκε στους θρησκευτικούς γάμους οι οποίοι κατά το 2012 ανήλθαν σε 23.980, έναντι 28.427 το 2011. Αντιθέτως οι πολιτικοί γάμοι υπερέβησαν τους θρησκευτικούς κατά 3,6%. Συγκεκριμένα σε σύνολο 49.710 γάμων, οι θρησκευτικοί ήταν 23.980 (ποσοστό 48,2%) και οι πολιτικοί 25.730 (ποσοστό 51,8%). Η μέση ηλικία των γυναικών κατά τον πρώτο γάμο, για το 2012, ήταν 29,6 έτη ενώ το 2011 ήταν 29.4. Η αντίστοιχη μέση ηλικία των ανδρών για το 2012 ήταν 32,5 έτη ενώ το 2011 ήταν 32.4. Σημειώνεται ότι στο σύνολο των 49.710 γάμων, οι γυναίκες που τελέσαν πρώτο γάμο ήταν 44.217, ενώ οι άντρες ήταν 43.779 και οι ηλικίες κυμαίνονταν από 13 έως άνω των 80. [39]

Πίνακας 26 Γάμοι κατά ηλικίας συζύγων στο 1 ο γάμο Πίνακας-ιστόγραμμα 27 Γάμοι κατά ηλικία συζύγων Τέλος, τα Σύμφωνα Συμβίωσης το 2012 αυξήθηκαν κατά 69,7% σε σχέση με το 2011.Για τη χρονική περίοδο από το 2009 (πρώτο έτος εφαρμογής τους) έως το 2012, τα Σύμφωνα Συμβίωσης ανέρχονται σε 161, 180, 185 και 314 αντίστοιχα, δηλαδή, καταγράφηκαν συνολικά 840 σύμφωνα Συμβίωσης στο σύνολο της Χώρας. [40]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΖΗΤΗΣΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η δραματική αύξηση της ανεργίας κατά την τρέχουσα επίπεδα σε επίπεδα της τάξης του 27-30% και άνω του 60% για τους νέους, έχει δημιουργήσει συνακόλουθα αδιέξοδα στην αγορά εργασίας. Η κατάρρευση κλάδων - ατμομηχανών της οικονομίας, όπως οι κατασκευές, τσιμεντοβιομηχανία, χαλυβουργία, ναυπηγεία, έχει πλήξει επαγγέλματα με υψηλή ζήτηση στο παρελθόν όπως αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, τοπογράφοι, γραφίστες, διακοσμητές, ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, αλουμινάδες, κτίστες, κλπ. Απόφοιτοι Πανεπιστημίων ιδιαίτερα από θεωρητικές σπουδές, ζητούν εναγωνίως απασχόληση ακόμα και ως πωλητές ή σερβιτόροι χωρίς αποτέλεσμα, γι αυτό και δραπετεύουν μαζικά στο εξωτερικό. 2.1 Χαραμάδες απασχόλησης για λογιστές, πληροφορικούς, μηχανολόγους Ο ευρύτερος κλάδος των οικονομικών επαγγελμάτων για στελέχη επιχειρήσεων, γραμματείς, υπάλληλους γραφείων κάθε κατηγορίας, παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα απορροφητικότητας 3. Εξαίρεση αποτελούν οι ορκωτοί ελεγκτές, οι φοροτεχνικοί, οι λογιστές και κατά δεύτερο λόγο, οι έμπειροι πωλητές, ιδιαίτερα σε προϊόντα σύγχρονης τεχνολογίας, και τηλεπικοινωνιών. Πολύ αρνητική είναι η κατάσταση στον τραπεζικό και ασφαλιστικό κλάδο. Σχετικά καλύτερες ευκαιρίες έχουν οι απόφοιτοι οικονομικών επιστημών όταν συνδυάζουν γνώσεις πληροφορικής, διαδικτύου, καινοτομικών δραστηριοτήτων και σύγχρονων αγροτικών καλλιεργειών. Οι οικονομολόγοι ενέργειας, έχουν ορισμένες προοπτικές εργασίας. Στις ευρωπαϊκές και στις αραβικές χώρες του κόλπου, στρέφονται πολιτικοί μηχανικοί, αρχιτέκτονες, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, τεχνίτες κατασκευών κ.λπ.. Τα επαγγέλματα της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών, του διαδικτύου, εμφανίζουν πολυδιάστατες ευκαιρίες εργασίας, λιγότερες από ότι στο παρελθόν, αλλά με θετικές μεσομακροπρόθεσμες προοπτικές. 3 Τα στοιχεία που παρουσιάζονται εδώ προέρχονται από την ετήσια κυλιόμενη έρευνα των προοπτικών της αγοράς εργασίας από την επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Πειραιώς υπό τον καθηγητή Θεόδωρο Κατσανέβα που διενεργείται με συγκεκριμένη επιστημονική μεθοδολογία. Βλ. «Επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος. Πατάκης, 2007», www.unipi.gr/katsanevas, www.careergatest.com, www.theodore-katsanevas.blogspot.com. [41]

Η κατάσταση για τους μηχανολόγους-μηχανικούς, εμφανίζεται σχετικά ικανοποιητική, όπως και για τους γεωλόγους, μηχανολόγους μεταλλείων και ορυκτών πόρων, τους χημικούς μηχανικούς, τεχνολόγους φυσικού αερίου, μηχανικούς ενέργειας. Τα «πράσινα επαγγέλματα», μηχανικοί και οικονομολόγοι περιβάλλοντος, δασολόγοι, κλπ., δεν παρουσιάζονται σοβαρές διέξοδοι όπως υποστηρίζεται. Ευκαιρίες εργασίας παρουσιάζονται για ξυλουργούς, επιπλοποιούς, ναυπηγοξυλουργούς, όπου όμως οι περισσότεροι νέοι αρνούνται να απασχοληθούν. Θέσεις προσωρινής απασχόλησης υφίστανται για το δύσκολο και επικίνδυνο επάγγελμα των διανομέων φαγητού και εμπορευμάτων, όπως και για τους παρκαδόρους. Η οικονομική κρίση και η μαζική έλευση μεταναστών, έχει πλήξει βοηθητικά επαγγέλματα όπως οι οικιακοί βοηθοί, οι καθαριστές, οι baby-siters και κατά δεύτερο λόγο οι κομμωτές, ένα επάγγελμα με μεγάλο αριθμό απασχολούμενων. 2.2 Η ισχυρή προοπτική του τουρισμού Ο τουρισμός αποτελεί τον ισχυρότερο κλάδο της ελληνικής οικονομίας με το πλεονέκτημα ότι απορροφά μεγάλο αριθμό εργαζομένων, είναι δηλαδή «έντασης εργασίας», αλλά και το μειονέκτημα ότι μεγάλο μέρος του αφορά εξαμηνιαία απασχόληση. Ευκαιρίες απασχόλησης υπάρχουν ειδικότερα για άτομα με γνώσεις και δεξιότητες δημοσίων σχέσεων. Στον επισιτισμό, θετική παραμένει η εικόνα για τους ζαχαροπλάστες, τους μάγειρες, τους παραγωγούς έτοιμου φαγητού. 2.3 Δραματική η κατάσταση για γιατρούς, και δικηγόρους Χειροτερεύει δραματικά η κατάσταση για τους γιατρούς και τους οδοντίατρους. Οι περισσότερες ιατρικές ειδικότητες είναι απελπιστικά κορεσμένες, με μικρές εξαιρέσεις, τους ψυχίατρους, πλαστικούς χειρούργους, ακτινοθεραπευτές. Πάντοτε, βέβαια, θα [42]

υπάρχουν θέσεις εργασίας για υψηλού επιπέδου γιατρούς όλων των ειδικοτήτων που έχουν τις ικανότητες και τη θέληση να ακολουθήσουν το απαιτητικό αυτό επάγγελμα. Πολλοί Έλληνες νέοι γιατροί αναζητούν σήμερα εργασία στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία. Απελπιστική είναι η κατάσταση για τους οδοντίατρους χωρίς οικογενειακή παράδοση στον κλάδο. Αντίθετα, σχετικά καλύτερη είναι η εικόνα για συμπληρωματικά επαγγέλματα της υγείας και πρόνοιας, όπως νοσηλευτές, βοηθοί ακτινολόγοι, τεχνικοί ιατρικών μηχανημάτων και εργαστηρίων, αισθητικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, κλπ. Οι φυσιοθεραπευτές βρίσκουν δυσκολίες απασχόλησης εξ αιτίας του ανταγωνισμού από μετανάστες από τη Ρωσία και τη Γεωργία. Οι ευκαιρίες εργασίας των ψυχολόγων, έχουν συρρικνωθεί σημαντικά, αν και με κατάλληλη μετεκπαίδευση, μπορούν να βρουν διεξόδους κυρίως στη διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού και στη συμβουλευτική εργασίας και σταδιοδρομίας. Αρνητική είναι η κατάσταση για τους διατροφολόγους και τους διαιτολόγους. Και πολύ πιο αρνητική για τους χημικούς, τους βιολόγους, τους φαρμακοποιούς, οι οποίοι όμως, έχουν κάποιες διεξόδους σε άλλους τομείς, όπως των ιατρικών εργαστηρίων και των ιατρικών επισκεπτών ή και ευρύτερα. 2.4 Δικηγόροι, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι Η αγορά εργασίας των δικηγόρων είναι δραματικά κορεσμένη και χειροτερεύσει συνεχώς. Λίγο καλύτερη είναι η κατάσταση για εξειδικευμένους δικηγόρους στις νέες τεχνολογίες και στην οικονομία. Και πάντα θα υπάρχουν θέσεις εργασίας για ικανούς, επίμονους δικηγόρους με σύγχρονες γνώσεις, επικοινωνιακές δεξιότητες και οικογενειακή ή φιλική υποστήριξη. Για όλα τα επαγγέλματα των καλών τεχνών η κατάσταση χειροτερεύει περισσότερο. Πολλοί καλλιτέχνες απασχολούνται με ελάχιστη ή και μηδενική αμοιβή, ασκώντας και άλλες περιστασιακές ενασχολήσεις. Ιδιαίτερα αρνητική είναι η εικόνα για τους ηθοποιούς και λίγο καλύτερη για τους μουσικούς και τους χορευτές, σε περιστασιακές εργασίες. Οι δημοσιογράφοι έχουν πληγεί πιο πολύ από όλα τα επαγγέλματα. Εδώ, οι θέσεις εργασίας εξαφανίζονται μαζικά και πολλά νέα παιδιά υποαπασχολούνται με ανύπαρκτες ή γλισχρες [43]

αμοιβές και απαράδεκτες συνθήκες εργασίας. Η κρίση έχει πλήξει επίσης και τον κλάδο της διαφήμισης. 2.5 Αδιέξοδα στην εκπαίδευση με μικρές αχτίδες αισιοδοξίας Στη εκπαίδευση, η γενικότερη εικόνα είναι επίσης πολύ αρνητική. Η υψηλή υπογεννητικότητα του ελληνικού πληθυσμού (η Ελληνίδα μητέρα γεννά ένα άτομο κατά μέσο όρο), η πληθώρα των αποφοίτων νηπιαγωγών, δασκάλων, εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας, σε συνδυασμό με τη απότομη συρρίκνωση της δημόσιας εκπαίδευσης δεν επιτρέπει ελπίδες απορρόφησης στον ευρύτερο κλάδο. Αυτό αφορά και την μέχρι πρόσφατα θετική κατάσταση στους δασκάλους. Οι μαθηματικοί και οι φυσικοί, βρίσκουν διεξόδους σε ιδιαίτερα μαθήματα, στην πληροφορική, στην έρευνα, στη διοίκηση επιχειρήσεων. Οι γυμναστές και άτομα με καλή φυσική κατάσταση, μπορούν να αναζητήσουν εργασία σε ιδιωτικές υπηρεσίες ασφαλείας και φύλαξης όπου εμφανίζεται αυξημένη ζήτηση, λόγω της κατακόρυφης αύξησης της εγκληματικότητας. Οι απόφοιτοι θεωρητικών σπουδών (φιλοσοφία, φιλολογία, θεολογία, ιστορία,αρχαιολογία, λαογραφία, γεωγραφία, εθνολογία, ανθρωπολογία, κλπ), έχουν ανύπαρκτες προοπτικές, αλλά μπορούν πιο εύκολα απ ότι οι ομόλογοί τους σε στενές, τεχνοκρατικές και κορεσμένες ειδικότητες ( γιατροί, οδοντίατροι, μηχανολόγοι, κλπ.), να μεταστραφούν, με κατάλληλη μετεκπαίδευση, σε άλλα επαγγέλματα όπως αυτά των δημοσίων σχέσεων, του τουρισμού, της διοίκησης επιχειρήσεων, ακόμα και της πληροφορικής. Σε μεγαλύτερο βαθμό, αυτό ισχύει για τους απόφοιτους πολιτικών επιστημών και κοινωνιολογίας, εφ όσον μετεκπαιδευτούν στην οικονομία και τις τεχνολογίες. [44]

2.6 Επιστροφή στη γη και στη θάλασσα Οι εμποροπλοίαρχοι, οι μηχανικοί και τα στελέχη του εμπορικού ναυτικού, είναι από τα λίγα επαγγέλματα που εμφανίζουν σχεδόν βέβαιη απορροφητικότητα σήμερα. Οι μεταφορές και τα logistics παρουσιάζουν σχετικά ικανοποιητική εικόνα και ειδικότερα όσον αφορά τους επαγγελματίες οδηγούς, χειριστές βαρέων οχημάτων και κλάρκ, κλπ. Πτωτική είναι η απορροφητικότητα των πιλότων και των ιπτάμενων φροντιστών. Η γεωργία έχει ανοικτούς ορίζοντες για γεωπόνους, τεχνολόγους, γεωργίας και ιχθυοκαλλιεργειών, για όσους ασχοληθούν σοβαρά με σύγχρονες και εναλλακτικές καλλιέργειες, με την κτηνοτροφία, την παραγωγή οικολογικών και ανταγωνιστικών διεθνώς αγροτικών προϊόντων και τροφίμων. Η επιστροφή στη γη και στη θάλασσα, η αποαστικοποίηση του πληθυσμού στη σημερινή εποχή που έχουν σμικρυνθεί οι αποστάσεις, προβάλλουν ως η περισσότερο πληθωρική εργασιακή διέξοδος σήμερα. 2.7 Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν Στη σύγχρονη εποχή των ραγδαίων αλλαγών, ένας εργαζόμενος είναι πολύ πιθανό να αλλάξει πολλά επαγγέλματα στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Σήμερα υπάρχουν πολλά και διαφορετικά επαγγέλματα που ταιριάζουν στον καθένα. Αν για κάποιους λόγους δεν είναι δυνατό να ακολουθήσει ένα επάγγελμα που του αρέσει περισσότερο, μπορεί να διαλέξει ένα άλλο, αποφεύγοντας οπωσδήποτε εκείνα που δεν του ταιριάζουν. Γι αυτό, πρέπει να είναι ανοικτός σε διάφορα επαγγέλματα συνυπολογίζοντας τη βαρύτητα ειδικών παραγόντων όπως: α) ενδιαφέροντα, ατομικές επιδόσεις και θέληση, β) οικογενειακή και οικονομική κατάσταση, γ) προοπτικές των επαγγελμάτων 4. 4 Βλ. Ο χρυσός κανόνας για τις επιλογές επαγγελμάτων. Σύγχρονος επαγγελματικός προσανατολισμός.πατάκης 2009 [45]

Όσο υψηλότερες είναι οι επιδόσεις και η θέλησή του, τόσο μεγαλύτερο μπορεί να είναι το «ρίσκο» της επιλογής επαγγελμάτων με αρνητικές προοπτικές στην αγορά εργασίας, ή για όσα δε συνυπολογίζει σε οικογενειακή υποστήριξη. Σε όλα τα επαγγέλματα μέσης και υψηλής εργασιακής ιεραρχίας, απαραίτητη είναι η γνώση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, της αγγλικής γλώσσας, καθώς και η διαρκής ανανέωση των γενικών και ειδικών γνώσεων και εμπειριών. Και βέβαια, ολοκληρωμένος άνθρωπος και επαγγελματίας, είναι εκείνος που έχει πνευματικές ανησυχίες και ευαισθησίες, εμμένει σε αξίες και αρχές, αναζητά τη γνώση, ενεργεί με εντιμότητα και αποτελεσματικότητα για το δικό του αλλά και για το γενικότερο καλό. Οι νέοι μας σήμερα, πρέπει να εξετάσουν σοβαρά την επιστροφή τους στην περιφέρεια. να μάθουν να παίρνουν πρωτοβουλίες, να αναζητούν την καινοτομία και τη διαφορετικότητα, να μη φοβούνται τη σκληρή δουλειά, να ψάχνουν, να ψάχνονται και να μαθαίνουν σε όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού τους ταξιδιού. Να δεχτούν ότι η εποχή των διεξόδων στο δημόσιο έχει τελειώσει, να χτίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τον εαυτό τους και τη χώρα. Να έχουν υπομονή και επιμονή, να αρχίζουν από τα χαμηλά για να φτάσουν στα ψηλά. Να συνταιριάζουν τις προσωπικές τους κλίσεις, δεξιότητες και ταλέντα με επαγγέλματα του μέλλοντος, προσφεύγοντας σε έγκυρες συμβουλές επαγγελματικού προσανατολισμού,στοχεύοντας θετικά στο αύριο. Γιατί το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν και μάχονται γι αυτό. 2.8 Επιλογή επαγγελμάτων με θετικές προοπτικές5 Πληροφορικός, Πληροφορικός-Οικονομολόγος, Πληροφορικός-Μηχανικός, Πληροφορικός-Τηλεπικοινωνιών, Πληροφορικός διαδικτύου, Τηλεπληροφορικός, Πληροφορικός ψηφιακής εικόνας, 5 Οι προοπτικές αφορούν μεσομακροπρόθεσμες προβλέψεις για τα επόμενα 5-10 χρόνια. Με μπλε χρώμα σηματοδοτούνται τα επαγγέλματα που η πορεία τους εμφανίζει μερική βελτίωση κατά την τρέχουσα περίοδο σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν και με κόκκινο τα επαγγέλματα για τα οποία η κατάσταση χειροτερεύει. [46]

Οικονομολόγος, Οικονομολόγος διοίκησης ή πωλήσεων, Φοροτεχνικός, Στέλεχος τουριστικών επιχειρήσεων, Στέλεχος δημοσίων σχέσεων, Πωλητής, Ξεναγός, Εμποροπλοίαρχος, Μηχανικός εμπορικού ναυτικού, Μηχανολόγος-Μηχανικός, Γεωλόγος, Μεταλλειολόγος Τεχνολόγος τροφίμων, Ελεγκτής ποιότητας, Τεχνολόγος μουσικών οργάνων, Μηχανικός ενέργειας, Τεχνικός φυσικού αερίου, Τεχνολόγος-Ακτινολόγος, Τεχνολόγος ιατρικών μηχανημάτων, Δάσκαλος, Κοινωνικός Λειτουργός, Ειδικός για ΑΜΕΑ, Νοσηλευτής, Βοηθός νοσοκόμος, Αισθητικός, Λογοθεραπευτής, Φυσιοθεραπευτής, Ιατρικός επισκέπτης, Γεωπόνος, Τεχνολόγος- Ζωοτεχνικός, Κτηνίατρος, Ιχθυολόγος, Ποτοποιός, Οινολόγος, Μάγειρας, Ζαχαροπλάστης, Κομμωτής, Επιπλοποιός, Ξυλουργός, Καραβομαραγκός, Ηλεκτρολόγος, Ηλεκτροτεχνίτης, Ψυκτικός, Αλουμινάς, Υδραυλικός, Σοβατζής, Πλακάς, Μαρμαράς, Ιδιωτικός αστυνομικός ασφαλείας, Κηπουρός, Επαγγελματίας οδηγός, Χειριστής βαρέων οχημάτων και κλάρκ, Παρκαδόρος, Διανομέας εμπορευμάτων και έτοιμου φαγητού, Φορτοεκφορτωτής, Καθαριστής, Οικιακός βοηθός. 2.9 Επιλογή επαγγελμάτων με αρνητικές προοπτικές Πολιτικός Μηχανικός, Αρχιτέκτονας-Μηχανικός, Γιατρός, Οδοντίατρος, Φαρμακοποιός, Βιολόγος, Χημικός, Γενετιστής, Χρηματιστής, Ασφαλιστής, Τραπεζικός υπάλληλος, Πιλότος, Ιπτάμενος φροντιστής, Διαιτολόγος, Αστρονόμος, Σεισμολόγος, Τεχνολόγος, Κλωστοϋφαντουργός, Αεροναυπηγός, Δικηγόρος, Δημοσιογράφος, Ψυχολόγος, Πολιτικός Επιστήμονας, Κοινωνιολόγος, Δάσκαλος, Εκπαιδευτικός, Φιλόλογος, Θεολόγος, Ιστορικός, Αρχαιολόγος, Γεωγράφος, Λαογράφος, Ανθρωπολόγος, Διεθνολόγος, Μαθηματικός, Φυσικός, Γυμναστής, Νηπιαγωγός, Ηθοποιός, Μουσικός, Σκηνοθέτης, Χορευτής, Θεατρολόγος, Γραφίστας, Διακοσμητής, Ενδυματολόγος, Εικονολήπτης, Ηχολήπτης, Παραγωγός ραδιοφώνου, Μακιγιέρ. [47]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 3.1 Γεωγραφικά - μορφολογικά στοιχεία & διοικητικήδιαίρεση 3.1.1 Γεωγραφικά και διοικητικά στοιχεία Αθήνας Η περιφέρεια Αττικής έχει έκταση 3.808 χλμ 2 και αποτελεί την πρώτη σε πληθυσμό και πιο πυκνοκατοικημένη περιφέρεια της Ελλάδας. Σε αυτήν βρίσκεται το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας που αποτελεί την πρωτεύουσα της Ελλάδας, συγκεντρώνοντας το 1/3 του πληθυσμού της χώρας περίπου, δηλαδή 3.827.624 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011 με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Γεωγραφικά η Αττική χωρίζεται σε δύο μεγάλες υποενότητες, την περιφέρεια πρωτευούσης και το υπόλοιπο Αττικής. Η περιφέρεια πρωτευούσης περιλαμβάνει το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας και οριοθετείται από τον Σαρωνικό κόλπο και τα βουνά της Πάρνηθας, του Υμηττού και της Πεντέλης που ορίζουν το λεκανοπέδιο Αττικής. Το υπόλοιπο Αττικής καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης της περιφέρειας και αποτελείται από το ανατολικό και δυτικό τμήμα, τα νησιά του Σαρωνικού και την επαρχία Τροιζηνίας που βρίσκεται στην Πελοπόννησο. Τα προηγούμενα χρόνια η περιφέρεια Αττικής διαιρούνταν στις εξής τέσσερις νομαρχίες: τη Νομαρχία Αθηνών, τη Νομαρχία Πειραιώς, τη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής και τη Νομαρχία Δυτικής Αττικής. Τα νομαρχιακά διαμερίσματα Αθηνών και Πειραιώς συγκροτούσαν τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αθηνών - Πειραιώς, η οποία ήταν γνωστή και ως Υπερνομαρχία Αθηνών - Πειραιώς. Όμως σύμφωνα, πλέον, με το πρόγραμμα Καλλικράτης το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2011, η ισχύουσα διοικητική διαίρεση της Αττικής έπαψε να υφίσταται και οργανώθηκαν νέες διοικητικές μονάδες. Με βάση το νέο νόμο και τη νέα διοικητική διαίρεση που προκύπτει από αυτόν, καταργήθηκαν τα τέσσερα νομαρχιακά διαμερίσματα και η περιφέρεια διαιρείται σε οκτώ περιφερειακές ενότητες. [48]

Η Νομαρχία Αθηνών διασπάστηκε σε τέσσερις περιφερειακές ενότητες, Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Βορείου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Νοτίου Τομέα Αθηνών, η Νομαρχία Πειραιώς διασπάστηκε στην περιφερειακή ενότητα Πειραιώς και στην περιφερειακή ενότητα Νήσων, ενώ οι Νομαρχίες Ανατολικής Αττικής και Δυτικής Αττικής μετατράπηκαν στις αντίστοιχες περιφερειακές ενότητες. Έτσι πλέον η περιφέρεια Αττικής διαιρείται στους παρακάτω 66 δήμους. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Κεντρικού Τομέα Αθηνών Νοτίου Τομέα Αθηνών Βορείου Τομέα Αθηνών Δυτικού Τομέα Αθηνών Πειραιώς Νήσων Δυτικής Αττικής Ανατολικής Αττικής ΔΗΜΟΙ Δήμος Αθηναίων Δήμος Βύρωνος Δήμος Γαλατσίου Δήμος Δάφνης-Υμηττού Δήμος Ζωγράφου Δήμος Ηλιούπολης Δήμος Καισαριανής Δήμος Φιλαδελφείας-Χαλκηδόνας Δήμος Αγίου Δημητρίου Δήμος Αλίμου Δήμος Γλυφάδας Δήμος Ελληνικού- Αργυρούπολης Δήμος Καλλιθέας Δήμος Μοσχάτου-Ταύρου Δήμος Νέας Σμύρνης Δήμος Παλαιού Φαλήρου Δήμος Αγίας Παρασκευής Δήμος Αμαρουσίου Δήμος Βριλησσίων Δήμος Ηρακλείου Δήμος Κηφισιάς Δήμος Λυκόβρυσης-Πεύκης Δήμος Μεταμορφώσεως Δήμος Νέας Ιωνίας Δήμος Παπάγου-Χολαργού Δήμος Πεντέλης Δήμος Φιλοθέης-Ψυχικού Δήμος Χαλανδρίου Δήμος Αγίας Βαρβάρας Δήμος Αγίων Αναργύρων-Καματερού Δήμος Αιγάλεω Δήμος Ιλίου Δήμος Περιστερίου Δήμος Πετρούπολης Δήμος Χαϊδαρίου Δήμος Πειραιώς Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη Δήμος Κορυδαλλού Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας Δήμος Περάματος Δήμος Αγκιστρίου Δήμος Αίγινας Δήμος Κυθήρων Δήμος Πόρου Δήμος Σαλαμίνας Δήμος Σπετσών Δήμος Τροιζηνίας Δήμος Ύδρας Δήμος Ασπροπύργου Δήμος Ελευσίνας Δήμος Μάνδρας-Ειδυλλίας Δήμος Μεγαρέων Δήμος Φυλής Δήμος Αχαρνών Δήμος Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης Δήμος Διονύσου Δήμος Κρωπίας Δήμος Λαυρεωτικής Δήμος Μαραθώνος Δήμος Μαρκοπούλου Μεσογαίας Δήμος Παιανίας Δήμος Παλλήνης Δήμος Ραφήνας-Πικερμίου Δήμος Σαρωνικού Δήμος Σπάτων-Αρτέμιδος Δήμος Ωρωπού [49]

3.1.2 Υδάτινοι Πόροι - Περιβάλλον Υδάτινοι Πόροι Το νερό είναι ένας ανανεώσιμος αλλά περιορισμένος πόρος. Τα αποθέματα γλυκού νερού ανανεώνονται μέσω του υδρολογικού κύκλου, ωστόσο η διαθέσιμη ποσότητα νερού είναι περιορισμένη και η κατανομή του στον χώρο και τον χρόνο άνιση. Περαιτέρω περιορισμό στη διαθεσιμότητα του νερού δημιουργεί και η ρύπανσή του από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (αστικές, βιομηχανικές, γεωργικές). Το νερό δεν είναι ένα εμπόρευμα, όπως όλα τα άλλα, όμως δεν αποτελεί και ένα δημόσιο αγαθό, στο οποίο η πρόσβαση μπορεί να είναι ανεξέλεγκτη. Απαιτεί συνετή διαχείριση, με στόχο την ικανοποίηση των πολλών και συχνά αντικρουόμενων χρήσεών του. Για την επίτευξη μιας συνετής διαχείρισης είναι απαραίτητη μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που δεν αντιμετωπίζει τις εκάστοτε χρήσεις αποσπασματικά, αλλά σε αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Μια προσέγγιση που επί πλέον λαμβάνει σοβαρά υπόψη, όχι μόνο τις ανθρώπινες απαιτήσεις σε νερό, αλλά και τις απαιτήσεις των οικοσυστημάτων. Η υδροδότηση της Αττικής στηρίζεται κυρίως στο φράγμα του Μαραθώνα και στην ομώνυμης τεχνητή λίμνη. Την κατασκευή του φράγματος είχε αναλάβει η Αμερικάνικη Εταιρεία ULEN ενώ την επίβλεψη και την μετέπειτα διαχείρισή του η ΕΥΔΑΠ. Το νερό, αφού συλλέγεται στους ταμιευτήρες φτάνει μέσω των υδραγωγείων στις τέσσερις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού που υπάρχουν στο Λεκανοπέδιο Αττικής. Εκεί υποβάλλεται σε επεξεργασία που το καθιστά πόσιμο. Σημαντικό ρόλο στην υδροδότηση της Αθήνας κατέχουν και οι γεωτρήσεις. Οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες δεν χρησιμοποιούνται καθημερινά, αποτελούν όμως πολύτιμες εφεδρείες σε περιπτώσεις ανάγκης. Πρόκειται για 105 γεωτρήσεις στη βορειοανατολική Πάρνηθα, στην περιοχή της Υλίκης και γύρω από τον Βοιωτικό Κηφισό. Οι γεωτρήσεις αθροιστικά έχουν τη δυνατότητα να αποδώσουν 600.000 κ.μ. νερού την ημέρα για ελεγχόμενα όμως χρονικά διαστήματα και πρέπει να διαφυλαχθούν ως παράγοντας ασφαλείας για την αδιάλειπτη υδροδότηση της Αθήνας. Από τις αρχές του [50]

2000 σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και στη χώρα μας έχουν τεθεί οι βάσεις για μια τέτοια ολοκληρωμένη προσέγγιση, μέσω της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60/ΕΚ) και των επί μέρους θυγατρικών Οδηγιών. Άμεσος στόχος είναι να σταματήσει άμεσα η υποβάθμιση της ποιότητας των νερών. Μακροπρόθεσμος στόχος είναι να αποκτήσουν ως το 2015 όλα τα νερά στην Ευρωπαϊκή Ένωση «καλή ποιότητα» που θα ανταποκρίνεται σε αυστηρά οικολογικά και χημικά πρότυπα. Σε σύγκριση με προγενέστερες αντιλήψεις η νέα αυτή πολιτική εισάγει καινοτόμες θέσεις όπως μεταξύ άλλων είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση, η διαχείριση σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης, η αναγνώριση των αναγκών σε νερό των οικοσυστημάτων και η σημασία της συμμετοχής του πολίτη στο σχεδιασμό, τη λήψη των αποφάσεων και την παρακολούθηση της εφαρμογής της πολιτικής για τα νερά. Το σύνθετο έργο του συντονισμού για την εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά στη χώρα μας έχει αναλάβει το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, μέσω της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Με κατάλληλες παρεμβάσεις, στο πνεύμα των απαιτήσεων των σχετικών Κοινοτικών Οδηγιών και σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Υδάτων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων που έχουν συσταθεί, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων φιλοδοξεί να δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες ώστε να επιτευχθεί η αποτελεσματική προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και η ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση και αξιοποίηση των πολύτιμων υδατικών μας πόρων. Περιβάλλον Το φυσικό περιβάλλον της Περιφέρειας Αττικής παρουσιάζει μεγάλη βιοποικιλότητα. Πολλά απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας καθώς και περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως οικότοποι προτεραιότητας από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, σε συνδυασμό με τα γενικότερα τοπικά χαρακτηριστικά, συνθέτουν το αποκαλούμενο «Αττικό Τοπίο». Στο σύνολο της Περιφέρειας έχουν εντοπιστεί αξιόλογοι τόποι οικολογικού ενδιαφέροντος και πολλοί από αυτούς περιλαμβάνονται στους καταλόγους της Ε.Ε. ως Τοπία Ιδιαιτέρου [51]

Φυσικού Κάλλους (20), Βιότοποι του προγράμματος CORINE (24), Βιότοποι του προγράμματος NATURA 2000 (8) και δύο Εθνικοί Δρυμοί, που περιλαμβάνονται στους βιότοπους. Το φυσικό τοπίο της Αττικής μέχρι την τελευταία δεκαετία συμπεριλάμβανε και μεγάλα τμήματα αγροτικής γης, τα οποία όμως έχουν σημαντικά συρρικνωθεί αφού αποτελούν έδαφος ή υπέδαφος ανάπτυξης άλλων δραστηριοτήτων, πλην των αγροτικών. Η Περιφέρεια Αττικής εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα εξαιτίας της υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων, γεγονός που σημαίνει ότι τα βασικά αίτια της περιβαλλοντικής υποβάθμισης παραμένουν. Τα φαινόμενα υποβάθμισης αφορούν τόσο στις αστικοποιημένες όσο και στις υπόλοιπες «αδόμητες» περιοχές. Ζητήματα που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση, τη διαχείριση των απορριμμάτων και τη συρρίκνωση του φυσικού αδόμητου περιβάλλοντος αποτελούν τα καθοριστικά αίτια της παρούσας κατάστασης. Στην Περιφέρεια εξακολουθεί να καθυστερεί η ολοκλήρωση των έργων διαχείρισης απορριμμάτων που προβλέπονται στον Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης των απορριμμάτων. Οι ολοκληρωμένοι Χ.Υ.Τ.Α. που βρίσκονται σε λειτουργία ανέρχονται σε δύο (Άνω Λιοσίων και Φυλής(τμήμα)), ενώ εκκρεμεί η κατασκευή άλλων δύο (Κερατέας και Γραμματικού), και ολοκλήρωση της Φυλής με τη συγχρηματοδότηση του Ταμείου Συνοχής. Υπάρχει σε λειτουργία ένας Κεντρικός Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ Σχιστού), έναντι των συνολικά πέντε που προβλέπονται, καθώς και 19 Τοπικοί ΣΜΑ μικρότερης δυναμικότητας, έναντι των περίπου 22-25 που θεωρούνται επαρκείς. Έχει τεθεί σε λειτουργία το 1ο Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης Απορριμμάτων (ΕΜΑΚ Άνω Λιοσίων), αλλά θα πρέπει να κατασκευασθούν και άλλες μονάδες επεξεργασίας ακόμη μεγαλύτερης συνολικής δυναμικότητας από το 1ο ΕΜΑΚ. Παράλληλα, έχουν ξεκινήσει αρκετά προγράμματα ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή (πιλοτικές προσπάθειες από αρκετούς Ο.Τ.Α.) αλλά και το Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) Αμαρουσίου, που αναμένεται ότι θα επεκταθούν και σε άλλες περιοχές. Παρόμοια ανάπτυξη παρουσιάζουν και τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΣΕΔΑ) που ενεργοποιήθηκαν πρώτα από όλη την Ελλάδα στην Περιφέρεια [52]

