Κυπριακά Πετρέλαια Πολιτική, Οικονομική και Περιβαλλοντική Πρόκληση

Κυπριακά Πετρέλαια Πολιτική, Οικονομική και Περιβαλλοντική Πρόκληση Πάνος Παπαναστασίου, Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Κύπρου 15 Νοεμβρίου, 2007 Απαγορεύεται αυστηρά η ανατύπωση του κειμένου χωρίς τη γραπτή έγκριση του συγγραφέα. Απαγορεύεται επίσης αυστηρά η ανατύπωση μέρους του άρθρου και όχι ολόκληρου ως έχει. Περίληψη: Στο άρθρο αυτό μεταφέρονται οι απόψεις τις οποίες παρουσίασα στην ημερίδα την οποία διοργάνωσε το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών στις 27 Οκτωβρίου 2007 με το πιο πάνω θέμα. Σχετικό άρθρο με έμφαση στην οικονομική και περιβαλλοντική πτυχή του θέματος έχει δημοσιευτεί τον Ιανουάριο του 2007 [6]. Από τις αρχές του 2007 το κέντρο των εξελίξεων έχει μεταφερθεί στην πολιτική πτυχή του θέματος με συγκεκριμένα συμπεράσματα τα οποία μπορούν να εξαχθούν από την εκδήλωση ενδιαφέροντος από τις Εταιρείες Πετρελαίου τον Αύγουστο του 2007. Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πτυχές του θέματος και τις τελευταίες εξελίξεις προτείνουμε συγκεκριμένο σχέδιο ενεργειών με στόχο να προκύψει η καλύτερη δυνατή διαχείριση του θέματος με τα μέγιστα οικονομικά μακροχρόνια οφέλη για την Κύπρο. Οι ενέργειες αυτές περιλαμβάνουν την ίδρυση συμβουλίου με εξειδικευμένες γνώσεις σε θέματα ενέργειας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, την ίδρυση εθνικής εταιρείας για συμμετοχή σε κοινοπραξίες εκμετάλλευσης πετρελαίων, την υπογραφή συμφωνίας για κοινοπραξία με μία από τις εταιρείες που επέδειξε ενδιαφέρον για έρευνες και εκμετάλλευση, την προκήρυξη ανοικτής διαδικασίας προσφορών και την ανάληψη πρωτοβουλιών για προστασία της Μεσογείου από τη ρύπανση. Οι Προοπτικές της Περιοχής. Είναι σημαντικό πρώτα να δούμε πώς διαμορφώνονται οι προοπτικές ύπαρξης υδρογονανθράκων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) στην περιοχή μας σε σχέση με πρόσφατες πληροφορίες για εντοπισμό υδρογονανθράκων στην γειτνιάζουσες περιοχές. Μετά από αρκετό καιρό, που πολλοί ανέμεναν, η εταιρεία Shell ανακοίνωσε τo καλοκαίρι του 2007 τα αποτελέσματα του προγράμματος πέντε ερευνητικών γεωτρήσεων σε βάθος θάλασσας από 1500-2700 m στην περιοχή NEMED (NorthEast Mediterranean) της Αιγύπτου που γειτνιάζει με την αποκλειστική οικονομική ζώνη της Κύπρου (Χάρτης). H Shell ανακοίνωσε ότι εντόπισε 2 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (tcf, trillion cubic feet) αποθέματα φυσικού αερίου (proven reserves). Υπολογίζει ότι στην περιοχή, η οποία καλύπτει έκταση 31000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, μπορεί να υπάρχουν γύρω στα 10-17 tcf φυσικού αερίου. Αν οι έρευνες αυτές δείξουν τα προσδοκούμενα αποτελέσματα και δημιουργηθεί η υποδομή εκμετάλλευσης φυσικού αερίου τότε η περιοχή μας θα

αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ενδιαφέρον για την περιοχή NEMED επέδειξε και η Ινδική Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου ONGC η οποία συμφώνησε με την Shell την παραχώρηση μεριδίου 30% της εκμετάλλευσης έναντι $350 εκατομμυρίων τα οποία θα επενδυθούν για να συνεχιστούν οι έρευνες. Η ONGC σχεδιάζει να υγροποιεί το φυσικό αέριο (LNG) και να το μεταφέρει για χρήση στην Ινδία. Εκμετάλλευση φυσικού αερίου γίνεται επίσης στην παράκτια περιοχή της Λωρίδας της Γάζας και του Ισραήλ από γεωτρήσεις που απέχουν 10 χιλιόμετρα από την ακτή. Από αυτές τις ανακαλύψεις η μία αφορά κοίτασμα φυσικού αερίου 1 tcf από την εταιρεία Noble η οποία ενδιαφέρθηκε και για μία από τις περιοχές της Κύπρου. Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες αυτές καθώς και τις ενδείξεις από τις γεωφυσικές μελέτες της Νορβηγική εταιρείας PGS μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι προοπτικές ύπαρξης υδρογονανθράκων στην περιοχή μας εξακολουθούν να είναι καλές. Όπως έχουμε παρουσιάσει εκτενέστερα στο προηγούμενο άρθρο [6], η ύπαρξη εκμεταλλεύσιμων ποσοτήτων μπορεί να αποδειχτεί μόνο μετά τη διενέργεια ερευνητικών γεωτρήσεων. Χάρτης της θαλάσσιας οικονομικής ζώνης (Από την ιστοσελίδα www.pgs.com) Η Εκδήλωση Ενδιαφέροντος. Το ενδιαφέρον που επέδειξαν οι εταιρείες πετρελαίου κατά τον 1 ον γύρο των αδειοδοτήσεων περιοχών (blocks) πού έληξε τον Αύγουστο του 2007 μπορεί να χαρακτηριστεί μειωμένο ως ανύπαρκτο.

