01 Art Deco Art Deco ή αλλιώς η τέχνη της διακόσμησης Η διεθνούς βεληνεκούς τεχνοτροπία Art Deco επηρέασε κατά κύριο λόγο τις τέχνες που έχουν να κάνουν με τη διακόσμηση όπως αρχιτεκτονική, εσωτερικό και βιομηχανικό σχεδιασμό αλλά και τις οπτικές τέχνες όπως η μόδα, η ζωγραφική, οι γραφικές τέχνες και ο κινηματογράφος. Tης Γεωργίας Αλεξίου Η ιστορία της Art Deco ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνει στο απόγειο της από το 1925 έως το 1939, μια περίοδο γεμάτη πολέμους και γενικές αλλαγές. Η ονομασία της προήλθε από τη Διεθνή Έκθεση Arts Décoratifs et Industriels Modernes - Τέχνη της διακόσμησης και μοντέρνας βιομηχανίας, ωστόσο καθιερώθηκε ως όρος το 1968, μέσα από το βιβλίο Art Deco of the 20s and 30s του Άγγλου ιστορικού τέχνης Bevis Hillier. Μέχρι τότε, χαρακτηριζόταν απλά ως μοντερνιστικό ή μοντέρνο στυλ, ή η εκλεκτική εκδοχή ενός κομψού και στυλάτου μοντερνισμού. Με βασικό σκοπό την απομάκρυνση από όλες τις τελματωμένες τεχνοτροπίες του παρελθόντος, η Art Deco βασίζεται στο μαθηματικά γεωμετρικό σχεδιασμό. Άλλωστε, η συνήθης τακτική της είναι η γεωμετρική μορφοποίηση των κλασικών μοτίβων. Δεδομένου ότι αναπτύχθηκε σε μια περίοδο διαρθρωτικών αλλαγών για πρώτη φορά οι άνθρωποι έρχονταν σε επαφή με την ηλεκτρική ενέργεια, το ράδιο, το τηλέφωνο δε θα μπορούσε να μην έχει επηρεαστεί από την ταχύτητα με την οποία εξελισσόταν η τεχνολογία. Παρόλα αυτά, το 2
02 03 01. Διακόσμηση δωματίου σε στύλ Art Deco στο οποίο υπερισχύουν τα γεωμετρικά σχήματα 02. Τραπεζάκι του Pierre Charau 04 03,04. Έπιπλα του Francis Jourdain μιας απο τις ηγετικές μορφές του κινήματος Art Deco 05 05. Χαρακτηριστικό φωτιστικό Art Deco κίνημα αυτό δεν ξεκίνησε ως απόρροια όλων αυτών των μεταβολών αλλά ως αντίδραση στο διακοσμητικό εντυπωσιασμό του Art Nouveau. Οι βασικές τάσεις στις οποίες όντως στηρίχτηκε ήταν ο Κυβισμός και ο ιταλικός Φουτουρισμός και ο ρωσικός Κονστρουκτιβισμός, καθώς και στις λεγόμενες αρχέγονες τέχνες των Αφρικανών, των αρχαίων Αιγυπτίων και των Αζτέκων. Aρχιτεκτονικά δείγματα τεχνοτροπίας Art Deco αναφέρονται και πρίν την δεκαετία του 1920. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο σιδηροδρομικός σταθμός του Eλσίνκι της Φιλανδίας, από τον αρχιτέκτονα Elrel Searinen (1904-1914), με τις 4 γιγαντιαίες φιγούρες - συμμετρικά τοποθετημένες - και με τη κάθε μιά να κρατάει μια φωτινή σφαίρα, δημιούργημα το οποίο συνοψίζει τη φιλοσοφία του Art Deco. Ορισμένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά αρχιτεκτονικά δείγματα Art Deco της εποχής βρίσκονται στις ΗΠΑ και είναι ο ουρανοξύστης της Chrysler, με τους 77 ορόφους του, τον οποίο κατασκεύασε ο αρχιτέκτονας William Van Allen και το κτίριο Empire State Building σχεδιασμένο από τον William Lamb. Μετέπειτα, η Art Deco βρήκε εφαρμογή σε ποικίλες κατασκευές όπως σιδηροδρομικούς σταθμούς, δημόσια κτίρια, στάδια, ακόμη και κινηματογράφους. Από τα πιο σύγχρονα δείγματα ξεχωρίζουν το στάδιο της Arsenal, στο Λονδίνο, η