Αττικής, για όλες σχεδόν τις προβλεπόμενες κατηγορίες ειδικών απορριμμάτων (Υλικά Συσκευασίας, Μεταχειρισμένα ελαστικά, Λιπαντικά έλαια, Φορητές Ηλεκτρικές Στήλες και Συσσωρευτές, Αυτοκίνητα στο τέλος ζωής, Ηλεκτρικές και Ηλεκτρονικές Συσκευές). Η σταδιακή επέκταση των ΣΕΔΑ σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες δράσεις ανακύκλωσης και επεξεργασίας των απορριμμάτων αναμένεται να ανακουφίσει την Περιφέρεια από το σοβαρό πρόβλημα που αντιμετώπιζε κατά την τελευταία περίοδο. Στον αντίποδα της εξέλιξης αυτής βρίσκεται η επεξεργασία των υγρών λυμάτων. Το σύνολο των ολοκληρωμένων εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) ανέρχεται σε 5. Η λειτουργία της Α φάσης του Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων Ψυτάλλειας το 1994, είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή βελτίωση της ποιότητας των υδάτων του Σαρωνικού Κόλπου και τη βαθμιαία αποκατάσταση της οικολογικής του ισορροπίας. Με τη λειτουργία της Α φάσης απομακρύνθηκε το 35% περίπου του ρυπαντικού φορτίου των λυμάτων της Πρωτεύουσας, ενώ με τη λειτουργία της Β φάσης, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 95%. Το υφιστάμενο δίκτυο αποχέτευσης ανέρχεται σε 5.800 χλμ. και καλύπτει το 92% των αποχετευτικών αναγκών της Αττικής. Παρόλα αυτά σημαντικό πρόβλημα εντοπίζεται στην Ανατολική Αττική όπου σε τέσσερις (4) οικισμούς Κατηγορίας Β δεν λειτουργεί σύστημα συγκέντρωσης και επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Σε ότι αφορά την υποδομή σε δίκτυα ομβρίων και αντιπλημμυρικής προστασίας, επισημαίνεται ότι οι κοίτες των δύο κύριων ποταμών της Αττικής, του Κηφισού και του Ιλισού έχουν διευθετηθεί και καλυφθεί με αποτέλεσμα η Αθήνα να μην διαθέτει πλέον ποταμούς. Σημειώνεται ωστόσο ότι οι ποταμοί αυτοί, οι οποίοι ήταν απλά ρυάκια κατά τη θερινή περίοδο, σε περιόδους βροχών μεταβάλλονταν σε ορμητικούς χείμαρρους που πλημμύριζαν τις παρακείμενες εκτάσεις, ιδίως στις πλησιέστερες προς τη θάλασσα περιοχές. Τα φαινόμενα αυτά δεν εξαφανίστηκαν μαζί με τους ποταμούς, αλλά αντίθετα έχουν επιδεινωθεί λόγω των επιχώσεων και των κατασκευών που δεν επιτρέπουν την παροχέτευση των επιφανειακών απορροών προς τη θάλασσα. [53]

Τα δευτερεύοντα ρέματα, που συνιστούσαν ζωτικό δίκτυο παροχέτευσης των υδάτων των βροχοπτώσεων, έχουν επίσης σε μεγάλη έκταση επιχωθεί και οικοδομηθεί, προκαλώντας καταστροφικά πλημμυρικά φαινόμενα στις περιμετρικές περιοχές. Το πρόβλημα έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια λόγω και των εκτεταμένων πυρκαγιών, που έχουν σαν αποτέλεσμα την αδυναμία συγκράτησης των υδάτινων απορροών και την ενίσχυση των πλημμυρικών φαινομένων, προκαλώντας μια γενικότερη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των Δήμων και των οικισμών και παρεμπόδιση της αποτελεσματικής λειτουργίας των διαφόρων δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται μέσα σε αυτούς. Τα αντιπλημμυρικά έργα των τελευταίων ετών μπορεί να απέτρεψαν τον κίνδυνο πλημμύρας σε πυκνοκατοικημένες περιοχές όπως το Μοσχάτο, ο Ρέντης και το Φάληρο, στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις, στην Αττική Οδό και στο Αεροδρόμιο, όμως τα προβλήματα οξύνθηκαν και μετατέθηκαν σε άλλες περιοχές όπως η Ραφήνα, τα Σπάτα και η παραλιακή εξαιτίας των έργων του Tραμ. Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα, όσον αφορά στο σύνολο των ρύπων, φαίνεται να περιορίζεται διαχρονικά. Η τάση αυτή αποδίδεται κυρίως στα μέτρα αντιρρύπανσης που αφορούν κυρίως στις κινητές πηγές (αντικατάσταση του στόλου των αυτοκινήτων, καθιέρωση της Κάρτας Ελέγχου Καυσαερίων κλπ) ή την ποιότητα των καυσίμων και γενικά στο σχέδιο αντιρρύπανσης που εφαρμόζεται από το 1994 με τίτλο «Αττική SOS». Κύριο πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι τα αιωρούμενα σωματίδια, που παρουσιάζουν υπερβάσεις των ορίων της νέας οδηγίας της Ε.Ε. στην πλειονότητα των σημείων μέτρησης. Είναι ένας από τους ρύπους για τους οποίους πρόσφατα τέθηκαν όρια σε επίπεδο Ε.Ε. και αποτελούν πρόβλημα για τα περισσότερα κράτη μέλη. Σημαντικό πρόβλημα εξακολουθεί να αποτελεί το όζον, το οποίο ανήκει στους φωτοχημικούς ρύπους και επιβαρύνει κυρίως τα βόρεια και ανατολικά προάστια της Αθήνας. Η αντιμετώπισή του δεν είναι απλή δεδομένου ότι η αύξηση του σχετίζεται με την αυξημένη ηλιοφάνεια της περιοχής και ο συγκεκριμένος ρύπος εμφανίζεται σε περιοχές απομακρυσμένες από τις πηγές ρύπανσης. [54]

Παράλληλα διαπιστώνεται και η αλλαγή της σύνθεσης των ρύπων, γεγονός που οφείλεται και στη χρήση αυτοκινήτων καταλυτικής τεχνολογίας. Σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, η Αθήνα παρουσιάζει μειονεκτήματα που συνδέονται με την άναρχη και χωρίς συγκεκριμένο μοντέλο πολεοδομική ανάπτυξή της, την ιδιαίτερα πυκνή δόμησή της, την έλλειψη ελεύθερων χώρων και πρασίνου και την ιδιαίτερα αυξημένη χρήση ιδιωτικών οχημάτων. Την κατάσταση επιδεινώνουν μια σειρά παραγόντων όπως είναι η τοπογραφία της Αθήνας, καθώς πρόκειται για Λεκανοπέδιο περικυκλωμένο από βουνά, η έντονη ηλιοφάνεια, όπως επίσης και η συχνή παρουσία αντίξοων κλιματολογικών συνθηκών, υψηλές θερμοκρασίες, μικρή ταχύτητα των ανέμων και το φαινόμενο της θερμοκρασιακής αναστροφής. Στην Περιφέρεια Αττικής κατά τα τελευταία χρόνια, με αφορμή και τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, ολοκληρώθηκαν σημαντικά έργα μεταφορικής συγκοινωνιακής υποδομής (Μετρό, ΗΣΑΠ, Τραμ, Προαστιακός σιδηρόδρομος, Αττική οδός κ.α.), τα οποία ήδη έχουν αρχίσει να παράγουν σημαντική προστιθέμενη αξία στη βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών, συμβάλλοντας έτσι εν μέρει και στην αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Τα μεγάλα έργα που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στην πόλη με αφορμή και τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπως η αναβάθμιση του οδικού δικτύου με τη δημιουργία νέων περιφερειακών αυτοκινητόδρομων, ανισόπεδων κόμβων, ή ο εκσυγχρονισμός των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς με την επέκταση του Μετρό και τη λειτουργία του Τραμ και του Προαστιακού σιδηρόδρομου, δεν αρκούν για να λύσουν τα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα της Πρωτεύουσας. Κι αυτό γιατί από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των ιδιωτικών οχημάτων αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς. Παράλληλα, τα αναβαθμισμένα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς δεν εξυπηρετούν με τον καλύτερο τρόπο όλες τις περιοχές της Πρωτεύουσας, ενώ σημαντική εξακολουθεί να παραμένει η έλλειψη χώρων στάθμευσης, με αποτέλεσμα η χρήση τους να μην αντικαθιστά σε θεαματικό βαθμό τη χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου, που αποτελεί πλέον μέρος της κουλτούρας του Έλληνα. Οι επεκτάσεις του δικτύου των Μέσων Σταθερής Τροχιάς προς [55]

περιοχές της Αττικής που αυτή τη στιγμή δεν εξυπηρετούνται καθώς και ο συνδυασμός τους με Μέσα Μαζικής Μεταφοράς μη σταθερής τροχιάς (λεωφορεία, τρόλει) αναμένεται να ενισχύσουν ακόμη περισσότερο το σύστημα αστικών μεταφορών της Πρωτεύουσας και να συμβάλλουν στην άμβλυνση των κυκλοφορικών προβλημάτων. 3.1.3 Πρόσβαση - Μεταφορές - Ενέργεια Πρόσβαση Η Aττική είναι προσβάσιμη οδικώς από τις δύο μεγάλες εθνικές οδούς που την διατρέχουν, τον Αυτοκινητόδρομο 1 (Α1, Ε75) που εισέρχεται από τη βόρεια είσοδο του λεκανοπεδίου και την Εθνική Οδό 8α (GR-8A, E65 & E94) η οποία εισέρχεται από τα δυτικά. Καθίσταται προσεγγίσιμη επίσης μέσω του Λιμένος Πειραιώς, Ραφήνας και Λαυρίου. Από το 2004 ενώνεται με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» μέσω του κλειστού αυτοκινητοδρόμου της Αττικής Οδού.Ένας δευτερεύων κλάδος της Αττικής Οδού, γνωστός ως «Δυτική Περιφερειακή Λεωφόρος Υμηττού», συνδέει την Καισαριανή με τα Γλυκά Νερά. Ο νέος αυτός δακτύλιος πραγματοποιεί οδικές συνδέσεις στο πρωτεύον οδικό δίκτυο της Αθήνας με 70 χιλιόμετρα, 21 εξόδους και 8 μεγάλους συγκοινωνιακούς κόμβους. Στην Αθήνα κυκλοφορεί και μεγάλος αριθμός ταξί (σε κίτρινο χρώμα). Τα ταξί της Αθήνας θεωρούνται φθηνότερα σε σύγκριση με αυτά της Ευρώπης. Ο αερολιμένας της Αττικής είναι το Διεθνές Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος στην πόλη των Σπάτων, ανατολικά της Αθήνας, που εγκαινιάστηκε το 2000. Η πρόσβαση στο αεροδρόμιο γίνεται μέσω οδικής σύνδεσης καθώς και σιδηροδρομικής γραμμής. Επιπλέον, η Αττική διαθέτει τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Ελλάδας (Σταθμός Λαρίσης). Αναλυτικότερα, το σύστημα δημόσιων μεταφορών της Αθήνας αποτελείται από ένα δίκτυο λεωφορείων, τρόλεϊ και μέσων σταθερής τροχιάς (μετρό, προαστιακός σιδηρόδρομος και τραμ). Πιο συγκεκριμένα, το μετρό της Αθήνας έχει τρεις γραμμές οι οποίες είναι διπλές και αποκλειστικά υπόγειες. [56]

Η Γραμμή 1συνδέει τον Πειραιά με την Κηφισιά μέσω του κέντρου της Αθήνας, η Γραμμή 2 συνδέει το Eλληνικό με το Περιστέρι (Ανθουπολη), ενώ η Γραμμή 3 συνδέει το Αιγάλεω με το Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος. Σε εξέλιξη βρίσκονται επεκτάσεις προς το Ελληνικό, την Ανθούπολη και τον Πειραιά, ενώ μελετάται η κατασκευή μιας τέταρτης γραμμής με καμπυλωτή διαδρομή από το Γαλάτσι, περνώντας από τα ανατολικά προάστια και καταλήγοντας στο Μαρούσι. Το δίκτυο των λεωφορείων αποτελείται από θερμικά οχήματα καθώς και από ηλεκτροκίνητα τρόλεϊ. Τέλος, το νέο δίκτυο του τραμ συνδέει το κέντρο της Αθήνας (πλατεία Συντάγματος) με τη Βούλα και το Νέο Φάληρο μέσω δύο διασταυρούμενων γραμμών. Ο προαστιακός σιδηρόδρομος συνδέει το Διεθνές Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Σταθμό Λαρίσης, τον Πειραιά και το Κιάτο. Ενέργεια Το μεγαλύτερο μέρος των μεγάλων απαιτήσεων για ενέργεια της Αττικής είτε πρόκειται για οικιακή είτε πρόκειται για βιομηχανική χρήση καλύπτεται απo το σύστημα ηλεκτροδότησης της ΔΕΗ Α.Ε.Η ΔΕΗ προσφέρει ηλεκτρικό ρεύμα στηριζόμενη όχι μόνο στους παραδοσιακούς τρόπους παραγωγής αλλά δίνοντας έμφαση τα τελευταία έτη στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. H παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ είναι η ηλεκτρική ενέργεια η προερχόμενη από: 1. Την εκμετάλλευση Αιολικής ή Ηλιακής Ενέργειας ή βιομάζας ή Βιοαερίου. 2. Την εκμετάλλευση Γεωθερμικής Ενέργειας, εφόσον το δικαίωμα εκμετάλλευσης του σχετικού Γεωθερμικού Δυναμικού έχει παραχωρηθεί στον ενδιαφερόμενο, σύμφωνα με τις ισχύουσες κάθε φορά διατάξεις. 3. Την εκμετάλλευση της Ενέργειας από την Θάλασσα. 4. Την εκμετάλλευση Υδάτινου Δυναμικού με Μικρούς Υδροηλεκτρικούς Σταθμούς μέχρι 10 MW. 5. Συνδυασμό των ανωτέρω. 6. Τη Συμπαραγωγή, με χρήση των Πηγών Ενέργειας, των (1) και (2) και συνδυασμό τους. [57]

Αιολική Ενέργεια Η αιολική ενέργεια προέρχεται από τις ανεμογεννήτριες οι οποίες είναι μηχανές που μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική ενέργεια. Η μετατροπή αυτή γίνεται σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, μέσω της πτερωτής, έχουμε την μετατροπή της κινητικής ενέργειας του ανέμου σε μηχανική ενέργεια με την μορφή περιστροφής του άξονα της πτερωτής και στο δεύτερο στάδιο, μέσω της γεννήτριας, επιτυγχάνουμε την μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική. Οι Α/Γ χρησιμοποιούνται για την πλήρη κάλυψη ή και τη συμπλήρωση των ενεργειακών αναγκών. Το παραγόμενο από τις ανεμογεννήτριες ηλεκτρικό ρεύμα είτε καταναλώνεται επιτόπου, είτε εγχέεται και διοχετεύεται στο ηλεκτρικό δίκτυο για να καταναλωθεί αλλού. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από τις Α/Γ, όταν η παραγωγή είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση, συχνά αποθηκεύεται για να χρησιμοποιηθεί αργότερα, όταν η ζήτηση είναι μεγαλύτερη από την παραγωγή. Ηλιακή Ενεργεία & Φωτοβολταϊκά Με το όρο Ηλιακή Ενέργεια χαρακτηρίζουμε το σύνολο των διαφόρων μορφών ενέργειας που προέρχονται από τον Ήλιο. Το φώς και η θερμότητα που ακτινοβολούνται, απορροφούνται από στοιχεία και ενώσεις στη Γη και μετατρέπονται σε άλλες μορφές ενέργειας. Η τεχνολογία σήμερα αξιοποιεί ένα μηδαμινό ποσοστό της καταφθάνουσας στην επιφάνεια του πλανήτη μας ηλιακής ενέργειας με τριών ειδών συστήματα: τα θερμικά ηλιακά, τα παθητικά ηλιακά και τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Βιομάζα Ως βιομάζα ορίζεται η ύλη που έχει βιολογική (οργανική) προέλευση. Πρακτικά περιλαμβάνεται σε αυτήν οποιοδήποτε υλικό προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από τον φυτικό κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο βιομάζα εννοούμε τα φυτικά και δασικά υπολείμματα (καυσόξυλα, κλαδοδέματα, άχυρα, πριονίδια, ελαιοπυρήνες, κουκούτσια), τα ζωικά απόβλητα (κοπριά, άχρηστα αλιεύματα), τα φυτά που καλλιεργούνται στις ενεργειακές φυτείες για να χρησιμοποιηθούν ως πηγή ενέργειας, καθώς επίσης και τα αστικά [58]

απορρίμματα και τα υπολείμματα της βιομηχανίας τροφίμων, της αγροτικής βιομηχανίας και το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα των αστικών απορριμμάτων. Η βιομάζα χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικότερα μπορεί να αξιοποιηθεί για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών (θέρμανσης, ψύξης, ηλεκτρισμού κ.λπ.) και ακόμα για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων (βιοαιθανόλη, βιοντήζελ κ.λπ.). Γεωθερμία Η γεωθερμία είναι μια ήπια και πρακτικά ανεξάντλητη ενεργειακή πηγή, που μπορεί με τις σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες να καλύψει ανάγκες θέρμανσης και ψύξης, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις να παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Η γεωθερμία προσφέρει ενέργεια χαμηλού κόστους, ενώ δεν επιβαρύνει το περιβάλλον με εκπομπές βλαβερών ρύπων. Η θερμοκρασία του γεωθερμικού ρευστού ή ατμού, ποικίλει από περιοχή σε περιοχή, ενώ συνήθως κυμαίνεται από 25 ο C μέχρι 360 ο C. Στις περιπτώσεις που τα γεωθερμικά ρευστά έχουν υψηλή θερμοκρασία (πάνω από 150 ο C), η γεωθερμική ενέργεια χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η κυριότερη θερμική χρήση της γεωθερμικής ενέργειας παγκοσμίως αφορά στη θέρμανση θερμοκηπίων. Χρησιμοποιείται ακόμα στις υδατοκαλλιέργειες, όπου εκτρέφονται υδρόβιοι οργανισμοί αλλά και για τηλεθέρμανση, δηλαδή θέρμανση συνόλου κτιρίων, οικισμών, χωριών ή και πόλεων. Υδροηλεκτρική Ενέργεια Η υδροηλεκτρική ενέργεια (Υ/Ε) είναι η ενέργεια η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση και τη μετατροπή της δυναμικής ενέργειας του νερού των λιμνών και της κινητικής ενέργειας του νερού των ποταμών σε ηλεκτρική ενέργεια. Το σύνολο των έργων και εξοπλισμού μέσω των οποίων γίνεται η μετατροπή της υδραυλικής ενέργειας σε ηλεκτρική, ονομάζεται υδροηλεκτρικό έργο (ΥΗΕ). Η δέσμευση ποσοτήτων ύδατος σε φυσικές ή τεχνητές λίμνες, για ένα υδροηλεκτρικό σταθμό, ισοδυναμεί πρακτικά με αποταμίευση υδροηλεκτρικής ενέργειας. [59]

Η προγραμματισμένη αποδέσμευση αυτών των ποσοτήτων ύδατος και η εκτόνωσή τους στους υδροστροβίλους οδηγεί στην ελεγχόμενη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Με δεδομένη την ύπαρξη κατάλληλων υδάτινων πόρων και τον επαρκή εφοδιασμό τους με τις απαραίτητες βροχοπτώσεις, η Υ/Ε καθίσταται μια σημαντικότατη εναλλακτική πηγή ανανεώσιμης ενέργειας. Τα περιβαλλοντικά οφέλη ενός Υδροηλεκτρικού Σταθμού είναι ποικίλα. Ακόμα και το μειονέκτημα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εξ αιτίας των μεγάλης κλίμακας έργων πολιτικού μηχανικού, τα οποία ένα μεγάλο υδροηλεκτρικό έργο προϋποθέτει, με μια καλοσχεδιασμένη μελέτη, μπορεί να μετατραπεί σε πλεονέκτημα. Τα Μικρής κλίμακας Υδροηλεκτρικά έργα (ΜΥΗΕ) είναι κυρίως "συνεχούς ροής", δηλαδή δεν περιλαμβάνουν σημαντική περισυλλογή και αποταμίευση ύδατος, και συνεπώς ούτε κατασκευή μεγάλων φραγμάτων και ταμιευτήρων. Γι αυτό το λόγο γίνεται συνήθως και ο διαχωρισμός μεταξύ μικρών και μεγάλων υδροηλεκτρικών. Ένας μικρός υδροηλεκτρικός σταθμός αποτελεί ένα έργο απόλυτα συμβατό με το περιβάλλον, καθώς το σύνολο των επιμέρους παρεμβάσεων στην περιοχή εγκατάστασης του έργου μπορεί να ενταχθεί αισθητικά και λειτουργικά στα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, αξιοποιώντας τους τοπικούς πόρους. Τέλος, ένα μέρος των αναγκών ενέργειας της Αττικής στηρίζεται στο φυσικό αέριο. Το Φυσικό Αέριο σήμερα είναι το πλέον περιζήτητο καύσιμο εξαιτίας της υψηλής θερμογόνου δύναμης, της μειωμένης περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και της αποδοτικής του καύσης. Θεωρείται η καθαρότερη πηγή ενέργειας μετά τις Ανανεώσιμες, λόγω της ποιότητας της καύσης του και της χαμηλής περιεκτικότητας των καυσαερίων του σε ρυπογόνες ουσίες. Έχει πλέον επικρατήσει ως το κατεξοχήν καύσιμο των πόλεων που θέλουν να σέβονται το περιβάλλον και τους πολίτες τους. Βρίσκει ευρύτατη εφαρμογή στο σπίτι για το μαγείρεμα και τη θέρμανση νερού και χώρων, στον κτιριακό τομέα για την κεντρική θέρμανση, στις μεταφορές και στις συγκοινωνίες, στη βιοτεχνία, στη βιομηχανία και στην ηλεκτροπαραγωγή. Ειδικά στην ηλεκτροπαραγωγή τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μεγάλη διείσδυση του Φυσικού Αερίου. Με δεδομένο το δίκτυο μεταφοράς και διανομής [60]

εγκαθίστανται πολλές νέες μονάδες παγκόσμια, παράλληλα δε προγραμματίζεται η αντικατάσταση παλαιότερων ρυπογόνων μονάδων άλλων τεχνολογιών με Φ/Α. Πίνακας 28 [61]

3.2 Αστική Υποδομή Η Περιφέρεια Αττικής παραμένει ισχυρός συγκοινωνιακός κόμβος της χώρας και σ αυτήν συγκλίνουν οι δύο εθνικοί οδικοί άξονες και οι αντίστοιχοι σιδηροδρομικοί, περιλαμβάνει δε δύο βασικές πύλες εισόδου-εξόδου της χώρας από θάλασσα (λιμάνι Πειραιά) και αέρα (αεροδρόμιο Σπάτων). Αναλυτικότερα: Λιμενική υποδομή Στην Αττική βρίσκονται τέσσερα βασικά λιμάνια Εθνικής Σημασίας (Πειραιά, Ελευσίνας, Ραφήνας και Λαυρίου). Και τα τέσσερα λιμάνια συγκαταλέγονται στους θαλάσσιους λιμένες διεθνούς σημασίας και είναι συνδεδεμένοι με χερσαία στοιχεία του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών. Το συνεχώς αναβαθμιζόμενο διεθνές λιμάνι του Πειραιά είναι το μεγαλύτερο λιμάνι σε κίνηση επιβατών, ενώ εξυπηρετεί παράλληλα σημαντική εμπορευματική κίνηση. Απαρτίζεται από τρεις τομείς, με σαφώς διαχωρισμένες και αυτόνομες λειτουργίες: Το (Κεντρικό) Επιβατικό λιμάνι με 5 σταθμούς εσωτερικού και ένα εξωτερικού, Το Εμπορικό λιμάνι (Δραπετσώνα Κερατσίνι Ν. Ικόνιο) Την Επισκευαστική Ζώνη (Πέραμα, Σαλαμίνα). Από πλευράς διεθνών ροών εμπορευμάτων, το λιμάνι του Πειραιά αποτελεί κύρια πύλη μαζί με τη Θεσσαλονίκη και το Βόλο του «Ανατολικού Άξονα Βορρά Νότου». Επίσης, το λιμάνι του Πειραιά αποτελεί κύριο λιμάνι του συστήματος λιμένων της χώρας από πλευράς μεταφορτώσεως. Ο λιμένας της Ελευσίνας αποτελεί σημαντικό εμπορικό λιμένα και θεωρείται εναλλακτικά ως συμπληρωματικός του Πειραιά στη διακίνηση φορτίων για τη περιοχή της Αττικής. Μεγάλη επιβατική κίνηση εξυπηρετεί το λιμάνι της Ραφήνας, το οποίο παράλληλα εξυπηρετεί μικρή εμπορευματική κίνηση εσωτερικού. Το λιμάνι του Λαυρίου επικεντρώνεται σε επιβατικές και τουριστικές δραστηριότητες προς και από το νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου και σε μικρότερο βαθμό σε εμπορικές. [62]

Το λιμάνι του Λαυρίου βρίσκεται σήμερα σε φάση ανάπτυξης με σημαντικά λιμενικά έργα. Η συμβολή του λιμανιού αυτού στην αναδιάρθρωση των θαλασσίων μεταφορών της χώρας αναμένεται να είναι σημαντική εφόσον υλοποιηθούν οι απαραίτητοι χερσαίοι άξονες αλλά και οι σιδηροδρομικέ ς συνδέσεις, που θα βελτιώσουν σημαντικά την πρόσβαση σε αυτό. Τοπικοί λιμένες λειτουργούν στα νησιά της Περιφέρειας και στην Τροιζηνία και εξυπηρετούν το σύνολο των αναγκών τους. Μαρίνες και λοιποί τοπικοί λιμένες λειτουργούν στον Άλιμο, Ανάβυσσο, Βουλιαγμένη, Γλυφάδα, Ζέα, Λαύριο, Πόρτο Ράφτη, Φάληρο, Σκάλα Ωρωπού και Αγ. Μαρίνα. Λειτουργούν επίσης και ιδιωτικοί τουριστικοί λιμένες. Αεροδρόμια Το 2002 έλαβε χώρα η έναρξη λειτουργίας του νέου διεθνούς αερολιμένα «Ελ. Βενιζέλος», το οποίο καθιερώνει την Αθήνα ως τον πρωτεύοντα διεθνή αεροπορικό κόμβο της Ελλάδας, όσον αφορά τόσο στις διεθνείς συνδέσεις όσο και τις εθνικές συνδέσεις με τα πολυάριθμα περιφερειακά αεροδρόμια της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών. Με την αποπεράτωση το 2004 της Αττικής Οδού και της οδού Βάρης Κορωπίου, καθώς και της σιδηροδρομικής σύνδεσης Προαστιακός Σιδηρόδρομος Μετρό, έχει βελτιωθεί ουσιαστικά η προσπέλαση και η ελκυστικότητά του. Επιπλέον, υπάρχουν το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας και το τοπικό αεροδρόμιο Τατοΐου. Ως πρόσφατη εξέλιξη καταγράφεται και η παραχώρηση του στρατιωτικού αεροδρομίου Πάχης Μεγάρων στην πολιτική αεροπορία. Το γεγονός αυτό συμβάλει στην αναβάθμιση της περιοχής λόγω της πιθανολογούμενης εγκατάστασης σε αυτό των ιδιωτικών μικρών αεροπορικών σκαφών αεροπλοΐας και αναψυχής. Σιδηροδρομική υποδομή (υπεραστικός και προαστιακός σιδηρόδρομος) Το υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο, υπεραστικό και προαστιακό, παρουσιάζει προβλήματα οργάνωσης και λειτουργίας (π.χ. ξεχωριστοί σταθμοί των δικτύων Πελοποννήσου και Βόρειας Ελλάδας στην Αθήνα και τον Πειραιά, έλλειψη συντονισμού και συμπληρωματικότητας με τα άλλα μέσα μεταφορών, ισόπεδη διέλευση των γραμμών καθ όλο το μήκος του προαστιακού ιστού, κ.α.) [63]

Για αυτό έχει. ιδιαίτερη σημασία έχει η ολοκλήρωση της αναβάθμισης του σιδηροδρομικού διαδρόμου Πειραιάς Αθήνα Σιδηροδρομικό Κέντρο Αχαρνών (ΣΚΑ) και η κατασκευή του σιδηροδρομικού διαδρόμου ΣΚΑ Αεροδρόμιο Σπάτων. Σε ότι αφορά στον Προαστιακό σιδηρόδρομο, στην παρούσα φάση βρίσκεται σε λειτουργία ένα τμήμα του δικτύου συνολικού μήκους 128 χλμ., εκ των οποίων 103 περίπου χλμ. βρίσκονται εντός των ορίων του Νομού Αττικής (Αθήνα Αεροδρόμιο =40 χλμ. και Αθήνα όριο Ν. Αττικής = 62,5 χλμ.). Το προαστιακό σιδηροδρομικό δίκτυο Αττικής που αναπτύσσεται σε συνδυασμό με τα άλλα δίκτυα μέσων σταθερής τροχιάς (Μετρό, ΗΣΑΠ), το οδικό δίκτυο (Αττική οδός, Λεωφόρος Υμηττού κλπ.) και τη σύνδεσή του με το νέο Αεροδρόμιο Σπάτων και το λιμάνι του Πειραιά, ως ενιαίο σύστημα μεταφορών, δημιουργεί νέα δεδομένα οργάνωσης του χώρου στην Αττική και τους γειτονικούς Νομούς καθώς και της κίνησης μέσα σ αυτούς. Προκειμένου όμως να λειτουργήσει ως ενιαίο διασυνδεδεμένο και ολοκληρωμένο δίκτυο μέσων σταθερής τροχιάς στην Αττική κρίνεται σκόπιμη η ολοκλήρωση των επεκτάσεών του προς Λαύριο και Ραφήνα. Ιδιαίτερη σημασία για την Περιφέρεια Αττικής έχει και ο εκσυγχρονισμός των σιδηροδρομικών και τεχνικών εγκαταστάσεων του Ο.Σ.Ε. που σήμερα είναι διάσπαρτες σε διάφορα σημεία της Αττικής και μάλιστα σε σημεία με έντονη οικιστική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να δημιουργούν όχληση στην ευρύτερη περιοχή τους. Η προβλεπόμενη συγκέντρωσή τους σε ενιαίο χώρο με σύγχρονες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό στο Θριάσιο Πεδίο και η ολοκλήρωση των σχετικών έργων, θα έχει ως αποτέλεσμα, πέρα από την ουσιαστική βελτίωση της τεχνικής υποστήριξης του δικτύου και την αναβάθμιση του οικιστικού ιστού της Πρωτεύουσας. Οδική υποδομή Στην Περιφέρεια Αττικής κατά τα τελευταία χρόνια, με αφορμή και τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, υλοποιήθηκαν σημαντικά έργα στον τομέα των οδικών μεταφορών (αναβάθμιση τμημάτων του ΠΑΘΕ, η ολοκλήρωση του Περιφερειακού και Εσωτερικού Οδικού δακτυλίου της Πρωτεύουσας κ.ά), με αποτέλεσμα το επίπεδο και η ποιότητα του συστήματος αστικών και υπεραστικών μεταφορών της Πρωτεύουσας να αναβαθμιστούν σημαντικά. [64]

Το σημαντικότερο από τα έργα αυτά αφορά στην κατασκευή της Αττικής Οδού, που αποτελεί έναν από τους πιο σύγχρονους αυτοκινητόδρομους στην Ευρώπη. Έχει σχεδιαστεί με αυστηρές προδιαγραφές ως κλειστός αυτοκινητόδρομος ταχείας κυκλοφορίας με διόδια. Αποτελείται από δύο κύριους αυτοκινητόδρομους: τη Λεωφόρο Ελευσίνας-Σταυρού- Σπάτων μήκους 52,4 χλμ. και τη Δυτική Περιφερειακή Λεωφόρο Υμηττού μήκους 12,9 χλμ. Ωστόσο, παρά τη σημαντική μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης και τα περιβαλλοντικά οφέλη, και στον οδικό αυτό άξονα παρατηρούνται τάσεις κορεσμού. Είναι προφανές ότι για την αντιμετώπιση του προβλήματος οι επεκτάσεις της Αττικής Οδού και ειδικότερα η σύνδεση του αεροδρομίου με τα νότια προάστια, που θα συντελέσει στη δημιουργία ενός δεύτερου, μετά τον Κηφισό, κάθετου άξονα από τη δυτική πλευρά, ολοκληρώνοντας την περιμετρική κάλυψη του Λεκανοπεδίου από αυτοκινητόδρομους, θεωρούνται απαραίτητες. Επιπλέον, η ολοκλήρωση των οδικών υποδομών της Αττικής προκειμένου η Αθήνα να αποκτήσει πλήρη υποδομή μιας σύγχρονης μεγαλούπολης, απαιτεί παρεμβάσεις για την οδική αναβάθμιση της νοτιοανατολικής περιοχής των Μεσογείων (Μαρκόπουλο Λαύριο), τη σύνδεση μεταξύ βιομηχανικών ζωνών, παρακάμπτοντας το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Αθήνας, καθώς και την κατασκευή περιφερειακής οδοποιίας κυρίως προς περιοχές που παρουσιάζουν τουριστική ανάπτυξη αλλά και για τη διασύνδεση με τους μεγάλους διαπεριφερειακούς οδικούς άξονες. Αστικές μεταφορές Οι αστικές συγκοινωνίες στην Αττική κατά την τελευταία δεκαετία εμφανίζουν σαφή τάση συρρίκνωσης του μεταφορικού τους έργου, με μείωση του έργου κατά 20% περίπου. Αυτό οφείλεται στη χαμηλή ελκυστικότητα του μέσου που προκαλείται από μια σειρά εγγενών και μη μειονεκτημάτων του έναντι της μετακίνησης με ιδιωτικά μέσα μεταφοράς. Η κατάσταση υποσκάπτει το ρόλο της Αθήνας ως σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης και απαιτεί βελτίωση. Έως το 1999 δεν είχε σχεδιαστεί και εφαρμοστεί, για την Αττική, μία ολοκληρωμένη στρατηγική ανάπτυξης του συγκοινωνιακού συστήματος με τη λογική και τη [65]

φιλοσοφία που ισχύει σε αντίστοιχα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα. Αντίθετα είχαν υπάρξει διαδοχικές αποσπασματικές παρεμβάσεις θεσμικού και λειτουργικού χαρακτήρα οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς στην Αθήνα να απολέσουν σημαντικότατο μερίδιο της αγοράς του συνόλου των μετακινήσεων. Βασικότερη αιτία για την αρνητική αυτή εξέλιξη ήταν η έλλειψη μίας ενιαίας Αρχής που θα συγκέντρωνε τις διαφορετικές αρμοδιότητες σχεδιασμού και εφαρμογής κυκλοφοριακής και συγκοινωνιακής πολιτικής και θα αναλάμβανε τη συνολική ευθύνη για τη λειτουργία και την αποδοτικότητα του συστήματος αστικών συγκοινωνιών στην Πρωτεύουσα. Εξίσου σημαντική υπήρξε η αποεπένδυση τόσο στην υποδομή όσο και στο τροχαίο υλικό, που οδήγησε στη μείωση της παραγωγικότητας των συγκοινωνιακών φορέων και της συνολικής αποδοτικότητας του συστήματος. Τέλος, την ίδια περίοδο αυξήθηκε κατακόρυφα και η ιδιοκτησία ΙΧ αυτοκινήτων.το δίκτυο των μέσων σταθερής τροχιάς στην Αθήνα περιλαμβάνει: Τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο (ΗΣΑΠ) Το Μετρό Το Τραμ Τον Προαστιακό σιδηρόδρομο. Πέρα από όλες αυτές τις βασικές αστικές δομές υπάρχουν και κάποιες άλλες που έχουν ως στόχο να αναβαθμίσουν και ομορφύνουν το αστικό τοπίο. Τέτοια έργα αποτελούν οι πεζοδρομήσεις κεντρικών δρόμων όπως της οδού Πανεπιστημίου που θα ολοκληρωθεί τα επόμενα έτη και θα αλλάξει ριζικά προς το καλύτερο την σημερινή μορφή του κέντρου της πόλης. Η ανάπλαση του παλαιού αερολιμένα στην περιοχή του Ελληνικού όπου θα δημιουργηθούν χώροι πρασίνου αλλά και η ανάπλαση του παλαιού ιπποδρόμου στην θέση του οποίου θα δημιουργηθεί λυρική σκηνή για την ψυχαγωγία των πολιτών. Επίσης, η επέκταση του δικτύου των ποδηλατοδρόμων που υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της Αττικής θα διευκολύνουν τους πολίτες που επιλέγουν ως μέσω μεταφοράς του οικολογικό ποδήλατο. Επιπροσθέτως έχει δρομολογηθεί η κατασκευή ενός σημαντικού [66]