Θεωρούμε θετική εξέλιξη το ενδιαφέρον από την Noble Energy Ltd έστω και για μία περιοχή. Η εταιρεία αυτή με έδρα το Χιούστον του Τέξας είναι μια γνωστή εταιρεία από το group των λεγομένων independent οι οποίες είναι σε μέγεθος μικρότερες από τις γνωστές διεθνείς εταιρείες πετρελαίων οι οποίες κατατάσσονται στο group των majors. Είναι θετικό το ότι η εταιρεία αυτή γνωρίζει την περιοχή και έχει ήδη κάνει μία σημαντική ανακάλυψη κοιτάσματος φυσικού αερίου (1 tcf) στην παράκτια ζώνη του Ισραήλ. Το φυσικό αέριο υπολογίζεται να διοχετευθεί με αγωγό στην αγορά του Ισραήλ για παραγωγή ηλεκτρισμού, αφαλάτωσης και άλλων χρήσεων χωρίς την ανάγκη υγροποίησης (LNG) και απουγροποίησης του, διεργασίες που τριπλασιάζουν το κόστος. Η σημείωση αυτή μπορεί να συνδεθεί με το πολυσυζητημένο θέμα της έλευσης του φυσικού αερίου στην Κύπρο όπου θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η προοπτική ανακάλυψης κοιτασμάτων φυσικού αερίου για μελλοντική χρήση στην Κύπρο κατά το πρότυπο του Ισραήλ. Η κοινοπραξία των εταιρειών DNO, Larsen, IPO η οποία εκδήλωσε ενδιαφέρον για 2 περιοχές (blocks) θα πρέπει να θεωρηθεί ιδιαίτερα προσεκτικά λόγω της δραστηριότητας της DNO στο Β. Ιράκ στην περιοχή των Κούρδων (ένα από τα 4 μόνο μέρη που δραστηριοποιείται η DNO εκτός Νορβηγίας). Γιατί η DNO δραστηριοποιήθηκε στο Β. Ιράκ παρά τις αντιρρήσεις της Βαγδάτης; Το Ιράκ είναι ίσως η πιο κλασσική περίπτωση όπου κάποιες εταιρείες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την πολιτική κατάσταση για να εξασφαλίσουν οικονομικά οφέλη. Τέλος θα μπορέσει να αντέξει η DNO την πίεση της Τουρκίας αφού η εκμετάλλευση των πετρελαίων του Κουρδιστάν περνά μέσα από αυτή; Υπάρχει επίσης ένα επιπλέον ερωτηματικό κατά πόσο το συγκεκριμένο consortium κατέχει την τεχνογνωσία για εξόρυξη σε βαθειά νερά. Πως αποφασίζουν οι εταιρείες πετρελαίου να επενδύσουν σε μία περιοχή. Πολλές πετρέλαιο-παραγωγοί χώρες έχουν αποκλείσει τις διεθνείς εταιρείες από τις περιοχές τους και χρησιμοποιούν τις δικές τους Εθνικές εταιρείες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι διεθνείς εταιρείες πετρελαίου αναζητούν συνεχώς νέες περιοχές για επενδύσεις θα πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια της έλλειψης ουσιαστικού ενδιαφέροντος για την περιοχή μας. Η απάντηση θα δοθεί αν κοιτάξουμε τα κριτήρια με τα οποία αποφασίζει μία εταιρεία να επενδύσει σε μία περιοχή. Οι εταιρείες λαμβάνουν γενικά υπόψη τρία είδη αβεβαιοτήτων ή ρίσκα: το Οικονομικό ρίσκο, το Τεχνικό ρίσκο και το Πολιτικό ρίσκο. Το Οικονομικό ρίσκο έχει σχέση με την αβεβαιότητα στην τιμή του πετρελαίου. Τα τελευταία χρόνια το ρίσκο αυτό έχει σχεδόν εκμηδενιστεί μετά τη σταθεροποίηση της τιμής του πετρελαίου σε υψηλές τιμές η οποία οφείλεται ουσιαστικά στην αύξηση της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου με τη βιομηχανοποίηση των αναπτυσσομένων χωρών, όπως η Κίνα και η Ινδία καθώς και την πιθανολογούμενη εξάντληση των παγκοσμίων αποθεμάτων. Για την Κίνα υπολογίζεται ότι θα διπλασιαστεί η ποσότητα του εισαγομένου πετρελαίου μέχρι το 2015 ξεπερνώντας σε εισαγωγές πετρελαίου την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Τεχνικό ρίσκο έχει σχέση με τεχνικά θέματα και δυσκολίες σε μία περιοχή, όπως τα βαθειά νερά, αστάθειες του πυθμένα, υψηλές πιέσεις, υψηλές θερμοκρασίες κ.