ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α.Π.Θ. Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο Επιστημόνισσες και Επιχειρηματικότητα: μελέτη για τις απόφοιτες της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Για το Κέντρο Φύλου της Πολυτεχνικής Σχολής 2011-2012
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ερευνητική Ομάδα... iii Πίνακας Σχημάτων... v Ακρωνύμια... vii 1. Εισαγωγή... 1 2. Φορείς, Δίκτυα και Υπηρεσίες υποστήριξης της Γυναικείας Επιχειρηματικότητας... 5 Εθνικοί Φορείς... 5 Φορείς και Ανάπτυξη Τοπικής Αυτοδιοίκησης... 10 Διεθνείς Φορείς... 15 Προγράμματα σπουδών φύλου και ισότητας σε Ελληνικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης... 24 Κέντρου Χώρου, Τεχνολογίας και Φύλου... 28 3. Γυναίκες και τεχνολογία... 31 Δίκτυα Γυναικείας Επιχειρηματικότητας ΤΠΕ... 35 4. Άλλες συναφείς μελέτες... 37 5. Συμπεράσματα και προτάσεις... 43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 47 Παράρτημα Ι: Ενίσχυση γυναικείας επιχειρηματικότητας... 49 Παράρτημα ΙΙ: Εκδηλώσεις για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα... 59 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο i
ii Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
Ερευνητική Ομάδα Νιόβη Παυλίδου, Καθηγήτρια στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών Α.Π.Θ., επιστημονικά υπεύθυνη μελέτης Γιώργος Παπαδόπουλος, Δρ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών Α.Π.Θ., συγγραφή και επιμέλεια της έκδοσης Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο iii
iv Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
Πίνακας Σχημάτων Εικόνα 1: Πρόσβαση στο internet αναλογία φύλων... 32 Εικόνα 2: Νέες τεχνολογίες/ διεργασίες και επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων κατά φύλο... 32 Εικόνα 3: Νέες τεχνολογίες/ διεργασίες και καθιερωμένη επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων... 33 Εικόνα 4: Ποσοστό νέων και επίδοξων επιχειρηματικών εγχειρημάτων σε νέες τεχνολογίες... 34 Εικόνα 5: Βαθμός ικανοποίησης από τις παροχές του κράτους... 40 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο v
vi Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
Ακρωνύμια - ΑΕ Ανώνυμη Εταιρία - ΑΠΘ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - ΓΓΙΦ Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων - ΓΡΑΣΕΠ Γραφείο Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού - ΕΒΕΑ Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών - ΕΔΕΜ Ένωση Διπλωματούχων Ελληνίδων Μηχανικών - ΕΔΕΠ Ελληνικό Δίκτυο Επαγγελματιών Πληροφορικής - ΕΕ Ετερόρρυθμη Εταιρία - ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση - ΕΕΔΕΓΕ Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών - ΕΕΤΑΑ Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης - ΕΚΤ Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΠΑΝ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα - ΕΠΕ Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης - ΕΠΕΑΕΚ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση - ΕΣΠΑ Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς - ΚΓΚ Κέντρο Γυναικών Καρδίτσας - ΚΕΒΕ Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο - ΚΕΘΙ Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας - Κέντρο Φύλου Κέντρο Χώρου, Τεχνολογίας και Φύλου - ΚΕΣΥΠ Κέντρο Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού - ΚΕΤΑ Κέντρο Επιχειρηματικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης - ΚΠΣ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης - ΝΕΛΕ Νομαρχιακή Επιτροπή Λαϊκής Επιμόρφωσης - ΟΕ Ομόρρυθμη Εταιρία - ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών - ΟΟΣΑ Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη - ΟΤΑ Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης - ΠΕΕ Παγκόσμιας Εβδομάδας Επιχειρηματικότητας - ΠΕΠ Περιφερειακό Επιχειρηματικό Πρόγραμμα - ΠΟΕ Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου - ΣΒΒΕ Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος - ΣΕΓΕ Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος - ΤΕΕ Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας - ΤΕΙ Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα - ΤΠΕ Τεχνολογία Πληροφορικής και Επικοινωνιών Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο vii