αριθμού υπέργειων διαβάσεων για την ασφαλέστερη μετακίνηση των πεζών όπως αρμόζει σε κάθε ευρωπαική πρωτεύουσα. Τέλος, η αναβάθμιση και η επέκταση του αποχετευτικού συστήματος στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος. 3.3 Πολιτιστικοί πόροι Η φήμη μιας πόλης είναι μια προστιθέμενη αξία, η επαύξηση ή η μείωση της οποίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Τέτοιοι θεωρούνται η ασφάλεια, η ομαλή λειτουργεία του δημόσιου βίου, η προσβασιμότητα, το κλίμα της επιχειρηματικότητας, οι υποδομές, η φιλοξενία και η πολιτιστική και τουριστική πολιτική,στοιχεία που θα πρέπει να ενισχύουν την Αθήνα ως τουριστικό προορισμό. Στα πλαίσια αυτα διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις και προγράμματα με οργανωμένες παραγωγές και φεστιβάλ για νέους που αφορούν κάθε μορφή τέχνης (εικαστικά, θέατρο, σινεμά, μουσική, χορός κ.λ.π.), αξιοποιώντας νέες ιδέες και πρωτοβουλίες ατομικές και συλλογικές. Επίσης, η ανάδειξη του πολιτιστικόυ πλούτου ενισχύεται με ξεναγήσεις σε αρχαία και σύγχρονα μνημεία της πρωτεύουσας,με τη λειτουργία της Δημοτικής Πινακοθήκης και της Δημοτικής Βιβλιοθήκης στις οποίες εκτίθονται σημαντικά έργα της πολιτισμικής και ιστορικής παράδοσης, καθώς και τη λειτουργία μουσείων, συλλογών και εκθεσιακών χώρων. Στα πολιτιστικά κέντρα στις συνοικίες υλοποιούνται προγράμματα επιμόρφωσης και δια βίου μάθησης για νέους ανθρώπους καθώς και προγράμματα δημιουργικής ενασχόλησης. Η Δημοτική Συμφωνική Ορχήστρα, η Φιλαρμονική και η Δημοτική χορωδία αποτελούν σύνολα υψηλών μουσικών απαιτήσεων που έχουν συγκεντρώσει θετικά σχόλια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Με μουσικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις εμπλουτίζουν τα μουσικά δρώμενα της πόλης. Στο ομαδικό αθλητισμό, οι αθλητικές εκδηλώσεις και τα προγράμματα ατομικής εκγύμνασης και συλλογικής άθλησης (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, βόλεϋ κ.λ.π.) [67]

υλοποιούνται στα κλειστά και ανοιχτά αθλητικά κέντρα, στα κολυμβητήρια και στα γυμναστήρια, ενισχύοντας συστηματικά τον ερασιτεχνικό πρωταθλητισμό και την ευχαρίστηση του ομαδικού παιχνιδιού. Στις παιδικές χαρές τα παιδιά βρίσκουν την ευκαιρία να ψυχαγωγηθούν σε περιβάλλον φιλικό και ασφαλές. Τέλος, με μεγάλες διοργανώσεις όπως ο Ποδηλατικός γύρος, ο Γύρος της Αθήνας, ο Κλασσικός Μαραθώνιος, τα Θερινά Φεστιβάλ κ.λ.π.) και με τη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών σε αυτά ενισχύεται η πολιτστική εικόνα της Αθήνας και την εδραιώνει ως πρωτεύουσα του πολιτισμού στον Ελλαδικό χώρο. 3.4 Οικονομική δραστηριότητα Η Αττική καθώς συγκεντρώνει το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας παρουσιάζει εξαιρετικά υψηλή οικονομική δραστηριότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες.η δραστηριότητα αυτή αφορά και τους τρείς βασικούς τομείς της οικονομίας. Αναλυτικότερα, στην Αττική απασχολείται το 38% του συνολικού εργατικού δυναμικού της χώρας (σύμφωνα με την απογραφή του 2011).Όμως αυτό ακολουθείται και από το αρνητικό φαινόμενο της ανεργίας διότι η Αττική παρουσιάζει 28,2% ανεργία σε σχέση με τον πληθυσμό της όταν η ανεργία που βιώνει η υπόλοιπη χώρα αγγίζει το 27,3% σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία έρευνας του 2013. Τα παραπάνω στοιχεία επαληθεύονται μελετώντας και την συμμετοχή της περιφέρειας της Αττικής στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία κατά τομέα παραγωγής. Πιο συγκεκριμένα, η Αττική είναι υπεύθυνη για το 5.30% της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας στον πρωτογενή τομέα,για το 34% στον δευτερογενή τομέα και για το 56,60% στον τριτογενή τομέα. Το γεγονός ότι παρουσιάζει υψηλά ποσοστά στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα σχετίζεται άμεσα με την μορφολογία και την σύνθεση της περιοχής καθώς η έλλειψη μεγάλων πεδινών εκτάσεων και η πυκνή κατοίκηση προσφέρουν καλές προοπτικές [68]

ανάπτυξης σε επιχειρήσεις μεταποιητικής φύσεως υπηρεσιών. Πίνακας 29 και σε επιχειρήσεις παροχής Από το διαγράμμα είναι εμφανές ότι ο όγκος των οικονομικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην Αττική είναι σχετικά λίγο μικρότερος από τον όγκο των δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Όλα αυτά τα στοιχεία θα αναλυθούν διεξοδικά στις σελίδες που ακολουθούν. 3.5 Κοινωνική πρόνοια Μια σύγχρονη κοινωνία για να θεωρείται πολιτισμένη θα πρέπει να διέπεται απο υψηλή κοινωνική πρόνοια.με τον όρο κοινωνική πρόνοια εννοούμε τις κρατικές δομές οι οποίες βοηθούν τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού ή τους πολίτες που έχουν ανάγκη διασφαλίζοντας έτσι το βιοτικό τους επίπεδο και προσφέροντας τους ψυχολογική [69]

ασφάλεια.έτσι και στην πόλη της αθήνας υπάρχουν φορείς που είναι επιφορτισμένοι με το έργο αυτό. Αναλυτικότερα,υπάρχουν: Α. Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής & Πολιτικών Ισότητας Σχεδιάζει εισηγείται και μεριμνά για την εφαρμογή κοινωνικών προγραμμάτων. Υλοποιεί δράσεις και προγράμματα κοινωνικής πολιτικής, πρόληψης και αντιμετώπισης ψυχοκοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Συντονίζει, παρακολουθεί και αξιολογεί την άσκηση Κοινωνικής Πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Οργανώνει παρακολουθεί και αξιολογεί την δικτύωση τοπικών φορέων Κοινωνικής Φροντίδας όπως οι κοινωνικές Υπηρεσίες του Δήμου, Μ.Κ.Ο., υπηρεσίες και δομές κοινωνικής προστασίας της Περιφέρειας και του Κράτους, συλλόγων και οργάνων ομάδων-χρηστών, κοινωνικών υπηρεσιών των νομικών Προσώπων του Δήμου. Ασκεί εποπτεία επί των φιλανθρωπικών σωματείων και ιδρυμάτων και υλοποιεί δράσεις προστασίας περιθαλπόμενων σε ιδρύματα κλειστής περίθαλψης. Εισηγείται την χορήγηση αδειών διενέργειας λαχειοφόρων αγορών, εράνων και φιλανθρωπικών αγορών. Μεριμνά για τον ορισμό μελών Διοικητικών Συμβουλίων (Ιδρυμάτων, Λεσχών Φιλίας) και επιτροπών. Ρυθμίζει θέματα κοινωνικής κατοικίας. Λειτουργεί ως Συμβουλευτικό Κέντρο όπου παρέχεται ψυχοκοινωνική στήριξη, νομικές συμβουλές και νομική βοήθεια σε συνεργασία με τους με τους δικηγορικούς συλλόγους και ενημέρωση για θέματα που αφορούν την Τρίτη Ηλικία, τα Άτομα με αναπηρίες, τις γυναίκες που χρήζουν ανάλογης στήριξης, τους αλλοδαπούς, τους πρόσφυγες και τους Ρομά. Εποπτεύει και ρυθμίζει θέματα λειτουργίας ιδρυμάτων προστασίας και αγωγής οικογένειας του παιδιού (όπως Κέντρων Παιδικής Μέριμνας, Παιδικών Σταθμών, παραρτημάτων ΠΙΚΠΑ και ΚΕΠΕΠ). [70]

Ασκεί έλεγχο και εποπτεία στα ιδρύματα παιδικής προστασίας ιδιωτικού δικαίου (ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί) (άρθρο 94 παρ. 3β αριθ.10 Ν. 3852/2010). Ασκεί εποπτεία επί των φιλανθρωπικών σωματείων και ιδρυμάτων και υλοποιεί δράσεις προστασίας περιθαλπόμενων σε ιδρύματα κλειστής περίθαλψης. Προβαίνει στην χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας δημοτικών και ιδιωτικών παιδικών ή βρεφονηπιακών σταθμών) (άρθ.94 παρ.3β αρ. 22 του Ν.3852/2010). Προβαίνει στην χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας κέντρων δημιουργικής απασχόλησης παιδιών. Α1. Γραφείο Ατόμων Τρίτης Ηλικίας Παρακολουθεί και κατευθύνει τα προγράμματα που εφαρμόζονται στις Λέσχες Φιλίας. Υλοποιεί τα προγράμματα «Βοήθειας στο Σπίτι» και παρακολουθεί την δράση τους. Κατευθύνει τα Συμβούλια των Πολιτών για την τρίτη ηλικία. Ασχολείται με την μελέτη και έρευνα των προβλημάτων των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Παρακολουθεί την εφαρμογή προγραμμάτων δράσης για θέματα που αφορούν τα άτομα της τρίτης ηλικίας. Α2. Γραφείο Ατόμων με Αναπηρίες Παρέχει κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη στα άτομα και τις οικογένειές τους. Συλλέγει πληροφορίες ώστε να λειτουργεί το Γραφείο ως Κέντρο Πληροφόρησης και Παραπομπής προς άλλα αρμόδια όργανα, φορείς και Υπηρεσίες. Υλοποιεί προγράμματα που αφορούν τα άτομα με αναπηρίες σε συνεργασία με άλλους φορείς ή Υπηρεσίες του Δήμου. [71]

Υλοποιεί προγράμματα σε χώρους άθλησης, ψυχαγωγίας και πολιτισμού του Δήμου και προγράμματα πολιτιστικής παρέμβασης για τα άτομα με αναπηρίες και τις οικογένειές τους. Υλοποιεί ενημερωτικές ημερίδες ή συμμετέχει σε ημερίδες και συνέδρια (με θέματα π.χ. Αναπηρία - Προσβασιμότητα- Ευαισθητοποίηση κ.λπ.), Μαθητείες - Πρακτική Άσκηση (σε μαθητές των Κέντρων Κατάρτισης ΑμεΑ). Συνεργάζεται με φορείς που υλοποιούν Εθνικά ή Ευρωπαϊκά Προγράμματα για ΑμεΑ. Εισηγείται προς τους φορείς για την πρόσβαση των ατόμων στους χώρους εργασίας, εκπαίδευσης και πολιτισμού. Προωθεί την ισότητα των ευκαιριών και ενισχύει τις πρωτοβουλίες. Α3. Γραφείο Πολιτικών Ισότητας των Φύλων Σχεδιάζει, εισηγείται και μεριμνά για την εφαρμογή προγραμμάτων και μέτρων που στοχεύουν στην ισότητα γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς. Στο πλαίσιο αυτό μεριμνά για: Την συστηματική μελέτη και έρευνα των προβλημάτων των γυναικών. Την παρακολούθηση εφαρμογής προγραμμάτων δράσης για θέματα που αφορούν γυναίκες. Την πληροφόρηση με στόχο την εξασφάλιση καλύτερης αντιμετώπισης και κατανόησης των πολιτών σε θέματα που αφορούν τις γυναίκες. Τη λήψη μέτρων για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Την ανάπτυξη δράσεων για την καταπολέμηση των κοινωνικών στερεοτύπων με βάση το φύλο. Την ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων για γυναίκες που υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις. Τη λήψη μέτρων για την πρόληψη και καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας. [72]

Τη ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων για ευπαθείς ομάδες γυναικών. Την ανάπτυξη δράσεων για την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην απασχόληση Τη λήψη μέτρων για την εναρμόνιση επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων Την ανάπτυξη δράσεων για την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή των γυναικών και την προώθηση τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων Την υλοποίηση δράσεων προστασίας μονογονεϊκών οικογενειών την επιμόρφωση στελεχών των κέντρων ισότητας των ΟΤΑ Την υποστήριξη Δομών Φιλοξενίας (Καταφύγια-Ξενώνες) γυναικών - θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας Α4. Γραφείο Αλλοδαπών, Προσφύγων και Ρομά Σχεδιάζει, εισηγείται και μεριμνά για την εφαρμογή προγραμμάτων ή συμμετέχει σε προγράμματα και δράσεις για την ένταξη αθίγγανων, παλιννοστούντων ομογενών, μεταναστών και προσφύγων στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της τοπικής κοινωνίας. Εποπτεύει την διενέργεια κοινωνικών ερευνών για την κατάσταση των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού, των επαναπατριζόμενων των προσφύγων και των μεταναστών ώστε να συμμετάσχουν στα προγράμματα κοινωνικής προστασίας που τους αφορούν. Φροντίζει για τη μελέτη, κατάρτιση και παρακολούθηση της εφαρμογής προγραμμάτων ένταξης υπηκόων τρίτων χωρών. Σε συνεργασία με το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του Δήμου Αθηναίων: Παρέχει ενημέρωση και συμβουλές σε θέματα καθημερινής δραστηριότητας και γενικότερης στάσης ζωής των αλλοδαπών βοηθώντας την όσο το δυνατόν ομαλότερη ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δράσεις για την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. [73]

Υποστηρίζει και υλοποιεί διαπολιτισμικές δραστηριότητες, εκδηλώσεις και προγράμματα σε συνεργασία με μεταναστευτικούς συλλόγους και τοπικούς φορείς που υλοποιούν δράσεις ένταξης μεταναστών. Συνεργάζεται με εθνικούς και Διεθνούς Οργανισμούς για την ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών ένταξης υπηκόων τρίτων χωρών. Α5. Γραφείο Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών Παρέχει κάθε είδους γραμματειακή υποστήριξη προς το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών. Α6. Γραφείο Βραχυχρόνιας Φιλοξενίας Ευπαθών Ομάδων Οργανώνει, συντονίζει και παρακολουθεί τη βραχυχρόνια φιλοξενία και σίτιση σε ευπαθείς ομάδες της πόλης μας και προσφέρει ψυχοκοινωνική υποστήριξη, πληροφόρηση και συμβουλευτική με στόχο την κοινωνική ενδυνάμωση των ευπαθών ομάδων που απειλούνται από τη φτώχεια. Συνεργάζεται με φορείς Μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα, ιδρύματα, επαγγελματικές ενώσεις, καθώς με υπηρεσίες και δομές κοινωνικού χαρακτήρα για την υλοποίηση προγραμμάτων σίτισης, φιλοξενίας, στήριξης εργασίας και κοινωνικής ένταξης για την αντιμετώπιση της φτώχειας Β. Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας & Υποστήριξης Διενεργεί κοινωνικές έρευνες α) σε συνεργασία με το Τμήμα Επιδοματικής Πολιτικής στα εξής θέματα: παροχή οικονομικής ενίσχυσης των αυτοστεγαζομένων, σχετική μίσθωση ακίνητων, ρύθμιση διαφόρων θεμάτων κοινωνικής κατοικίας και επιβολή κυρώσεων για παραβάσεις της οικείας νομοθεσίας. Συνεργάζεται με το Τμήμα Κοινωνικής Ασφάλισης στα εξής θέματα: έκδοση πιστοποιητικών οικονομικής αδυναμίας, εισήγηση δωρεάν παραχώρησης της χρήσης οικημάτων λόγω απορίας ή για άλλους σοβαρούς λόγους. Αναγνώριση [74]

δικαιούχων στεγαστικής συνδρομής. Εισήγηση έκδοσης αποφάσεων παροχής κοινωνικής προστασίας. Ασκεί κοινωνική εργασία με άτομα, οικογένειες και κοινωνικές ομάδες στις Δημοτικές Κοινότητες του Δήμου Αθηναίων κατόπιν αιτήματός τους. Λειτουργεί μονάδες συμβουλευτικής, ψυχολογικής, κοινωνικής υποστήριξης στις Δημοτικές Κοινότητες του Δήμου Αθηναίων. Μεριμνά για την προώθηση και ανάπτυξη του εθελοντισμού και της κοινωνικής αλληλεγγύης με την δημιουργία τοπικών δικτύων. Συνεργάζεται με τα γραφεία του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής σε θέματα που αφορούν την Τρίτη Ηλικία, τα άτομα με αναπηρίες, τις πολιτικές ισότητας των φύλων, τους αλλοδαπούς, των πρόσφυγες, τους Ρομά. Διεξάγει Κοινοτική Κοινωνική Εργασία με τους τοπικούς φορείς και τα τοπικά ιδρύματα ανά δημοτική κοινότητα. Προωθεί δράσεις ευαισθητοποίησης των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο Δήμο για συνεργασία μαζί του σε κοινωνικά θέματα. Μεριμνά για την προώθηση και ανάπτυξη του εθελοντισμού και της κοινωνικής αλληλεγγύης σε συνεργασία με το Τμήμα Π.Σ.Ε.Α Εθελοντισμού. Γ. Τμήμα Οργάνωσης & Λειτουργίας Τηρεί πρωτόκολλο εισερχόμενης και εξερχόμενης αλληλογραφίας και την διεκπεραίωσή της Τηρεί αρχείο και ηλεκτρονικό αρχείο Ασχολείται με την διεκπεραίωση των διοικητικών και οικονομικών θεμάτων (προϋπολογισμός, χρηματικά εντάλματα κλπ) Εγκρίνει τον προϋπολογισμό των ιδρυμάτων και παρακολουθεί τις επιχορηγήσεις που δίδονται σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου με κοινωφελείς σκοπούς. Μεριμνά για την εύρυθμη λειτουργία της Δ/νσης συμπεριλαμβανομένων και των χώρων. Διεκπεραιώνει υπηρεσιακά θέματα του προσωπικού της υπηρεσίας [75]

Συντάσσει τον προϋπολογισμό της Δ/νσης καθώς και τις απαιτούμενες μελέτες για τα υλικά, τα εργαλεία και τον εξοπλισμό πάσης φύσεως που είναι απαραίτητος για την παροχή υπηρεσιών της Δ/νσης και παρακολουθεί τους λογαριασμούς, τιμολόγια κ.λπ. Γ1. Γραφείο Κοινωνικής Καινοτομίας Μεριμνά για την παρακολούθηση της Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Παρακολουθεί την εφαρμογή των δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων από τα όργανα υλοποίησης της Στρατηγικής Μεριμνά για την παρακολούθηση της επικοινωνιακής Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Παρακολουθεί και συμμετέχει σε διαδικασίες διαβούλευσης με τα όργανα της κεντρικής διοίκησης για το θεσμικό και επιχειρησιακό πλαίσιο των δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Παρακολουθεί και συμμετέχει σε διαδικασίες διαβούλευσης με τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για πρωτοβουλίες στα πεδία κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Παρακολουθεί και συμμετέχει σε διαδικασίες διαβούλευσης με όργανα άλλων διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ, Παγκόσμια Τράπεζα, Συμβούλιο της Ευρώπης) για πρωτοβουλίες στα πεδία κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Προωθεί την ένταξη του Δήμου Αθηναίων σε εθνικά υπερεθνικά δίκτυα κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Υποβάλλει προς χρηματοδότηση ώριμες δράσεις κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με τα όργανα υλοποίησης της Στρατηγικής. Διαχέει τα αποτελέσματα των δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στο εσωτερικό του Δήμου. [76]

Μεριμνά για τη λειτουργία των Μητρώων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Συμμετέχει σε προγράμματα μελέτης και έρευνας στα πεδία κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας σε συνεργασία με ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα. Συνεργάζεται με το «Ανοικτού Φόρουμ Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας». Δ. Τμήμα Επιδοματικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ασφάλισης Μεριμνά για την παροχή οικονομικής ενίσχυσης των αυτοστεγαζομένων, για τη μίσθωση ακίνητων, τη ρύθμιση διαφόρων θεμάτων κοινωνικής κατοικίας και την επιβολή κυρώσεων για παραβάσεις της οικείας νομοθεσίας. Μεριμνά για την καταβολή επιδομάτων σε τυφλούς, κωφάλαλους, ανασφάλιστους παραπληγικούς, τετραπληγικούς, και ακρωτηριασμένους, διανοητικά καθυστερημένους, ανίκανους προς εργασία, υποφέροντες από εγκεφαλική παράλυση βαριά ανάπηρους, καθώς και σε λοιπά άτομα δικαιούμενα παροχής κοινωνικής προστασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις της σχετικής νομοθεσίας, καθώς και των οικείων κανονιστικών ρυθμίσεων. Εκδίδει πιστοποιητικά οικονομικής αδυναμίας. Εισηγείται την δωρεάν παραχώρηση της χρήσης οικημάτων λόγω απορίας ή για άλλους σοβαρούς λόγους. Προβαίνει στην αναγνώριση δικαιούχων στεγαστικής συνδρομής. Εισηγείται την έκδοση αποφάσεων παροχής κοινωνικής προστασίας. Δ1. Γραφείο Ανταποκριτών Ο.Γ.Α Επιμελείται για όλα τα θέματα που αφορούν τους ασφαλισμένους στον ΟΓΑ: Τον κλάδο κυρίας ασφάλισης Τον κλάδο συντάξεων Τη Σύνταξη επιζώντων μελών οικογένειας θανούντος ασφαλισμένου ή συνταξιούχου ΟΓΑ ή διαζευγμένου συζύγου Τη σύνταξη ανασφάλιστων υπερηλίκων [77]

Τον κλάδο διεθνών ασφαλιστικών υπερηλίκων Τον κλάδο Μητρώου συνταξιούχων και πληρωμής συντάξεων Τον κλάδο υγείας και θεώρησης βιβλιαρίων Τα οικογενειακά επιδόματα Την αλληλογραφία του ΟΓΑ που αφορά αποφάσεις, συμπληρωματικά δικαιολογητικά και ενστάσεις Ε. Τμήμα Δημοτικών Ιατρείων και Δημόσιας Υγείας Μεριμνά για την οργάνωση και την καλή λειτουργία των Δημοτικών Ιατρείων του Δήμου Αθηναίων στα πλαίσια παροχής υπηρεσιών πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης. Έχει την ευθύνη για τη μελέτη, την αξιολόγηση στοιχείων, την χωροταξική κατανομή και τον κανονισμό λειτουργίας όλων των Δομών Παροχής Υπηρεσιών Υγείας του Δήμου. Τηρεί και παρακολουθεί στοιχεία ανάπτυξης και οργάνωσης των Δημοτικών Ιατρείων καθώς και τη συγκέντρωση, επεξεργασία και αξιολόγηση στατιστικών στοιχείων της δραστηριότητας και της λειτουργίας τους. Προγραμματίζει και συνεργάζεται με το Τμήμα Οργάνωσης και Λειτουργίας για την προμήθεια πάσης φύσεως ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού και για την έγκριση της σκοπιμότητας αυτής για την παροχή υπηρεσιών πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης. Σχεδιάζει, εισηγείται και υλοποιεί δράσεις με στόχο την υποστήριξη και τη φροντίδα υγείας των δημοτών. Μεριμνά για την ίδρυση και λειτουργία εγκαταστάσεων παροχής υπηρεσιών πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης. Σχεδιάζει, προγραμματίζει και μεριμνά για την εφαρμογή προγραμμάτωνμέτρων για την προαγωγή της δημόσιας υγείας και συγκεκριμένα για την πληροφόρηση των δημοτών για θέματα δημόσιας υγείας και την εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμών. Υλοποιεί: [78]

α) προγράμματα δημόσιας υγιεινής που οργανώνονται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ή από άλλα Υπουργεία, το κόστος των οποίων βαρύνει απευθείας τον προϋπολογισμό του αντίστοιχου Υπουργείου, β) έκτακτα προγράμματα υγείας, τα οποία εκτελούνται με έκτακτη χρηματοδότηση και γ) προγράμματα δημόσιας υγείας που χρηματοδοτούνται από πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκδίδει τοπικές υγειονομικές διατάξεις και λαμβάνει μέτρα σε θέματα δημόσιας υγιεινής. Σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα αγωγής-προαγωγής υγείας στην κοινότητα (σχολεία-λέσχες φιλίας κ.α.). Σχεδιάζει, εισηγείται και υλοποιεί δράσεις σε συνεργασία με το Τμήμα Συμβουλευτικών Σταθμών (Δημοτικών Ιατρείων). Υλοποιεί δράσεις σε συνεργασία με φορείς, όπως Πανεπιστήμια, Συλλόγους, Μ.Κ.Ο.κ.λ.π. Μεριμνά για την ίδρυση και λειτουργία δομών, παροχής υπηρεσιών αγωγής προαγωγής υγείας (διευκόλυνση στην προσβασιμότητα σε υπηρεσίες Υγείας όλων των πολιτών, αναξιοπαθούντων, αλλοδαπών κ.λ.π.) Οργανώνει ημερίδες που αφορούν στα παραπάνω. Ε1. Γραφείο Υγιών Πόλεων Επιμελείται τον σχεδιασμό και τις δράσεις των τομέων και των Υπηρεσιών (διατομεακή συνεργασία), οι οποίοι σχετίζονται με παράγοντες που επηρεάζουν: α) την Υγεία, β) την Πρόνοια, γ) τον Πολιτισμό, δ) το Περιβάλλον και βελτιώνουν τις προϋποθέσεις της βιώσιμης ανάπτυξης και της ποιότητας ζωής μέσα στην πόλη, με κατευθυντήριο άξονα το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Υγιών Πόλεων της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. [79]

Στοχεύει στην προώθηση των θεμάτων προαγωγής και αγωγής της υγείας και βελτίωσης συνθηκών διαβίωσης για τους πολίτες σε ένα υγιές αστικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον και διαχειρίζεται τη συμμετοχή σε δίκτυα ανταλλαγής πληροφοριών, τεχνογνωσίας και εμπειριών με άλλες πόλεις, εντός και εκτός Ελλάδας. Παρέχει προγράμματα και παρεμβάσεις στην κοινότητα, προαγωγήςαγωγής σωματικής και ψυχικής υγείας (πρόληψη εξαρτήσεωνπεριβαλλοντική και πολιτιστική εκπαίδευση σε παιδικούς σταθμούς, σχολεία κ.α.), με τελικό σκοπό, την προσφορά στους πολίτες ενός φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, που ενθαρρύνει και υποστηρίζει την υγεία, την αναψυχή, την ευζωία, την ασφάλεια, την κοινωνική δράση, την προσβασιμότητα, την δυνατότητα μετακίνησης, την αίσθηση πολιτιστικής ταυτότητας και ανταποκρίνεται στις ανάγκες όλων των πολιτών. Οργανώνει ημερίδες-συνέδρια, με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σε θέματα Υγείας, Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Τεκμηριώνει και αξιολογεί όλα τα δεδομένα που στοιχειοθετούν την περιβαλλοντική εικόνα της Αθήνας σε συνεργασία με το τμήμα Περιβάλλοντος της Δ/νσης Κοινοχρήστων Χώρων. ΣΤ. Τμήμα Υποδοχής & Υποστήριξης Ευπαθών Ομάδων Εκπονεί μελέτες και υλοποιεί προγράμματα καταγραφής και στήριξης των αστέγων που βρίσκονται στους δρόμους. Υποστηρίζει διοικητικά την ένταξη των αστέγων στο πρόγραμμα στέγασης στους ξενώνες του Δήμου σύμφωνα με τον κανονισμό του προγράμματος στέγασης. Μεριμνά για την οικονομική ενίσχυση και στήριξη των φιλοξενούμενων στους ξενώνες για να αποκτήσουν οι δικαιούχοι συντάξεις, επιδόματα κ.λ.π σύμφωνα με τον κανονισμό. [80]

Μεριμνά για την ένταξη των φιλοξενούμενων σε διάφορα εκπαιδευτικά ή άλλα προγράμματα, με στόχο την κοινωνική τους επανένταξη. Απευθύνει στην αρμόδια Υπηρεσία του Δήμου αιτήματα για εξεύρεση χρηματοδοτούμενων ή άλλων προγραμμάτων, με στόχο την κοινωνική στήριξη διαφόρων ευπαθών κοινωνικών ομάδων, ανάλογα με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Καταρτίζει τον κατάλογο των δικαιούχων του προγράμματος σίτισης και του προγράμματος ενίσχυσης δικαιούχων σε τρόφιμα, τα οποία προέρχονται είτε από το Δήμο είτε από άλλους χορηγούς. Μεριμνά για την ένταξη δικαιούχων στο πρόγραμμα στήριξης μέσα από το θεσμό του «Κοινωνικού Παντοπωλείου», του «Κοινωνικού Φαρμακείου» και της «Αθηναϊκής Αγοράς». Συντάσσει τις τεχνικές προδιαγραφές των ξενώνων φιλοξενίας των αστέγων ως η αρμόδια μονάδα του Δήμου που έχει την εξειδικευμένη εμπειρία και γνώση στις μεθόδους αντιμετώπισης του προβλήματος των αστέγων. Μεριμνά για την ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη των φιλοξενουμένων στους ξενώνες, σε συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Δήμου, αλλά και με την προώθησή τους σε άλλες δομές, κατά περίπτωση, σύμφωνα με τον κανονισμό. ΣΤ1. Γραφείο Σίτισης Παραλαμβάνει τις μερίδες του συσσιτίου. Κατανέμει το φαγητό, εάν αυτό είναι απαραίτητο, σε ατομικές μερίδες. Διανέμει τις μερίδες φαγητού στους δικαιούχους του προγράμματος σίτισης από τους χώρους διανομείς του συσσιτίου και μεταφέρει τμήμα αυτών στους ξενώνες των αστέγων. Μερινά για την καθαριότητα των σκευών και των χώρων από τους οποίους διανέμονται τα συσσίτια. Επικοινωνεί με τους δικαιούχους ενίσχυσης, σύμφωνα με τον κατάλογο του Τμήματος, διανέμει σε αυτούς τα τρόφιμα αλλά και όποια άλλα είδη διατίθενται από χορηγίες σε δικαιούχους ενίσχυσης [81]

Συντάσσει τις τεχνικές προδιαγραφές της σίτισης ως η αρμόδια μονάδα του Δήμου που έχει την εξειδικευμένη εμπειρία και γνώση στη σίτιση και τους τρόπους διανομείς των συσσιτίων. Καθορίζει τα δρομολόγια των οδηγών που πρέπει να κατευθυνθούν σε διάφορα σημεία της Αττικής για την παραλαβή των χορηγιών σε είδος. Ζ. Τμήμα Παιδικών Εξοχών Προγραμματίζει τις κατασκηνωτικές περιόδους και καθορίζει την δυνατότητα σε αριθμό φιλοξενούμενων (παιδιά, ηλικιωμένοι και Α.Μ.Ε.Α.) Εγγράφει τους φιλοξενούμενους και φροντίζει για την διαμονή τους στις Παιδικές Εξοχές. Φροντίζει για την στελέχωση των Παιδικών Εξοχών με εξειδικευμένο προσωπικό Φροντίζει για την λειτουργία ιατρείου με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό Προγραμματίζει και οργανώνει εκδηλώσεις Ενημερώνει τις αντίστοιχες υπηρεσίες για τις λειτουργικές ανάγκες της κατασκήνωσης Είναι αρμόδιο για όλα τα θέματα Εποπτείας και Διαχείρισης των Παιδικών Εξοχών 3.6 Υποδομές Υγείας Τη χρηματοδότηση των φορέων στους προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών υγείας (Πίνακας 3 και Διαγράμματα 4 & 5). Εμφανίζεται η χρηματοδότηση που κατέβαλαν οι φορείς της εγχώριας οικονομίας (Γενική Κυβέρνηση εκτός ΟΚΑ, ΟΚΑ, νοικοκυριά, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, λοιπές δαπάνες (ΜΚΟ, Εκκλησία, κλπ)) προς τους προμηθευτές υπηρεσιών υγείας (νοσοκομεία, ιατρούς, φαρμακεία, διαγνωστικά κέντρα, κλπ). Τη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας ανά χρηματοδοτικό φορέα (Πίνακας 4 και Διάγραμμα 6). Εμφανίζεται η χρηματοδότηση που κατέβαλαν οι φορείς της εγχώριας [82]

οικονομίας (Γενική Κυβέρνηση εκτός ΟΚΑ, ΟΚΑ, νοικοκυριά, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και λοιπές δαπάνες (ΜΚΟ, Εκκλησία, κλπ)) ανά υγειονομική δραστηριότητα (ενδονοσοκομειακή θεραπεία, υπηρεσίες αποκατάστασης, μακροχρόνια φροντίδα, φαρμακευτικά και υγειονομικά προϊόντα, κλπ.). Την κατεύθυνση της υγειονομικής δαπάνης ανά προμηθευτή υγείας και ανά υγειονομική δραστηριότητα (Πίνακας 5). Εμφανίζεται η κατεύθυνση της υγειονομικής δαπάνης ανά προμηθευτή υγείας (νοσοκομεία, ιατροί, διαγνωστικά κέντρα κλπ) και ανά υγειονομική δραστηριότητα (ενδο-νοσοκομειακή θεραπεία, υπηρεσίες αποκατάστασης, μακροχρόνια φροντίδα κλπ) Στην Ελλάδα η συνολική τρέχουσα δαπάνη υγείας ως προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) διαμορφώθηκε σε 10,0%, 9,4% και 9,0% του ΑΕΠ για τα έτη 2009, 2010 και 2011 αντίστοιχα. Τα στοιχεία δαπανών υγείας παρουσιάζονται σύμφωνα με την δομή των πινάκων του Συστήματος Λογαριασμών Υγείας, και αφορούν στα εξής: Τη χρηματοδότηση των φορέων στους προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών υγείας (Πίνακας 3 και Διαγράμματα 4 & 5).Εμφανίζεται η χρηματοδότηση που κατέβαλαν οι φορείς της εγχώριας οικονομίας (Γενική Κυβέρνηση εκτός ΟΚΑ, ΟΚΑ, νοικοκυριά, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, λοιπές δαπάνες (ΜΚΟ, Εκκλησία, κλπ)) προς τους προμηθευτές υπηρεσιών υγείας (νοσοκομεία, ιατρούς, φαρμακεία, διαγνωστικά κέντρα, κλπ). Τη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας ανά χρηματοδοτικό φορέα (Πίνακας 4 και Διάγραμμα 6).Εμφανίζεται η χρηματοδότηση που κατέβαλαν οι φορείς της εγχώριας οικονομίας (Γενική Κυβέρνηση εκτός ΟΚΑ, ΟΚΑ, νοικοκυριά, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και λοιπές δαπάνες (ΜΚΟ, Εκκλησία, κλπ)) ανά υγειονομική δραστηριότητα (ενδο-νοσοκομειακή θεραπεία, υπηρεσίες αποκατάστασης, μακροχρόνια φροντίδα, φαρμακευτικά και υγειονομικά προϊόντα, κλπ.). Την κατεύθυνση της υγειονομικής δαπάνης ανά προμηθευτή υγείας και ανά υγειονομική δραστηριότητα(πίνακας 5).Εμφανίζεται η κατεύθυνση της υγειονομικής [83]