λ.π. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν βρει τεχνικές λύσεις σε πολλά από αυτά τα θέματα και είναι πλέον ένα ρίσκο το οποίο μεταφράζεται σε κόστος. Η διαθεσιμότητα γεωτρητικών πλατφορμών (oil rigs), ειδικά για βαθειά νερά, μπορεί επίσης να επηρεάσει χρονικά την εκδήλωση ενδιαφέροντος σε μία περιοχή. Την τελευταία δεκαετία οι

μεγάλες εταιρείες βρήκαν πιο οικονομικά συμφέρουσα την εξαγορά (mergers and acquisitions) άλλων μικρότερων εταιρειών με διαθέσιμα αποθέματα από τις επενδύσεις για έρευνες σε άγνωστες περιοχές. Το 2003 στοίχιζε σε μία εταιρεία $3.8 το βαρέλι από εξαγορά αντί $6.6 το βαρέλι από έρευνα. Το Πολιτικό ρίσκο έχει να κάνει με αμφισβητήσεις και άλυτα προβλήματα με γειτονικές χώρες και είναι η πιο σημαντική αβεβαιότητα την οποία υπολογίζει μία εταιρεία. Χωρίς αμφιβολία η τελική απόφαση λαμβάνεται μετά από συνυπολογισμό όλων των πιο πάνω παραγόντων. Σχέση Εταιρειών-Τουρκίας. Στην περίπτωση της Κύπρου εκτός από το πολιτικό πρόβλημα έχουμε δυστυχώς να κάνουμε με ένα γείτονα όπως η Τουρκία η οποία εξελίσσεται σε μία σημαντική περιοχή για τις Εταιρείες Πετρελαίου για να αγνοήσουν εύκολα τις παρεμβάσεις και απειλές της. Η Τουρκία έχει καταστεί ενεργειακός κόμβος για μεταφορά των πετρελαίων και φυσικού αερίου της Κασπίας Θάλασσας και της Κεντρικής Ασίας προς τη Δύση. Η Ευρώπη, μετά και την επερχόμενη εξάντληση του πετρελαίου και φυσικού αερίου της Β. Θάλασσας, αναζητεί επιτακτικά εναλλακτικούς προμηθευτές και διόδους αγωγών για λιγότερη εξάρτηση από τη Ρωσία η οποία έδειξε πρόσφατα στις σχέσεις της με Ουκρανία και Πολώνια πως μπορεί να χρησιμοποιήσει το όπλο του φυσικού αερίου. Ο αγωγός πετρελαίου Baku-Cayhan ο οποίος μεταφέρει τα πετρέλαια της περιοχής της Κασπίας στοίχισε $3.6 δισεκατομμύρια με κύριο μέτοχο την BP με μερίδιο 30%, και άλλες εταιρείες πετρελαίου όπως τη Statoil (Νορβηγική), Chevron (Αμερικάνικη), Agip/ENI (Ιταλική), Total (Γαλλική) και άλλες. Πιο σημαντικό από το κόστος του αγωγού είναι η αξία του πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω αυτού. Πώς μπορεί η BP και οι άλλες εταιρείες να αγνοήσουν τις απειλές της Τουρκίας; Πριν λίγους μήνες υπογράφτηκαν τα συμβόλαια για αγωγό φυσικού αερίου που θα περνά από Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία προς Ευρώπη. Ακόμη και την Ελλάδα μπορεί να μην έχουμε συμπαραστάτη στις εξελίξεις στο κεφάλαιο της Ενέργειας. Επίσης η Τουρκία καλύπτει μία τεράστια έκταση με δικές της προοπτικές για ύπαρξη υδρογονανθράκων. Επιπλέον, είναι μία μεγάλη αγορά των 70-100 εκατομμυρίων καταναλωτών που δεν μπορεί εύκολα να αγνοηθεί από τις διεθνείς εταιρείες πετρελαίου. Ο αγωγός Baku-Cayhan μεταφέρει τα πετρέλαια της Κασπίας στη Μεσόγειο θάλασσα Είναι φυσικό αναμενόμενο οι όποιες εταιρείες αγνοήσουν τελικά τις απειλές της Τουρκίας και επιδείξουν ενδιαφέρον να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν την πολιτική κατάσταση με ευνοϊκά οικονομικά όρους εις βάρος μας.