- BPW Cyprus Federation of Business and Professional Women - CHASE Chambers against Stereotypes in Employment - CIPE Center for International Private Enterprise - CWE Center for Women's Entrepreneurship at Chatham University - DAW Advancement of Women - EAWC Euro-American Women s Council - ECWT European Center for Women & Technology - ECWT European Centre for Women and Technology - EWN EUROCHAMBRES Women Network - FCEM Les Femmes Chefs d'entreprises Mondiales - FEM Female Europeans of Medium and Small Enterprises - GEM Global Entrepreneurship Monitor - GFW Global Fund for Women - GROW Grand Rapids Opportunities for Women - HePIS Hellenic Professionals Informatics Society - IANWGE Inter-Agency Network on Women and Gender Equality - ICT Information and Communication Technology - INSTRAW United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women - LEADER Liaisons Entre Actions pour le Développement des Economies Rurales - NOW New Opportunities for Women - n-pocs national Points of Contacts - on Board Women on Board of Local Development - PROWESS Promoting Women s Enterprise Support Services - ProWomEn Promotion of Women Entrepreneurship - TWBI Tianjin Women s Business Incubator - UN United Nations - UNIFEM United Nations Development Fund for Women - WBC Women in business support growth and competitiveness - WEI Women Entrepreneurs Institute - WENETT Women Innovators for Europe - WES European Network to Promote Women s Entrepreneurship - WIN Women Into the Network - WISE Women Integration and Skills for Entrepreneurship - WSIS World Summit on the Information Society - YWEA Young Women Entrepreneurs Association viii Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
1. Εισαγωγή Η θεαματική αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση [1] δεν αντικατοπτρίζει την εξάλειψη των διακρίσεων στην εκπαίδευση και στην πρόσβαση στην επαγγελματική κατάρτιση, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να υπερεκπροσωπούνται σε ορισμένους κλάδους σπουδών και να υποαντιπροσωπεύονται σε άλλους. Η άνιση αυτή κατανομή έχει σημαντικές επιπτώσεις στις επαγγελματικές επιλογές των γυναικών και στη μετέπειτα σταδιοδρομία τους. Έτσι, οι γυναίκες στην ανώτατη εκπαίδευση συγκεντρώνονται κυρίως στα γράμματα και στις θεωρητικές επιστήμες και απουσιάζουν από τις θετικές επιστήμες. Από την άλλη, η συμμετοχή των μαθητριών στην τεχνική εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα χαμηλή, ενώ και εκεί οι γυναίκες προτιμούν τις ειδικότητες υπηρεσιών γραφείου και υγείας. Ο οριζόντιος επαγγελματικός διαχωρισμός συνδέεται με στερεότυπα σχετικά με τον ρόλο και τις ικανότητες των δύο φύλων, με εκπαιδευτικές επιλογές και προσδοκίες και έχει ως συνέπεια την αυξημένη παρουσία των γυναικών σε συγκεκριμένα επαγγέλματα. Σύμφωνα με την έκθεση She Figures [2], η οποία δημοσιεύεται κάθε τρία χρόνια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι ερευνήτριες στη χώρα μας αντιπροσωπεύουν το 36% του ερευνητικού δυναμικού, ποσοστό μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, και συγκεκριμένα το 38% στην ανώτατη εκπαίδευση, το 41% στους δημόσιους οργανισμούς και το 32% στις επιχειρήσεις. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των ερευνητριών είναι 6,9%, ενώ των ανδρών ερευνητών είναι 5,7%. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2006, το 45% των διδακτόρων στην Ελλάδα είναι γυναίκες. Ακόμα και σε τομείς που θεωρούνται ακόμη ανδροκρατούμενοι, όπως είναι ο τομέας της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών ο αριθμός των ελληνίδων αποφοίτων διδακτορικών έχει αυξηθεί σημαντικότατα τις τελευταίες δεκαετίες, όπως δείχνει μελέτη του το Κέντρο Χώρου, Τεχνολογίας και Φύλου (από εδώ και στο εξής θα αναφέρεται ως Κέντρο Φύλου) της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) [3] και μάλιστα σε ποσοστά υψηλότερα από τους διεθνείς μέσους όρους. Οι προϋποθέσεις για να θεωρηθεί μια επιχείρηση «γυναικεία», όπως