δαπάνης ανά προμηθευτή υγείας (νοσοκομεία, ιατροί, διαγνωστικά κέντρα κλπ) και ανά υγειονομική δραστηριότητα (ενδο-νοσοκομειακή θεραπεία, υπηρεσίες αποκατάστασης, μακροχρόνια φροντίδα κλπ). Πίνακας 30 Συνολική τρέχουσα δαπάνη υγείας (Σε εκατ. Ευρώ) Ποσοστιαία Ποσοστιαία 2009 2010 2011 μεταβολή μεταβολή 2010/2009 2011/2010 Γενική Κυβέρνηση (εκτός ΟΚΑ) (HF.1.1) (1) 6278,4 5644,6 4456,1-10,1% -21,1% ΟΚΑ (HF.1.2) (2) 9835,5 8498,9 7928,7-13,6% -6,7% Συνολική Δημόσια Τρέχουσα Δαπάνη (1)+ (2) 16113,9 14143,5 12384,8-12,2% -12,4% Συνολική Ιδιωτική Τρέχουσα Δαπάνη (3)+ (4) 7027,1 6632,6 6342,9-5,6% -4,4% Ιδιωτική Ασφάλιση (HF.2.2) (3) 433,8 536,6 534,2 23,7% -0,4% Ιδιωτικές Πληρωμές (HF.2.3) (4) 6593,3 6096 5808,7-7,5% -4,7% Λοιπές Δαπάνες (HF.2.4 έως HF.3) (5) 52,6 73,3 52,4 39,4% -28,5% Συνολική Τρέχουσα Δαπάνη Υγείας (HF) (1) έως (5) 23193,6 20849,4 18780,1-10,1% -9,9% [84]

Πίνακας-διάγραμμα(1-2) 31 [85]

Πίνακας 32 Συνολική τρέχουσα δαπάνη υγείας και ποσοστιαία συμμετοχή φορέα(σε εκατ. Ευρώ) 2009 2010 2011 Γενική Κυβέρνηση (εκτός ΟΚΑ) (HF.1.1) (1) 6278,4 5644,6 4456,1 (% επί της συνολικής δαπάνης) 27,1% 27,1% 23,7% ΟΚΑ (HF.1.2) (2) 9835,5 8498,9 7928,7 (% επί της συνολικής δαπάνης) 42,4% 40,8% 42,2% Συνολική Δημόσια Τρέχουσα Δαπάνη (1)+ (2) 16113,9 14143,5 12384,8 (% επί της συνολικής δαπάνης) 69,5% 67,8% 65,9% Συνολική Ιδιωτική Τρέχουσα Δαπάνη (3)+ (4) 7027,1 6632,6 6342,9 (% επί της συνολικής δαπάνης) 30,3% 31,8% 33,8% Ιδιωτική Ασφάλιση (HF.2.2) (3) 433,8 536,6 534,2 (% επί της συνολικής δαπάνης) 1,9% 2,6% 2,8% Ιδιωτικές Πληρωμές (HF.2.3) (4) 6593,3 6096,0 5808,7 (% επί της συνολικής δαπάνης) 28,4% 29,2% 30,9% Λοιπές Δαπάνες (HF.2.4 έως HF.3) (5) 52,6 73,3 52,4 (% επί της συνολικής δαπάνης) 0,2% 0,4% 0,3% Συνολική Τρέχουσα Δαπάνη Υγείας (HF) (1) έως (5) 23193,6 20849,4 18780,1 [86]

Πίνακας 33 Χρηματοδότηση των φορέων στους προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών υγείας (Σε εκατ. ευρώ) Ποσοστιαία Ποσοστιαία 2009 2010 2011 μεταβολή Μεταβολή 2010/2009 2011/2010 1. Τρέχουσα δαπάνη υγείας (2+3+4) 23193,6 20849,4 18780,1-10,1% -9,9% 2. Τρέχουσα δημόσια δαπάνη (2 Α +2Β) 16113,9 14143,5 12384,8-12,2% -12,4% Νοσοκομεία, Δομές νοσηλ.φροντίδας (HP.1, HP.2) 7894,8 6922,5 5862,5-12,3% -15,3% Φορείς εξωνοσοκομειακής φροντίδας (HP.3) 2178,0 1932,7 1795,8-11,3% -7,1% Εμποροι λιανικής και λοιποί φορείς (HP.4 έως HP.9) 6041,1 5288,3 4726,5-12,5% -10,6% 2A. Γενική Κυβέρνηση (εκτός ΟΚΑ) (HF.1.1) 6278,4 5644,7 4456,2-10,1% -21,1% Νοσοκομεία, Δομές νοσηλ. φροντίδας (HP.1, HP.2) 5509,5 4911,8 3870,1-10,8% -21,2% Φορείς εξωνοσοκομειακής φροντίδας (HP.3) 594,7 585,6 440,7-1,5% -24,7% Εμποροι λιανικής και λοιποί φορείς (HP.4 έως HP.9) 174,2 147,3 145,4-15,4% -1,3% 2Β. ΟΚΑ (HF.1.2) 9835,5 8498,8 7928,6-13,6% -6,7% Νοσοκομεία, Δομές νοσηλ. φροντίδας (HP.1, HP.2) 2385,3 2010,7 1992,4-15,7% -0,9% Φορείς εξωνοσοκομειακής φροντίδας (HP.3) 1583,3 1347,1 1355,1-14,9% 0,6% Εμποροι λιανικής και λοιποί φορείς (HP.4 έως HP.9) 5866,9 5141,0 4581,1-12,4% -10,9% 3. Ιδιωτικός τομέας(3α+3β) 7027,1 6632,7 6342,9-5,6% -4,4% Νοσοκομεία, Δομές νοσηλ. φροντίδας (HP.1, HP.2) 1477,1 1597,1 1696,4 8,1% 6,2% Φορείς εξωνοσοκομειακής φροντίδας (HP.3) 3968,6 3392,3 3001,8-14,5% -11,5% Εμποροι λιανικής και λοιποί φορείς (HP.4 έως HP.9) 1581,4 1643,3 1644,7 3,9% 0,1% 3Α. Ιδιωτική ασφάλιση (HF.2.2) 433,8 536,6 534,2 23,7% -0,4% Νοσοκομεία, Δομές νοσηλ. φροντίδας (HP.1, HP.2) 310,7 380,3 379,6 22,4% -0,2% Φορείς εξωνοσοκομειακής φροντίδας (HP.3) 43,0 55,4 53,3 28,8% -3,8% Εμποροι λιανικής και λοιποί φορείς (HP.4 έως HP.9) 80,1 100,9 101,3 26,0% 0,4% 3Β. Πληρωμές ιδιωτών (HF.2.3) 6593,3 6096,1 5808,7-7,5% -4,7% Νοσοκομεία, Δομές νοσηλ. φροντίδας (HP.1, HP.2) 1166,4 1216,8 1316,8 4,3% 8,2% Φορείς εξωνοσοκομειακής φροντίδας (HP.3) 3925,6 3336,9 2948,5-15,0% -11,6% Εμποροι λιανικής και λοιποί φορείς (HP.4 έως HP.9) 1501,3 1542,4 1543,4 2,7% 0,1% 4. Λοιπές δαπάνες (HF.2.4 έως HF.3) 52,6 73,2 52,4 39,2% -28,4% [87]

[88]

Πίνακας 34 Χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας ανά χρηματοδοτικό φορέα(σε εκατ. ευρώ) 1.Τρέχουσα δαπάνη υγείας (2+3+4) (HF.1.1-HF.3.0) σε Ποσοστιαία Ποσοστιαία 2009 2010 2011 μεταβολή Μεταβολή 2010/2009 2011/2010 : 23193,6 20849,4 18780,1-10,1% -9,9% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 14157,9 12746,9 11359,3-10,0% -10,9% Επικουρικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας (HC.4) 1098,0 893,3 855,7-18,6% -4,2% Διάθεση προϊόντων σε εξωνοσοκ/κούς ασθενείς (HC.5) 7120,5 6442,7 5873,3-9,5% -8,8% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 817,2 766,5 691,8-6,2% -9,7% 2.Τρέχουσα δημόσια δαπάνη (2Α+2Β) (HF.1.1,HF.1.2) 16113,8 14143,4 12384,8-12,2% -12,4% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 9131 8119,6 6942,6-11,1% -14,5% Επικουρικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας (HC.4) 664,1 510,6 517-23,1% 1,3% Διάθεση προϊόντων σε εξωνοσοκ/κούς ασθενείς (HC.5) 5619,2 4900,3 4329,8-12,8% -11,6% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 699,5 612,9 595,4-12,4% -2,9% 2A. Χρηματοδότηση από την Κεντρική Διοίκηση (HF.1.1) 6278,3 5644,6 4456,1-10,1% -21,1% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 5850,1 5248,2 4107,1-10,3% -21,7% Επικουρικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας (HC.4) 49,6 46,5 40,9-6,3% -12,0% Διάθεση προϊόντων σε εξωνοσοκ/κούς ασθενείς (HC.5) 22,1 20,4 18,1-7,7% -11,3% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 356,5 329,5 290-7,6% -12,0% 2B. Χρηματοδότηση από τους ΟΚΑ (HF.1.2) 9835,5 8498,8 7928,7-13,6% -6,7% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 3280,9 2871,4 2835,5-12,5% -1,3% Επικουρικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας (HC.4) 614,5 464,1 476,1-24,5% 2,6% Διάθεση προϊόντων σε εξωνοσοκ/κούς ασθενείς (HC.5) 5597,1 4879,9 4311,7-12,8% -11,6% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 343 283,4 305,4-17,4% 7,8% [89]

3. Ιδιωτικός τομέας (3Α+3Β) (HF.2.2,HF.2.3) 7027,0 6632,6 6342,9-5,6% -4,4% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 5016,5 4614,4 4368-8,0% -5,3% Επικουρικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας (HC.4) 433,9 382,7 338,7-11,8% -11,5% Διάθεση προϊόντων σε εξωνοσοκ/κούς ασθενείς (HC.5) 1501,3 1542,4 1543,5 2,7% 0,1% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 75,3 93,1 92,7 23,6% -0,4% 3B. Χρηματοδότηση από την Ιδιωτική Ασφάλιση (HF.2.2) 433,8 536,6 534,2 23,7% -0,4% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 358,5 443,5 441,5 23,7% -0,5% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 75,3 93,1 92,7 23,6% -0,4% 3A.Χρηματοδότηση μέσω πληρωμών νοικοκυριών (HF.2.3) 6593,2 6096 5808,7-7,5% -4,7% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 4658 4170,9 3926,5-10,5% -5,9% Επικουρικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας (HC.4) 433,9 382,7 338,7-11,8% -11,5% Διάθεση προϊόντων σε εξωνοσοκ/κούς ασθενείς (HC.5) 1501,3 1542,4 1543,5 2,7% 0,1% 4. Χρηματοδότηση από λοιπούς φορείς (HF.2.4- HF.3.0) 52,8 73,4 52,4 39,0% -28,6% Υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατ/σης (HC.1,HC.2,HC.3) 10,4 12,9 48,7 24,0% 277,5% Διοίκηση τομέα υγείας, κλπ (HC.6-HC.9) 42,4 60,5 3,7 42,7% -93,9% 3.7 Κατάρτιση Τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, έχουν ως αποστολή το σχεδιασμό και την υλοποίηση των κυβερνητικών πολιτικών, που αφορούν στην επαγγελματική κατάρτιση των εργαζομένων ή ανέργων της χώρας μας, ώστε να διατηρήσουν τη θέση εργασίας τους ή να ενταχθούν ομαλότερα στην αγορά εργασίας. Ο παγκοσμιοποιημένος πλέον ανταγωνισμός σε συνδυασμό με την άνευ προηγουμένου ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών, έχει ως αποτέλεσμα τη μετεξέλιξη των προϋποθέσεων της ανταγωνιστικότητας μιας οικονομίας,. [90]

Ως αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών, η οργάνωση, η λειτουργία αλλά και η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων στηρίζεται όλο και περισσότερο στην αξιοποίηση της γνώσης και της καινοτομίας. Αυτό σημαίνει οι παραδοσιακές ικανότητες και δεξιότητες των εργαζομένων πρέπει να προσαρμοσθούν στα νέα αυτά δεδομένα της λειτουργίας των επιχειρήσεων. Κυρίαρχος στόχος της επαγγελματικής κατάρτισης είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών δράσεων, που θα βοηθήσουν τους εργαζόμενους ή και ανέργους να προσαρμοσθούν γρηγορότερα και ποιο αποτελεσματικά στις εξελίξεις του χώρου της εργασίας. Ενδεικτικά τέτοια προγράμματα μέσα από τα οποία επιτυγχάνονται οι στόχοι αυτοί είναι: Προγράμματα κατάρτισης και επανακατάρτισης εργαζομένων και ανέργων για την βελτίωση της απασχολησιμότητας τους. Προγράμματα κατάρτισης για ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και ιδιαίτερα της νεανικής επιχειρηματικότητας που στηρίζουν την οικολογική και πράσινη ανάπτυξη. Ολοκληρωμένα προγράμματα συμβουλευτικής και εκπαιδευτικής παρέμβασης που βοηθούν τις επιχειρήσεις να προσαρμοσθούν αποτελεσματικότερα στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον τους. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις τοπικού χαρακτήρα στο άνεργο ανθρώπινο δυναμικό μιας περιοχής, για την αναβάθμιση ή και απόκτηση νέων επαγγελματικών ικανοτήτων. Πιλοτικά προγράμματα ενδο-επιχειρησιακής κατάρτισης που στοχεύουν στην μετεξέλιξη των εργασιακών χώρων σε χώρους μάθησης, καινοτομίας και ανάπτυξης εργαζομένων και επιχειρήσεων. Προώθηση διακρατικών πρωτοβουλιών και δράσεων που αφορούν την ανάπτυξη συνεργασιών σε θέματα κατάρτισης εργαζομένων και ανάπτυξης νέων μορφών επιχειρηματικότητας. Προώθηση νέων μορφών παροχής της κατάρτισης με αξιοποίηση των παρεχομένων δυνατοτήτων από το Διαδίκτυο και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών Οργάνωση και διοικητική στήριξη της υλοποίησης των ενδο-επιχειρησιακών προγραμμάτων κατάρτισης του ΛΑΕΚ. [91]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ-ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 4.1 Δημογραφικά δεδομένα Ο πληθυσμός της περιφέρειας της Αττικής ανέρχεται σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του έτους 2011 σε 3701830 άτομα. Είναι η πρώτη σε πληθυσμό περιφέρεια της χώρας και συγκεντρώνει το 34,2% του πληθυσμού της χώρας. Η πυκνότητα πληθυσμού της περιφέρειας Αττικής ανέρχεται σε 972 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (km2). Όσον αφορά στην παράμετρο της φυσικής αύξησης του πληθυσμού (γεννήσεις μείον θάνατοι) της Περιφέρειας Αττικής διαμορφώνεται η ακόλουθη εικόνα: Πίνακας-ιστόγραμμα 35 Πηγή: Διεύθυνση Στατιστικών Πληθυσμού και Αγοράς Εργασίας ΕΛΣΤΑΤ. [92]

Πίνακας-ιστόγραμμα 36 Πηγή: Διεύθυνση Στατιστικών Πληθυσμού και Αγοράς Εργασίας ΕΛΣΤΑΤ Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού στην περιφέρεια αττικής από το 1971-2011(τελευταία επίσημη απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ) Πίνακας 37 Ο πληθυσμός της Περιφέρειας, κατά την απογραφή του 2001, ανερχόταν σε 3.761.810 κατοίκους. Από τη διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού της Περιφέρειας Αττικής, κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, είναι εμφανές ότι εξακολουθεί να αυξάνεται ο πληθυσμός της Περιφέρειας. Ωστόσο, ο ρυθμός αύξησης την τελευταία δεκαετία μειώθηκε. Τη δεκαετία [93]

(1991-2001) η ποσοστιαία αύξηση του πληθυσμού διαμορφώθηκε στο 6,77%, ενώ την τελευταία δεκαετία το ποσοστό αύξησης είναι 1,34%. Το ποσοστό του μόνιμου πληθυσμού της Περιφέρειας Αττικής ανέρχεται στο 35,34% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Είναι χαρακτηριστική η διαχρονική πληθυσμιακή σταθεροποίηση του πληθυσμού της Περιφέρειας γύρω από το 34% κατά τις δεκαετίες 1981,1991 και 2001. Τη 10ετία του 1991-2000 η Περιφέρεια διατήρησε ένα θετικό ρυθμό μεταβολής, ανάλογο με εκείνον της Χώρας, ενώ τη 10ετία 2000 2011 εμφάνισε μικρή αύξηση, σε σχέση με τη μικρή μείωση που καταγράφηκε σε εθνικό επίπεδο. Πίνακας 38 Πηγή: ΕΣΥΕ Πίνακας 39 Πηγή: ΕΣΥΕ [94]

4.2 Δείκτες εξάρτησης, γήρανσης και αντικατάστασης Ο δείκτης εξάρτησης ορίζεται ως ο λόγος των μη-παραγωγικών ηλικιών (άτομα 0-14 και 65 ετών και άνω) προς τα άτομα των παραγωγικών ηλικιών (15-64 ετών). Η σχέση αυτή αποτυπώνεται στο δείκτη εξάρτησης που ορίζεται ως: 100*[πληθυσμός(0-15)+πληθυσμός(65+)]/[πληθυσμός(15-64) Ο λόγος των ατόμων ηλικίας 65 και άνω προς τα άτομο ηλικίας 0-14 δίνει το δείκτη γήρανσης που ορίζεται ως: 100*πληθυσμός(65+)/πληθυσμός(0-14) Ο πληθυσμός ατόμων 15-19 ετών, μόλις εισέρχεται στο παραγωγικό στάδιο, ενώ τα άτομα ηλικίας 65-69 έχουν μόλις αποχωρήσει από αυτό. Η σχέση αυτή αποτυπώνεται στο δείκτη αντικατάστασης που ορίζεται ως: 100*πληθυσμός(15-19)/πληθυσμός(65-69) Συνοπτικά, οι δείκτες γήρανσης, εξάρτησης και αντικατάστασης δίνονται στον πιο κάτω Πίνακα: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ Πίνακας 40 Πληθυσμιακοί δείκτες της Περιφέρειας Αττικής ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ ΔΕΙΚΤΗΣ 1991 44,4 65,7 179,3 2001 41 103,9 128,1 ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Ο δείκτης εξάρτησης, ο οποίος δείχνει τη σχέση του μη ενεργού πληθυσμού με τον ενεργό πληθυσμό διαμορφώνεται το έτος 2001 για την Περιφέρεια της Αττικής σε 41. Δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι αναλογούν 41 άτομα μη παραγωγικών ηλικιών προς 100 άτομα παραγωγικής ηλικίας και ο δείκτης είναι υψηλότερος από το μέσο όρο της χώρας (46,9). [95]

Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης γήρανσης τόσο πιο γερασμένος είναι ο πληθυσμός. Ο Πληθυσμός της Περιφέρειας Αττικής το 2001 φαίνεται να είναι λιγότερο γερασμένος σε σχέση με το σύνολο της χώρας, αφού ο δείκτης γήρανσής της (103,9) είναι μικρότερος από αυτόν της χώρας (109,9). Ο δείκτης γήρανσης εξελίσσεται ανοδικά μεταξύ των ετών 1991 και 2001. Το 1991 σε 100 παιδιά αντιστοιχούσαν 65,7 ηλικιωμένοι, ενώ το 2001 σε 100 παιδιά αντιστοιχούν 103,9 ηλικιωμένοι. Διαρθρωτικοί δείκτες της Περιφέρειας Αττικής Οι Διαρθρωτικοί Δείκτες αποτελούν την ομάδα δεικτών παρακολούθησης και αξιολόγησης της διαδικασίας που έθεσε σε εφαρμογή για τις χώρες - μέλη το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας (Μάρτιος 2000) και η οποία στοχεύει στη μετάβαση της E.E. σε μία περισσότερο δυναμική και ανταγωνιστική οικονομία, που θα βασίζεται στη γνώση, την κοινωνική συνοχή και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι Διαρθρωτικοί Δείκτες εντάσσονται σε έξι γενικές κατηγορίες ως ακολούθως: Γενικοί οικονομικοί δείκτες Δείκτες απασχόλησης Δείκτες καινοτομίας και έρευνας Δείκτες οικονομικής μεταρρύθμισης Δείκτες εθνικής συνοχής Περιβαλλοντικοί δείκτες Οι τιμές των Διαρθρωτικών Δεικτών προσδιορίζονται με βάση τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα για την Περιφέρεια Αττικής. Σκοπός είναι να συγκρίνουν την επίδοση της Περιφέρειας τόσο διαχρονικά όσο κα σε σχέση με την επίδοση άλλων υπερεθνικών, εθνικών και περιφερειακών συνόλων. [96]

4.3 Κατανομή πληθυσμού στην Περιφέρεια Αττικής Η περιφέρεια Αττικής με τη νέα διοικητική διαίρεση του 2011, κατά την οποία καταργήθηκαν τα τέσσερα νομαρχιακά διαμερίσματα, διαιρέθηκε σε οκτώ περιφερειακές ενότητες. Αυτές είναι οι περιφερειακές ενότητες του Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Βορείου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών, Νοτίου Τομέα Αθηνών, Πειραιώς, Νήσων, Δυτικής Αττικής και Ανατολικής Αττικής. Η Π.Ε. Κεντρικού Τομέα Αθηνών είναι η δεύτερη μεγαλύτερη μετά την περιφερειακή ενότητα Θεσσαλονίκης Πίνακας 41 [97]

Πίνακας 42 ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑTA ΦΥΛΟ ΚΑΙ 5 ετείς ΟΜΑΔΕΣ ΗΛΙΚΙΩΝ ΤΗΝ 1η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 2001-2013 ESTIMATED POPULATION BY SEX AND FIVE YEAR AGE GROUPS, ON THE 1rst OF JANUARY FOR THE YEARS 2001-2013 ΣΥΝΟΛΟ TOTAL YEAR 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ΣΥΝΟΛΟ TOTAL 10.934.985 10.968.542 10.998.903 11.037.745 11.073.713 11.112.113 11.143.780 11.182.224 11.190.654 11.183.516 11.123.392 11.123.034 11.062.508 00-04 524.940 525.382 527.383 527.946 527.995 529.725 534.876 538.070 545.348 556.103 557.150 556.868 549.038 05-09 552.348 542.806 537.331 537.694 536.120 536.567 536.722 538.380 537.139 537.322 532.350 535.789 537.497 10-14 610.679 602.964 598.772 583.055 574.298 563.986 554.951 549.015 547.448 544.070 538.754 537.063 535.487 15-19 731.123 708.330 677.836 656.686 639.420 627.947 618.129 614.634 598.409 589.851 571.559 557.336 546.389 20-24 806.538 807.370 804.075 801.447 785.938 763.949 738.585 708.944 678.151 660.590 641.958 635.330 625.284 25-29 832.051 835.518 837.104 842.060 844.883 847.663 845.218 844.364 832.398 805.967 762.992 729.112 686.267 30-34 861.189 864.036 858.567 852.617 851.254 850.730 852.216 855.267 859.501 857.765 848.386 838.093 819.753 35-39 790.329 800.191 818.619 837.659 855.940 866.728 870.908 866.863 860.711 855.282 842.369 837.443 824.735 40-44 768.441 774.159 781.698 784.944 785.677 791.976 801.661 820.254 837.253 851.528 856.767 858.512 846.579 45-49 700.637 711.858 722.045 738.363 753.691 764.104 770.768 778.908 778.864 771.774 771.387 779.502 793.490 50-54 681.280 679.026 676.625 676.178 680.293 690.238 701.463 713.362 728.785 737.354 742.438 745.797 748.618 55-59 579.270 600.156 627.196 650.501 662.227 664.917 664.100 662.842 661.564 662.817 670.680 679.549 685.215 60-64 629.898 607.387 581.207 560.196 552.491 561.721 583.119 609.275 630.491 639.035 640.889 641.466 638.022 65-69 619.167 618.373 619.062 617.797 611.152 598.020 577.548 553.248 532.868 523.946 532.988 557.262 583.066 70-74 538.662 545.217 552.489 557.106 561.626 564.783 566.398 567.908 566.913 561.136 550.008 535.741 515.912 75-79 343.220 370.257 394.155 418.916 440.739 455.925 463.583 472.244 478.288 483.321 487.574 493.342 497.324 80-84 198.843 206.458 215.028 224.603 239.125 255.516 278.515 296.840 316.278 333.732 346.963 355.194 364.868 [98]

85+ 166.370 169.054 169.711 169.977 170.844 177.618 185.020 191.806 200.245 211.923 228.180 249.635 264.964 ΑΡΡEΝΕΣ MALES ΣΥΝΟΛΟ TOTAL 5.396.313 5.410.574 5.421.915 5.439.271 5.453.840 5.469.623 5.481.987 5.498.982 5.499.396 5.488.800 5.453.444 5.449.803 5.413.290 00-04 267.350 267.908 268.922 269.412 269.513 270.589 273.221 275.104 278.654 283.973 284.579 284.974 281.232 05-09 281.358 276.010 272.924 273.540 272.869 273.385 273.713 274.643 274.186 274.469 272.264 274.051 275.233 10-14 311.279 307.416 305.623 297.063 292.502 287.545 282.378 278.926 278.732 277.122 274.829 274.428 273.787 15-19 382.344 370.287 352.596 339.217 328.621 320.846 315.954 314.407 305.682 301.320 292.231 284.737 279.037 20-24 416.310 417.616 416.212 415.820 408.298 397.719 383.824 367.125 349.475 339.311 328.208 325.588 321.159 25-29 424.070 427.090 429.045 432.234 434.585 436.226 434.910 434.813 429.787 416.765 395.491 377.799 354.607 30-34 432.709 434.582 433.000 431.719 431.433 431.848 433.560 436.270 438.728 438.615 434.091 428.989 419.596 35-39 394.197 399.731 408.987 418.969 428.487 433.560 436.043 435.471 433.680 431.301 424.657 423.005 416.711 40-44 381.969 383.998 386.887 388.076 388.610 392.836 398.313 407.585 416.184 423.181 425.198 426.519 421.467 45-49 351.996 355.726 359.545 366.343 372.896 376.696 379.475 382.758 381.981 377.634 378.014 382.640 389.387 50-54 339.929 338.427 337.131 337.014 338.458 342.740 346.706 351.574 357.735 359.955 360.528 360.974 360.894 55-59 287.412 297.014 309.574 320.434 325.481 326.609 326.249 325.476 324.675 324.089 327.044 328.923 329.424 60-64 302.403 292.392 281.026 271.941 269.224 273.746 283.538 295.449 304.697 307.445 307.892 306.961 304.009 65-69 293.135 291.483 290.738 289.825 286.185 280.290 271.707 261.574 252.960 249.402 253.826 264.627 275.576 70-74 245.409 250.451 254.423 256.434 258.313 258.707 258.402 258.282 257.499 254.476 249.849 244.912 237.244 75-79 145.268 156.752 167.755 179.642 190.577 199.201 204.490 208.826 211.564 213.298 214.256 216.452 218.086 80-84 77.494 81.505 85.605 89.952 96.033 102.755 111.951 120.145 129.054 137.640 144.919 150.120 155.049 85+ 61.681 62.186 61.922 61.636 61.755 64.325 67.553 70.554 74.123 78.804 85.568 94.104 100.792 ΘΗΛΕΙΣ FEMALES ΣΥΝΟΛΟ TOTAL 5.538.672 5.557.968 5.576.988 5.598.474 5.619.873 5.642.490 5.661.793 5.683.242 5.691.258 5.694.716 5.669.948 5.673.231 5.649.218 00-04 257.590 257.474 258.461 258.534 258.482 259.136 261.655 262.966 266.694 272.130 272.571 271.894 267.806 05-09 270.990 266.796 264.407 264.154 263.251 263.182 263.009 263.737 262.953 262.853 260.086 261.738 262.264 [99]

10-14 299.400 295.548 293.149 285.992 281.796 276.441 272.573 270.089 268.716 266.948 263.925 262.635 261.700 15-19 348.779 338.043 325.240 317.469 310.799 307.101 302.175 300.227 292.727 288.531 279.328 272.599 267.352 20-24 390.228 389.754 387.863 385.627 377.640 366.230 354.761 341.819 328.676 321.279 313.750 309.742 304.125 25-29 407.981 408.428 408.059 409.826 410.298 411.437 410.308 409.551 402.611 389.202 367.501 351.313 331.660 30-34 428.480 429.454 425.567 420.898 419.821 418.882 418.656 418.997 420.773 419.150 414.295 409.104 400.157 35-39 396.132 400.460 409.632 418.690 427.453 433.168 434.865 431.392 427.031 423.981 417.712 414.438 408.024 40-44 386.472 390.161 394.811 396.868 397.067 399.140 403.348 412.669 421.069 428.347 431.569 431.993 425.112 45-49 348.641 356.132 362.500 372.020 380.795 387.408 391.293 396.150 396.883 394.140 393.373 396.862 404.103 50-54 341.351 340.599 339.494 339.164 341.835 347.498 354.757 361.788 371.050 377.399 381.910 384.823 387.724 55-59 291.858 303.142 317.622 330.067 336.746 338.308 337.851 337.366 336.889 338.728 343.636 350.626 355.791 60-64 327.495 314.995 300.181 288.255 283.267 287.975 299.581 313.826 325.794 331.590 332.997 334.505 334.013 65-69 326.032 326.890 328.324 327.972 324.967 317.730 305.841 291.674 279.908 274.544 279.162 292.635 307.490 70-74 293.253 294.766 298.066 300.672 303.313 306.076 307.996 309.626 309.414 306.660 300.159 290.829 278.668 75-79 197.952 213.505 226.400 239.274 250.162 256.724 259.093 263.418 266.724 270.023 273.318 276.890 279.238 80-84 121.349 124.953 129.423 134.651 143.092 152.761 166.564 176.695 187.224 196.092 202.044 205.074 209.819 85+ 104.689 106.868 107.789 108.341 109.089 113.293 117.467 121.252 126.122 133.119 142.612 155.531 164.172 [100]

4.4 Φυσική Κίνηση Πληθυσμού Από την Ελληνική Στατιστική Αρχή ανακοινώνονται τα στατιστικά στοιχεία που αποτυπώνουν την εξέλιξη των δημογραφικών μεγεθών στη Χώρα μας. Πηγή των στοιχείων αυτών είναι τα Ληξιαρχεία όλων των Δήμων στα οποία δηλώνονται οι γεννήσεις, οι θάνατοι, οι γάμοι και τα σύμφωνα συμβίωσης που καταγράφονται στην Ελλάδα. Γεννήσεις Οι γεννήσεις στην Ελλάδα, κατά το 2012, ανήλθαν σε 100.371 (51.654 αγόρια και 48.717 κορίτσια), παρουσιάζοντας μείωση κατά 5,69% σε σχέση με το 2011, που είχαν ανέλθει σε 106.428 ( 54.862 αγόρια και 51.566 κορίτσια). Στις γεννήσεις δεν συμπεριλαμβάνονται οι γεννήσεις νεκρών βρεφών, οι οποίες κατά το 2012 ανήλθαν σε 446 (252 αγοριών και 194 κοριτσιών), αυξημένες κατά 3,48% σε σχέση με το 2011 που είχαν ανέλθει σε 431. Σχετικά με την υπηκοότητα της μητέρας, το 2012 καταγράφηκαν 84.851 γεννήσεις από Ελληνίδες (ποσοστό 84,54%) και 15.520 από αλλοδαπές (ποσοστό 15,46%). Τα αντίστοιχα στοιχεία για το 2011 ήταν 87.426 (ποσοστό 82,14%) από ελληνίδες μητέρες και 19.002 (ποσοστό 17,85%) από αλλοδαπές. Η μέση ηλικία της μητέρας κατά τη γέννηση, το 2012, ήταν 31,6 έτη, σημειώνοντας ελαφρά αύξηση σε σχέση με το 2011, που η αντίστοιχη μέση ηλικία ήταν 31,4 έτη. Το εύρος των ηλικιών των μητέρων κατά τη γέννηση, ήταν από 12 έως 58 ετών. Οι γεννήσεις εκτός γάμου το 2012 σε απόλυτους αριθμούς, παρουσίασαν ελαφρά μείωση σε σχέση με το 2011 και ανήλθαν σε 7.640 (ποσοστό 7,6% επί του συνόλου των γεννήσεων) από 7.849 (ποσοστό 7,4% επί του συνόλου των γεννήσεων) που ήταν Το 2011. Θάνατοι Οι θάνατοι, κατά το 2012, παρουσίασαν αύξηση κατά 5% και ανήλθαν σε 116.670, (60.137 άντρες και 56.533 γυναίκες) έναντι 111.099 (57.999 άντρες και 53.100 γυναίκες) που ήταν το 2011. Η μέση ηλικία κατά τον θάνατο, κατά το 2012, ανήλθε στα 74,79 έτη για τους άνδρες και 80,64 έτη για τις γυναίκες, παρουσιάζοντας, σε σχέση με το 2011, μικρή μείωση [101]

για τους άντρες (που το 2011 ήταν 74,82 έτη) και μικρή αύξηση για τις γυναίκες (που το 2011 ήταν 80,44 έτη). Ο δείκτης βρεφικής θνησιμότητας από 3,35 το 2011, μειώθηκε στο 2,91 κατά το 2012.Ο δείκτης νεογνικής θνησιμότητας το 2012 μειώθηκε στο 1,87 από 2,19 το 2011 και ο δείκτης περι γεννητικής θνησιμότητας το 2012 αυξήθηκε στο 5,64 από 5,37 το 2011. Αναλυτικά, σε σύνολο 293 θανάτων βρεφών, τα 32 ήταν μικρότερα της 1 μέρας, 157 ήταν μικρότερα του 1 μηνός και 104 μικρότερα του ενός έτους. Τέλος, η φυσική μεταβολή του πληθυσμού (δηλαδή η μεταβολή που οφείλεται μόνον στη διαφορά των γεννήσεων - των θανάτων χωρίς συνυπολογισμό της μετανάστευσης)παρουσίασε αρνητική εξέλιξη, με φυσική μείωση του πληθυσμού κατά 16.299 άτομα. [102]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ - ΚΛΑΔΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Στον πίνακα που παρατίθεται πιο κάτω εκτίθενται παραστατικά διάφορες αναπτυξιακές και προωθητικές δραστηριότητες και υποδομές που αποτελούν κεντρικούς οικονομικούς άξονες της Αθήνας και της Περιφέρειας Αττικής. Πίνακας 44 [103]