Έχουμε ανάγκες τις μεγάλες εταιρείες; Το ερώτημα είναι κατά πόσο η Κύπρος έχει ανάγκη τις μεγάλες εταιρείες ή μπορεί να προχωρήσει και με μικρότερες εταιρείες που πιθανόν να επιδείξουν ενδιαφέρον. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν την οικονομική ευρωστία για επενδύσεις αφού κάθε γεώτρηση σε βαθειά νερά στοιχίζει περί τα $100 εκατομμύρια και η πιθανότητα να εντοπιστεί το πετρέλαιο έχει άμεση σχέση με τον αριθμό των ερευνητικών γεωτρήσεων. Οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου μαζί με τις μεγάλες εταιρείες παροχής υπηρεσιών πετρελαίου έχουν αναπτύξει την τεχνολογία και τεχνογνωσία για εξόρυξη σε βαθειά νερά και μπορούν να επιτύχουν μεγαλύτερο βαθμό άντλησης των κοιτασμάτων. Με άλλα λόγια μία μικρή εταιρεία μπορεί να αντλήσει το εύκολο προς ροή πετρέλαιο και να αφήσει πίσω μεγάλα αποθέματα πράγμα που δεν είναι επιθυμητό για μία χώρα. Οι μεγάλες εταιρείες διαθέτουν την τεχνολογία και τεχνογνωσία και είναι γενικά πιο προσεκτικές σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος και αποφυγής πρόκλησης ρύπανσης. Πολλές φορές η συμφωνία συνεκμετάλλευσης (production sharing agreement- PSA) συντάσσεται με καθορισμένους όρους και ποσοστά και η επιλογή μίας εταιρείας γίνεται καθαρά με βάση τα πιο πάνω κριτήρια. Τέλος, πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η διαπραγμάτευση των όρων μίας ανοικτής συμφωνίας συνεκμετάλλευσης (PSA) με μία μόνο εταιρεία στο τραπέζι; Απειλή προς το φυσικό περιβάλλον. Στο προηγούμενο άρθρο είχαμε τονίσει το σοβαρό κίνδυνο ρύπανσης της θάλασσας λόγω της τακτικής των εταιρειών να απορρίπτουν στη θάλασσα τοξικά υγρά, μέταλλα και απόβλητα ή και λόγω ατυχημάτων κατά τη διάνοιξη των γεωτρήσεων ή και στη φάση της εκμετάλλευσης των πετρελαίων. Ο κίνδυνος ρύπανσης των θαλασσών από ένα ατύχημα στη φάση της παραγωγής είναι μικρότερος όταν πρόκειται για παραγωγή φυσικού αερίου αντί πετρελαίου. Η παραγωγή φυσικού αερίου μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή της εκμετάλλευσης. Ο κίνδυνος ρύπανσης της θάλασσας γύρω από την Κύπρο είναι επίσης υπαρκτός λόγω της αυξημένης δραστηριότητας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στις γύρω χώρες για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων καθώς και λόγω της διακίνησης των πετρελαιοφόρων βόρεια της Κύπρου για μεταφορά των πετρελαίων της Κασπίας. Ως μία χώρα νησί σε κλειστή θάλασσα όπως η Μεσόγειος πρέπει να θέσουμε ψηλά στην ατζέντα μας την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Θα πρέπει να αναλάβουμε πρωτοβουλία σε συνεργασία με τις άλλες Μεσογειακές χώρες για ουσιαστική εφαρμογή της Συμφωνίας της Βαρκελώνης (1976,1995) που προστατεύει τη Μεσόγειο από τη ρύπανση προτείνοντας τη δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης (monitoring) και τη λήψη άλλων μέτρων. Απειλή προς Τουριστική Βιομηχανία. Λόγω των πιο πάνω κινδύνων ρύπανσης δεν συνυπάρχει τουριστική βιομηχανία και βιομηχανία πετρελαίων σε μία περιοχή. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να αποφευχθεί η αδειοδότηση περιοχών οι οποίες γειτνιάζουν με