ορίζεται από τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) είναι οι εξής: α) να υπάρχει γυναικεία συμμετοχή σε ποσοστό τουλάχιστον 51% στο κεφάλαιο της επιχείρησης, και β) οι ενέργειες στρατηγικής σκοπιμότητας που αφορούν στην ανάπτυξη της επιχείρησης να λαμβάνονται από την/τις ιδιοκτήτρια/ες [4]. Ο ορισμός των συγκεκριμένων προϋποθέσεων καθίσταται απαραίτητος για την «πραγματική» καταγραφή των γυναικείων επιχειρήσεων, καθώς μεγάλος είναι ο αριθμός των επιχειρήσεων, όπου οι συνέταιροι είναι διαφορετικού φύλου ή σε περιπτώσεις οικογενειακών κυρίως επιχειρήσεων η γυναίκα καταγράφεται ως ιδιοκτήτρια για Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 1
φορολογικούς λόγους, ενώ στην ουσία ο άνδρας λαμβάνει τις αποφάσεις στρατηγικής σημασίας και ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα. Η συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματικότητα υπολείπεται έναντι των ανδρών. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου για την Επιχειρηματικότητα (GEM - Global Entrepreneurship Monitor) στην Ελλάδα το 2007 [5], το 7,96% των ανδρών ηλικίας 18-64 ετών βρίσκονται στα αρχικά στάδια έναρξης επιχειρηματικής δραστηριότητας, και αντίστοιχα το 3,46% των γυναικών, ενώ τα ποσοστά για το 2006 ήταν 11,12% και 4,69% αντίστοιχα. Σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες, το 2007 η Ελλάδα βρίσκεται στη 14η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, ενώ το 2006 είχε την 6η θέση. Το 2007, το ποσοστό των νέων εγχειρημάτων που σχετίζονται με δραστηριότητες σε κλάδους υψηλής ή μεσαίας τεχνολογίας είναι 7,4% έναντι 7,6% το 2006. Επομένως, στον επαγγελματικό στίβο της επιχειρηματικότητας η ισόρροπη συμμετοχή των φύλων είναι ακόμη μακρινός στόχος [6-10]. Τα θέματα της ισότητας των φύλων συνδέονται με τις κυρίαρχες πολιτικές προτεραιότητες της χώρας, την ανάπτυξη, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Τα τελευταία χρόνια η θεώρηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στο επίπεδο της Ευρωπαϊκή Ένωσης (ΕΕ) γίνεται και από τη σκοπιά του οικονομικού της ενδιαφέροντος, ως παραγωγικού συντελεστή, όπως προκύπτει από τη σύνδεσή της αφενός με το δημογραφικό ζήτημα και την αγορά εργασίας, και αφετέρου με την κοινωνική συνοχή. Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, που υποβλήθηκε στην Εαρινή Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών (Μάρτιος του 2004), αναφέρει ειδικότερα για την Ελλάδα, από κοινού με την Ισπανία και την Ιταλία, ως αρνητικό παράδειγμα χωρών που παρουσιάζουν ποσοστά γυναικείας απασχόλησης κατώτερα του 50% και οι οποίες πρέπει να καταβάλουν αυξημένες προσπάθειες προκειμένου να επιτύχουν το στόχο της Λισσαβόνας. Ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων εκτός από την άνιση κατανομή που παρατηρείται στα ποσοστά ανεργίας και απασχόλησης, καθώς επίσης και στη συμμετοχή στις άτυπες μορφές απασχόλησης, εντοπίζεται στις διαφορές ως προς α) τους μισθούς, όπου σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Τράπεζας της Ελλάδος, το μισθολογικό χάσμα στη χώρα μας ανέρχεται, κατά μέσον όρο, σε 25% και υπερβαίνει κατά πολύ τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (16%), β) τη συμμετοχή σε κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και επιμέρους επαγγέλματα (επαγγελματικός διαχωρισμός) και γ) την επαγγελματική εξέλιξη και τη συμμετοχή στα κέντρα λήψεων αποφάσεων. Σήμερα καταβάλλονται σοβαρές προσπάθειες για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε διεθνές επίπεδο δεδομένου ότι η οικονομική ανάπτυξη σχετίζεται άμεσα με το επίπεδο επιχειρηματικής δράσης. Η ανάπτυξη νέων 2 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
καινοτόμων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών είναι απαραίτητη καθώς επηρεάζει την παραγωγή και την απασχόληση [11]. Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 3
4 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