πρυτανεία του πανεπιστήμιου της Βαλένθια, το κτίριο του Bacardi στην Αβάνα κα. Η επίδραση της Art Deco δεν περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο σε επίπεδο αρχιτεκτονικής αλλά είναι φανερή και στο εσωτερικό των κτιρίων. Αυτή η έντονη προσπάθεια διαφυγής από τα ως εκείνη τη στιγμή καθιερωμένα, αντανακλάται τόσο στα έπιπλα όσο και στη διακόσμηση των χώρων. Η απλότητα των γραμμών και η σπουδαιότητα των γεωμετρικών μορφών είναι διάχυτες και στη διακόσμηση. Σε μια εποχή όπου η τεχνολογία και οι μηχανές κυριαρχούν σε όλους τους τομείς, τα έπιπλα μετατρέπονται σε πραγματικά αρχιτεκτονικά κατασκευάσματα. Πολυθρόνες με ψηλές πλάτες, καρέκλες με γωνιώδη μπράτσα και καμπυλωτά πόδια, συνιστούν τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα επίπλων της τεχνοτροπίας αυτής. 3
Η Αrt Deco στην επιπλωση Η νέα τάση είχε ήδη προδιαγραφεί από το 1899 όταν άνοιξε στο Παρίσι το κατάστημα La Maison Moderne, σε αμφισβήτηση του καθεστώτος που υποστήριζε το Art Nouveau. Kύριοι εκπρόσωποι της πρώιμης αυτής περιόδου ήταν ο Paul Follot (1877-1941), ο οποίος σχεδίαζε έπιπλα με απλές μορφές αλλά περίτεχνη διακόσμηση των επιφανειών και ο Maurice Dufrene (1876-1955) που υποστήριζε τη χρήση της βιομηχανικής τεχνικής στην παραγωγή του επίπλου. Επίσης, σημαντική υπήρξε και η επιρροή του Clement Mere, στα σχέδια του οποίου διακρίνεται μια μετάβαση από τις Καλές Εφαρμοσμένες Τέχνες μαζί με ανατολίτικες επιρροές μέσω της έντεχνης χρήσης επιφανειών από δέρμα, συχνά με λεπτομέρειες ελεφαντοστού, στα έπιπλα. Ο Maurice Dufrene, το 1904, ήταν ένας από τους ιδρυτές της ισχυρής Societe des Artistes Decorateurs-Ένωσης Καλλιτεχνών-Διακοσμητών. Άλλα μέλη της Societe 06. Ο ουρανοξύστης της Chrysler είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά αρχιτεκτονικά δείγματα Αrt Deco υπήρξαν ο Francis Jourdain και ο Pierre Shareau, οι οποίο υπήρξαν αργότερα ηγετικές μορφές του κινήματος Art Deco στη δεκαετία του 20. Tα έπιπλα που δημιουργήθηκαν την περίοδο μεταξύ 1920 και 1940 από προοδευτικούς Ευρωπαίους και Αμερικανούς καλλιτέχνες, σχεδιαστές και επιπλοποιούς εκφράζουν τη μετάβαση από την αναβίωση σχεδίων του 19ου αιώνα στην σχεδόν παγκόσμια αποδοχή ενός μοντέρνου στυλ της περιόδου μετά το 1945. Αναμφίβολα, υπήρξαν ορισμένοι παράγοντες που συνέβαλαν καταλυτικά στην αποδυνάμωση της Art Nouveau και της συνακόλουθης επικράτησης της Art Deco στο σχεδιασμό επίπλου. Δύο από αυτούς ήταν ο θάνατος του γάλλου σχεδιαστή και τεχνίτη αντικειμένων γυαλιού Émil Gallé (1846-1904), σημαντικού εκπροσώπου της Art Nouveau, και το κλείσιμο του γνωστού καταστήματος L Art Nouveau. Τα έπιπλα Art Deco του 1920 ήταν τα πρώτα που υιοθέτησαν μια μοντέρνα αισθητική, βασίστηκαν στη χρήση νέων ασυνήθιστων υλικών, στρατεύτηκαν με τις επικρατούσες τάσεις της τέχνης και επιπλέον ενδείκνυται για μαζική παραγωγή. Κατά τη δεκαετία του 30 η παγκόσμια οικονομική ύφεση μείωσε αισθητά την περιττή περιπλοκότητα του διάκοσμου, αναδεικνύοντας