τις ακτές της Κύπρου με κίνδυνο την οπτική επαφή με τις εξέδρες πετρελαίου. Με άλλα λόγια, οι τουρίστες δεν θα έρχονται στην Κύπρο για να βλέπουν εξέδρες πετρελαίου έστω και εξ αποστάσεως. Θα πρέπει να εκτιμηθούν ορθά οι επιπτώσεις στον τουρισμό ακόμη και από ένα επεισόδιο περιορισμένης έκτασης το οποίο μπορεί να γίνει σημείο εκμετάλλευσης από τους ανταγωνιστές της Κύπρου για δυσφήμηση και διασύνδεση της με μη φιλικές προς το περιβάλλον επιχειρήσεις και διαγραφή της από τουριστικό προορισμό με ελκυστικό φυσικό περιβάλλον και καθαρές θάλασσες. Αναφέρουμε ότι καμία μελέτη εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων δεν είναι αρκετή να προβλέψει και να λύσει αυτά τα προβλήματα Για αυτό θα πρέπει από την αρχή να επιλεχθούν οι εταιρείες και με βάση την προϊστορία τους στην προστασία του περιβάλλοντος και να γίνει πρόνοια στην υπογραφή της συμφωνίας συνεκμετάλλευσης ότι θα είναι υποχρεωμένες να τηρήσουν τις αυστηρότερες προδιαγραφές για απορρίψεις ή καθόλου απορρίψεις (zero discharge) αν είναι δυνατό στη θάλασσα. Είναι κάτι που θα προσπαθήσουν να αποφύγουν οι Εταιρείες αφού η διάθεση αποβλήτων ανεβάζει το κόστος της έρευνας. Παράλληλα θα πρέπει να δημιουργηθεί μηχανισμός παρακολούθησης (monitoring) τηs ποιότητας του θαλασσίου νερού γύρω από τις πλατφόρμες (oil-rigs). Τέλος θα πρέπει να εκτιμηθούν σωστά οι επιπτώσεις στην τουριστική βιομηχανία και σε άλλες δραστηριότητες όπως στην αλιεία και στην ποιότητα ζωής γενικότερα. Διαχείριση ορυκτών αποθεμάτων. Σε περιοχές όπου εξαντλούνται τα αποθέματα πετρελαίων εγείρεται συχνά το ερώτημα κατά πόσο η χώρα εξασφάλισε τα οφέλη τα οποία θα μπορούσε να εξασφαλίσει κάτω από πιο ευνοϊκές συνθήκες ή με μία καλύτερη διαχείριση του θέματος. Τέτοιο ερώτημα ακούγεται τώρα και στην Ελλάδα για το κοίτασμα του Πρίνου με πολλούς να υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε η Ελλάδα να είχε εξασφαλίσει πολύ μεγαλύτερο μερίδιο αν είχε διαχειριστεί το θέμα καλύτερα. Τονίζουμε ότι ή ύπαρξη πιθανών κοιτασμάτων πετρελαίου είναι εθνικός πλούτος που ανήκει σε όλους ακόμη και στις μελλοντικές γενεές. Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστεί και είναι μη ανανεώσιμος δηλαδή εξαντλήσιμος πόρος άρα χρειάζεται προσεκτική διαχείριση για να μη γίνει εκμετάλλευση από ξένα συμφέροντα. Διαφωνούμε με την άποψη ότι μεγαλύτερη σημασία έχει η άσκηση της εθνικής κυριαρχίας σε σχέση με τα οποιαδήποτε οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση πιθανών κοιτασμάτων. Στο όνομα της εθνικής κυριαρχίας δεν θα πρέπει να προχωρήσουμε στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων με μη ευνοϊκούς οικονομικά όρους. Η εθνική μας κυριαρχία και τα δικαιώματα μας είναι κατοχυρωμένα με τη συμμετοχή μας στον ΟΗΕ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και σύμφωνα με το Δίκαιο των θαλασσών. Έχουμε σήμερα την ευχή να απολαμβάνουμε ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο, με καλούς ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας, γεγονός το οποίο θα πρέπει να μας αποτρέπει από βιαστικές κινήσεις. Στα πλαίσια μιας αειφόρου στρατηγικής, η οποία θα εξασφαλίζει και την ευημερία των επομένων γενεών, η ανάπτυξη της βιομηχανίας πετρελαίων θα είναι επιτακτική όταν θα υπάρξει ανάγκη εξασφάλισης νέων πόρων π.χ. να σταματήσει να αποδίδει η τουριστική βιομηχανία Με άλλα λόγια δεν υπάρχει άμεση ανάγκη ανάπτυξης