2. Φορείς, Δίκτυα και Υπηρεσίες υποστήριξης της Γυναικείας Επιχειρηματικότητας Εθνικοί Φορείς 1. Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος (ΣΕΓΕ) http://www.sege.gr Ο Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος (ΣΕΓΕ) είναι ένας μη κυβερνητικός και μη κερδοσκοπικός οργανισμός για γυναίκες που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Είναι μέλος της Επιτροπής Εμπορίου & Ανάπτυξης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος (ΣΒΒΕ), κατέχει την Αντιπροεδρία της Ομοσπονδίας Συνδέσμων Γυναικών Επιχειρηματιών της Μεσογείου (AFAEΜME), ενώ είναι Πρωτεργάτης στην Ίδρυση αντίστοιχων Ομοσπονδιών σε Βαλκάνια και Μαύρη Θάλασσα, ενώ αρκετά μέλη του συμμετέχουν στις διοικήσεις Επιμελητηρίων. Συνεργάζεται με υπουργεία, κοινωνικούς φορείς, επαγγελματικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για την προώθηση των συμφερόντων των γυναικών που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι στηρίζει τα Μέλη του ουσιαστικά και παραγωγικά, που είναι περισσότερα από 650 πανελληνίως. Ο ΣΕΓΕ παρέχει στις γυναίκες επιχειρηματίες της Ελλάδας το περιβάλλον για να αναπτύξουν τις επιχειρήσεις τους, προάγει τη νεανική επιχειρηματικότητα, βελτιώνει την αναγνωρισιμότητα των επιτευγμάτων τους στις επιχειρήσεις τους και προωθεί την ανάπτυξη των γυναικείων επιχειρήσεων μέσα από την έρευνα και τη πληροφόρηση. Ο ΣΕΓΕ προάγει τη δεοντολογία και την ηθική στην άσκηση της επαγγελματικής δραστηριότητας των γυναικών, ενώ συγχρόνως αναλαμβάνει πρωτοβουλίες που αποδεικνύουν τη συναίσθηση της κοινωνικής του ευθύνης. Γενικότερα, ο ΣΕΓΕ δημιουργήθηκε με στόχο τη δικτύωση όλων των γυναικών επιχειρηματιών. Τη συλλογική αντιμετώπιση των δυσκολιών και εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες-επιχειρηματίες σήμερα, τις εμπορικές συνεργασίες και τη δικτύωση με ανάλογους φορείς των κρατών-μελών της ΕΕ, έτσι ώστε να έχουν μια σφαιρική προσέγγιση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και ακόμη, για να είναι περισσότερο οργανωμένες και να αντεπεξέρχονται στον ανταγωνισμό και στις ανάγκες του επαγγελματικού και κοινωνικού εκσυγχρονισμού. 2. Κέντρο ΕΡΓΑΝΗ κέντρο στήριξης της απασχόλησης και της επιχειρηματικότητας των γυναικών http://ergani.gr/ Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 5
Το Κέντρο Εργάνη είναι Αστική μη Κερδοσκοπική εταιρεία και μη κυβερνητική οργάνωση που σαν στόχο έχει την προώθηση της γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηματικότητας και την υποστήριξη των γυναικών στην αγορά εργασίας. Ιδρύθηκε το 1991 μετά από πρωτοβουλία κοινοπραξίας ευαισθητοποιημένων φορέων της Θεσσαλονίκης, με στόχο την ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας και την εξάλειψη των παραγόντων που οδηγούν στον αποκλεισμό τους από αυτήν. Το Κέντρο Εργάνη υποστηρίζει γυναίκες που θέλουν: Να ενταχθούν ή να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας Να βελτιώσουν την εργασιακή τους θέση Να δημιουργήσουν ή να βελτιώσουν τη δική τους επιχείρηση Να συνεταιριστούν ή να εξελίξουν τον ήδη υπάρχων συνεταιρισμό τους Να εξοικειωθούν με τη σύγχρονη τεχνολογία και να την αξιοποιήσουν Το Κέντρο Εργάνη συμμετέχει σε εθνικά και διακρατικά δίκτυα και δημιουργεί ή συνεργάζεται με άλλες δομές παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο ειδικών προγραμμάτων παρέχει υπηρεσίες σε άνεργους, γυναίκες και άνδρες, αλλά και σε μέλη ευπαθών κοινωνικά ομάδων με στόχο την ομαλή ένταξή τους στην αγορά εργασίας ή τη δημιουργία βιώσιμων επιχειρήσεων. Παράλληλα, δημιουργεί εκπαιδευτικά εργαλεία και εγχειρίδια και διεξάγει έρευνες σε θέματα απασχόλησης και επιχειρηματικότητας των γυναικών, τα αποτελέσματα των οποίων διαχέονται σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. 3. Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών (ΕΕΔΕΓΕ) http://www.grcwn.gr και http://www.eedege.eu/ Το Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών (ΕΕΔΕΓΕ) είναι Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, η οποία συνεστήθη από την Κεντρική Ένωση Ελληνικών Επιμελητηρίων και τα 59 Επιμελητήρια της χώρας (ΝΠΔΔ), σύμφωνα με το άρθρο 784/2 του νόμου 2081. To ΕΕΔΕΓΕ είναι ένα κίνημα γυναικών επαγγελματιών που ξεκίνησε στις Βρυξέλλες και απλώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη με στόχο την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας και την υλοποίηση των αποφάσεων της Λισσαβόνας. Στην Ελλάδα ιδρύθηκε το 2004 στα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Δικτύου, από την Κεντρική Ένωση των Ελληνικών Επιμελητηρίων. Το ΕΕΔΕΓΕ είναι η ελληνική επέκταση του Δικτύου Γυναικών Ευρωεπιμελητηρίου (EUROCHAMBRES Women Network). Η Πρόεδρός του 6 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