ένα πιο εκλεπτυσμένο όραμα στο σχεδιασμό του επίπλου, οποίος εκφράζεται χαρακτηριστικά από τη Γερμανική και την Αμερικανική σχολή του design. Παρόλο που η σχέση τους αναφορικά με τη μορφή και το ύφος της προηγούμενης δεκαετίας είναι εμφανής, τα προϊόντα της δεκαετίας του 30 είναι καταλληλότερα για μαζική παραγωγή, γεγονός που τα καθιστά πιο προσιτά σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Τα έπιπλα που είναι επηρεασμένα από την Art Deco αποτελούνται από ένα κράμα στοιχείων, διακοσμητικών και λειτουργικών. Το σημαντικό δεν είναι απλά και μόνο να διακοσμούν το χώρο αλλά να συνιστούν ένα συνιστούν ένα σπουδαίο έπιπλο από μόνα τους. Αυτός είναι και ο λόγος που τα Art Deco έπιπλα είναι τόσο πρωτότυπα για παράδειγμα, μια τραπεζαρία μεταμορφώνεται σε μικρό έργο αρχιτεκτονικής. Επιπρόσθετο χαρακτηριστικό τους είναι η λειτουργικότητα, χάρη στην οποία αποκτούν περισσότερους από ένα ρόλους. Με τον τρόπο αυτό, μια βιβλιοθήκη ή ένα σύνθετο μπορούν να έχουν ταυτόχρονα χρήση μπαρ ή μικρής ντουλάπας. Επίσης, τα έπιπλα με σχεδιασμό σχετικά ασύμμετρο συμβάλλουν στην καλύτερη εκμετάλλευση και διαμόρφωση του χώρου. Φαίνεται λοιπόν, πως το διακοσμητικό κίνημα του 20 ευθύνεται για την ύπαρξη επίπλων που είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες του ατόμου. 4
07 08 07. Oι διακοσμητικές ταπετσαρίες τοίχου παρουσίαζαν συχνά, μοτίβα από φυτά 08. Στυλ Αrt Deco επηρεασμένο από την Ασία 09. Secraiter του Maurice Dufrene σχεδιασμένο για γυναίκες 09 5
Παράλληλα με τη διττή χρηστικότητα των Art Deco επίπλων, στη διακόσμηση κυ ριαρχεί ακόμη και ο συνδυασμός των αντιθετικών στυλ. Για παράδειγμα, η ανάμειξη διαφόρων αντικειμένων και επίπλων που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς από την Κίνα, την Αφρική κ.λπ.- είναι αρκετά συχνό φαινόμενο. Στα υφάσματα, αφθονούν τα σχέδια εμπνευσμένα από την τροπική χλωρίδα και πανίδα ενώ σε ταπετσαρίες και χαλιά παρουσιάζονται συχνά φυτά όπως φοίνικες ή ηλιοτρόπια. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως στη διακόσμηση επικρατούν τα χρυσελεφάντινα και τα φιλντισένια αντικείμενα. Τα έπιπλα της περιόδου αυτής ανήκουν σε μια κατηγορία επίπλων που βασίζεται σε νέα και όχι τόσο διαδεδομένα υλικά (ατσάλι, πλαστικό, βακελίτης) και ταυτόχρονα ενδείκνυται για μαζική παραγωγή. Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική ύφεση που ακολουθεί την επόμενη δεκαετία, ενισχύει τη λιτότητα και τον εκλεπτυσμό του διακόσμου - γεγονός που εκφράζεται ιδιαίτερα από τη γερμανική και αμερικανική σχολή του design ο οποίος όμως παραμένει συνδεδεμένος με τις επιρροές της προηγούμενης δεκαετίας. Συμπερασματικά, η τεχνοτροπία Art Deco, εκπροσωπώντας μια ολόκληρη εποχή τεχνολογικών και κοινωνικών αλλαγών, έχει καταφέρει να συνιστά ένα από τα αρτιότερα καλλιτεχνικά κινήματα του οποίου η επίδραση, είτε σε επίπεδο αρχιτεκτονικής είτε διακόσμησης, είναι ορατή μέχρι και τη σημερινή εποχή. 10 10. Λεπτομέρειες του σιδηροδρομικού σταθμού στο Ελσίνκι