βιομηχανίας πετρελαίου στην Κύπρο σε ευρεία κλίμακα με κινδύνους προς το περιβάλλον και τον τουρισμό πριν αποκτήσουμε την τεχνογνωσία για ορθή διαχείριση του θέματος. Τεχνογνωσία στην Κύπρο. Πολλές χώρες περιλαμβάνουν πρόνοια στη συμφωνία συνεκμετάλλευσης για συμμετοχή (joint venture) τους αρχικά σε περιορισμένη ζώνη με μικρό ποσοστό για να αναπτύξουν την τεχνογνωσία που θα τους επιτρέψει να διαχειριστούν καλυτέρα τις επόμενες υπό διερεύνηση περιοχές. Διευκρινίζουμε ότι λόγω του υψηλού κόστους των γεωτρήσεων σε βαθειά νερά υπάρχει η δυνατότητα η πρόνοια για συμμετοχή να γίνει για το στάδιο της εκμετάλλευσης και όχι για το στάδιο των ερευνών. Πολλές χώρες, ακόμη και Αφρικανικές οι οποίες δεν διαθέτουν το επιστημονικό και επιχειρηματικό δυναμικό που διαθέτει η Κύπρος, περιλαμβάνουν στη συμφωνία τέτοια πρόνοια. Η συμμετοχή της χώρας μέσω εθνικής εταιρείας σε κοινοπραξία με τις εταιρείες πετρελαίου είναι συνήθως στη διαχείριση του έργου ενώ η τεχνολογία παρέχεται από την εταιρεία πετρελαίου (technical operator) και τις εταιρείες υπηρεσιών πετρελαίου (oilfield services) και άρα δεν είναι τόσο δύσκολο εγχείρημα η συμμετοχή. Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησαν και οι Νορβηγικές εταιρείες πετρελαίου οι οποίες δραστηριοποιούνται τώρα σε ολόκληρο τον κόσμο. Αναφέρουμε επίσης ότι η εταιρεία Ελληνικά Πετρέλαια (Hellenic Petroleum) δραστηριοποιείται με αρκετή επιτυχία στην έρευνα και εκμετάλλευση πετρελαίων στην Λιβύη και Αίγυπτο. Άρα είναι μοναδική ευκαιρία και για την Κυπριακή οικονομία να δημιουργηθεί μια τέτοια εταιρεία η οποία αργότερα θα μπορούσε να δραστηριοποιηθεί στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η συμμετοχή στην εκμετάλλευση, εκτός από την απόκτηση τεχνογνωσίας, δίνει το πλεονέκτημα της άμεσης εποπτείας των εξόδων της διαχείρισης και δεν βασίζεται στις οικονομικές απαιτήσεις των Εταιρειών που φυσικό είναι χωρίς άμεσο έλεγχο να είναι παραφουσκομένες. Ο άμεσος έλεγχος εξασφαλίζεται με την παρουσία εργαζομένων της χώρας στις πλατφόρμες πετρελαίου. Όπως έχει αναφερθεί κατ επανάληψη έχουμε την πολυτέλεια να μην βιαστούμε να ανοίξουμε νέες περιοχές πριν αποκτήσουμε την απαιτούμενη και απαραίτητη σχετική τεχνογνωσία. Έχουμε τονίσει και στο προηγούμενο άρθρο [6] ότι δεν πρέπει να βασιζόμαστε αποκλειστικά στους ξένους συμβούλους οι οποίοι εξυπηρετούν πρώτα τα δικά τους συμφέροντα που συνδέονται με τις δικές τους επιχειρηματικές δραστηριότητες και μετά τα συμφέροντα της Κύπρου που πολύ πιθανόν χρονικά να μην συμπίπτουν. Σύμφωνα και με την πρακτική που ακολουθείται σε άλλες προηγμένες Ευρωπαϊκές χώρες, τα θέματα ενέργειας που έχουν σχέση με τη μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη του τόπου θα πρέπει να τα διαχειρίζεται κάποιο συμβούλιο με εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις το οποίο θα αναλάβει και το σχεδιασμό της ανάπτυξης της τεχνογνωσίας στο τόπο μας.