Δικτύου, Σοφία Οικονομάκου, είναι ταυτόχρονα και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου EUROCHAMBRES Women Network, το οποίο θα αναλυθεί παρακάτω. Το Δίκτυο τίθεται στη διάθεση των γυναικών επιχειρηματιών, μελών των Ελληνικών Επιμελητηρίων, καθώς και εκείνων που θέλουν να ενταχθούν στην παραγωγή και κηρύσσει τον πόλεμο κατά της γυναικείας ανεργίας, της απαξίωσης και της ένταξης των γυναικών στις εφεδρείες των παραγωγικών τάξεων. Οι στόχοι του Δικτύου είναι η ευαισθητοποίηση των Επιμελητηρίων και των επιχειρηματιών-μελών τους σχετικά με τα οφέλη της πλήρους ενσωμάτωσης των γυναικών στην οικονομία, ο προσδιορισμός των εμποδίων, που αποτρέπουν τις γυναίκες από την πλήρη ένταξη τους στο εργατικό δυναμικό, και η συμμετοχή των γυναικών στις παραγωγικές μονάδες και στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Στα πλαίσια της εμβέλειάς του και για την υλοποίηση του στόχου του, το Δίκτυο αναλαμβάνει Κοινοτικά Προγράμματα και έχει συσσωρεύσει αρκετή εμπειρία σε θέματα οργάνωσης και εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης, προώθησης συνεργασιών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, οργάνωσης κέντρων πληροφόρησης, και άλλων δράσεων που σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα. 4. Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας και προώθησης γυναικείας επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα (ΚΕΘΙ) http://www.kethi.gr Το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) λειτουργεί υπό την εποπτεία και χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Ισότητας του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Μερικοί από τους βασικούς στόχους ανάπτυξης των δραστηριοτήτων του ΚΕΘΙ είναι η διεξαγωγή κοινωνικής έρευνας σε θέματα ισότητας των φύλων, η τεκμηρίωση και παροχή πληροφόρησης στην απασχόληση, επιχειρηματικότητα και κοινωνική ένταξη, η υποστήριξη γυναικών για την προώθηση στην αγορά εργασίας, κ.α. Γενικότερα στο ΚΕΘΙ λειτουργούν Κέντρα Πληροφόρησης και Συμβουλευτικής Γυναικών για την απασχόληση, την επιχειρηματικότητα και την κοινωνική ένταξη στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο και Βόλο. 5. Portal ενημέρωσης για τη γυναίκα επιχειρηματία http://www.businesswoman.gr Το businesswoman.gr είναι το πρώτο ελληνικό ηλεκτρονικό περιοδικό για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα με στόχο την άμεση ενημέρωση Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 7
και αξιόπιστη πληροφόρηση όλων των ενδιαφερομένων επαγγελματιών, στελεχών και επιχειρηματιών γυναικών. Δημιουργήθηκε από μια ομάδα γυναικών επιχειρηματιών, με στόχο την εξοικείωση της σύγχρονης γυναίκας επιχειρηματία με τη συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία. Πρόθεσή του είναι να φέρει σε επαφή τις επιχειρηματίες με καταξιωμένους επιστήμονες και ειδικούς στο χώρο των επιχειρήσεων και παράλληλα, να τις ενημερώσουν υπεύθυνα και λεπτομερειακά για προγράμματα, υπηρεσίες και πηγές που θα δώσουν τη δυνατότητα να εξοικονομήσουν χρόνο και χρήμα. Το businesswoman.gr είναι ένα εργαλείο επικοινωνίας μέσω του οποίου συζητούνται θέματα κοινού ενδιαφέροντος και ανταλλάσσονται απόψεις με γυναίκεςεπιχειρηματίες στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Καλύπτει πολύπλευρα τις ανάγκες πληροφόρησης της σύγχρονης γυναίκας επιχειρηματία χωρίς να είναι εξαρτημένο από συλλόγους, ομάδες ειδικών συμφερόντων ή άλλους φορείς. Στα περιεχόμενά του θα βρείτε έρευνες, απόψεις και συμβουλές ειδικών, ενημέρωση σχετικά με προγράμματα, σεμινάρια και εκθέσεις, χρηστικά θέματα που αφορούν στην επιχειρηματική καθημερινότητα, παρουσιάσεις βιβλίων σχετικών με τον κόσμο των business και της επιτυχίας, τα τελευταία νέα της τεχνολογίας, νέα και δημοσιεύσεις επιχειρήσεων. 6. Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) Υπουργείο Εσωτερικών http://www.isotita.gr/ Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) είναι ο αρμόδιος κυβερνητικός φορέας για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση της εφαρμογής των πολιτικών για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς. Η ΓΓΙΦ αποτελεί αυτοτελή Δημόσια Υπηρεσία και είναι αρμόδια για την προώθηση και πραγματοποίηση της νομικής και ουσιαστικής ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής. Η ΓΓΙΦ υλοποιεί συγχρηματοδοτούμενα Προγράμματα και Δράσεις. 7. ΔΙΟΤΙΜΑ Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών http://www.genderissues.org.gr/ Το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών ΔΙΟΤΙΜΑ είναι μη κυβερνητική οργάνωση γυναικών που δημιουργήθηκε με την πρωτοβουλία μιας ομάδας φεμινιστριών επιστημονισσών με σκοπό τη συστηματική ανάδειξη των θεμάτων φύλου σε όλα τα επίπεδα της 8 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Στη μακρόχρονη πορεία του έχει σταθερά επιδιώξει να συμμετάσχει στη διαμόρφωση πολιτικών ισότητας και να αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς για τις ίδιες τις γυναίκες μέσα από πληθώρα πρωτοβουλιών και δράσεων. Από το 1989 μέχρι σήμερα το Κέντρο συμμετέχει ενεργά σε κοινωνικές και πολιτικές δράσεις του γυναικείου χώρου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το Κέντρο, μεταφέροντας και αξιοποιώντας δημιουργικά την εμπειρογνωμοσύνη του, συμμετέχει σε Κοινοτικά και Εθνικά Προγράμματα και Πρωτοβουλίες, αναφορικά -μεταξύ άλλων- με την Απασχόληση των γυναικών, την ένταξη πολιτικών ισότητας στον εργασιακό χώρο, τη συμφιλίωση οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων, τις απεικονίσεις και αναπαραστάσεις των φύλων στα ΜΜΕ, τη Βία κατά των γυναικών, το trafficking κ.ά. Η καταπολέμηση των διακρίσεων, των κοινωνικών στερεοτύπων και του κοινωνικού στιγματισμού που οδηγούν στον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας και στην κοινωνική περιθωριοποίηση, αποτελούν έναν από τους βασικούς τομείς παρέμβασης. 8. ΕΔΕΜ Ένωση Διπλωματούχων Ελληνίδων Μηχανικών www.edem-net.gr Η ΕΔΕΜ ιδρύθηκε το 1995 από γυναίκες διπλωματούχους μηχανικούς, μέλη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ). Λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά με το ΤΕΕ και τους επαγγελματικούς και κλαδικούς Συλλόγους των Μηχανικών, συμπληρώνοντας και ενισχύοντας τις δικές τους ενέργειες για επίλυση των ειδικών προβλημάτων των γυναικών μηχανικών. Στους σκοπούς της ΕΔΕΜ συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων: η προώθηση της ιδέας της ισότητας γυναικών και ανδρών στη μόρφωση, την εργασία και τη ζωή γενικότερα και η δημιουργία των προϋποθέσεων εξασφάλισης ίσων ευκαιριών στην επαγγελματική απασχόληση γυναικών και ανδρών μηχανικών. η μελέτη των προβλημάτων που αφορούν τη γυναίκα μηχανικό και η εξεύρεση λύσεων σε αυτά. η καλυτέρευση των όρων άσκησης του επαγγέλματος του μηχανικού από τις γυναίκες. η δημιουργία πληροφοριακού υπόβαθρου για υποβοήθηση των γυναικών μηχανικών στην εξεύρεση εργασίας και τη διοχέτευσή τους στην αγορά εργασίας, σύμφωνα με τα εξειδικευμένα προσόντα, την κατάρτιση και την επαγγελματική τους εμπειρία. Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 9
η διασφάλιση διαρκούς ενημέρωσης των γυναικών μηχανικών σχετικά με προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Φορείς και Ανάπτυξη Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1. Η Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ) http://www.eetaa.gr/ Η Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης ιδρύθηκε το 1985, λειτουργεί με τη μορφή της ανώνυμης εταιρίας. Ανήκει στον κοινωνικό τομέα της οικονομίας, διοικείται από ενδεκαμελές αιρετικό διοικητικό συμβούλιο και έχει μετόχους τους φορείς της αυτοδιοίκησης, το Ελληνικό δημόσιο και φορείς του κοινωνικού τομέα. Το ανθρώπινο δυναμικό της αποτελείται από εξειδικευμένους επιστήμονες με πλούσια εμπειρία σε θέματα τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης, κοινωνικής πολιτικής, ανθρώπινων πόρων, πολιτισμού, τουρισμού, περιβάλλοντος, πληροφορικής και τεχνολογικών εφαρμογών. Σαν σκοπό έχει την παροχή επιστημονικής και τεχνικής υποστήριξης σε φορείς της αυτοδιοίκησης, καθώς και σε φορείς του δημόσιου και κοινωνικού τομέα, με δράσεις που εστιάζουν στη γυναικεία επιχειρηματικότητα και απασχόληση. 