5.1 Πρωτογενής Τομέας Ο τομέας της γεωργίας όπως είναι ευρέως γνωστό έχει ισχνή παρουσία στην Αττική. Ωστόσο, η εγγύτητα των περιαστικών περιοχών όπου αναπτύσσονται ορισμένες καλλιέργειες ή και εκτρέφονται μικρά ζώα στα Μέγαρα, τα Μεσόγεια, στο Μαραθώνας, όπως και στη Νέα Πέργαμο, και στην επαρχία Τροιζηνίας, ευνοεί την ισχνή έστω παρουσία του τομέα, λόγω απευθείας διάθεσης των προϊόντων στην κατανάλωση από τους ίδιους τους παραγωγούς. Οι πλέον αξιοπρόσεκτοι κλάδοι του πρωτογενή τομέα στην περιφέρεια αφορούν κυρίως την ανθοκομία, την κηπουρική, τις αμπελοκαλλιέργειες, την αλιεία και τα αλιευτικά προϊόντα στις παράκτιες περιοχές της Αττικής. Όσον αφορά την αλιεία, οι αλιευτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι ξεπερασμένοι με αποτέλεσμα τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα σε σχέση με άλλες χώρες. Γι' αυτό ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο σχεδιασμό των δράσεων για την αλιεία, όσον αφορά στην προστασία θαλάσσιων περιοχών και ειδών αλιείας, που αντιμετωπίζουν πρόβλημα διατήρησης των οικολογικών ισορροπιών, σε συνδυασμό με την εφαρμογή πολιτικής για εκσυγχρονισμό του αλιευτικού στόλου, και προώθηση της παραγωγής στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Η περιορισμένη παρουσία του αγροτικού τομέα στην περιφέρεια Αττικής είναι φυσικό να έχει ανάλογες επιπτώσεις και στα επαγγέλματα γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας. Οι προοπτικές τους είναι αρνητικές στην υπό εξέταση κεντρική και κυρίαρχη αυτή περιφέρεια, η οποία καταναλώνει κατά προσέγγιση το 30% της γεωργικής παραγωγής της χώρας, αλλά παράγει αντίστοιχα μόλις το 2,2% του συνόλου. Ορισμένες επί μέρους ειδικότητες όπως οι τεχνικοί ανθοκομίας-θερμοκηπίων, οι τεχνίτες ιχθυοκαλλιέργειας, οι μελισσοκόμοι, εμφανίζουν απλώς θετικές προοπτικές εξαιτίας της ύπαρξης δραστηριότητας στους σχετικούς τομείς στην Αττική. Οι εποχιακοί εργάτες γης, όπως σε όλες τις περιφέρειες, έχουν και εδώ θετική προοπτική, ακόμα αν και στο επάγγελμα αυτό υπάρχουν διαθέσιμοι πολλοί μετανάστες, και κυρίως λαθρομετανάστες, που διαβιούν ως νέο-προλετάριοι σε ορισμένες περιοχές της πρωτεύουσας. [104]

Οι προοπτικές των επαγγελμάτων γεωλογίας, ορυκτού πλούτου και δασών, όπως και στο σύνολο της χώρας, είναι σχετικά αρνητικές και στην Αττική. Εφ όσον, υπάρξει εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου που λέγεται ότι έχει ανακαλυφθεί, οι προοπτικές των συναφών επαγγελμάτων στο απώτερο μέλλον, μπορεί να μετατραπούν σε θετικές. Τα επαγγέλματα περιβάλλοντος, οικολογίας και ποιοτικού ελέγχου, όπως ισχύει και για όλη τη χώρα, εμφανίζουν αμφίβολες εργασιακές προοπτικές. Για την Αττική, όπου οι σχετικές δραστηριότητες παρουσιάζουν μεγαλύτερη πυκνότητα από το σύνολο της χώρας, η προοπτική αυτή με προϋπόθεση την έξοδο της χώρας από την οικονομική κρίση, θα μπορούσε στο μέλλον και να μετατραπεί και σε πολύ θετική.\ Συνεπώς, η διατήρηση της «γεωργικής γης» στη Περιφέρεια θα πρέπει να αποτελέσει βασική προτεραιότητα του χωροταξικού σχεδιασμού. Ο πρωτογενής τομέας στην Αττική καλείται πλέον να διαδραματίσει ένα ουσιαστικό ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος, παρά το γεγονός ότι παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλή παραγωγικότητα στην Περιφέρεια σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα, γεγονός που οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μονάδες θερμοκηπίων έντασης κεφαλαίου και στη συγκέντρωση κτηνοτροφικών μονάδων στη Δυτική Αττική. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, το 2012, μειώθηκε συνολικά κατά 6,2%. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του πρωτογενή τομέα παρουσίασε τη μικρότερη μείωση σε σχέση με τους υπόλοιπους. Ο πρωτογενής τομέας συρρικνώθηκε κατά 3,2% συγκρινόμενος με το 2011, έτος στο οποίο επίσης είχε μειωθεί κατά 5,4%. 5.2 Δευτερογενής Τομέας Η τρέχουσα οικονομική κρίση έχει πλήξει βαρύτατα τον ευρύτατα και σημαντικό αυτό κλάδο με αντίστοιχα αρνητικές συνέπειες για όλα τα συναφή επαγγέλματα, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως του μηχανολόγου μηχανικού. Εκτός από την κρίση που η αρχή της ανάγεται στο έτος 2008, υπάρχει μια συνεχής πορεία αποβιομηχανοποίησης σε όλη τη χώρα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, η οποία είναι ιδιαίτερα αισθητή στην Αττική που [105]

αποτελεί το κυρίαρχο βιομηχανικό και οικονομικό βραχίονα της χώρας. Τα προβλήματα αυτά εκφράζονται με πτώση του ρυθμού αύξησης των επενδύσεων, αύξηση του βαθμού εισαγωγικής διείσδυσης, στασιμότητα της βιομηχανικής παραγωγής, αύξηση της βιομηχανικής ανεργίας και συμπτώματα ιδιαίτερης παρακμής βιομηχανικών περιοχών, όπως είναι η περιοχή του Λαυρίου, του Ελαιώνα, του Θριάσιου Πεδίου, του Περάματος κλπ. στις οποίες εστιάζεται η μεγαλύτερη βιομηχανική ανεργία. Από τα στοιχεία που παρατίθενται στον ακόλουθο πίνακα προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Πίνακας 45 Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του δευτερογενή τομέα (Βιομηχανία, συμπεριλαμβανόμενης ενέργειας και κατασκευών) μειώθηκε κατά 3,9%. Η συγκράτηση του ρυθμού μείωσης της προστιθέμενης αξίας του κλάδου (από -11,7% το 2011 σε -3,9% το 2012) οφείλεται κατά κύριο λόγο στις επιδόσεις του κλάδου διύλισης πετρελαίου. Αντίθετα, οι προοπτικές του κατασκευαστικού κλάδου καταγράφονται ιδιαίτερα αρνητικές εξαιτίας της παρατεταμένης ύφεσης, των αρνητικών προοπτικών της οικονομίας, της στασιμότητας των δημοσίων έργων και της συρρίκνωσης της στεγαστικής πίστης. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του τομέα των υπηρεσιών υποχώρησε κατά 6,7%. [106]

Στις γενικές δυσχέρειες προστίθενται και ορισμένα ειδικότερα χαρακτηριστικά, όπως η πολιτική κινήτρων που μέχρι σήμερα ενθάρρυνε αποκλειστικά τις επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας, στις οποίες η χώρα δεν έχει εξειδικευτεί μέχρι σήμερα, το ιδιαίτερα περιοριστικό και έντονα γραφειοκρατικό καθεστώς αδειοδότησης επιχειρήσεων, οι ελλείψεις υποδομών στην εμπορία και στην οργάνωση των επιχειρήσεων, η απουσία ποιοτικού έλεγχου στα προϊόντα και στους κλάδους με εξαγωγικό χαρακτήρα, ο υψηλός δανεισμός που σήμερα επιλύεται σταδιακά ως πρόβλημα, ο πεπαλαιωμένος μηχανολογικός εξοπλισμός και ο περιορισμένος βαθμός εισαγωγής τεχνολογιών αντιρύπανσης. Βασικό πρόβλημα μέχρι σήμερα στην περιοχή της Αττικής, παραμένει η απαξίωση των υποδομών σε συνδυασμό με την έντονη κυκλοφοριακή συμφόρηση που δυσχεραίνει τη διακίνηση πρώτων υλών, προϊόντων και εργαζόμενων. Προβλήματα δημιουργεί επίσης, η μεγάλη διασπορά των μεταποιητικών μονάδων και η έλλειψη ουσιαστικών ελέγχων για την τήρηση των αναγκαίων περιβαλλοντικών και αντιρρυπαντικών όρων. Η προοπτική των επαγγελμάτων κατασκευών και δομικών έργων, ένας κλάδος που θεωρείται παραδοσιακά και ως η οικονομική ατμομηχανή της χώρας, υπήρξε στο παρελθόν με πολλές διακυμάνσεις θετική. Το μετρό, το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Αττική οδός, τα μεγάλα έργα και οι εγκαταστάσεις που κατασκευάστηκαν με την ευκαιρία των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα το 2004, έδωσαν μεγάλο ώθηση στον ίδιο κλάδο. Αργότερα και ειδικότερα μετά τη διεθνή οικονομική κρίση του 2008, ο κλάδος διέρχεται περίοδο μεγάλης ύφεσης, που κατά την άποψη του συγγραφέα του παρόντος, θα ξεπεραστεί. Μακροπρόθεσμα, οι προοπτικές στον κλάδο των κατασκευών, όπου απασχολούνται πολλοί οικονομικοί μετανάστες, έχει θετικές ή και πολύ θετικές προοπτικές. Τα επαγγέλματα επεξεργασίας μαρμάρου, γρανίτη και τσιμέντου έχουν επίσης θετικές προοπτικές. Και το ίδιο ισχύει για τις χαμηλόβαθμες τεχνικές ειδικότητες του κλάδου εμφανίζουν θετικές έως πολύ θετικές προοπτικές. Στην περίπτωση των ανειδίκευτων οικοδόμων, των ελαιοχρωματιστών, αλλά και άλλων ειδικοτήτων, υπάρχει σοβαρός ανταγωνισμός από [107]

χαμηλόμισθους οικονομικούς μετανάστες που όμως δεν αρκούν για να μεταστρέψουν την προοπτική των επαγγελμάτων σε αρνητική. Οι χημικοί - μηχανικοί, οι μηχανολόγοι και οι τεχνολόγοι πετρελαίου από ΑΕΙ και ΤΕΙ, εμφανίζουν ουδέτερες προοπτικές στην Αττική. Ειδικότερα, για τις ειδικότητες που συνδέονται με την ενέργεια, υπάρχει κάποια αμφιβολία ως προς την κατάσταση του ισοζυγίου τους. Όπως έχει ήδη τονιστεί, στην περίπτωση που τελικά αναπτυχθεί η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που έχουν ανακαλυφθεί, ευνόητο είναι ότι οι ειδικότητες αυτές θα έχουν πολύ καλύτερη τύχη. Πολύ αρνητική είναι επίσης η προοπτική των φαρμακοποιών, λόγω της γνώσης υπερπληθώρας αποφοίτων, σ έναν τομέα όπου η εγχώρια παραγωγή συρρικνώνεται, συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Οι προοπτικές των επαγγελμάτων τροφίμων και ποτών είναι καλύτερες σε σχέση με άλλους κλάδους στην Αττική, όπου συγκεντρώνεται και το 1/3 περίπου της σχετικής κατανάλωσης στη χώρα. Μερικώς ικανοποιητική είναι η προοπτική των μηχανολογικών επαγγελμάτων. Η βαριά βιομηχανία σιδήρου στην Αττική, όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας, παρουσιάζει σοβαρά κατιούσα πορεία. Παρ όλα αυτά, στα συναφή επαγγέλματα, σιδηροβιομηχανίας, μετάλλων και αλουμινίου υπάρχει κάποια κινητικότητα, γιατί εκτός της σιδηροβιομηχανίας, το ενδιαφέρον για την είσοδο στα επαγγέλματα αυτά είναι περιορισμένο. Σχετικά καλύτερες είναι οι προοπτικές των ξυλουργικών επαγγελμάτων, λόγω αυξημένης ζήτησης των ξύλινων κατασκευών και ύπαρξης περιορισμένου αριθμού ειδικευμένων τεχνικών του κλάδου. Η κλωστοϋφαντουργεία, το ένδυμα, η υπόδηση και το δέρμα, παρουσιάζουν την ίδια φθίνουσα πορεία που εμφανίζουν σε όλη τη χώρα, με ανάλογα αρνητικές συνέπειες στα συναφή επαγγέλματα και ειδικότητες. [108]

5.3 Τριτογενής Τομέας Πρόκειται για τον τομέα όπου πραγματοποιούνται οι περισσότερες αλλαγές και μετασχηματισμοί, τόσο προς την κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού των επιχειρηματικών διαδικασιών των επιμέρους κλάδων του, όσο και των στοιχείων εκείνων που συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Συνήθως ο τομέας αυτός σχετίζεται με την παροχή υπηρεσιών. Η παροχή υπηρεσιών είναι οικονομικός όρος που αναφέρεται με τον χαρακτήρα του αγαθού που παρέχεται από επιχειρήσεις τριτογενούς παραγωγής, δηλαδή από επιχειρήσεις που δεν προσφέρουν κάποιο υλικό προϊόν, πρωτογενές ή μεταποιημένο π.χ. αγροτικό, βιοτεχνικό ή βιομηχανικό προϊόν, αλλά παρέχουν στους πελάτες τους υπηρεσίες. Τέτοιες υπηρεσίες ενδεικτικά είναι οι παρεχόμενες από ελεύθερους επαγγελματίες καθώς και οι επιχειρησιακά οργανωμένες π.χ. διαφημιστικές, εκπαιδευτικές, οικοδομικές, τροφοδοσίας και καθαρισμού, κτηματομεσιτικές, μεταφορικές, τουριστικές, τραπεζικές υπηρεσίες, υγείας κλπ., όπως επίσης και όλο το εμπόριο διανομής αγαθών χονδρικού και λιανικού εμπορίου. Οι παροχές υπηρεσιών αποτελούν τη δεύτερη σπουδαία κατηγορία των οικονομικών αγαθών μετά τα υλικά αγαθά. Οι επιχειρήσεις που έχουν ως αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών χαρακτηρίζονται ομοίως. Το σύνολο των ομοειδών αυτών επιχειρήσεων αποτελούν τον εμπορικό κλάδο παροχής υπηρεσιών που μπορεί ν αφορά τοπικά μια περιοχή, ή μία Χώρα, ή οικονομικό συνασπισμό Χωρών π.χ. ΕΕ. Στην Περιφέρεια Αττικής, σημειώνονται, αντίστοιχοι με τους ευρωπαϊκούς, μετασχηματισμοί «αναδιαρθρωτικού» χαρακτήρα, οι οποίοι προσελκύουν νέες δραστηριότητες «μητροπολιτικού χαρακτήρα» του τριτογενή τομέα, όπως το χονδρεμπόριο, τις αντιπροσωπείες, τους Εμπορικούς εκθεσιακούς χώρους και τις εγκαταστάσεις μεταφορών (logistics parks). Οι τελευταίες, τείνουν να συγκεντρώνονται στην Περιφέρεια κυρίως στην ευρύτερη περιοχή του Ελαιώνα, κατά μήκος των βασικών αξόνων κυκλοφορίας και των ενδιάμεσων ζωνών, όπως π.χ. της λεωφόρου Αθηνών, της [109]

Πέτρου Ράλλη, της Ιεράς Οδού, της Κηφισού και της Αττικής οδού, αναδεικνύοντας την παλαιότερη «παρακηφίσια» βιομηχανική συγκέντρωση σε μητροπολιτικής σημασίας επιχειρηματική περιοχή μεικτών επαγγελματικών εγκαταστάσεων, με σημαντικό αριθμό επιτελικών εγκαταστάσεων επιχειρήσεων, οι οποίες καλύπτουν τις ανάγκες των βιομηχανιών και λοιπών επιχειρήσεων του Θριασίου Πεδίου. Ο τομέας του λιανικού εμπορίου στην Αθήνα παραμένει σημαντικός με μακροχρόνιες αυξητικές τάσεις, χωρίς όμως να υπερβαίνει ο χαρακτήρας του την εθνική κλίμακα. Αντίθετα η ανάπτυξη των άλλων δυναμικών αστικών κέντρων της χώρας και η εποχιακή αιχμή του τουρισμού κατά τη θερινή περίοδο στις πόλεις της περιφέρειας περιορίζουν την κυριαρχία της Αθήνας στον κλάδο αυτό. Από άποψη συγκέντρωσης κεφαλαίου διαπιστώνονται σαφείς τάσεις υποκατάστασης των μικρών καταστημάτων από πολυκαταστήματα πλέον σύγχρονης εξυπηρέτησης. Η τάση διάχυσης του λιανικού εμπορίου συνοδεύεται με υποκατάσταση χρήσεων του δευτερογενή τομέα από χρήσεις του τριτογενή (εμπόριο, αναψυχή) που τείνουν να εγκαθίστανται με τη μορφή πολυκαταστημάτων και πολυκέντρων εμπορίου σε κελύφη βιομηχανικών κτιρίων (π.χ. Ελαιώνας). Η αναδιάρθρωση αυτή, οικονομική και χωρική του λιανικού εμπορίου μπορεί να αποτελέσει σταδιακά σε επίπεδο ειδών πολυτελείας και σε επίπεδο εμπορίας ειδών καθημερινής χρήσης, δυναμική δραστηριότητα διεθνούς εμβέλειας, μόνο αν συνδεθεί με άλλες δραστηριότητες κύριας έλξης ροών πληθυσμού προς την Αττική που συνδέονται με τον τουρισμό, τις ειδικές τουριστικές υποδομές και τις λειτουργίες πολιτισμού και αναψυχής διεθνούς κλίμακας. Το χονδρεμπόριο παραμένει στρατηγικός τομέας στην Αττική, παρά την παρατηρούμενη σχετική αποκέντρωση προς άλλα σημαντικά κέντρα της περιφέρειας της χώρας (Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Ρόδος). Ήδη μάλιστα η περιοχή του Θριασίου Πεδίου και εν μέρει της πεδιάδας των Μεσογείων εξελίσσονται σε περιοχές προτίμησης για την εγκατάσταση μεγάλων σύγχρονων μονάδων χονδρεμπορίου με διαμετακομιστικό ρόλο. [110]

Η δημιουργία ζωνών χονδρεμπορίου στη Μαγούλα με την ίδρυση του Διεθνούς Κέντρου Αποθήκευσης της ΠΑΕΓΑΕ, στον Ασπρόπυργο με τη δημιουργία μεγάλης ζώνης χονδρεμπορικής διακίνησης εμπορευμάτων σε θέση παρακείμενη του νέου Εμπορευματικού Σταθμού και Σταθμού Διαλογής του ΟΣΕ καθώς και άλλων ζωνών προς το παράκτιο μέτωπο και στη Μάνδρα, συνολικής επιφάνειας της τάξης των 12.000 στρεμμάτων, αποτελούν ένα πρώτο βήμα ίδρυσης μεγάλων χονδρεμπορικών εμπορευματικών πάρκων για την αποθήκευση και χονδρεμπορική διακίνηση προϊόντων. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να αποτελέσει συγκριτικό πλεονέκτημα ενίσχυσης του μητροπολιτικού ρόλου της Αθήνας με εμβέλεια στην Ανατολική Ευρώπη και στη Μεσόγειο, σε συνδυασμό με το νέο διεθνή αερολιμένα των Σπάτων και τον εκσυγχρονισμό και τη συμπλήρωση των κύριων μεταφορικών δικτύων υπεραστικών εμπορευματικών μεταφορών. Η Ποσοστιαία σύνθεση συμμετοχής των διαφόρων τομέων στην Προστιθέμενη αξία στην Περιφέρεια Αττικής για τη χρονική περίοδο 2005-2010 δίνεται ακολούθως: Πίνακας 46 [111]

Από το γράφημα διαπιστώνεται ότι κατά το έτος 2010 στην Περιφέρεια Αττικής: Ο πρωτογενής τομέας είχε συμμετοχή 0,41%. Ο δευτερογενής τομέας (Βιομηχανία και Κατασκευές) είχε συμμετοχή 12,64%. Ο τριτογενής τομέας κατείχε το υψηλότερο μερίδιο συμμετοχής με 86,95%. Συγκρίνοντας τις απόψεις των πολιτών με τα στοιχεία που αφορούν την Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία παρατηρούμε ότι ενώ ο πρωτογενής τομέας κατέχει δευτερεύουσα θέση ως προς τις απόψεις των πολιτών, στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία έχει το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής. Το ζήτημα δεν είναι η ασυμμετρία ανάμεσα στις απόψεις των πολιτών της Περιφέρειας της Αττικής και τη σύνθεση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας κατά κλάδο. Το κύριο ζήτημα είναι ότι οι πολίτες δίνουν την προτεραιότητα που θέλουν αυτοί οι ίδιοι και προφανώς θα επιθυμούσαν να έβλεπαν την Κυβέρνηση να υλοποιεί. 5.4 Επιχειρηματικότητα Εκπαιδευτικό επίπεδο Το εκπαιδευτικό επίπεδο του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας (15 ετών και άνω) παρουσιάζεται στον παρακάτω Πίνακα που ακολουθεί :Επίπεδο εκπαίδευσης ΑΤΤΙΚΗ ΧΩΡΑ Πίνακας 47 Πηγή: ΕΣΣΥΕ [112]

Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από τον ανωτέρω πίνακα παρατηρούμε ότι, τα ποσοστά των γυναικών στην περιφέρεια Αττικής που εισέρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ χαμηλότερα σε σύγκριση με αυτά των αντρών. Μάλιστα παρατηρείται υψηλό ποσοστό γυναικών στις πρωτοβάθμιες βαθμίδες εκπαίδευσης και μείωση αργότερα αυτού του ποσοστού όσο προχωρούμε στα ανώτερα κλιμάκια. Αντιθέτως το ποσοστό των αντρών που εκπληρώνει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση(τουλάχιστον) είναι ιδιαίτερα υψηλό, ενώ και εδώ παρατηρείται μείωση του ποσοστού εκείνων που εισέρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκπαίδευση Η κατανομή των μαθητικών πληθυσμών της Περιφέρειας Αττικής ανά βαθμίδα εκπαίδευσης δίνεται από τον ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 48 Πηγή : Oικονομικό Επιμελητήριο Αθηνών [113]

5.5 Ελκυστικότητα της Αττικής ως τόπος προσέλκυσης επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης Ελκυστικότητα της Αττικής ως επιχειρηματικό κέντρο Η μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίζει τόσο η Περιφέρεια Αττικής, όσο και η χώρα ευρύτερα, είναι η μειωμένη ελκυστικότητα της σαν τόπος για την προσέλκυση επενδύσεων και η υστέρηση της σε μια σειρά παραμέτρους που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και κατά συνέπεια τη δυνατότητα δημιουργίας και διατήρησης υψηλών ρυθμών ανάπτυξης με σεβασμό στο περιβάλλον και την αειφόρο διαχείριση των πόρων. Η ελκυστικότητα μιας πόλης για την εγκατάσταση επιχειρήσεων, εδρών διεθνών οργανισμών, η ύπαρξη κεντρικών γραφείων που συγκεντρώνουν επιτελικές λειτουργίες των μεγάλων πολυεθνικών ή εθνικών επιχειρήσεων με ισχυρή παρουσία στις παγκόσμιες αγορές, αποτελούν ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει μια πόλη, για να χαρακτηρισθεί ως μητροπολιτικη. Είναι γεγονός ότι, στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης βρέθηκαν κυρίως οι χώρες της περιφέρειας της ζώνης του ευρώ (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα), οι οποίες σε συνδυασμό με τα υψηλά ελλείμματα και το δημόσιο χρέος βρέθηκαν σε πιο δεινή θέση έναντι των υπολοίπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ελλάδα όπου για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά καταγράφει αρνητικούς ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Οι κεντρικές οικονομίες της Ευρωζώνης μπορεί να μη βρέθηκαν σε αρνητική τροχιά μεγέθυνσης, ωστόσο σημείωσαν επιβράδυνση στην παραγωγή τους. Από τα ανωτέρω συνεπώς κατανοούμε ότι η Αθήνα ως επιχειρηματικό κέντρο κατέχει μια από τις δυσμενέστερες θέσεις γεγονός που είναι άμεσα συνδεόμενο με την κακή οικονομική κατάσταση της χώρας τα τελευταία χρόνια. [114]

Πίνακας 49 Παράγοντες που προσδιορίζουν την ελκυστικότητα μιας πόλης ως επιχειρηματικό κέντρο Ελκυστικότητα της Αττικής ως τουριστικός προορισμός. Η Αθήνα υπήρξε για αντικειμενικούς λόγους ανέκαθεν πόλος έλξης περιηγητών και ήδη από τη δεκαετία του 1920 αποτελεί σύγχρονο τουριστικό πόλο έλξης των αλλοδαπών τουριστών, είτε πρόκειται για επισκέπτες της Πρωτεύουσας, είτε για επισκέπτες τουρίστες της Ελλάδας με ενδιάμεσο σταθμό την Αθήνα. Οι περισσότεροι και σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία κλπ της Περιφέρειας είναι συγκεντρωμένοι στην κεντρική περιοχή της Αθήνας, ενώ οι ζώνες και εγκαταστάσεις [115]

θαλάσσιας αναψυχής, ψυχαγωγίας κλπ συγκεντρώνονται στις παραλιακές και νησιωτικές περιοχές. Παραδοσιακά το 80% των αλλοδαπών επισκέπτονται τη χώρα μας για λόγους αναψυχής. Αντίθετα, μόνο το 6,8% των επισκεπτών έρχονται στη χώρα μας για επαγγελματικούς λόγους. Τα τελευταία χρόνια η οικονομική δυσπραγία έχει οδηγήσει σε μείωση του ποσοστού των ταξιδιών για λόγους υγείας, εκπαίδευσης και διεκπεραίωσης επαγγελματικών υποθέσεων. Έτσι, το ποσοστό όσων ταξιδεύουν για λόγους αναψυχής αυξάνεται διαρκώς. Το 2012 συνεχίστηκε η μείωση των ταξιδιών για επαγγελματικούς σκοπούς προς τη χώρα μας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2ο τρίμηνο του 2012 τα επαγγελματικά ταξίδια μειώθηκαν κατά 19,2% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011. Πίνακας-διάγραμμα 50 [116]

Πίνακας 51 Ταξιδιωτικές εισπράξεις κατά λόγο ταξιδιού Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Το World Economic Forum εδώ και επτά έτη έχει θεσπίσει το Δείκτη Ανταγωνιστικότητας Ταξιδίων και Τουρισμού (Travel and Tourism Competitive Index, TTCI), ο οποίος μετρά τους παράγοντες και τις πολιτικές επηρεάζουν την ανάπτυξη του τουριστικού τομέα στις διάφορες χώρες. Ο δείκτης αυτός εκτιμάται με βάση τις επιδόσεις κάθε χώρας σε δεκατέσσερις επι-μέρους δείκτες-πυλώνες, οι οποίοι στη συνέχεια συνοψίζονται σε τρεις ευρύτερες κατηγορίες δεικτών. Ο πρώτος αφορά το θεσμικό και ρυθμιστικό περιβάλλον της χώρας, ο δεύτερος το επιχειρηματικό περιβάλλον και τις υποδομές, ενώ ο τρίτος στο ανθρωπογενές, πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον. Στην συγκριτική κατάταξη του TTCI το 2013 συμμετείχαν 140 χώρες. [117]

Πίνακας 52 Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του WEF, η Ευρώπη παραμένει η πρώτη περιοχή στον κόσμο ως προς την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού της προϊόντος, καθώς τις πρώτες θέσεις στη γενική κατάταξη του δείκτη TTCI τις καταλαμβάνουν ευρωπα-ϊκές χώρες. Η Ελβετία κατέχει σταθερά την πρώτη θέση στη γενική κατάταξη, ενώ ως προς τους τρεις επιμέρους δείκτες κατέχει την πρώτη θέση στην κατάταξη για το ρυθμιστικό και το επιχειρηματικό περιβάλλον και τη δεύτερη στην κατάταξη για το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον. Η Γερμανία βρίσκεται στη δεύτερη θέση της γενικής κατάταξης, αλλά και της κατάταξης για το ρυθμιστικό και επιχειρηματικό περιβάλλον. Τα πρωτεία στην κατάταξη του δείκτη για τους ανθρωπογενείς, φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους κατέχουν σταθερά οι ΗΠΑ. [118]

Πίνακας 53 Επιδόσεις χωρών ανά πυλώνα [119]

Η Ελλάδα έχασε άλλες τρεις θέσεις στη γενική κατάταξη για την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού της τομέα και βρέθηκε στην 32η θέση το 2013, από την 29η θέση που ήταν το 2011. Παρόλα αυτά, οι τουριστικές υποδομές της χώρας μας χαρακτηρίζονται ως άριστες και την κατατάσσουν στην 3η θέση παγκοσμίως ως προς την ποιότητα και το εύρος των τουριστικών της υποδομών. Σε σχετικά καλή θέση (20η) βρίσκεται ως προς τις υποδομές των αερομεταφορών και τους πλούσιους πολιτισμικούς της πόρους (25η). Η απώλεια των τριών θέσεων στη γενική κατάταξη οφείλεται κατά κύριο λόγο στη συρρίκνωση των πόρων που διατίθενται για την ανάπτυξη του τουριστικού τομέα, εξαιτίας των σοβαρών οικονομικών και δημοσιονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα μας. [120]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 6.1 Γενικά στοιχεία για την Περιφέρεια Αττικής Όπως είναι αναμενόμενο, ή περιφέρεια της Αττικής η οποία συγκεντρώνει περίπου το 1/3 του πληθυσμού της χώρας συγκεντρώνει αντίστοιχα λίγο παραπάνω από το 1/3 των απασχολούμενων της χώρας με ποσοστό 38% (αποτελεί την περιφέρεια με τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην στο σύνολο της χώρας). Πίνακας 54 Απασχόληση στην περιφέρεια Αττικής (2011) ΑΤΤΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ 1.691.300 4.446.800 38% ΠΗΓΗ:ΕΛ.ΣΤΑΤ Περιφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί-Απασχόληση,2011 Πίνακας 55 Συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό και ποσοστό απασχόλησης στην Περιφέρεια Αττικής. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό Ποσοστό απασχόλησης 53,56%-57,06% 62,58%-67,09% 44,94%-48,11% 54,41%-57,3% 64,81%-66,3% 44,51%-50% ΠΗΓΗ: Eurostat(http://epp.eurostat.ec.eu.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/) Στην Περιφέρεια Αττικής το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό κυμαίνεται από 53,56% έως 57,06%. Από αυτό το ποσοστό το 62,58%-67,09% είναι άνδρες και το 44,94%- 48,11% γυναίκες. Αντίστοιχα όσον αφορά το ποσοστό απασχόλησης κυμαίνεται από 54,41% έως 57,3%. Από αυτό, το 64,81%-66,3% αντιπροσωπεύει τους άνδρες ενώ το 44,51%-50% τις γυναίκες. [121]

ΑΤΤΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Πίνακας 56 Συμμετοχή της Αττικής στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) 2008 2009 2010 2011 110.192 εκ. Ευρώ 233.198 εκ.ευρώ 110.494 εκ. Ευρώ 231.081 εκ. Ευρώ 106.654 εκ. Ευρώ 222.151 εκ. Ευρώ 100.317 εκ. Ευρώ 208.532 εκ. Ευρώ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 47,25% 47,8% 48% 48,1% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ,Περιφερειακοί Λογαριασμοί 2008-20011 Η περιφέρεια Αττικής κατατάσσεται πρώτη όσον αφορά τη συμμετοχή της στην παραγωγή του Α.Ε.Π. Όπως φαίνεται και από τον παραπάνω πίνακα, στη συγκεκριμένη Περιφέρεια παράγεται σχεδόν το 50% του Α.Ε.Π. της χώρας. Πίνακας 57 Κατά Κεφαλήν Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος στην Περιφέρεια Αττικής. 2008 2009 2010 2011 ΑΤΤΙΚΗ 27.359 27.443 26.610 25.224 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 20.846 20.656 19.918 18.747 ΠΗΓΗ: ΕΛΣΤΑΤ, Εθνικοί Λογαριασμοί-Περιφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί-Κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π.-2011 Η Περιφέρεια Αττικής κατατάσσεται πρώτη όσον αφορά το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. Όπως παρατηρείται στον παραπάνω πίνακα το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π στην περιφέρεια Αττικής παρουσιάζει πτώση τα τελευταία χρόνια (γεγονός που υφίσταται σε όλες τις περιφέρειες) αλλά είναι σταθερά μεγαλύτερο του εθνικού κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. Από το παρακάτω διάγραμμα, φαίνεται χαρακτηριστικά η επικράτηση του τομέα των υπηρεσιών στη διάρθρωση της απασχόλησης στην Αττική με ποσοστό 82,9%. Ακολουθεί ο βιομηχανικός τομέας με σχετικά ικανοποιητικό ποσοστό συμμετοχής της τάξης του 16,2%. [122]

Η μεταποίηση και οι κατασκευές αποτελούν τους κλάδους με τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην απασχόληση του δευτερογενή τομέα στην Αττική. Αντίθετα, η γεωργία δεν παρουσιάζει σοβαρή παρουσία, όπως είναι αναμενόμενο, με ποσοστό 0,9%. Πίνακας-Ιστόγραμμα 58 [123]

6.2 Θέση Στην Επιχείρηση Πίνακας 59 Επαγγελματική δομή της απασχόλησης στην Αττική Διάρθρωση % Επαγγελματική Κατηγορία Αττική Ελλάδα Ανώτερα Διευθυντικά & Διοικητικά Στελέχη 9,4 10,3 Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά καλλιτεχνικά & συναφή επαγγέλματα 17,2 13,9 Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί 10,3 7,8 Υπάλληλοι γραφείου 15,8 11,4 Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών & πωλητές 14,7 14 Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι &αλιείς 0,6 12 Ειδικευμένοι τεχνίτες 15 15,4 Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων &εξοπλισμού 7,4 7,4 Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρονάκτες & μικροεπαγγελματίες 7,8 6,5 Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν 1,7 1,4 ΣΥΝΟΛΟ 100 100 ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων ΠΑΕΠ 2009 Στην επαγγελματική δομή της απασχόλησης στην Περιφέρεια Αττικής εκτός από τα επιστημονικά και συναφή επαγγέλματα που συγκεντρώνεται το 17,2%,τα μεγαλύτερα μερίδια είναι στους υπαλλήλους γραφείου (15,8%) σε ποσοστό άνω του εθνικού μέσου όρου, των ειδικευμένων τεχνιτών (15%), των απασχολούμενων στην παροχή υπηρεσιών και στους πωλητές (14,7%) σε ποσοστό κατά τι υψηλότερο του εθνικού μέσου όρου. [124]

6.3 Δομή της απασχόλησης ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης Πίνακας 60 Διάρθρωση % Επίπεδο Εκπαίδευσης Αττική Ελλάδα Διδακτορικό ή Μεταπτυχιακό 2,5 1,4 Φοίτησε σε ΑΕΙ (τουλάχιστον 1 χρόνο) χωρίς πτυχίο 20,7 16,4 Πτυχίο Ανωτάτων σχολών 0,1 0 Πτυχίο Ανώτερης Τεχν. Επαγ. Εκπαίδευσης 20,2 15,2 Απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης 33,9 32,1 Απολυτήριο τριτάξιας Μέσης Εκπαίδευσης 10,4 11,5 Απολυτήριο Δημοτικού 11,8 22,2 Μερικές τάξεις Δημοτικού 0,3 0,7 Δεν πήγε καθόλου σχολείο 0,1 0,4 ΣΥΝΟΛΟ 100 100 ΠΗΓΗ:Επεξεργασία στοιχείων ΠΑΕΠ 2009 Στην Αττική βλέπουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των απασχολούμενων διαθέτει απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης (33,9%) το όποιο είναι και υψηλότερο του εθνικού μέσου όρου(32,1%). Επίσης μεγάλο μέρος των απασχολούμενων είτε φοίτησε σε κάποιο ΑΕΙ τουλάχιστον 1 χρόνο χωρίς να πάρει πτυχίο (20,7%, μεγαλύτερο του εθνικού μέσου όρου 15,%) είτε διαθέτει πτυχίο ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης (20,7% έναντι 15,2% του εθνικού μέσου όρου). [125]