Το Transocean Deepwater Expedition drilling ship εκτελεί τις γεωτρήσεις στην περιοχή NEMED της Αιγύπτου (http://www.shell-me.com/en/jul2007/sustainable.php) Επιλογή του χρόνου. Χωρίς αμφιβολία η πιθανή καθυστέρηση λόγω του πολιτικού προβλήματος στην ανάπτυξη βιομηχανίας πετρελαίου σε ευρεία κλίμακα έχει και τα πλεονεκτήματα που αναφέραμε πριν, αρκεί ο χρόνος να χρησιμοποιηθεί ορθά για απόκτηση της τεχνογνωσίας. Επιπλέον η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή μας θα μπορεί να γίνει με πιο ευνοϊκούς όρους σε λίγα χρόνια με την περαιτέρω ανάπτυξη της υποδομής και της βιομηχανίας στις γειτονικές χώρες όπως Αίγυπτο, Ισραήλ, Λίβανο και Συρία. Αν τα αποτελέσματα των ερευνών στην γειτνιάζουσα περιοχή της Αιγύπτου ΝEMED η οποία ακόμη διερευνάται από την Shell αποδειχτούν τελικά θετικά τότε θα αναμένεται η Κύπρος να μπορέσει να εξασφαλίσει πολύ πιο ευνοϊκούς όρους. Για την Shell φαίνεται ίσως πιο λογικό, και για τους άλλους λόγους που αναφέραμε πιο πάνω, στο στάδιο αυτό να συνεχίσει τις έρευνες στην τεράστια περιοχή του NEMED παρά να ενδιαφερθεί για την άγνωστη εντελώς περιοχή της Κύπρου. Γενικά, τα οικονομικά οφέλη που εξασφαλίζει μια χώρα από τις εταιρείες πετρελαίου αυξάνουν σε ποσοστό όσο αναπτύσσεται η υποδομή και ωριμάζει η γνώση της γεωλογίας σε μία περιοχή. Για παράδειγμα, πριν λίγες μέρες η Βραζιλία απέσυρε από δημόσια προσφορά 41 περιοχές μόλις είχε ανακαλυφτεί πετρέλαιο σε γειτονική περιοχή έτσι ώστε να έχει το χρόνο να διαχειριστεί το θέμα με ορθολογικό τρόπο και να εξασφαλίσει καλύτερους οικονομικά όρους. Με τη συνεχή πρόοδο της τεχνολογίας αναμένεται να γνωρίζουμε σύντομα με μεγαλύτερη ακρίβεια πού να στοχεύουν οι γεωτρήσεις ειδικά σε περιοχές με πολύπλοκη γεωλογία όπως η περιοχή μας. Η χρήση τρισδιάστατων γεωφυσικών μετρήσεων ευρέου πλάτους (full azimuth) φαίνεται να δίνει αυτή τη δυνατότητα. Τεχνολογία βασισμένη στο συνδυασμό γεωφυσικών και ηλεκτρομαγνητικών μετρήσεων υπόσχεται να διακρίνει τι ακριβώς θα περιέχουν τα πετρώματα, πετρέλαιο, αέριο ή νερό. Άρα η εκμετάλλευση θα είναι δυνατή ολοένα και με λιγότερες γεωτρήσεις και με μεγαλύτερο ποσοστό άντλησης τα οποία σημαίνουν χαμηλότερο κόστος και λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Παρόλο που η άντληση των πρώτων υδρογονανθράκων που πιθανό να εντοπιστούν θα πάρει κάποιο διάστημα από την έναρξη των ερευνών (8-10 χρόνια) μεγαλύτερη σημασία για μία χώρα έχει ο χρόνος και οι συνθήκες όταν υπογραφεί η συμφωνία συνεκμετάλλευσης με τις εταιρείες. Συμπεράσματα. Με άλυτο το πολιτικό πρόβλημα θα είναι δύσκολη η εκμετάλλευση πετρελαίων σε συμφέρουσες για την Κύπρο συνθήκες. Θα είμαστε ανοικτοί για εκμετάλλευση σε οποιαδήποτε ξένα συμφέροντα επιδείξουν ενδιαφέρον αξιώνοντας τους δικούς τους όρους. Από την άλλη, έχουμε το πλεονέκτημα λόγω της καλής κατάστασης της οικονομίας μας, να μην προβούμε σε βιαστικές κινήσεις και να χρησιμοποιήσουμε το χρόνο μέχρι την επίλυση του πολιτικού προβλήματος για την απόκτηση της τεχνογνωσίας για καλύτερη διαχείριση του θέματος. Ο καλύτερος τρόπος για απόκτηση της τεχνογνωσίας είναι να προχωρήσουμε σε συμφωνία με μία από τις εταιρείες που έχει ήδη επιδείξει ενδιαφέρον για έρευνα και εκμετάλλευση σε μια από τις περιοχές κάνοντας απαραίτητα πρόνοια για συμμετοχή στην εκμετάλλευση με εθνική εταιρεία (joint venture). Οι περιοχές αυτές, για τις οποίες υπήρξε ενδιαφέρον, έχουν και το πλεονέκτημα ότι είναι απομακρυσμένες από τις ακτές της Κύπρου και άρα οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αναμένονται πιο ήπιες. Με αυτό τον τρόπο ασκούνται επίσης και τα δικαιώματα της εθνικής μας επικυριαρχίας. Παράλληλα μπορούμε να αφήσουμε τη διαδικασία αδειοδότησης ανοικτή σε προσφορές, χωρίς χρονοδιαγράμματα, και τότε μόνο παραχωρούμε δικαιώματα σε νέες περιοχές όταν ικανοποιηθούν οι δικές μας απαιτήσεις και όροι οι οποίοι θα πρέπει να έχουν πρώτα καλά μελετηθεί και αυστηρά προκαθοριστεί. Καθυστέρηση στην ανάπτυξη ευρείας κλίμακας βιομηχανίας πετρελαίων στην Κύπρο με παράλληλη εκμετάλλευση του χρόνου για ανάπτυξη της απαραίτητης τεχνογνωσίας μόνο τα πλεονεκτήματα τα οποία αναπτύχθηκαν πιο πάνω μπορεί να έχει. Ενέργειες. Σημειώνουμε στη συνέχεια τις αποφάσεις που θα πρέπει να ληφθούν και τις ενέργειες που θα πρέπει άμεσα να γίνουν για την ορθή διαχείριση του θέματος: Ίδρυση Συμβούλιου με εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις σε θέματα ενέργειας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε σχέση με τη μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη του τόπου το οποίο θα αναλάβει και την ανάπτυξη της απαραίτητης τεχνογνωσίας στην Κύπρο. Ίδρυση Κυπριακής Εταιρείας Πετρελαίων με σκοπό τη συμμετοχή της σε κοινοπραξίες (joint ventures) εκμετάλλευσης πιθανών κοιτασμάτων πετρελαίου. Υπογραφή συμφωνίας με μία από τις εταιρείες που έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για έρευνα και εκμετάλλευση σε μια από τις περιοχές, απαραίτητα με πρόνοια για συμμετοχή στην εκμετάλλευση με εθνική μας εταιρεία. Προκήρυξη ανοικτής διαδικασίας για προσφορές με στόχο την αδειοδοτήση νέων περιοχών όταν μόνο ικανοποιηθούν οι δικές μας απαιτήσεις και όροι. Ανάληψη πρωτοβουλίας σε συνεργασία με τις άλλες Μεσογειακές χώρες για προστασία της Μεσογείου από τη ρύπανση.

Βιβλιογραφία [1] H. S. Gorman, 2001, Redefining Efficiency: pollution concerns, regulatory mechanisms, and technological change in the U.S. petroleum industry, The University of Akron Press, Akron OH, USA. [2] R. Hannesson, 1998, Petroleum Economics: Issues and Strategies of Oil and Natural Gas Production, Greenwood Publishing Group, Inc, USA. [3] Journal of Petroleum Technology, Official publication of the Society of Petroleum Engineers, TX, USA. [4] Oil and Gas Journal, PennWell, Houston, TX, USA [5] Petroleum Economist, by Petroleum Economist LTD, London, UK. [6] Π. Παπαναστασίου, Έρευνες για Εκμετάλλευση Κοιτασμάτων Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου στη Θαλάσσια Περιοχή της Κύπρου, εφημερίδα Πολίτης, 28 Ιαν. 2007, http://www.eng.ucy.ac.cy/cee/gr/announcements/cy_exploration_1.pdf Ο Πάνος Παπαναστασίου είναι Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Από το 1991 μέχρι το 2002 εργάσθηκε στο Cambridge της Αγγλίας στο Ερευνητικό Κέντρο της εταιρείας Schlumberger (www.slb.com) η οποία είναι η μεγαλύτερη εταιρεία παροχής υπηρεσιών στη βιομηχανία πετρελαίων με 70.000 εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο και κύκλο εργασιών 19,23 δισεκατομμύρια δολάρια το 2006. Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 90 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και είναι κάτοχος 3 ευρεσιτεχνιών στις ΗΠΑ και Αγγλία σε θέματα ευστάθειας γεωτρήσεων και άντλησης πετρελαίων. Μεταξύ άλλων, από το 1991 είναι μέλος της Society of Petroleum Engineers (SPE) και σύμβουλος έκδοσης του International Journal of Geomechanics το οποίο εκδίδεται από την American Society of Civil Engineers (ASCE).