2. Γυναίκες, Απασχόληση και Τοπική Οικονομία στο Αιγαίο Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί μέρος των Δράσεων για την Καταπολέμηση του Διαχωρισμού στο Χώρο Εργασίας Equal Ανδρομέδα. Στόχευε στην προώθηση της ενσωμάτωσης της αρχής της ισότητας στον εργασιακό χώρο και στην ενθάρρυνση της γυναικείας απασχόλησης σε τομείς της νέας οικονομίας, όπως οι νέες μορφές τουρισμού και η νέα τεχνολογία, καθώς επίσης και στην ανάδειξη-διερεύνηση του ζητήματος της αφανούς εργασίας των γυναικών [12]. 3. Ανάπτυξη της Επιχειρηματικότητας Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων Περιφέρειας Ηπείρου Κεντρικός στόχος του έργου ήταν η προώθηση της επιχειρηματικότητας ειδικών κοινωνικών ομάδων της Περιφέρειας Ηπείρου. Υπό τον όρο «προώθηση της επιχειρηματικότητας» νοούνταν το σύνολο των διαδικασιών εκείνων που θα επιτρέψουν στους πληθυσμούς που ανήκουν στις παρακάτω περιγραφόμενες ομάδες στόχους, να πραγματοποιήσουν μία καλή επιχειρηματική ιδέα. Η βασική του ιδέα είναι η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας σε επιλεγμένους τομείς κλάδους 10 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
οικονομικής δράσης της Ηπείρου οι οποίες προσιδιάζουν με τα χαρακτηριστικά αυτής [12]. 4. Ενθάρρυνση, κατάρτιση και αξιοποίηση της επιχειρηματικότητας ανέργων σε νέες δεξιότητες λόγω απαξίωσης επαγγελμάτων που οφείλεται σε μεταβολές στην αγορά εργασίας στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Το κεντρικό πρόβλημα που θα αντιμετωπιστεί με το προτεινόμενο έργο είναι η διαρθρωτική ανεργία που προκαλείται από την απαξίωση επαγγελμάτων που οφείλεται στο κλείσιμο σημαντικών μονάδων και σε μεταβολές της αγοράς εργασίας Οι βασικοί στόχοι του έργου είναι να εντοπισθούν τα άτομα της ομάδας στόχου, να ενθαρρυνθούν, να καταρτιστούν και να στραφούν στην επιχειρηματική σταδιοδρομία με την ίδρυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις αυτές θα καλύπτουν ανάγκες καταναλωτικές που υπάρχουν σε συγκεκριμένες περιοχές και μπορεί να λάβουν και την μορφή της παροχής δικαιόχρησης (franchising) που θα αξιοποιήσει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες των τοπικών κοινωνιών [12]. 5. Επιχειρηματικότητα στη μεθόριο Το προτεινόμενο έργο αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πακέτου ενεργειών, στον Νομό Έβρου, ως περιοχή πιλότο, για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας των γυναικών και άλλων ειδικών ομάδων πληθυσμού στις παραμεθόριες περιοχές με παράλληλη αξιοποίηση των τοπικών πλουτοπαραγωγικών πόρων και ιδιαίτερα του, υπό την ευρεία έννοια, τουριστικού προϊόντος. Τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα του έργου όσο και εργαλεία διαμόρφωσης πολιτικής που θα αναπτυχθούν από αυτό θα είναι εύκολα εφαρμόσιμα και σε ένα μεγάλο σύνολο από διαφορετικές περιοχές της χώρας και της ΕΕ. Η βασική ομάδα στόχος του έργου είναι όλες οι γυναίκες των Δήμων του Βόρειου Έβρου [12]. 6. Ολοκληρωμένη παρέμβαση ανάπτυξης και στήριξης της επιχειρηματικότητας ειδικών κοινωνικών και ευπαθών ομάδων σε απομακρυσμένες περιοχές Στόχος του έργου είναι η δημιουργία νέων επιχειρήσεων από άνεργες γυναίκες, μετανάστες και παλιννοστούντες. Μία καινοτόμος προσέγγιση ενθάρρυνσης των ανέργων να αναλάβουν επιχειρηματική δραστηριοποίηση. Ο στόχος είναι να συσταθούν στους Νομούς Κοζάνης και Φλώρινας Δομές Στήριξης της Επιχειρηματικότητας οι οποίες θα στηρίξουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις. Σημαντικότατο στοιχείο του έργου είναι να αναδείξει την τοπική εταιρική κοινωνική ευθύνη των μεγάλων τοπικών επιχειρήσεων, διασφαλίζοντας υπεργολαβίες για τις νέες επιχειρήσεις. Στην περιοχή των δύο Νομαρχιών είναι εγκατεστημένα τα εργοστάσια παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (παραγωγή του 85% της ηλεκτρικής Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 11