6.4 Καταγραφή τυπικών, μη τυπικών και άτυπων προσόντων Οι επιχειρήσεις τόσο στον δευτερογενή όσο και στον τριτογενή τομέα, αντιμετωπίζουν μια διαρκή αναγκαιότητα αναδιαρθρώσεων και εκσυγχρονισμού, που σε σχέση με το αντικείμενο της έρευνας, εκφράστηκε με την έμφαση την οποία προσδίδουν στις ανάγκες εξειδίκευσης και δια βίου επέκτασης των γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων των εργαζομένων τους, και από το γεγονός ότι διαπιστώνεται η τάση διεύρυνσης της εταιρικής τους μορφής με τον σχηματισμό ομίλων, οι οποίοι επεκτείνουν την δραστηριότητα τους σε χώρες του εξωτερικού, υπό τη μορφή θυγατρικών επιχειρήσεων και συνεργασιών. Κριτήρια επιλογής των εργαζομένων τους αποτελούν η ύπαρξη τυπικών προσόντων, με κυρίαρχο στόχο την εξειδίκευση που εγγυάται το πτυχίο τους, η εμπειρία στο αντικείμενο εργασίας που συνεπάγεται η προϋπηρεσία τους, η γνώση τουλάχιστον μιας ξένης γλώσσας και ιδιαίτερα της Αγγλικής, η γνώση του βασικού περιβάλλοντος των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, η διάθεση κοινωνικών δεξιοτήτων με επίκεντρο την επικοινωνία και την συναισθηματική νοημοσύνη των κοινωνικών σχέσεων με τους πελάτες της επιχείρησης, το ήθος, η δημιουργική ικανότητα αλλά και στάση απέναντι στις προκλήσεις της δουλειάς, η ταύτιση με την φιλοσοφία και το πνεύμα της επιχείρησης, η αφοσίωση στους στόχους της, η προώθηση πνεύματος συνεργασίας. Σημαντικό ρόλο επίσης διαδραματίζουν ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες της προσωπικότητας, οι οποίοι, όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις εκπαίδευσης και εμπειρίας, οδηγούν στην πρόκριση για πρόσληψη, εφόσον εκλαμβάνονται ως μια επιπλέον ένδειξη για τη για τη δυνατότητα ανάπτυξης των συγκεκριμένων δεξιοτήτων που απαιτεί η θέση. Οι επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα τονίζουν οξύμωρα ότι πλέον και η ανειδίκευτη εργασία πρέπει να είναι ειδικευμένη! Επιπλέον οι ανειδίκευτοι εργάτες οφείλουν να διαθέτουν και κάποιες οριζόντιες δεξιότητες, όπως είναι η γνώση μια ξένης γλώσσας και βασικού χειρισμού του ηλεκτρονικού υπολογιστή. [126]

Στον τριτογενή τομέα οι επιχειρήσεις αναφέρουν ότι υπάρχει πληθώρα προσφοράς εργασίας όλων των εκπαιδευτικών επιπέδων για τις ζητούμενες ειδικότητες, εκείνο που διαπιστώνεται ως έλλειψη είναι η απαιτούμενη εμπειρική γνώση άσκησης των επαγγελμάτων- η έλλειψη κάποιου βαθμού εμπειρίας. Ειδικότερα όσον αφορά την εμπειρία, οι επιχειρήσεις αναφέρουν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις αποκτά τέτοια βαρύτητα, που όταν συνδυάζεται με κάποιο (μέσο ή ανώτερο) επίπεδο σπουδών, μπορεί να υποσκελίσει υποψηφιότητες με πτυχία ανώτατων και μεταπτυχιακών σπουδών για την ίδια θέση. Η αντίφαση που προκύπτει είναι ότι παρά την έμφαση και τις απαιτήσεις που διατυπώνουν οι επιχειρήσεις για μια διαρκή προσαρμογή των ειδικεύσεων και την διάθεση ικανοποιητικού επιπέδου εμπειρίας στο εργατικό δυναμικό, ταυτόχρονα δεν είναι διατεθειμένες να ανταμείψουν ανάλογα την προσφερόμενη εξειδίκευση και εμπειρία. Πολλές περιπτώσεις προτιμώνται υποψήφιοι χαμηλότερου επιπέδου γνώσεων, ειδίκευσης και εμπειρίας με σκοπό τη μείωση του κόστους εργασίας., στην επικοινωνιακή ικανότητα Επίσης, οι επιχειρήσεις αποδίδουν μεγάλη σημασία, τόσο στη βιομηχανία όσο και στις υπηρεσίες, στην επικοινωνιακή ικανότητα των εργαζομένων τους, ως συντελεστή αποτελεσματικότητας, καλλιέργειας πνεύματος συνεργασίας και (με ιδιαίτερη έμφαση στις επιχειρήσεις των υπηρεσιών). Ικανοποίησης της προσδοκίας και των απαιτήσεων των πελατών. Πέρα από την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων όπως η επικοινωνία και η διαπραγματευτική ικανότητα, οι επιχειρήσεις εκτιμούν την ευελιξία και προσαρμοστικότητα των εργαζομένων, την ανάπτυξη δημιουργικότητας, την διαμόρφωση εργασιακού ήθους που να βασίζεται στη συνέπεια, την αποτελεσματικότητα και την αφοσίωση στους στόχους και τις αρχές της επιχείρησης. Τα χαρακτηριστικά αυτά φαίνεται ότι πλέον είναι μετρήσιμα, μορφοποιημένα και κωδικοποιημένα με συγκεκριμένο τρόπο για την κάθε ειδικότητα, καθιστώντας δυνατή την μεγαλύτερη δυνατή τυποποίηση του περιεχομένου των ειδικοτήτων μεταξύ των διαφόρων διευθύνσεων, παραρτημάτων και θυγατρικών των μεγάλων επιχειρήσεων-ομίλων. [127]

Συνοψίζοντας, οι επιχειρήσεις τονίζουν την ανάγκη συνεχούς εξειδίκευσης και προσαρμογής των γνώσεων και δεξιοτήτων των εργαζομένων στις μεταβαλλόμενες συνθήκες που προκαλούν οι νέες τεχνολογίες και ο σύγχρονος τρόπος παραγωγής. Τονίζουν ακόμα την σημασία της απόκτησης κάποιου βαθμού εμπειρίας σε συνδυασμό,με την εξειδίκευση της γνώσης, τη βασική γνώση της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών από τους εργαζομένους όλων των ειδικοτήτων, καθώς και την εμπέδωση από όλους τους εργαζομένους (συμπεριλαμβανομένων των εργατών παραγωγής ακόμα και των ανειδίκευτων), του απαραίτητου της γνώσης της αγγλικής γλώσσας έστω και σε κάποιο βαθμό. Τέλος οι περισσότερες επιχειρήσεις εκφράζουν μια ανάγκη βελτίωσης της επικοινωνιακής ικανότητας των εργαζομένων και την καλύτερη επίγνωση από την πλευρά των νεοεισερχόμενων για τις σύγχρονες απαιτήσεις και συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας, ώστε να διαμορφώνουν ρεαλιστικές προσδοκίες κατά την αναζήτηση εργασίας. [128]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΚΑΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΑΝΕΡΓΙΑ 2008-2013 ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 7.1 Γενικά Στοιχεία Ανεργίας Πίνακας 61 Ποσοστιαία 2008 2009 2010 2011 2012 2013 μεταβολή ΑΤΤΙΚΗ 6,5% 8,8% 12,3% 17,2% 25,6% 28,2% 333,8% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 7,7% 9,5 12,5% 17,7 24,3% 27,3% 254,5% ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΤΑΤ, Ανεργία Πίνακας-ιστόγραμμα 62 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 Ανεργία στην Περιφέρεια Αττικής κατα την περίοδο 2008-2013 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Περιφέρεια Αττικής Σύνολο χώρας Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ) η αύξηση της ανεργίας στην περιφέρεια Αττικής ήταν ραγδαία. Πιο συγκεκριμένα η περιφέρεια Αττικής την περίοδο 2007-2008 ανήκε στις περιφέρειες με τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας με ποσοστό 6,5%. Όμως με την πάροδο του χρόνου η περιφέρεια Αττικής εξελίχθηκε σε έναν από τις περιφέρειες με τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, ίσο με 28,2%. Αυτή η μεταβολή του ποσοστού ανεργίας αντιπροσωπεύει αύξηση της ίση με 333,8% κατά την περίοδο 2008-2013. [129]

Γενικά διαπιστώνεται ότι η πορεία του ποσοστού ανεργίας στην Αττική κινείται παράλληλα με το αντίστοιχο ποσοστό της χώρας. Αυτό το γεγονός είναι αναμενόμενο, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη Περιφέρεια σηματοδοτεί την πορεία της χώρας και συγκεντρώνει το μεγαλύτερο όγκο της οικονομικής δραστηριότητας και του εργατικού δυναμικού. 7.2 Επαγγέλματα με αρνητικές προοπτικές απασχόλησης και τη μεγαλύτερη ανεργία στην Περιφέρεια Αττικής Η περιορισμένη παρουσία του αγροτικού τομέα στην περιφέρεια Αττικής είναι φυσικό να έχει ανάλογες επιπτώσεις και στα επαγγέλματα γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας. Οι προοπτικές τους είναι αρνητικές στην υπό εξέταση κεντρική και κυρίαρχη αυτή περιφέρεια, η οποία καταναλώνει κατά προσέγγιση το 30% της γεωργικής παραγωγής της χώρας, αλλά παράγει αντίστοιχα μόλις το 2,2% του συνόλου. Η περιορισμένη παρουσία του αγροτικού τομέα στην περιφέρεια Αττικής είναι φυσικό να έχει ανάλογες επιπτώσεις και στα επαγγέλματα γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας. Οι προοπτικές των επαγγελμάτων γεωλογίας, ορυκτού πλούτου και δασών, όπως και στο σύνολο της χώρας, είναι σχετικά αρνητικές και στην Αττική. Εφ όσον, υπάρξει εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου που λέγεται ότι έχει ανακαλυφθεί, οι προοπτικές των συναφών επαγγελμάτων στο απώτερο μέλλον, μπορεί να μετατραπούν σε θετικές. Τα επαγγέλματα περιβάλλοντος, οικολογίας και ποιοτικού ελέγχου, όπως ισχύει και για όλη τη χώρα, εμφανίζουν αμφίβολες εργασιακές προοπτικές. Για την Αττική, όπου οι σχετικές δραστηριότητες παρουσιάζουν μεγαλύτερη πυκνότητα από το σύνολο της χώρας, η προοπτική αυτή με προϋπόθεση την έξοδο της χώρας από την οικονομική κρίση, θα μπορούσε στο μέλλον και να μετατραπεί και σε πολύ θετική. Η προοπτική των επαγγελμάτων κατασκευών και δομικών έργων, ένας κλάδος που θεωρείται παραδοσιακά και ως η οικονομική ατμομηχανή της χώρας, υπήρξε θετική στο παρελθόν, αν και με πολλές διακυμάνσεις. Το μετρό, το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Αττική οδός, τα μεγάλα έργα και οι εγκαταστάσεις που κατασκευάστηκαν με την ευκαιρία [130]

των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα το 2004, έδωσαν μεγάλο ώθηση στον ίδιο κλάδο. Αργότερα και ειδικότερα μετά τη διεθνή οικονομική κρίση του 2008, ο κλάδος υπέπεσε σε μαρασμό και σήμερα διέρχεται περίοδο μεγάλης ύφεσης. Η κλωστοϋφαντουργεία, το ένδυμα, η υπόδηση και το δέρμα, παρουσιάζουν την ίδια φθίνουσα πορεία που εμφανίζουν σε όλη τη χώρα, με ανάλογα αρνητικές συνέπειες στα συναφή επαγγέλματα και ειδικότητες. Πολύ αρνητική είναι επίσης η προοπτική των φαρμακοποιών, λόγω της υπερπληθώρας αποφοίτων, σ έναν τομέα όπου η εγχώρια παραγωγή συρρικνώνεται, συνεχώς τα τελευταία χρόνια, αλλά και πρόσφατων νομοθετικών ρυθμίσεων που πλήττουν το ελληνικό φαρμακείο. Στον τομέα των υπηρεσιών, τα επαγγέλματα ενημέρωσης και μέσων μαζικής επικοινωνίας εμφανίζουν τραγικά αρνητική προοπτική και στην Αττική, λόγω υπερπληθώρας επιθυμιών πολλών νέων να εισέλθουν στον κλάδο όπως έχει. Το μέλλον των ΜΜΕ είναι κατά την τρέχουσα περίοδο πολύ ζοφερό, αφού οι παραδοσιακές εφημερίδες που τυπώνονται στο χαρτί και κατά δεύτερο λόγο η τηλεόραση και το ραδιόφωνο απειλούνται, εκτός από τη γενικότερη οικονομική κρίση και από την ορμητική διείσδυση του διαδικτύου. Η οικονομική κρίση έχει πλήξει κατ εξοχήν τη διαφημιστική δαπάνη που αποτελεί και το κύριο έσοδο των ΜΜΕ, με αντίστοιχες αρνητικές συνέπειες για την απασχόληση στον κλάδο. Παρόμοια δυσάρεστα δεδομένα ισχύουν και για τα επαγγέλματα των καλών και εφαρμοσμένων τεχνών, που στο σύνολο τους εμφανίζουν πολύ αρνητικές προοπτικές στην Αττική, αν και σε μικρότερο βαθμό από ότι στο σύνολο της χώρας. Επαγγέλματα ελκυστικά ή λαμπερά όπως του ηθοποιού, του σκηνοθέτη, του μουσικού (όπως και του δημοσιογράφου, του χρηματιστή, του πιλότου, του αεροσυνοδού, του γιατρού, του δικηγόρου), προσελκύουν υψηλό αριθμό επιθυμιών νέων για ένταξη τους σ αυτά. Όμως, η προσφορά θέσεων εργασίας αδυνατεί να καλύψει την υπερβάλλουσα ζήτηση, γεγονός που επιτείνει φυσικά η τρέχουσα οικονομική κρίση. Σε επαγγέλματα των εφαρμοσμένων τεχνών [131]

(και σ αυτά περιλαμβάνονται του φωτογράφου, του τεχνικού διακόσμησης, του αργυροχρυσοχόου, του κεραμίστα, του αγγειοπλάστη, αλλά και τις κομμωτικής κλπ.), οι προοπτικές στην Αττική, είναι κάπως καλύτερες ς με επί μέρους διαφοροποιήσεις. Τα οικονομικά, διοικητικά και εμπορικά, επαγγέλματα εμφανίζουν πτωτική πορεία λόγω της οικονομικής κρίσης, αν και στο απώτερο μέλλον, υπάρχουν ελπίδες για ανάκαμψη, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα υπάρξει αναπτυξιακή τροχιά της οικονομίας. Αντίθετα, αρνητικές έως πολύ αρνητικές είναι οι προοπτικές των τραπεζικών και των χρηματιστών, λόγω της γνωστής υπερπληθώρας αποφοίτων και επιθυμιών νέων για να ασκήσουν τα επαγγέλματα αυτά που εμφανίζουν μια ελκυστική εικόνα η οποία συνδέεται με προσδοκίες υψηλού εισοδήματος και μονιμότητας εργασίας. Οι ασφαλιστές αρνητική προοπτική λόγω της κρίσης και του υψηλού ανταγωνισμού. Τα ιατρικά, και παραϊατρικά επαγγέλματα, καθώς και αυτά της κοινωνικής πρόνοιας, παρουσιάζουν στην Αττική συγκριτικά ικανοποιητική προοπτική λόγο της δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού και την αυξημένη ανάγκη σε υπηρεσίες υγείας, πρόνοιας και ποιότητας ζωής γενικότερα. Οι γιατροί και οι οδοντίατροι, στην περιοχή της πρωτεύουσας περισσότερο από όσο στην υπόλοιπη χώρα, υπερπλεονάζουν, με συνέπεια η προοπτική τους να είναι πολύ αρνητική. Τα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά επαγγέλματα έχουν πολύ αρνητική προοπτική, με μερική εξαίρεση τους καθηγητές ξένων γλωσσών, των καθηγητών - εκπαιδευτών σε ΙΕΚ, ΟΑΕΔ, ιδιωτικά φροντιστήρια κλπ.. Η μέση και πρωτοβάθμια παιδεία, συρρικνώνεται αναγκαστικά εξ αιτίας της ανησυχητικής υπογεννητικότητας του πληθυσμού. Επί πλέον, η προσδοκία μονιμότητας και η υπερπληθώρα αποφοίτων από τις σχολές που παραδοσιακά οδηγούν στη μέση εκπαίδευση (φιλολογία, ιστορία, φιλοσοφία, παιδαγωγικής, κλπ.), δημιουργεί έντονες πιέσεις στην αγορά εργασίας του κλάδου και οδηγεί σε πολύ αρνητικές προοπτικές. Πολύ αρνητική είναι η προοπτική των νομικών επαγγελμάτων, κι εδώ πρέπει να επισημανθεί και πάλι ότι η χώρα μας κατέχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αριθμών δικηγόρων προς τον αριθμό κατοίκων διεθνώς. Η μονιμότητα εργασίας και το κύρος του [132]

δικαστικού κλάδου οδηγούν σε ανάλογες αρνητικές προοπτικές τις αντίστοιχες ειδικότητες. Επίσης, οι συμβολαιογράφοι είναι από τα λίγα εναπομείναντα κλασικά κλειστά επαγγέλματα - γεγονός που έχει ανάλογες επιπτώσεις. Τέλος, η μονιμότητα εργασίας στα στρατιωτικά, αστυνομικά επαγγέλματα, όπως και σε όλο το δημόσιο ή ημιδημόσιο τομέα, αιτιολογεί τη μεγάλη ζήτηση που έχουν στη σύγχρονη εποχή της εργασιακής ανασφάλειας. [133]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο : SWOT ANALYSIS ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ [134]

[135]

[136]

[137]

[138]

[139]

[140]

[141]

[142]

[143]

[144]

[145]

[146]

[147]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 9.1 Προσδιορισμός των Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων Ως ειδικές κοινωνικές ομάδες προσδιορίζονται κατά κύριο λόγο τα «Άτομα με Ειδικές Ανάγκες» ( ΑΜΕΑ) τα οποία παρουσιάζουν επιμέρους ανικανότητες ή αδυναμίες λόγω φυσικής, ψυχικής ή νοητικής ανεπάρκειας. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ΑΜΕΑ, ενώ ειδική σημασία για πιθανή κρατική επιχορήγηση έχει ο βαθμός της αναπηρίας τους που γενικά πρέπει να ξεπερνά το 67%,αν και υπάρχουν διαφοροποιήσεις κατά περίπτωση. Γενικότερα οι βασικές κατηγορίες αναπηρίας είναι οι ακόλουθες: Άτομα με μόνιμη κινητική ανικανότητα, παραπληγικοί και τετραπληγικοί. Υπολογίζονται σε 30.000 άτομα και επιδοτούνται περίπου 8-10.000 άτομα Οι τυφλοί και γενικά οι αμβλύωπες. Επιδοτούνται 25.000 άτομα με τυφλότητα άνω του 95%. Εφ όσον υπολογιστούν και άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης υπολογίζονται συνολικά σε 100-120.000 άτομα Οι κωφοί, όσοι έχουν δυσκολία στην αντίληψη, την επικοινωνία και την προσαρμογή. Επιδοτούνται 4.000 άτομα έως 18 ετών ή 25 αν σπουδάζουν και ο αριθμός τους υπολογίζεται σε 30.000 άτομα Άτομα με νοητική στέρηση που αποτελούν και τη μεγαλύτερη κατηγορία. Στην Ελλάδα σήμερα υπολογίζεται ότι επιδοτούνται 17.000, ενώ με ορισμένες εκτιμήσεις ανέρχονται συνολικά σε 260.000 άτομα Άτομα με Μεσογειακή αναιμία με μικρό προσδόκιμο ζωής. Επιδοτούνται 4.000 άτομα Άτομα με AIDS-αιμοροφυλικοί. Επιδοτούνται 5.193 άτομα Άτομα κωφά και τυφλά. Επιδοτούνται 200 άτομα Άτομα με Χανσενικό σύνδρομο. Επιδοτούνται 356 άτομα Άτομα με εγκεφαλική παραπληγία. Επιδοτούνται 214 άτομα Άτομα που πάσχουν από διάφορες ασθένειες όπως αρτηριοσκλήρυνση, επιληψία, ανεπάρκεια νεφρού, βαριές ρευματικές παθήσεις, σοβαρές καρδιοπάθειες κλπ. [148]

Άτομα με παροδική ανικανότητα τα οποία μπορεί να είναι τραυματίες, παροδικά ασθενείς κλπ. Εμποδιζόμενα άτομα είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες, αλλά και τα άτομα με μειωμένες ικανότητες, δηλαδή τα άτομα της τρίτης και τέταρτης ηλικίας, οι έγκυες, τα προεφηβικά άτομα, τα άτομα με ασυνήθεις σωματικές διαστάσεις, οι εθισμένοι σε βλαβερές ουσίες, όσοι χρησιμοποιούν ή οδηγούν οποιουδήποτε τύπου αμαξίδιο, όσοι μεταφέρουν βάρη κλπ. Άτομα με ειδικές ανάγκες ή μειονεκτικά άτομα θεωρούνται επίσης εκείνα που υποφέρουν από οποιαδήποτε συνεχιζόμενη ανικανότητα του σώματος, του πνεύματος ή της προσωπικότητας. Οι διαταραχές που προσδιορίζουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες, υπάγονται σε δώδεκα (12) συγκεκριμένες κατηγορίες όπως : 1. Διαταραχές ομιλίας 2. Δυσκολίες μάθησης (δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία ) 3. Ελαφριά ή μέση νοητική καθυστέρηση 4. Βαριά νοητική υστέρηση 5. Σοβαρές σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές, ψυχικές και κοινωνικές 6. διαταραχές (Αυτισμός, σύνδρομο Down κ.α.) 7. Διάφορα οργανικά νοσήματα (μεσογειακή αναιμία, νεφρική ανεπάρκεια ) 8. Σοβαρή απώλεια ακοής 9. Πολλαπλές μειονεξίες 10. Nευρολογικές ή Ορθοπεδικές βλάβες(σοβαρά κινητικά προβλήματα, πολλαπλές 11. αναπηρίες, σπαστικότητα, παραπληγία ) 12. Κώφωση 13. Ελλιπής όραση 14. Τύφλωση. Με τον όρο ΑΜΕΑ, που έχει καθιερωθεί στη χώρα μας ( στη διεθνή αγγλοσαξωνική ορολογία συναντώνται οι όροι persons with special needs, disabled people ή person with a disability), χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα με οποιασδήποτε σοβαρότητας μειονεξίες που [149]

οφείλονται σε σωματικές, διανοητικές ή ψυχικές βλάβες (HELIOS) ή κατά μεταγενέστερη διατύπωση (HELIOS II) τα πρόσωπα με σοβαρές ανεπάρκειες, ανικανότητες ή μειονεξίες που οφείλονται σε σωματικές βλάβες, συμπεριλαμβανομένων των αισθητηριακών βλαβών, είτε νοητικές ή ψυχολογικές, οι οποίες περιορίζουν ή καθιστούν αδύνατη την εκτέλεση δραστηριότητας ή λειτουργίας που θεωρείται φυσιολογική για έναν άνθρωπο. Ως μειονεξία δε έχει οριστεί: η εκ γενετής ή επιγενόμενη ελάττωση των φυσικών ή πνευματικών ικανοτήτων, η οποία επηρεάζει τις τρέχουσες δραστηριότητες και την εργασία ενός προσώπου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μειώνεται η συμμετοχή του στην κοινωνική ζωή, στην επαγγελματική του απασχόληση, στην ικανότητά του να χρησιμοποιεί τις κοινωφελείς υπηρεσίες. Προοδευτικά, όμως, το περιεχόμενο του όρου διευρύνεται και σήμερα στον ευρύτερο εννοιολογικό χώρο περιλαμβάνονται εκτός των ΑΜΕΑ και ορισμένες μειονεκτούσες ομάδες όπως: Οι διακινούμενοι εργαζόμενοι, οι μαζικώς μετακινούμενοι πληθυσμοί και άλλες κατηγορίες, όπως, π.χ., τα πρόσωπα που αντιμετωπίζουν σοβαρά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα (φτωχοί, αλλοδαποί κ.ά.) Τα κακοποιημένα παιδιά, οι έγκλειστοι σε σωφρονιστικά καταστήματα, καθώς και άλλες κατηγορίες προσώπων με ιδιαίτερες ανάγκες. Σύμφωνα μάλιστα με τον Ευρωπαϊκό Οδηγό Ορθής Πρακτικής: 1. σήμερα έχει γίνει κοινή συνείδηση ότι ο όρος ειδικές ανάγκες αναφέρεται σε ένα πολύπλοκο σύστημα κοινωνικών περιορισμών, 2. η έλλειψη ισότητας ευκαιριών μπορεί να οφείλεται σε πολλές αιτίες που επηρεάζουν το ένα δέκατο των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οπότε 3. είναι απαράδεκτο να οικοδομείται η κοινωνία χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα για τις ανάγκες και τα δικαιώματα μιας τόσο μεγάλης μερίδας πληθυσμού. [150]

9.2 Προσέγγιση του αριθμού των Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων Ο ποσοτικός προσδιορισμός του πληθυσμού των ΑΜΕΑ στην Αττική, στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζει δυσκολίες. Σύμφωνα με μελέτη της Eurostat (Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης) το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σύγκριση με το σύνολο του πληθυσμού είναι περίπου 12%, με διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, από 9,3% στην Ελλάδα μέχρι 15,3% στην Ισπανία. Για την Ελλάδα, επίσημα στοιχεία για τα ΑΜΕΑ προέρχονται κυρίως από τις ακόλουθες πηγές. Στην Απογραφή Πληθυσμού του 1991 που διενήργησε η ΕΣΥΕ καταγράφηκαν συνολικά 267.003 ΑΜΕΑ, οι μισοί περίπου από τους οποίους είναι χρόνια πάσχοντες (π.χ. καρδιοπαθείς, νεφροπαθείς, καρκινοπαθείς, κλπ.). Το 87% των ΑμεΑ που καταγράφηκαν διαβιούν σε νοικοκυριά, ενώ το υπόλοιπο 13% διαμένει σε συλλογικές κατοικίες (π.χ. κέντρα ημερήσιας φροντίδας, νοσοκομεία, κλπ.). Στο πλαίσιο της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, το β τρίμηνο του 2002, το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που έχει κάποια αναπηρία ή αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα υγείας αγγίζει το 18,2%, ενώ περισσότερα από τα μισά άτομα βρίσκονται σε ηλικίες άνω των 65 ετών. Με δεδομένο ότι στην Περιφέρεια Αττικής κατοικεί περίπου το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας, ο αριθμός των υπολογιζόμενων ΑΜΕΑ με βάση την απογραφή της ΕΣΥΕ ανέρχεται περίπου σε 95.000 άτομα. Η στατιστική απογραφή των ΑΜΕΑ διεθνώς και ειδικότερα στην Ελλάδα, παρουσιάζει αξεπέραστες αδυναμίες, κυρίως λόγω του ότι οι οικογένειες που περιλαμβάνουν ΑΜΕΑ στους κόλπου τους, δε δηλώνουν την ύπαρξή τους. Για τους λόγους αυτούς, ο αριθμός που κατέγραψε η στατιστική έρευνα της ΕΣΥΕ το 2002 είναι πολύ κατώτερος του πραγματικού. Διεθνώς θεωρείται ότι τα ΑΜΕΑ ανέρχονται περίπου τουλάχιστον στο 10% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Κατά συνέπεια ο κατά μεγάλη προσέγγιση αριθμός τους στην Ελλάδα εκτιμάται σε 1.000.000 άτομα από τα οποία το 1/3, δηλ. 350.000 διαμένει στην [151]

Αττική. Στην περίπτωση δε που υπολογίσουμε και τις δομές φιλοξενίας και φροντίδας ατόμων με αναπηρίες, η συγκέντρωση στην Αττική ανέρχεται στο 50% του συνόλου. 9.3 Οι δυσκολίες των ΑΜΕΑ Η αυτόνομη διακίνηση και διαβίωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες και ειδικότερα των τυφλών και παραπληγικών εμποδίζεται από την δυσκολία που έχουν στην κίνηση, στην προσέγγιση, στην αντίληψη, στην επικοινωνία και την προσαρμογή, στην ακοή και στην όραση και στην κινητικότητα.παρ όλα αυτά προσπαθούν να ξεπεράσουν την φυσική τους ανεπάρκεια με βοηθητικά μέσα, όπως μπαστούνια, περπατίστρες, αναπηρικά αμαξίδια και άλλα μέσα και το επιτυγχάνουν όταν δεν εμποδίζονται από σκαλοπάτια ή δάπεδα με απότομες κλίσεις, από στενούς χώρους και άλλα τέτοια σημεία που συναντάμε καθημερινά γύρω μας. Ενώ αντίθετα, διευκολύνονται με την ύπαρξη δαπέδων απαλών κλίσεων και χωρίς σκαλοπάτια, την χρησιμοποίηση διαφόρων μηχανικών μέσων για την κάλυψη υψομετρικών διαφορών, την κατάλληλη και ευκολονόητη σήμανση, των εύκολων και προσιτών μηχανισμών χειρισμού και τέλος, με την ύπαρξη ακίνδυνων χώρων όπου θα μπορούν να κινηθούν με άνεση και ευκολία. Άτομα με δυσκολία στην όραση Αυτά τα άτομα βλέπουν λίγο ή καθόλου. Για την αυτόνομη μετακίνησή τους κάνουν χρήση μπαστουνιού ή ειδικά εκπαιδευμένων σκύλων. Αναγνωρίζουν τον χώρο με τα άκρα και την ακοή και διευκολύνονται από κατευθυντήριους οδηγούς στο δάπεδο, διαφορετικής υφής και έντονης χρωματικής αντίθεσης από τα υπόλοιπα στοιχεία, ειδικούς χειρολισθήρες με αρχή και τέλος, πινακίδες με το σύστημα BRAILLE σε κατάλληλο ύψος τοποθετημένες, δάπεδα μη ηχοαπορροφητικά για να αναγνωρίζουν τους άλλους από τον βηματισμό τους, ευκρινή ηχητική σήμανση και χώρους που να μην δημιουργούν αντήχηση. Ο θόρυβος είναι η ομίχλη για τους τυφλούς. Επειδή τα άτομα αυτά δεν βλέπουν, οι χώροι στους οποίους κινούνται θα πρέπει να είναι ελεύθεροι εμποδίων και να μην κρύβουν παγίδες. [152]

Η διακίνηση των ατόμων με δυσκολία στην ακοή διευκολύνεται με την ύπαρξη έντονης και ευκρινούς σήμανσης. Ο άπλετος φωτισμός των χώρων εξασφαλίζει την καλή επικοινωνία των ατόμων με προβλήματα στην ακοή, δεδομένου ότι τους επιτρέπει να διαβάζουν τα χείλη του ομιλητού ή να επικοινωνούν με τη νοηματική γλώσσα (γλώσσα των χεριών). Άτομα με δυσκολία στην αντίληψη και την επικοινωνία όπως τα άτομα με μόνιμα μειωμένη αντίληψη, με διάφορες ψυχικές ή οργανικές παθήσεις και τα άτομα με παροδικά μειωμένη αντίληψη, όπως οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, οι αφηρημένοι, οι μεθυσμένοι, οι ναρκομανείς, οι κουρασμένοι και άλλα, έχουν περιορισμένη επαφή με το περιβάλλον και τα γύρω αντικείμενα, αδυνατούν να δράσουν αυτόνομα ή και ακόμα να αντιδράσουν στα εμπόδια ή τους κινδύνους. Η απλοποίηση των χώρων διακίνησης, η χρήση σημάνσεων με ενδείξεις με χρωματικές αντιθέσεις, τα έντονα ηχητικά σήματα βελτιώνουν την σχέση των ατόμων αυτών με το περιβάλλον. Δυσκολία στην κίνηση έχουν τα άτομα με αδύνατα ή παράλυτα μέλη, με δυσκαμψία ή σχετική έλλειψη μέλους ή όλων των μελών του σώματός τους. Επιπλέον τέτοια άτομα είναι οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με καρδιοαναπνευστικά προβλήματα, οι προσωρινά τραυματισμένοι και άλλοι. Τα άτομα αυτά έχουν αργότερους ρυθμούς στην κίνησή τους και για να μετακινηθούν χρησιμοποιούν βοηθητικά μέσα (αναπηρικό αμαξίδιο, περπατίστρες, πατερίτσες, μπαστούνια κλπ). 9.4 Δικαιώματα των ΑΜΕΑ Τα άτομα με ειδικές ανάγκες έχουν δικαιώματα, όπως και όλοι οι άνθρωποι, που έχουν κωδικοποιηθεί ως εξής: Το άτομο με ειδικές ανάγκες έχει τα ίδια βασικά δικαιώματα με τους άλλους πολίτες της ίδιας χώρας και της ίδιας ηλικίας. Το άτομο με ειδικές ανάγκες έχει δικαίωμα σε ανάλογη ιατρική περίθαλψη, σωματική αποκατάσταση και εκπαίδευση, για να μπορέσει να αναπτύξει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τις ικανότητες και δεξιότητές του, ανεξάρτητα από το βαθμό της αναπηρίας του. Κανένα καθυστερημένο άτομο δεν πρέπει να στερείται τις υπηρεσίες αυτές με το αιτιολογικό ότι συνεπάγονται μεγάλες δαπάνες. [153]

Ανάλογα με τις ικανότητές του, έχει δικαίωμα να συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία και την επαγγελματική απασχόληση, καθώς και το δικαίωμα σε οικονομική ασφάλεια και αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. Έχει δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Αν χρειαστεί περίθαλψη σε ίδρυμα, το τελευταίο αυτό πρέπει να έχει οικογενειακό χαρακτήρα και να βρίσκεται όσο το δυνατό πιο κοντά στη μόνιμη κατοικία του μειονεκτικού ατόμου. Αν παραστεί ανάγκη, δικαιούται να έχει κηδεμονία, ικανή να προστατεύει την προσωπική του ευημερία και να ικανοποιεί τα ενδιαφέροντά του. Έχει το δικαίωμα να προστατεύεται από εκμετάλλευση, κατάχρηση, καταπίεση ή από κατώτερης ποιότητας θεραπεία. Όταν προσάγεται σε δίκη, έχει το δικαίωμα σε νόμιμη υπεράσπιση, που πρέπει να στηρίζεται πάνω σε δίκαιη εκτίμηση του βαθμού της υπευθυνότητάς του. Αν εξαιτίας της σοβαρότητας του μειονεκτήματός του δεν είναι σε θέση να διεκδικήσει μόνο τα δικαιώματά του, η διαδικασία για την τροποποίηση ή την άρνηση των δικαιωμάτων του να προϋποθέτει κατάλληλη νομική προστασία, που θα εξασφαλίζει το άτομο αυτό από κάθε κατάχρηση, εκμετάλλευση ή καταπίεση και θα βασίζεται σε εκτίμηση της κοινωνικής ωριμότητάς του, από εμπειρογνώμονες που έχουν τα απαραίτητα προσόντα. Κυρίως το άτομο με ειδικές ανάγκες πρέπει να έχει το σεβασμό των συνανθρώπων του. 9.5 Ειδική αγωγή των ΑΜΕΑ Ειδική αγωγή είναι η ειδική εκπαιδευτική βοήθεια που παρέχεται στα ΑΜΕΑ. Η βοήθεια παρέχεται βάσει ενός σχεδιασμένου εκπαιδευτικού προγράμματος που οργανώνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει τις ειδικές ανάγκες κάθε ατόμου. Η ειδική αυτή βοήθεια προσφέρεται στο άτομο όχι μόνο στο ειδικό σχολείο αλλά και στο κανονικό. Η εξατομικευμένη διδασκαλία που δίνεται στο άτομο με μαθησιακές δυσκολίες στην ειδική τάξη ή μέσα στην κανονική τάξη είναι ειδική αγωγή. Η ειδική αγωγή μπορεί να παρέχεται στις εξής κατηγορίες ατόμων με ειδικές ανάγκες: τυφλοί, κωφοί, βαρήκοοι, όσοι έχουν [154]

κινητικές διαταραχές, οι επιληπτικοί, όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση, όσοι έχουν διαταραχές στο λόγο, όσοι πάσχουν από ψυχικές νόσους, όσοι εμφανίζουν δυσκολίες μάθησης. Η συστηματική ανάπτυξη και οργάνωση της ειδικής αγωγής στη χώρα μας εισήλθε στην τρίτη δεκαετία. Η ανάπτυξη αυτή έχει συντελέσει στη σημαντική διαφοροποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής, την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου έναντι των ατόμων αυτών και ιδιαίτερα των παιδιών με ειδικές ανάγκες και στην ανάληψη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων από τους αρμόδιους φορείς, σε σύγκριση με την υπάρχουσα κατάσταση κατά την περίοδο πριν το 1970, όπου η αντιμετώπιση των ατόμων με ειδικές ανάγκες γινόταν με ιδρυματικό και φιλανθρωπικό τρόπο. Βασικός σκοπός της εκπαίδευσης (Ν.1566/1985) είναι η ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά. Επιπλέον, ως ένας από τους σκοπούς της εκπαίδευσης (στο Ν. 2525/97) ορίζεται η καλλιέργεια δεξιοτήτων που θα διευκολύνουν την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Σκοπός της ειδικής αγωγής είναι η πλήρης σχολική και κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών με ειδικές ανάγκες και ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες και το επιτυχές πέρασμά τους από το σχολείο στη ζωή και στη δράση. Για να ξεπεράσει ένα ειδικό παιδί τα προβλήματά του πρέπει η ειδική βοήθεια που θα του δοθεί να στηρίζεται πάνω σε ένα καλά καταρτισμένο και εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Και αυτό λόγω του ότι οι ανάγκες του κάθε παιδιού είναι διαφορετικές. Στα άτομα που έχουν ειδικές ανάγκες παρέχεται ειδική αγωγή και ειδική επαγγελματική εκπαίδευση, η οποία επιδιώκει: την ολόπλευρη και αποτελεσματική ανάπτυξη και αξιοποίηση των δυνατοτήτων και ικανοτήτων τους, την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και την ψυχολογική υποστήριξη των ίδιων αλλά και των οικογενειών τους την κινητοποίηση του ατόμου ü την ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία και ü την αλληλοαποδοχή τους με το κοινωνικό σύνολο. [155]

Πιο συγκεκριμένα η ειδική αγωγή παρέχει στα άτομα με ειδικές ανάγκες : 1. Σχολικές γνώσεις: δεξιότητες και σχολικές γνώσεις και ανάπτυξη των ικανοτήτων έκφρασης και κατανόησης ώστε να μπορεί το άτομο με ειδικές ανάγκες να δίνει και να παίρνει οδηγίες. 2. Θεσμικά χαρακτηριστικά: βασικές συνήθειες υγιεινής διατροφής, εξάσκηση στην 3. εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων στα καθημερινά προβλήματα και συμβουλευτική υποστήριξη ώστε να αναπτύξει το άτομο με ειδικές ανάγκες κοινωνικά παραδεκτές αξίες όπως: εντιμότητα, υπευθυνότητα, ειλικρίνεια, αξιοπιστία κ.α. 4. Κοινωνικές συνήθειες : βοήθεια ώστε να μπορεί το άτομο με ειδικές ανάγκες να αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις, να αποδέχεται την καθοδήγηση και την επίβλεψη, να αντιστέκεται στις κοινωνικές πιέσεις και να είναι ικανό να προφυλάσσει τον εαυτό του από τους συνηθισμένους κινδύνους. 5. Επαγγελματικές δεξιότητες : να έχει το άτομο με ειδικές ανάγκες επαρκή μυϊκή δύναμη και αντοχή, ταχύτητα και συντονισμό κινήσεων, να φροντίζει τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί και να επιμένει να τελειώσει μια εργασία που έχει αναλάβει. Να τηρεί το ωράριο εργασίας και να μπορεί να χρησιμοποιεί τα μέσα συγκοινωνίας. 6. 5.Ψυχολογική υποστήριξη : ενθάρρυνση για να συνεχίσει, κάλυψη συναισθηματικών αναγκών, στήριξη της οικογένειας. 6. Οικογενειακές υποχρεώσεις : να μπορεί το άτομο με ειδικές ανάγκες να προϋπολογίζει τα οικογενειακά έξοδα βάσει των εσόδων, να φροντίζει για τη διατήρηση της περιουσίας, για τα παιδιά και την οικογένειά του και να γνωρίζει μαγειρική και σερβίρισμα. Η ειδική αγωγή των ατόμων με ειδικές ανάγκες παρέχεται : Σε κανονικά σχολεία, στα οποία είναι ενταγμένα τα άτομα αυτά. Σε ειδικές τάξεις, τμήματα ή ομάδες που λειτουργούν μέσα σε κανονικά σχολεία ή σε ειδικές τάξεις ή τμήματα παρατήρησης που λειτουργούν με σκοπό τη βαθύτερη διάγνωση δύσκολων περιπτώσεων και εφαρμόζουν ειδικά προγράμματα. Σε ειδικά νηπιαγωγεία και σε αυτοτελή ειδικά σχολεία πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. [156]

Σε ειδικά σχολεία, ειδικές τάξεις ή τμήματα ή ομάδες που λειτουργούν ως παραρτήματα σε νευροψυχιατρικά, ορθοπεδικά και άλλα νοσοκομεία και κλινικές ή ιατροπαιδαγωγικά κέντρα ή θεραπευτικά καταστήματα. Σε ειδικές επαγγελματικές σχολές ή σε ειδικά τμήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης μέσα σε κανονικά σχολεία καθώς και σε ειδικά επαγγελματικά εργαστήρια. Σε οποιονδήποτε χρόνο και χώρο εκτός της οικογένειας, ιδίως σε θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων ή σε θεραπευτήρια καταστήματα όπου τα άτομα έχουν για οποιονδήποτε λόγο ειδικές συνθήκες διαβίωσης. Σε εργαστήρια ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.) [157]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο : ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 10.1 Ο πρωτογενής τομέας Στην περιφέρεια Αττικής, στο πολεοδομικό συγκρότημα της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας, συγκεντρώνεται, όπως έχει ειπωθεί περίπου το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας. H πυκνότητα του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές, όπως το Παγκράτι και η Κυψέλη, είναι από τις πλέον υψηλές διεθνώς. Μια τέτοια αστική υπερτροφία ευνόητο είναι να έχει ως συνέπεια την παραδοσιακά ισχνή παρουσία του πρωτογενούς τομέα, που συμμετέχει με 1-1,5% στο περιφερειακό ΑΕΠ και περίπου 1% στη συνολική απασχόληση της περιφέρειας. Παρ όλη την περιορισμένη του έκταση, ο υπάρχων πρωτογενής τομέας εμφανίζει σχετικά υψηλή παραγωγικότητα και κερδοφορία συγκριτικά με περιοχές με ισχυρή παρουσία της γεωργίας. Η εγγύτητα των περιαστικών περιοχών, όπως η Μεγαρίδα, τα Μεσόγεια, ο Μαραθώνας, η Νέα Πέργαμος, η επαρχία Τροιζηνίας, όπου αναπτύσσονται οι καλλιέργειες ή και εκτρέφονται μικρά ζώα, οι ευνοϊκές συγκοινωνιακές συνθήκες, η δυνατότητα απευθείας διάθεσης των προϊόντων στην κατανάλωση από τους ίδιους τους παραγωγούς, η χρήση σύγχρονων μεθόδων παραγωγής, οι υψηλής απόδοσης και ζήτησης θερμοκηπιακές καλλιέργειες ευνοούν την περιορισμένη έστω παρουσία του τομέα. Οι πιο σημαντικές συναφείς δραστηριότητες περιλαμβάνουν κυρίως προϊόντα ανθοκομίας και οπωροκηπευτικών, αμπελοκαλλιέργειες, καθώς και αλιεύματα από τις παράκτιες ακτές και τα νησιά της Αττικής. Λόγω της ύπαρξης από παλαιότερα σταθερής ακτοπλοϊκής γραμμής, στην περιφέρεια Αττικής υπάγονται η Αίγινα, το Αγκίστρι, ο Πόρος, η περιοχή Τροιζηνίας με τη λουτρόπολη των Μεθάνων, η Ύδρα, οι Σπέτσες, έως και τα μακρινά Κύθηρα και τα Αντικύθηρα. Ειδικότερα όσον αφορά την αλιεία, σοβαρό πρόβλημα είναι η παράνομη υπεραλίευση, με συνέπεια να οδηγείται σε αφανισμό ο θαλάσσιος πλούτος της περιοχής. [158]

Η περιορισμένη παρουσία του πρωτογενούς τομέα στην Αττική είναι φυσικό να έχει ανάλογες επιπτώσεις και στα επαγγέλματα γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας. Οι προοπτικές τους είναι αρνητικές στην κεντρική και κυρίαρχη αυτή περιφέρεια, η οποία καταναλώνει κατά προσέγγιση το 30% της γεωργικής παραγωγής της χώρας, αλλά παράγει μόλις το 2,2% του συνόλου αντίστοιχα. Τα μοναδικής ομορφιάς και σπανιότητας λευκά μάρμαρα Πεντέλης δεν έχουν σημαντικά περιθώρια εξόρυξής τους, εξαιτίας των ορθών στην περίπτωση αυτή περιβαλλοντικών και οικολογικών αντιρρήσεων που υπάρχουν σχετικά. 10.2 Ο δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας συμμετέχει με ποσοστό 24% στη συνολική απασχόληση της περιφέρειας. Η πορεία αποβιομηχανοποίησης που παρατηρείται σε όλη τη χώρα, όπως και διεθνώς, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, είναι ιδιαίτερα αισθητή στην Αττική, που αποτελεί το κυρίαρχο βιομηχανικό και οικονομικό κέντρο της χώρας. Η πρόσφατη οικονομική κρίση έχει επιτείνει το πρόβλημα. Η εξέλιξη αυτή εκφράζεται με αποεπένδυση, αύξηση του βαθμού εισαγωγικής διείσδυσης, συρρίκνωση α της βιομηχανικής παραγωγής και συμπτώματα ιδιαίτερης παρακμής παραδοσιακών βιομηχανικών περιοχών, όπως το Λαύριο, ο Ελαιώνας, το Θριάσιο Πεδίο, το Πέραμα κτλ., στις οποίες συγκεντρώνεται η μεγαλύτερη βιομηχανική ανεργία. Η Αττική εξακολουθεί να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης στη μεταποίηση σε σχέση με το εθνικό επίπεδο (41,2%), αλλά εμφανίζει σταδιακά πτώση του μεριδίου του τομέα στη σύνθεση του περιφερειακού προϊόντος (18,27%). Η απασχόληση στη μεταποίηση συμμετέχει με ποσοστό 24% στο σύνολο της απασχόλησης στην περιφέρεια, ακολουθώντας πτωτική πορεία. Ορισμένο δυναμισμό εμφανίζουν οι κλάδοι των τηλεπικοινωνιών, της ηλεκτρολογίας, των τροφίμων και των ποτών. Οι εξαγωγές της ισχυρής βιομηχανίας τροφίμων προσανατολίζονται κυρίως προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ενώ παρατηρείται μείωσή τους όσον αφορά τις χώρες [159]

της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ η ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών σημειώνει ικανοποιητικές εξαγωγικές επιδόσεις, ταυτόχρονα αυξάνεται η διεισδυτικότητα της εισαγωγής τροφίμων και ποτών στην ελληνική αγορά. Η βιομηχανική παραγωγή στην Αττική, που υπάγεται στην πρώτη και λιγότερο ευνοούμενη ζώνη επενδυτικών κινήτρων, δυσχεραίνεται από την πολιτική κινήτρων αποκλειστικής ενίσχυσης των επενδύσεων υψηλής τεχνολογίας, στις οποίες η χώρα δεν έχει εξειδικευτεί μέχρι σήμερα, όπως και από το γραφειοκρατικό καθεστώς αδειοδότησης των επιχειρήσεων. Προβλήματα δημιουργούν επίσης οι ελλείψεις υποδομών στην εμπορία και οργάνωση των επιχειρήσεων, οι ανεπάρκειες στην τυποποίηση εξαγώγιμων προϊόντων, τα υψηλά επιτόκια δανεισμού, οι συχνά πεπαλαιωμένοι μηχανολογικοί εξοπλισμοί και οι ελλείψεις σε ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Η παροιμιώδης αγκυλωτική γραφειοκρατία και αναποτελεσματικότητα του δημοσίου, όπου όλα απαγορεύονται ή απορρίπτονται ή και αδιαφανώς επιτρέπονται, αποτελεί το επιστέγασμα των σχετικών αρνητικών διαπιστώσεων. Η Αθήνα είναι η έδρα των περισσότερων μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών, ορισμένες από τις οποίες έχουν αναπτύξει και διεθνείς δραστηριότητες, παλαιότερα σε χώρες της Μέσης Ανατολής και πιο πρόσφατα στα Βαλκάνια. Ο κλάδος των κατασκευών στην Αττική, όπως και στο σύνολο της χώρας, ακολουθεί τις βραχυπρόθεσμες αυξομειώσεις του οικονομικού κύκλου της εθνικής και της τοπικής οικονομίας. Η άναρχη αλλά ταχεία πολεοδομική ανάπτυξη της Αθήνας, σε όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, έδειξε σημεία κόπωσης από τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Η ανάκαμψη των κατασκευών ενισχύθηκε στη δεκαετία του 1990 από την προώθηση μεγάλων έργων όπως το μετρό, το αεροδρόμιο, η Αττική οδός κτλ., και της εισροής κοινοτικών πόρων. Ιδιαίτερα ευνοϊκή ήταν η ανάληψη των Ολυμπιακών αγώνων για τις κατασκευές, τον τουρισμό και την οικονομία της περιφέρειας γενικότερα. Όμως, με την έλευση της οικονομικής κρίσης από το 1998 μέχρι σήμερα, ο κατασκευαστικός κλάδος έχει υποστεί μεγάλη συρρίκνωση με ανάλογες αρνητικές επιπτώσεις σε όλα τα [160]

συναφή επαγγέλματα. Η βαριά βιομηχανία σιδήρου στην Αττική, όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας, παρουσιάζει έντονα φθίνουσα πορεία. 10.3 Ο τριτογενής τομέας Στην περιφέρεια Αττικής, στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος όγκος του περιφερειακού προϊόντος και αντίστοιχα της απασχόλησης, που ανέρχεται στο 75% του συνόλου της περιφερειακής απασχόλησης. Η Αθήνα αποτελεί το παραδοσιακά διοικητικό, οικονομικό, τραπεζικό, χρηματιστηριακό και εμπορικό κέντρο της χώρας. Λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης πληθυσμού, το λιανικό εμπόριο στην Αθήνα είναι φυσικό να παρουσιάζει ιδιαίτερο δυναμισμό.. Η συγκέντρωση κεφαλαίων και απασχόλησης σε μεγάλα σύγχρονα πολυκαταστήματα, που είναι σε θέση να συμπιέζουν τις τιμές πώλησης και να διαθέτουν μεγάλες ποικιλίες προϊόντων, σημειώνει σταθερή αύξηση, υποκαθιστώντας την ύπαρξη των πολυάριθμων παραδοσιακών καταστημάτων μικρού μεγέθους. Το χονδρεμπόριο παραμένει στρατηγικός τομέας στην Αττική, παρά την παρατηρούμενη μερική αποκέντρωση προς άλλα αστικά κέντρα της περιφέρειας, όπως η Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, η Ρόδος, η Πάτρα, η Λάρισα, η Καβάλα κτλ. Οι περιοχές του Θριάσιου Πεδίου και των Μεσογείων, όπου βρίσκεται και το νέο σύγχρονο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, εξελίσσονται σε περιοχές προτίμησης για την εγκατάσταση μεγάλων μονάδων χονδρεμπορίου με διαμετακομιστικό ρόλο. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να αποτελέσει συγκριτικό πλεονέκτημα ενίσχυσης του μητροπολιτικού ρόλου της Αθήνας, με εμβέλεια την Ανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Ο τουρισμός στην περιοχή της Αθήνας, κάτω από τη μοναδική σκιά της Ακρόπολης, εμφανίζει στασιμότητα αν όχι κάμψη. Η ανάπτυξη των δυναμικών τουριστικών πόλων σε άλλες περιοχές της χώρας και η τάση φυγής των Αθηναίων από την ασφυκτιούσα πολεοδομικά και κυκλοφοριακά πρωτεύουσα έχει περιορίσει τη σημασία του τουρισμού και των συναφών κλάδων για την περιφέρεια Αττικής. Οι διανυκτερεύσεις αλλοδαπών [161]

τουριστών στην Αθήνα εμφανίζουν στασιμότητα ή και φθίνουσα πορεία, περιορίζοντας τη διεθνή τουριστική ακτινοβολία της πρωτεύουσας. Η μέση πληρότητα των ξενοδοχείων δεν υπερβαίνει το 35% των διατιθέμενων κλινών, ενώ η απασχόληση στις ξενοδοχειακές μονάδες και στα εστιατόρια στην Αττική ανέρχεται στο 23% του συνόλου της χώρας. Επισημαίνεται βέβαια ότι η πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων της Αθήνας, όπως της Θεσσαλονίκης και των άλλων μεγάλων πόλεων, αναφέρεται σε ετήσια βάση, ενώ στις περισσότερες τουριστικές περιοχές της χώρας αφορά εποχιακή λειτουργία. Πιο πρόσφατα, η τουριστική κίνηση στην Αθήνα εμφανίζεται με μια μετριοπαθή ανάκαμψη. Ορισμένα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη βελτίωση της πολιτιστικής υποδομής της πόλης, όπως το Μέγαρο των Φίλων της Μουσικής, η ανάπλαση παραδοσιακών περιοχών του κέντρου (Πλάκα, Εξάρχεια, Μεταξουργείο, Θησείο κτλ.), καθώς και μεμονωμένων κτιρίων με ιστορικό και παραδοσιακό χαρακτήρα εκτιμάται ότι έχουν θετικές επιπτώσεις. Το εξελισσόμενο πρόγραμμα ενοποίησης και ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων του κέντρου της Αθήνας, με την ενσωμάτωση και του αρχαιολογικού πάρκου, αναμένεται να αποτελέσει μια από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις στην ιστορία της πολιτιστικής φυσιογνωμίας της πρωτεύουσας. Προτεινόμενα μέτρα, μεταξύ άλλων, είναι η επιτάχυνση των έργων κυκλοφοριακής ανακούφισης, όπως η επέκταση της Αττικής οδού και του μετρό και η δημιουργία θέσεων στάθμευσης, οι αισθητικού τύπου αναπλάσεις ακαλαίσθητων κτιριακών συγκροτημάτων και η ύπαρξη κεντρικών αρχιτεκτονικών υποδειγμάτων για την ανέγερση νέων κτιρίων, που κατά την άποψη των μελετητών του παρόντος θα έπρεπε να προσομοιάζουν στα παραδοσιακά νεοκλασικά κτίρια, η κατασκευή συνεδριακών και εκθεσιακών κέντρων. Επίσης, προτείνεται η περαιτέρω ανάδειξη της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς, η δημιουργία Πάρκου Μυθολογίας και Ιστορίας στην περιοχή του Λαυρίου ή του κτήματος ΤατοΊου, ή αλλού, καθώς και ενός μεγάλου Ενυδρείου σε παραθαλάσσιο δήμο της Αττικής, όπου θα εμπεριέχονται δείγματα του τεράστιου πλούτου των ελληνικών θαλασσών, η [162]

δημιουργία ναυτιλιακού μουσείου υψηλών προδιαγραφών, καθώς και γηπέδου γκολφ, που με χαμηλό κόστος μπορεί να κατασκευαστεί άμεσα στο αεροδρόμιο του Τατοίου, στο δήμο Αχαρνών. Η Αθήνα, μεταξύ άλλων, αποτελεί κεντρικό σημείο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών της χώρας. Ο κλάδος χαρακτηρίζεται από σημαντικές διεργασίες στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού, της αναδιάρθρωσης της οικονομικής δραστηριότητας και της παραγωγής νέων προϊόντων. Σχετική δυναμική έχουν αποκτήσει οι επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες συμβούλων, πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Ορισμένες ελληνικές εταιρείες του κλάδου έχουν επιτύχει υπολογίσιμη διείσδυση στη διεθνή αγορά, μέσω και των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διείσδυση αφορά κυρίως το χώρο της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ενώ στις υπόλοιπες αγορές η πρόσβαση είναι οριακή. Ένας μικρός αριθμός έργων παροχής συμβουλών ή μελετητικού περιεχομένου έχουν ανατεθεί σε ελληνικές ερευνητικές ομάδες απευθείας από τις Βρυξέλλες. Οι επιχειρήσεις του κλάδου σε μεγάλο βαθμό παρέχουν, άμεσα ή έμμεσα, υπηρεσίες προς το δημόσιο ή χρηματοδοτούνται από αυτό. Ο κύριος όγκος εργασιών τους βρίσκεται στην Αθήνα και κατά δεύτερο λόγο, σε ποσοστά της τάξης του 15%, στη Θεσσαλονίκη. Ισχυρή είναι ειδικότερα η προοπτική των επιχειρήσεων πληροφορικής. Η μεγάλη ανάγκη και προοπτική απόρριψης και αξιοποίησης των απορριμμάτων, παρ όλες τις περιβαλλοντικές τοπικιστικές αντιρρήσεις που υπάρχουν, αποτελεί ισχυρή αναπτυξιακή προοπτική για την Αττική. Από άποψη χωροταξικής κατανομής, ο τομέας παροχής δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών στην Αθήνα συναρτάται με τη χωροταξική εξειδίκευση του δικτύου των κεντρικών δημόσιων και ημιδημόσιων υπηρεσιών. Η πρωτεύουσα αποτελεί το ισχυρό παραδοσιακό κέντρο της δημόσιας διοίκησης, με τις όποιες ανάλογες συνέπειες έχει αυτή η διαπίστωση για τη δομή της απασχόλησης και των επαγγελμάτων. [163]

Η Αττική μπορεί να καταστεί κέντρο ιατρικών υπηρεσιών και ιατρικού τουρισμού με την αξιοποίηση υπαρχουσών και νέων μονάδων για την προσέλκυση μεγάλου αριθμού ξένων επισκεπτών. Ανάλογες προοπτικές υπάρχουν, εφ όσον δημιουργηθούν Πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα υψηλού επιπέδου για την προσέλκυση μεγάλου αριθμού ξένων φοιτητών και Ελλήνων επιστημόνων που διαπρέπουν διεθνώς, Και αυτό γιατί η Ελλάδα και ειδικότερα η Αθήνα είναι η «,Πατρίδα της Γνώσης», διαθέτει εξαίρετο κλίμα, βρίσκεται στο καλύτερο γεωγραφικό σημείο μεταξύ βορρά και νότου, δύσης και ανατολής και διαθέτει ένα τεράστιο εκπαιδευτικό δυναμικό διεθνώς. Οι μεταφορές και τα logistics αποτελούν επίσης ένα σημαντικό κομβικό σημείο με τεράστιες αναπτυξιακές δυνατότητες για την Περιφέρεια Αττικής. 10.4 Αξιοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού Η έλευση της οικονομικής κρίσης έχει δημιουργήσει μεγάλα ρήγματα στην αξιοποίηση του τοπικού δυναμικού, αφού η ανεργία σήμερα καταγράφει επίπεδα της τάξης του 27% και 60% για τους νέους, μεγάλος αριθμός από τους οποίους αναγκάζεται να μεταναστεύσει στο εξωτερικό για την εύρεση εργασίας. Πρώτιστης σημασίας είναι η ανάγκη χάραξης συγκροτημένης αναπτυξιακής πολιτικής σε τομείς που έχουν συγκροτημένο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην Αττική, η σύνδεση της εκπαίδευσης με τις τοπικές ανάγκες και τις προοπτικές της αγοράς εργασίας, η ισχυρή ενίσχυση της επαγγελματικής-τεχνικής εκπαίδευσης και η ριζική αναβάθμιση του επαγγελματικού προσανατολισμού. 10.5 Τρόποι συνεισφοράς των τοπικών φορέων και πηγές χρηματοδότησης Οι τοπικοί φορείς, κατά κύριο λόγο η Περιφέρεια Αττικής, οφείλουν να σχεδιάσουν ένα χάρτη αναπτυξιακών προοπτικών της περιοχής εξετάζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα των επιμέρους Δήμων. Διαφορετικές είναι προφανώς οι προοπτικές και οι δυνατότητες των παραθαλάσσιων από τις άλλες περιοχές της Αττικής [164]

και αυτό πρέπει να αποτελέσει τον κεντρικό πυλώνα της αναπτυξιακής φιλοσοφίας που τίθεται προς συζήτηση. Η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη Περάματος, δεν μπορεί να αφήνεται να καταρρέει και το ίδιο ισχύει για τις υπάρχουσες υγιείς μεταποιητικές βιομηχανίες που πλήττονται από υψηλό κόστος χρήματος και άλλες επιβαρύνσεις όπως η υψηλή τιμή του ρεύματος για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στο διεθνή ανταγωνισμό, ιδιαίτερα σήμερα στα μέσα της οικονομικής κρίσης. Οι μεταφορές και τα logistics, αποτελούν ισχυρό πόλο αναπτυξιακής προοπτικής. Το ίδιο ισχύει για τον ιατρικό, το θαλάσσιο, το συνεδριακό τουρισμό και τις διεθνείς εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Οι καινοτόμες δραστηριότητες, οι νέες τεχνολογίες, η φαρμακοβιομηχανία, η χαλυβουργία, η αμυντική βιομηχανία, η βιομηχανία τροφίμων και ποτών κλπ. και γενικότερα η υγιής βιομηχανία και βιοτεχνία που παράγουν πολλαπλασιαστικά οικονομικά οφέλη, κατά την άποψη των μελετητών, πρέπει άμεσα να ενισχυθούν ώστε να παραμείνουν «ζωντανές» κατά την τρέχουσα περίοδο της οικονομικής κρίσης, με προοπτικής ανάκαμψης στο ορατό ελπίζεται μέλλον. Για όλα τα παραπάνω, η Περιφέρεια Αττικής, εκτός από την επείγουσα ανάγκη κατάρτισης συγκροτημένου και εφικτού αναπτυξιακού σχεδίου, προτείνεται να αναλάβει πρωτοβουλίες δημιουργίας Γραφείου Αναπτυξιακών Μελετών, Γραφείου Εύρεσης Εργασίας και Γραφείου Σύγχρονου Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Η Περιφέρεια Αττικής οφείλει να αξιοποιήσει κάθε δυνατότητα άντλησης Κοινοτικών και διεθνών κονδυλίων με προοπτική την ενίσχυση των αναπτυξιακών στόχων που θα καταρτιστούν. Αυτονόητο είναι ότι, η μέχρι σήμερα πολιτική της συγκεκριμένης Περιφέρειας που ακολουθεί συνετή πολιτική διαχείρισης ισοσκελισμένων ή και πλεονασματικών προϋπολογισμών, πρέπει να συνεχιστεί, καταδεικνύοντας τον ορθολογικό τρόπο διοίκησης των δημόσιων οικονομικών. [165]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 11.1 Εισαγωγή Η Περιφέρεια Αττικής αποτελείται από την ευρύτερη αστική περιοχή της Αθήνας, το υπόλοιπο ηπειρωτικό τμήμα της Αττικής, καθώς και 8 νησιά μικρού μεγέθους (Αίγινα, Σαλαμίνα, Αγκίστρι, Πόρος, Υδρα, Σπέτσες, Κύθηρα, και Αντικύθηρα). Αν και περιλαμβάνει μόνο το 2,81% (3.808 χλμ. 2 ) της συνολικής επιφάνειας της χώρας, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1991 συγκεντρώνει το 35% του πληθυσμού δηλαδή 3,5 εκατομύρια άτομα. Η μέση πυκνότητα είναι 925 κάτοικοι/χλμ. 2 αλλά στο κέντρο της Αθήνας ο δείκτης αυτός αυξάνεται δραματικά σε 7.090 κάτοικοι/χλμ. 2. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ και του ΥΠΕΘΟ, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός στη ν Αττική ανερχόταν σε 1, 86 εκ. άτομα το 2009 και μειώθηκε σε 1,34 το 2013.. Η κατανομή του ανά τομέα είναι : Πρωτογενής:... 1,2% Δευτερογενής:... 29,6% Τριτογενής:... 69,2% Το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν (ΑΠΠ) κυμάινεται διαχρονικά τα τελευταία χρόνια σε επίπεδα της τάξης του 100% του εθνικού μέσου όρου και στο 45-50% του μέσου κοινοτικού. Η περιφέρεια προσφέρει το 36% του ΑΕΠ. Ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Αττικής είναι το υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης του εργατικού δυναμικού της. Ο μικρής οικονομικής σημασίας πρωτογενής τομέας (18% του ΑΠΠ σύμφωνα με τα στοιχεία της Δ/νσης Εθνικών Λογαριασμών του ΥΠΕΘΟ), υφίσταται περαιτέρω περιοριστικές πιέσεις από την έντονη τάση οικοπεδοποίησης της γης που ευθύνεται επίσης και για την καταστροφή των δασών. [166]

Ο δευτερογενής τομέας κυμαίνεται σε επίπεδα κατέχει το 30-32% του ΑΠΠ. Στην περιφέρεια συγκεντρώνεται το 38% των μεταποιητικών μονάδων της χώρας με συνολικό αριθμό περίπου 50.000 βιοτεχνικές και βιομηχανικές μονάδες, (5 % και 19%) αντίστοιχα της οικονομικής δραστηριότητας της περιφέρειας. Οι απογραφικοί δείκτες καταγράφουν τάσεις αποβιομηχάνισης, όμως η περιφέρεια αποτελεί ακόμα το κυριότερο βιομηχανικό και βιοτεχνικό κέντρο της χώρας. Ο τριτογενής τομέας (65% του ΑΠΠ) είναι ο μόνος που παρουσιάζει αυξητικές τάσεις με δυναμικότερους κλάδους το εμπόριο (17%), τις μεταφορές και επικοινωνίες (11%), τις διάφορες υπηρεσίες (11%), την υγεία και εκπαίδευση (9%) και τα τραπεζικά και ασφαλιστικά ιδρύματα (4,5% του ΑΠΠ του 1995). Ειδικότερα όμως ο τουρισμός (δυναμικότητα 71.500 κλίνες και συμμετοχή στο σύνολο απασχόλησης 6%) εμφανίζει μείωση στην πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων της Αθήνας. Ο αριθμός των δημοτικών σχολείων αριθμεί περίπου 1.200 την τελευταία πενταετία ενώ το διδακτικό προσωπικό μειώνεται λόγω και της δραματικής μείωσης των μαθητών, η οποία οφείλεται στην μείωση των γεννήσεων την περασμένη δεκαετία. Ο αριθμός των γυμνασίων και λυκείων παρουσίασε αυξητικές τάσεις την περασμένη δεκαετία, ενώ συρρικνώνεται πιο πρόσφατα. Στον τομέα της υγείας οι κλίνες θεραπευτηρίων κυμαίνονται σταθερά σε επίπεδα της τάξης των 25-30.000 και οι ημέρες νοσηλείας σε 6.500.000 ετησίως, ο αριθμός των γιατρών σε 20-21.000, των οδοντίατρων σε 5.500-5.000 (με τάσεις μείωσης). Και τέλος ο αριθμός των φαρμακείων σε 3.200-3.400 (με ελαφρές τάσεις αύξησης). Δηλαδή αντιστοιχούν 1 γιατρός ανά 175 κατοίκους (Μ.Ο. χώρας 250) ένα κρεβάτι ανά 140 κατοίκους (Μ.Ο. χώρας 200) ένας οδοντίατρος ανά 675 κατοίκους (Μ.Ο. χώρας 970) και ένα φαρμακείο ανά 1030 κάτοικους (Μ.Ο. χώρας 1260). Στην Περιφέρεια συγκλίνουν δύο εθνικοί οδικοί και σιδηροδρομικοί άξονες ενώ οι λιμενικοί και αεροπορικοί τερματικοί της σταθμοί αποτελούν πύλες της χώρας εξυπηρετώντας φόρτους της τάξης των 20-25 εκατ. επιβατών και 130-150 εκατ. τόνων εμπορευμάτων το [167]

χρόνο. Στο λεκανοπέδιο Αττικής κυκλοφορεί περίπου το 40% των οχημάτων της χώρας. Σήμερα όλα τα συστήματα της Περιφέρειας παρουσιάζουν έντονα φαινόμενα κορεσμού και δυσλειτουργιών. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες, παρ όλες τις σοβαρές παρεμβάσεις και βελτιώσεις τα τελευταία χρόνια που έγιναν από την Περιφέρεια, είναι επιβαρυντικές. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας, γέννημα κυρίως της οδικής κυκλοφορίας και της βιομηχανίας, προκαλεί το γνωστό φαινόμενο του νέφους. Η μόλυνση του Κηφισό ποταμού, παρ όλες τις προσπάθειες ελέγχου τους, συνεχίζεται. Η βιομηχανία απορρίπτει στην θάλασσα 150.000 μ 3 απόβλητα την ημέρα, ενώ η Περιφέρεια παράγει καθημερινά 4.000 τόνους σκουπιδιών που σε συνδυασμό με την απότομη αύξηση του πληθυσμού και την άναρχη οικονομική και οικιστική ανάπτυξη, προκαλούν προβλήματα δυσλειτουργίας και ρύπανσης του περιβάλλοντος. Τα αντιπλημμυρικά και αντιρυπαντικά έργα που έχουν κατασκευαστεί με κορυφαίο αυτό της Ψυττάλειας έχουν μειώσει μεγάλο μέρος της ρύπανσης στο παρελθόν. Η πρόσφατη οικονομική κρίση και ο περιορισμός της κυκλοφορίας ιδιωτικών αυτοκινήτων έχει παρόμοια αποτελέσματα. Η Αθήνα και η ευρύτερη Αττική συγκριτικά με το συνολικό πληθυσμό της χώρας αποτελεί μια πολύ μεγάλη πόλη διεθνώς, αφού εδώ κατοικούν περίπου 3,5 εκ. πολίτες. Αυτό οφείλεται στη μεγάλη αστικοποίηση του πληθυσμού που δημιούργησε ένα υδροκεφαλικό κέντρο με πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. H πυκνότητα του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές της Αθήνας είναι από τις πλέον υψηλές διεθνώς. Στην Αθήνα συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο κύμα των μεταναστών που κατακλύζουν τη χώρα μαζικά τα τελευταία χρόνια, με συνακόλουθες συνέπειες για την απασχόληση και την αύξηση της εγκληματικότητας. Η αστική κτιριακή υπερτροφία της Πρωτεύουσας, είχε ως συνέπεια την παραδοσιακά ισχνή παρουσία του πρωτογενούς τομέα, τη φθίνουσα πορεία του δευτερογενούς και την μεγάλη διόγκωση των υπηρεσιών. [168]

Στην Αττική βρίσκονται οι κύριες πύλες εισόδου και εξόδου της χώρας με το κεντρικό αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος και το ιστορικό παραδοσιακό λιμάνι του Πειραιά. Οι γηγενείς Αθηναίοι πολίτες είναι πολύ λιγότεροι από τους μέτοικους από διάφορες περιοχές της χώρας. Η δημόσια διοίκηση συγκεντρώνεται στο σύνολό της σχεδόν στην Αθήνα, η οποία διαθέτει μοναδικά ιστορικά κληρονομήματα όπως την Ακρόπολη και όχι μόνο, παραδοσιακές γειτονιές όπως η Πλάκα, αλλά δυστυχώς ελάχιστα από τα πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια που τις προσέδιδαν παλαιότερα ξεχωριστό πολεοδομικό χρώμα. Στην Αθήνα, στον Πειραιά και στις περαστικές πόλεις, εκτός από ισχυρές βιομηχανικές μονάδες, συγκεντρώνονται τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια και Νοσοκομεία της χώρας, όπως και η καρδιά του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των μεγάλων Οργανισμών κοινής ωφέλειας. Η Αττική συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης στη μεταποίηση σε σχέση με το εθνικό επίπεδο, η οποία όμως συρρικνώνεται συνεχώς, ενώ αυξάνεται στις υπηρεσίες. Η μεταποίηση και ο τουρισμός υπάγονται στην πρώτη και λιγότερο ευνοούμενη ζώνη επενδυτικών κινήτρων με τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις. Η παροιμιώδης αγκυλωτική γραφειοκρατία και αναποτελεσματικότητα του δημοσίου, έχει επίσης το κέντρο της στην Αθήνα, αν και αυτό αποτελεί ένα γνωστό δυσάρεστο εθνικό φαινόμενο. Η Αττική είναι η έδρα των περισσότερων μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών, ορισμένες από τις οποίες έχουν αναπτύξει και διεθνείς δραστηριότητες. Η άναρχη αλλά ταχεία πολεοδομική ανάπτυξη της Αθήνας, σε όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, έδειξε σημεία κόπωσης από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ανέκαμψε στη δεκαετία του 1990 από την προώθηση μεγάλων έργων όπως το μετρό, το αεροδρόμιο, η Αττική οδός κτλ., και περιέπεσε σε βαθιά ύφεση με την έλευση της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. [169]

Το χονδρεμπόριο παραμένει στρατηγικός τομέας στην Αττική, παρά την παρατηρούμενη μερική αποκέντρωση προς άλλα αστικά κέντρα της περιφέρειας, όπως η Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, η Ρόδος, η Πάτρα, η Λάρισα, η Καβάλα κτλ. Οι περιοχές του Θριάσιου Πεδίου και των Μεσογείων, όπου βρίσκεται και το νέο σύγχρονο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, εξελίσσονται σε περιοχές προτίμησης για την εγκατάσταση μεγάλων μονάδων χονδρεμπορίου με διαμετακομιστικό ρόλο. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να αποτελέσει συγκριτικό πλεονέκτημα ενίσχυσης του μητροπολιτικού ρόλου της Αθήνας, με εμβέλεια την Ανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Ο τουρισμός στην περιοχή της Αθήνας, κάτω από τη μοναδική σκιά της Ακρόπολης, εμφανίζει στασιμότητα αν όχι κάμψη. Η μερική βελτίωση της πολιτιστικής υποδομής της πόλης, όπως το Μέγαρο των Φίλων της Μουσικής, η ανάπλαση παραδοσιακών περιοχών του κέντρου (Πλάκα, Εξάρχεια, Μεταξουργείο, Θησείο κτλ.), καθώς και μεμονωμένων κτιρίων με ιστορικό και παραδοσιακό χαρακτήρα έχουν θετικές επιπτώσεις. Η ενοποίηση και ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων, αποτελούν σοβαρές παρεμβάσεις για την ανάδειξη της μεγάλης πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης του Περικλή και του Σωκράτη. Η τοπική αυτοδιοίκηση στη σύγχρονη εποχή, αναπτύσσεται διεθνώς ως βασικός πυλώνας πολλαπλών δράσεων, μεταξύ των οποίων είναι η ερευνητική και η αναπτυξιακή διαδικασία. Η συμμετοχή των τοπικών κοινωνικών και τοπικών φορέων στις δράσεις αυτές, υπό προϋποθέσεις θεσμικών ελέγχων, διαφάνειας, αλλά και ευελιξίας, αποτελεί ένα αξιόπιστο εχέγγυο καλών πρακτικών. Η Νομαρχία Αθηνών στο παρελθόν και η Περιφέρεια Αττικής αργότερα, έχει επιδείξει πρωτοπόρες αναπτυξιακές δραστηριότητες. Σε συνεργασία με διάφορους τοπικούς και κρατικούς φορείς, Πανεπιστημιακά ιδρύματα, ή και αυτόνομα, έχει προωθήσει σημαντικά αναπτυξιακά προγράμματα καθώς και έρευνες σε διάφορους τομείς. [170]

Τα προγράμματα αυτά, εκτός από τη βελτίωση της ποιότητα της ζωής των πολιτών της Αθήνας, έχουν επιπλέον πολλαπλασιαστικό και αναπτυξιακό χαρακτήρα. Είναι αναγκαία και χρήσιμα για τις τοπικές κοινωνίες και παράλληλα δημιουργούν και συντηρούν σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία από συνοπτική έκθεση της Νομαρχίας, μόνο στα ερευνητικά προγράμματα των Πανεπιστημίων απασχολήθηκαν ή απασχολούνται 140 άτομα, από τους οποίους ένα μεγάλος αριθμός, κατά τεκμήριο, είναι επιστήμονες-ερευνητές. Τα οφέλη από τη μη διαφυγή επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό, λόγω έλλειψης ευκαιριών απασχόλησης, είναι ιδιαίτερα σημαντικά. 11.2 Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο: "Ελλάδα 2021" Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο της Ελλάδας για την επόμενη επταετία περιλαμβάνει μειώσεις φόρων αρχικά επί των κερδών επιχειρήσεων και σε δεύτερο στάδιο των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης και της φορολογίας στην ενέργεια και στα φυσικά πρόσωπα, αλλά και ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για όλους τους ανέργους και αλλαγές στο πτωχευτικό δίκαιο. Αρχικά, επισημαίνεται, ότι στόχος είναι να μειωθεί σταδιακά η φορολογία των κερδών επιχειρήσεων. Στη συνέχεια, μετά τη μεγάλη μείωση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης που έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή, θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσον υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω περικοπές των εισφορών Κοινωνικής Ασφάλισης». Επιπλέον, επισημαίνεται, η μείωση των φόρων επί των έμμεσων παραγόντων της παραγωγής ( π.χ. της ενέργειας), στο πλαίσιο της απελευθέρωσης και του εξορθολογισμού στις σχετικές αγορές, θα πρέπει επίσης να επιδιωχθεί. Τέλος, σημειώνεται ότι στοχευμένες δράσεις θα πρέπει να προωθηθούν για την «ανακούφιση» από τις φορολογικές επιβαρύνσεις σε συγκεκριμένες οικονομικές δραστηριότητες, όπως η έρευνα και η ανάπτυξη, καθώς και η σταδιακή μείωση των φορολογικών συντελεστών των φυσικών προσώπων. [171]

Επιπλέον, αναγνωρίζεται ότι η διόρθωση των εσωτερικών και εξωτερικών ανισορροπιών της οικονομίας τα τελευταία χρόνια είχαν τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος, συμπιέζοντας σε πρωτοφανή επίπεδα το οικογενειακό εισόδημα, ενώ οδήγησαν την ανεργία στα ύψη. Η προσοχή της οικονομικής πολιτικής για τα επόμενα χρόνια στρέφεται σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, θέτοντας το θέμα της ανάπτυξης ως το κεντρικό ζήτημα, με στόχο την αύξηση της απασχόλησης και την βιωσιμότητα του χρέους Το κείμενο που ακολουθεί είναι τα βασικά συμπεράσματα και ο επίλογος του σχεδίου: «...Με βάση την παραπάνω στρατηγική, θεωρούμε ότι η δομή της ελληνικής οικονομίας θα έχει αλλάξει ριζικά σε μία δεκαετία. Σημαντικό μέρος των πόρων θα διοχετευτεί κυρίως στις επενδύσεις παρά στην κατανάλωση, η απασχόληση θα έχει ενισχυθεί σημαντικά και ένα μεγάλο μέρος της εγχώριας παραγωγής θα εξάγεται, διασφαλίζοντας τοιουτοτρόπως μια βιώσιμη σύγκλιση με τις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Ευρωπαίοι εταίροι της Ελλάδας μπορούν να συνεισφέρουν στην επιτάχυνση της αναπτυξιακής διαδικασίας με δύο τρόπους, που έχουν ήδη συζητηθεί στο Eurogroup. Αρχικά, μέσω της συμμετοχής τους στο Ελληνικό Επενδυτικό Ταμείο (Institution of Growth IfG). Το IfG έχει τη μορφή ενός ταμείου ομπρέλα που λειτουργεί αυστηρά με εμπορικά κριτήρια, χρηματοδοτώντας μικρομεσαίες επιχειρήσεις και έργα υποδομής με ίδια κεφάλαια, δάνεια και άλλα συνήθη χρηματοπιστωτικά μέσα. Το Επενδυτικό Ταμείο θα είναι εξαιρετικό ευέλικτο, επιτρέποντας τη συμμετοχή νέων εταίρων μετά την έναρξη των εργασιών, καθώς και την δημιουργία πρόσθετων υπο ταμείων υπό την «ομπρέλα» του, εφόσον υπάρχει υψηλή ζήτηση για μεγάλα έργα σε άλλους υπο τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Δεύτερον, μέσω της παροχής τεχνικής στήριξης. Αδιαμφισβήτητα, η τεχνική βοήθεια θα παρασχεθεί μετά από σχετική αίτηση των ελληνικών αρχών. Στόχος της θα είναι η μεταφορά υψηλού επιπέδου εμπειρογνωμοσύνης, ενώ οι συστάσεις της θα πρέπει να είναι πλήρως εναρμονισμένες με τις πολιτικές του οικονομικού προγράμματος προσαρμογής. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την πετυχημένη παροχή [172]

τεχνικής στήριξης είναι η ενεργή συμμετοχή της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και Ελλήνων ειδικών στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των συστάσεων πολιτικής». Όπως αναφέρεται στο αναπτυξιακό σχέδιο που κατατέθηκε στο Eurogroup, «Το οικονομικό μοντέλο που ακολουθείται από την Ελλάδα κατά την περίοδο πριν από την κρίση δεν ήταν βιώσιμο. Το νέο μοντέλο θα πρέπει να βασίζεται σε μια σταδιακή μείωση της ιδιωτικής και της δημόσιας κατανάλωσης στο ΑΕΠ, σε συνδυασμό με την αύξηση του μεριδίου των ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων. Αυτό το νέο μοντέλο το οποίο στην πράξη σημαίνει μια στροφή από το παραγωγή μη εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών στην αύξηση της παραγωγικότητας, ανταγωνιστικότητας και την προώθηση του εξαγωγικού προσανατολισμού της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με το νέο μοντέλο ανάπτυξης, ο ρόλος του κράτους θα πρέπει να ανανεωθεί ριζικά και θα περιορίζεται στην εποπτεία, ρύθμιση και υποστήριξη πρωτοβουλιών ανάπτυξης, ενώ όσον αφορά την παραγωγή θα πρέπει να περιορίζεται στην παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών, της άμυνας και της δημόσιας τάξης». Οι οριζόντιες και τομεακές πολιτικές σύμφωνα με το ίδιο σχέδιο είναι οι ακόλουθες : Οριζόντιες πολιτικές 1. Δημοσιονομική εξυγίανση 2. Δημιουργία ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος και η διευκόλυνση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων 3. Κατάργηση των εμποδίων εισόδου στις αγορές 4. Αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας ιδιωτικοποιήσεις 5. Διευκόλυνση του διεθνούς εμπορίου εξωστρέφεια 6. Βελτίωση της φορολογικής πολιτικής 7. Αύξηση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας 8. Έμφαση στην καινοτομία 9. Αναδιοργάνωση της δημόσιας διοίκησης και τη βελτίωση των υπηρεσιών προς τους πολίτες 10. Οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο [173]

11. Καταπολέμηση της διαφθοράς και την ενίσχυση της αξιοπιστίας και της διαφάνειας 12. Επιτάχυνση και βελτίωση του συστήματος δικαιοσύνης. 13. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής Οι εννέα τομεακές πολιτικές 1. Τουρισμός 2. Πρωτογενής τομέας και η βιομηχανία ειδών διατροφής 3. Logistics 4. Έρευνα τεχνολογία και καινοτομία 5. Φάρμακα 6. Δομικά υλικά και μέταλλα 7. Ναυτιλία και συναφείς υπηρεσίες 8. Εμπορεύσιμες υπηρεσίες 11.3 Οι συνοπτικές μας προτάσεις για το γενικό αναπτυξιακό πρόγραμμα Κατά την άποψη των μελετητών του παρόντος, το ως άνω αναπτυξιακό μοντέλο εμπεριέχει αρκετά θετικά στοιχεία, αλλά και ορισμένα αμφιλεγόμενα ή ασαφή, όπως η «δημιουργία ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος και η διευκόλυνση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων», η «διευκόλυνση του διεθνούς εμπορίου εξωστρέφεια», η «αύξηση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας». Οι μελετητές του παρόντος, προτείνουν τη δημιουργία συγκροτημένου και περισσότερο συγκεκριμένου αναπτυξιακού σχεδίου, σύμφωνα με τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της ελληνικής οικονομίας με ειδικότερη έμφαση την περιφερειακή ανάπτυξη και την επιστροφή στη γη και στη θάλασσα, που αποτελεί την παραδοσιακά ισχύ της ελληνικής οικονομίας, με την προϋπόθεση βέβαια ότι, θα ανταποκρίνεται στα σύγχρονα δεδομένα του διεθνούς ανταγωνισμού. [174]

Επισημαίνουμε την ανάγκη ενίσχυσης της εσωτερικής ζήτησης και εγχώριας παραγωγής, των ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, την καθιέρωση σήματος ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, σήματος παραδοσιακών ελληνικών προϊόντων, και σήματος οικολογικών ελληνικών προϊόντων. Επίσης, αναγκαία θεωρούμε τη στήριξη υγιών βιομηχανικών και κατασκευαστικών μονάδων, καθώς και την αξιοποίηση του ορυκτού και ενεργειακού πλούτου της χώρας. Ως στρατηγικοί τομείς της οικονομίας που είναι αναγκαίο να αξιοποιηθούν κατάλληλα θεωρούνται κατά τους μελετητές του παρόντος, ο ορυκτός και ενεργειακός πλούτος, η εναλλακτική ενέργεια, ο ποιοτικός, θαλάσσιος, ιατρικός, συνεδριακός, αρχαιολογικός και θρησκευτικός τουρισμός, η ιατρική και κοινωνική φροντίδα, η σύγχρονη, ανταγωνιστική και οικολογική γεωργία, η βιομηχανία τροφίμων και ποτών, η βιομηχανία λιπασμάτων, η φαρμακοβιομηχανία, οι μηχανολογικές κατασκευές και επισκευές, ο ιματισμός και η μόδα, η ναυτιλία και τροφοδοσία πλοίων, τα ναυπηγεία και οι ναυπηγοεπισκευές, οι κατασκευές και τα δομικά υλικά, η τσιμεντοβιομηχανία και χαλυβουργία, οι μεταφορές και τα logistics, η βιομηχανία αμυντικών προϊόντων, η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες, η καινοτομία, η έρευνα και οι νέες τεχνολογίες, οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες και ειδικότερα [175]

η δημιουργία διεθνών Πανεπιστημιακών και ερευνητικών φορέων υψηλού επιπέδου που θα προσελκύσουν φοιτητές από όλο τον κόσμο, με συνακόλουθα οικονομικά και εθνικά οφέλη. Η εξέλιξη της σημερινής οικονομικής κρίσης σε κρίση απασχόλησης απαιτεί εντατικοποίηση της προσπάθειας όλων των φορέων ώστε να μην επιβεβαιωθούν οι δυσοίωνες προβλέψεις για μεγαλύτερη αύξηση του ποσοστού ανεργίας με πολλαπλές επιπτώσεις για την κοινωνική συνοχή. Αναμφίβολα απαιτείται προσπάθεια και συνεργασία όλων των κοινωνικών εταίρων με στόχο τη στήριξη των παραγωγικών δομών, την ενίσχυση του επιχειρηματικού κόσμου (ιδιαίτερα των ΜΜΕ) και κατά συνέπεια την ενίσχυση της απασχόλησης. Μέτρα που οδηγούν στη μεγιστοποίηση της χρήσης των υπαρχουσών πόρων (δικτύωση επιχειρήσεων, συνεργασία επιχειρήσεων με ακαδημαϊκά ερευνητικά ιδρύματα κ.λπ.) θα μπορούσαν να συνδράμουν προς την κατεύθυνση αυτή. Επιπλέον απαιτείται στήριξη της απασχόλησης και της αυτοαπασχόλησης με καινοτόμες και όχι απλώς επιδοματικές πολιτικές. Η απλοποίηση των διαδικασιών ένταξης και λειτουργίας επιχειρήσεων, η συνεχής ενημέρωση επιχειρήσεων, η συνεχιζόμενη κατάρτιση ανέργων και απασχολούμενων ώστε να ανταποκρίνονται στις επιταγές του ανταγωνιστικού εργασιακού περιβάλλοντος κρίνονται απολύτως αναγκαίες. Τέλος, με δεδομένες τις διαφορές σε επίπεδο περιφερειών θεωρούμε επιτακτική την ανάγκη υιοθέτησης περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής με βασικό άξονα την ενίσχυση του επιχειρηματικού κόσμου και κατά συνέπεια τη στήριξη της απασχόλησης. 11.4 Οι προτάσεις μας για την περιφέρεια Αττικής Ειδικότερα για την Περιφέρεια Αττικής τα προτεινόμενα μέτρα από τους μελετητές του παρόντος, μεταξύ άλλων είναι: [176]

η επιτάχυνση των έργων κυκλοφοριακής ανακούφισης, όπως η επέκταση της Αττικής οδού και του μετρό και η δημιουργία θέσεων στάθμευσης, η κατασκευή συνεδριακών και εκθεσιακών κέντρων, οι αισθητικού τύπου αναπλάσεις ακαλαίσθητων κτιριακών συγκροτημάτων και η ύπαρξη κεντρικών αρχιτεκτονικών υποδειγμάτων για την ανέγερση νέων κτιρίων, που κατά την άποψή μας, θα έπρεπε να προσομοιάζουν στα παραδοσιακά νεοκλασικά κτίρια, η περαιτέρω ανάδειξη της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς, η δημιουργία Πάρκου Μυθολογίας και Ιστορίας στο κτήμα Τατοΐου, ή αλλού, η δημιουργία ενός μεγάλου Ενυδρείου σε παραθαλάσσιο δήμο της Αττικής, όπου θα εμπεριέχονται δείγματα του τεράστιου πλούτου των ελληνικών θαλασσών, η δημιουργία ναυτιλιακού μουσείου υψηλών προδιαγραφών, η δημιουργία γηπέδου γκολφ, που με χαμηλό κόστος μπορεί να κατασκευαστεί άμεσα στο αεροδρόμιο του Τατοΐου, στο δήμο Αχαρνών. Η Αθήνα, μεταξύ άλλων, αποτελεί κεντρικό σημείο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών της χώρας. Ο κλάδος χαρακτηρίζεται από σημαντικές διεργασίες στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού, της αναδιάρθρωσης της οικονομικής δραστηριότητας και της παραγωγής νέων προϊόντων. Σχετική δυναμική έχουν αποκτήσει οι επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες συμβούλων, πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, η οποία έχει βέβαια συγκρατηθεί με την έλευση της οικονομικής κρίσης. Ορισμένες ελληνικές εταιρείες του κλάδου έχουν επιτύχει υπολογίσιμη διείσδυση στη διεθνή αγορά, μέσω και των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διείσδυση αφορά κυρίως το χώρο της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ενώ στις υπόλοιπες αγορές η πρόσβαση είναι οριακή. Ένας μικρός αριθμός έργων παροχής συμβουλών ή μελετητικού περιεχομένου έχουν ανατεθεί σε ελληνικές ερευνητικές ομάδες απευθείας από τις Βρυξέλλες. Οι επιχειρήσεις του κλάδου σε μεγάλο βαθμό παρέχουν, άμεσα ή έμμεσα, υπηρεσίες προς το δημόσιο ή χρηματοδοτούνται από αυτό. Ο κύριος όγκος εργασιών τους βρίσκεται στην Αθήνα και κατά [177]

δεύτερο λόγο, σε ποσοστά της τάξης του 15%, στη Θεσσαλονίκη. Ισχυρή είναι ειδικότερα η προοπτική των επιχειρήσεων πληροφορικής. Οι μεταφορές και τα logistics αποτελούν επίσης ένα σημαντικό κομβικό σημείο με τεράστιες αναπτυξιακές δυνατότητες για την Περιφέρεια Αττικής. Η μεγάλη ανάγκη και προοπτική απόρριψης και αξιοποίησης των απορριμμάτων, παρ όλες τις περιβαλλοντικές τοπικιστικές αντιρρήσεις που υπάρχουν, αποτελεί ισχυρή αναπτυξιακή και αντιρυπαντική προοπτική για την Αττική. Επισημαίνεται επίσης η σκοπιμότητα για την ανασυγκρότηση του αστικού περιβάλλοντος, αντιμετωπίζοντας κατά το δυνατόν υπαρκτές ελλείψεων σε σχετικές υποδομές (πχ. βιολογικός καθαρισμός λυμάτων, δίκτυα αποχέτευσης, επαναχωροθέτηση χωματερών, δίκτυα ύδρευσης και διυλιστήρια νερού, διευθέτηση ρεμάτων, αναδασώσεις, αναπλάσεις ακτών κλπ Χάρτης ). Και αυτό παρ όλη τη διαπιστωμένη σοβαρή πρόοδο που έχει συντελεστεί τα τελευταία δέκα χρόνια σε αστικές υποδομές με ευθύνη της πρώην Νομαρχίας και σήμερα Περιφέρειας Αττικής. Στα πλαίσια αυτά, προτείνεται η στήριξη και επαναχωροθέτηση του παραγωγικού τομέα με ειδικές παρεμβάσεις στις μεταφορές, στις υποβαθμισμένες περιοχές, στον τουρισμό, στον πολιτισμό, στην έρευνα και υποστήριξη παραγωγικών δραστηριοτήτων, καθώς και στις υποδομές και δράσεις του πρωτογενή τομέα. Μεταξύ άλλων αναφέρονται εδώ: η ολοκλήρωση του περιφερειακού δακτυλίου, η βελτίωση της ΒΙΟΠΑ-ΒΙΠΑ, η αξιοποίηση της περιοχής του Ελαιώνα, η αποκατάσταση αρχαιολογικών μνημείων, η δημιουργία και εξοπλισμός εργαστηρίων για τον έλεγχο των εισαγόμενων προϊόντων, των ζωοτροφών, των φυτοφαρμάκων, φυτυγειονομικούς ελέγχους κλπ.. Από άποψη χωροταξικής κατανομής, ο τομέας παροχής δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών στην Αθήνα συναρτάται με τη χωροταξική εξειδίκευση του δικτύου των κεντρικών δημόσιων και ημιδημόσιων υπηρεσιών. Η πρωτεύουσα αποτελεί το ισχυρό παραδοσιακό [178]

κέντρο της δημόσιας διοίκησης, με τις όποιες ανάλογες συνέπειες έχει αυτή η διαπίστωση για τη δομή της απασχόλησης και των επαγγελμάτων. Η Αττική μπορεί να καταστεί σημαντικό κέντρο ιατρικών υπηρεσιών και ιατρικού τουρισμού με την αξιοποίηση υπαρχουσών και νέων μονάδων για την προσέλκυση μεγάλου αριθμού ξένων επισκεπτών. Ανάλογες προοπτικές υπάρχουν, εφ όσον δημιουργηθούν Πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα υψηλού επιπέδου, για την προσέλκυση μεγάλου αριθμού ξένων φοιτητών και Ελλήνων επιστημόνων που διαπρέπουν διεθνώς, Η Ελλάδα και ειδικότερα η Αθήνα, είναι η «,Πατρίδα της Γνώσης», διαθέτει εξαίρετο κλίμα, βρίσκεται στο καλύτερο γεωγραφικό σημείο μεταξύ βορρά και νότου, δύσης και ανατολής και διαθέτει ένα τεράστιο εκπαιδευτικό δυναμικό διεθνώς. Η έλευση της οικονομικής κρίσης έχει δημιουργήσει μεγάλα ρήγματα στην αξιοποίηση του τοπικού δυναμικού, αφού η ανεργία σήμερα καταγράφει επίπεδα της τάξης του 27% και 60% για τους νέους, μεγάλος αριθμός από τους οποίους αναγκάζεται να μεταναστεύσει στο εξωτερικό για εύρεση εργασίας. Πρώτιστης σημασίας είναι η ανάγκη χάραξης συγκροτημένης αναπτυξιακής πολιτικής σε τομείς που έχουν ειδικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στην Αττική. Επίσης, απαραίτητη είναι η σύνδεση της εκπαίδευσης με τις τοπικές ανάγκες και τις προοπτικές της αγοράς εργασίας, η ισχυρή ενίσχυση της επαγγελματικής-τεχνικής εκπαίδευσης, της συνεχιζόμενης κατάρτισης και η ριζική αναβάθμιση του επαγγελματικού προσανατολισμού. 11.5 Πρόταση έρευνας για τις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας στην Περιφέρεια Αττικής Στα πλαίσια του παρόντος προγράμματος ΤΟΠΣΑ της υπό συζήτηση Περιφέρειας που επικεντρώνεται στην απασχολησιμότητα, οι μελετητές του παρόντος προτείνουν την εκπόνηση έρευνας για τις προβλέψεις των αναγκών της αγοράς εργασίας για επιμέρους επαγγέλματα σε τοπικό επίπεδων Δήμων της Περιφέρειας Αττικής. Η έρευνα θα [179]

καταγράψει τις τάσεις της ζήτησης και προσφοράς επαγγελμάτων, θα εντοπίσει πλεονάσματα και ελλείμματα απασχόλησης, εστίες υψηλού κινδύνου ανεργίας και θα καταλήξει στην εκπόνηση ενός αξιόπιστου, εύχρηστου και λεπτομερή χάρτη των αναγκών της αγοράς εργασίας που θα ανανεώνεται σε ετήσια βάση. Το προτεινόμενο έργο θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός επίσημου χάρτη των αναγκών της Περιφερειακής και τοπικής αγοράς εργασίας, έγκυρου, χρηστικού και εύληπτου από το ευρύ κοινό με αυτονόητες ευεργετικές συνέπειες για την ομαλοποίηση της προσφοράς και ζήτησης εργασίας, τη μείωση της διαρθρωτικής ανεργίας και της ετεροαπασχόλησης οι οποίες στην Αττική είναι ιδιαίτερα υψηλές. Η δημιουργία του χάρτη τοπικών αναγκών απασχόλησης, θα συμβάλλει στη βελτίωση του συστήματος συμβουλευτικής σταδιοδρομίας και ανάπτυξης σταδιοδρομία και τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, έχει αναπτυχθεί για το σκοπό αυτό δοκιμασμένη και αξιόπιστη τεχνογνωσία υπό την επιμέλεια ομάδας έρευνας του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Επίκεντρο της τεχνογνωσίας είναι το επιλεγόμενο «ισοζύγιο της ζήτησης και προσφοράς επαγγελμάτων», σύμφωνα με το οποίο στην ελληνική αγορά εργασίας, εντοπίζονται τα επαγγέλματα με θετικές προοπτικές (πλεονάζουσα ζήτηση εργασίας έναντι της αντίστοιχης προσφοράς), και τα επαγγέλματα με αρνητικές προοπτικές (πλεονάζουσα προσφορά εργασίας) για τα επόμενα δέκα χρόνια. Οι προβλέψεις δεν αφορούν μόνο επιμέρους κλάδους εργασίας, αλλά κάθε επάγγελμα ξεχωριστά, γεγονός που αποτελεί το κεντρικό σημείο που ενδιαφέρει. Ενώ ένας κλάδος εργασίας, όπως λχ. η υγειονομικές υπηρεσίες, μπορεί να έχει ανερχόμενη προοπτική για τα επόμενα χρόνια, ορισμένα επαγγέλματα που ανήκουν στον ίδιο κλάδο, όπως λχ. οι γιατροί και οι οδοντίατροι, διαπιστώνεται ότι είναι κορεσμένα επαγγέλματα. Τα σχετικά δεδομένα παρουσιάζονται σε εύχρηστους και κατανοητούς από το ευρύ κοινό πίνακες, (βλ. πίνακα ), οι οποίοι, μαζί με ειδικές επισημάνσεις, δημοσιεύονται σε βιβλία, άρθρα, ιστοσελίδες και παραχωρούνται για αναπαραγωγή σε διάφορους φορείς. Η μεγάλη [180]

πλειοψηφία των νέων σήμερα, συμβουλεύεται αυτές τις προβλέψεις για τις επιλογές σπουδών και επαγγέλματος. Για την έρευνα συλλέγονται, διασταυρώνονται και αξιολογούνται συγκεντρωμένα πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία και καταγράφονται συγκεντρωτικά. Επίσης, παρακολουθούνται και συνεκτιμούνται η πορεία των οικονομικών δεδομένων, της απασχόλησης και της ανεργίας, οι εισροές και εκροές του εκπαιδευτικού συστήματος σε σχέση με αντίστοιχα επαγγέλματα, επιμέρους δείκτες και διάφορα δεδομένα. Συμπερασματικά γίνονται τελικές εκτιμήσεις, αναλύσεις και εκτίθενται εύληπτοι συναφείς πίνακες, για τις θετικές ή τις αρνητικές προοπτικές των επαγγελμάτων, ώστε να επιτευχθεί το ζητούμενο της καλύτερης δυνατής σύζευξης της ζήτησης με την προσφορά εργασίας σε τοπικό επίπεδο [181]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Γιώτη-Παπαδάκη,Ό.(2004).Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Πολιτικές Αλληλεγγύης, εκδόσεις Κριτική. 2. Δρεττάκης Μ.(2011),«Ποιός Είναι Ο Πληθυσμός Της Χώρας Το 2011»,Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία,6-8-2011 3. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2000), Υπόμνημα Σχετικά Με Την Εκπαίδευση Καθ'όλη Τη Διάρκεια Της Ζωής,Έγγραφο Εργασίας Των Υπηρεσιών Της Επιτροπής,Βρυξέλλες, 30-10-2000 sec (2000-1833) 4. Ιωάννου Χρ.(2009 α ),Παραγωγική Ανασυγκρότηση Της Πελοποννήσου:Απασχόληση Και Εργασιακές Σχέσεις,Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων,Νο 55/2009 5. Ιωάννου Χρ.(2008),Οικονομία Και Αγορά Εργασίας Στην Θράκη «Η πρόκληση Της Υποανάπτυξης,Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων,Νο 52/2008» 6. Κατσανέβας, Θ. (2009). Η οικονομία και η απασχόληση στις 13 ελληνικές περιφέρειες και περιφερειακή πολιτική. Σταμούλης 7. Κατσανέβας, Θ. ( 2007). Οικονομική της εργασίας και εργασιακές σχέσεις. Σταμούλης 8. Κατσανέβας, Θ. ( 2002).Επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος. Προοπτικές επαγγελμάτων στην Ελλάδα και στις 13 ελληνικές περιφέρειες. Πατάκης 9. ΚΕΤΑ Αττικής (2007),έκθεση Επιχειρηματικότητας για την Περιφέρεια Αττικής, Επικαιροποίηση 2006,Ιούνιος 2007,Αθήνα. 10. Κόνσολας,Ν.(1997).Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική, εκδόσεις Παπαζήσης. [182]

11. Κοτζαμάνης Β, Μ.Ν. Ντικέν (2012) «Ο Πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται,κριτική ανάλυση των προσωρινών αποτελεσμάτων της απογραφής Του 2011»Δημοτικό Εργαστήρι Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων,Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,Ιανουάριος-Φεβρουάριος,Τεύχος 17. 12. Λαγός,Δ.(2007).Θεωρίες Περιφερειακής Οικονομικής Ανάπτυξης, εκδόσεις Κριτική. 13. Λαμπριανίδης,Λ.(2000).Οικονομική Γεωγραφία, εκδόσεις Πατάκη. 14. Μαράτου - Αλιμπράντη Λ και Τσανίρα Ε.(2002), Πληθυσμός Και Εκπαίδευση Στην Ελλάδα Εξελίξεις Και Πρακτικές,Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα. 15. Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Ερευνητική Ομάδα, ( 2010). Αξιολόγηση αποδοτικότητας των επί μέρους δράσεων της Νομαρχίας Αθηνών 2003-2010 16. Πετράκης, Γ., Ψυχάρης, Γ.(2004). Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, εκδόσεις Κριτική. 17. ΣΕΠΕ (2012),Ενημερωτικό Σημείωμα,Στοιχεία ΣΕΠΕ Α Διμίνου 2012 18. Σκούντζος,Θ.(2004).Περιφερειακή Οικονομική Ανάλυση και Πολιτική, τόμος Α, εκδόσεις Σταμούλη. 19. Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κίνητρα Ιδιωτικών Επενδύσεων για την Οικονομική Ανάπτυξη και την Περιφερειακή Σύγκλιση, Νόμος 3299/23-12-2004. 20. Armstrong,H, Taylor, J.(Eds.) (2001).The economics of Regional Policy, London. 21. Button, K.(1976).Urban Economics: Theory and Policy, London:McMillan. [183]

22. Fingleton,B.(Ed.) (2003).European Regional Growth, Berlin:Springer-Verlag. 23. Konsolas N.(1990), Local development, Regional Development Institute. 24. Krugman,P.(1995).Development, Geography and Economic Theory, 25. Cambridge,MA: MIT press. 26. McCann, P.(2003), Αστική και Περιφερειακή Οικονομική, εκδόσεις Κριτική. 27. McCann, P. (2001). Urban and Regional Economics, Oxford University Press. 28. Mydral G.(1957). Economic theory and underdevelopment region, Methuen London. 29. Needleman,L.(2000). Regional Analysis, Penguin Books. 30. Plewis I.(1997) Statistics in Education,Hodder Education Ιστοσελίδες- Διαδικτυακοί Τόποι 1. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Της Ελλάδος, Αποτελέσματα Γενικής Απογραφής. 2. www.statistics.gr 3. epp.eurostat.ec.europa.eu 4. www.slideshare.net/agrogos/ss-31628103 5. www.dei.gr 6. www.inarcadia.gr 8 7. www.upodomes.com/lindex.php/astiki-anaptiksi 8. www.worldbank.org [184]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ [185]

[186]

[187]

[188]

[189]

[190]

[191]

[192]

[193]

[194]

[195]

[196]

[197]

[198]

[199]

[200]

[201]

[202]

[203]

[204]

[205]

[206]

[207]

[208]

[209]

[210]

[211]

[212]

[213]

[214]

[215]

[216]

[217]

[218]

[219]

[220]