ενέργειας στην Ελλάδα). Επίσης είναι εγκατεστημένα το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και το ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας. Οι γυναίκες και οι νέοι παλιννοστούντες θα ξεκινήσουν την επιχειρηματική τους δραστηριοποίηση στον τομέα της εργασίας εξ αποστάσεως με την χρήση Πληροφορικής και στον τομέα των υπηρεσιών (καθαρισμοί και συντήρηση κτιρίων) διασφαλίζοντας ισορροπία μεταξύ οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής [12]. 7. Σχέδιο ΠΕΡΣΕ ΦΩΝΗ http://diotima.wizcom.com.gr/default.aspx?index=7&id=21&langid=1 Η ΠΕΡΣΕ-ΦΩΝΗ είναι ένα Σχέδιο "Ολοκληρωμένης Παρέμβασης Υπέρ των Γυναικών" της Περιφέρειας Αττικής, που απευθύνεται τόσο σε άνεργες όσο και σε εργαζόμενες γυναίκες. Το Σχέδιο ΠΕΡΣΕ-ΦΩΝΗ, έχοντας ως βασική αρχή την προώθηση της ισότητας των φύλων, επιχείρησε μέσα από αλληλοσυμπληρούμενες ενέργειες παροχής υπηρεσιών πληροφόρησης, συμβουλευτικής και κοινωνικής στήριξης καθώς και τη συνεργασία εξειδικευμένων φορέων, να εξασφαλίσει ή/και να βελτιώσει την απασχόληση 1.040 ανέργων και εργαζόμενων γυναικών που κατοικούν σε Δήμους της Αττικής, και να παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες ανάπτυξης επιχειρηματικότητας [12]. 8. Γυναίκες της δυτικής Μακεδονίας μπροστά σε μια ολοκληρωμένη προοπτική Το Σχέδιο Δράσης στοχεύει μέσα, από μια σειρά ολοκληρωμένων παρεμβάσεων να εξασφαλίσει μόνιμες σφαιρικές υπηρεσίες υπέρ της προώθησης της απασχόλησης και της επιχειρηματικότητας των γυναικών. Κεντρικός στόχος του Σχεδίου Δράσης είναι η ολοκληρωμένη παρέμβαση υπέρ των γυναικών που είτε βρίσκονται στο φάσμα της ανεργίας, είτε εργάζονται σε θέσεις ή κλάδους ιδιαίτερα επισφαλείς. 9. Τοπικά Βιοτεχνικά Επιμελητήρια Το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθηνών διαθέτει μία σχετική δομή, η οποία παρέχει υπηρεσίες συμβουλευτικής (mentoring) σε γυναίκες στο αντικείμενο της ισότιμης συμμετοχής τους στη διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων. Επιπλέον, η δομή αυτή εστιάζει στην καταπολέμηση των διακρίσεων στην εργασία σε συνεργασία με άλλους οργανισμούς που προωθούν τις ίσες ευκαιρίες (π.χ. Γενική Γραμματεία Ισότητας και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας). Τέλος, η δομή αυτή είναι μέλος του Εθνικού Παρατηρητηρίου Γυναικών από κοινού με τον Δήμο Αθηναίων και το Ινστιτούτο Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος [12]. 12 Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο
Το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης έχει δημιουργήσει με πρωτοβουλία γυναικών συμβούλων μία ομάδα στήριξης της γυναικείας επιχειρηματικότητας, η οποία παρέχει υπηρεσίες που σχετίζονται με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δραστηριοποιείται στην άσκηση πίεσης (lobbying) στις αρχές και σε θεσμικούς φορείς για την εισαγωγή σχετικών σχεδίων και πρωτοβουλιών [12]. Το Επιμελητήριο Μεσσηνίας έχει συστήσει την Τοπική Δράση Γυναικών, η οποία δραστηριοποιείται στην παροχή υποστήριξης και καθοδήγησης για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, την πρόσβαση σε πηγές χρηματοδότησης, την κατάρτιση των γυναικών σε αντικείμενα που άπτονται της επιχειρηματικής δραστηριοποίησης και στην προβολή των θέσεων των γυναικών επιχειρηματιών στους αρμόδιους θεσμικούς φορείς και αρχές. Το Επιμελητήριο Μαγνησίας έχει συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία και στήριξη του σωματείου «Σύνδεσμος Γυναικών Επιχειρηματιών Μαγνησίας» που προάγει και στηρίζει την γυναικεία επιχειρηματικότητα σε τοπικό επίπεδο παρέχοντας πληροφόρηση για την πρόσβαση σε χρηματοδότηση και ασκώντας πίεση στους αρμόδιους φορείς για τις θέσεις και τα προβλήματα των γυναικών επιχειρηματιών [12]. 10. Νομαρχιακή Επιτροπή Λαϊκής Επιμόρφωσης (ΝΕΛΕ) Λάρισας Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις υπέρ των γυναικών, «ΘΕ.Σ.ΙΣ.ΝΕΤ» Η ΝΕΛΕ Λάρισας είναι μια αποκεντρωμένη υπηρεσία της Γενικής Γραμματείας Επιμόρφωσης Ενηλίκων. Πρόεδρος της ΝΕΛΕ Λάρισας είναι ο Νομάρχης και στο Συμβούλιό της εκπροσωπούνται διάφοροι τοπικοί Φορείς και υπηρεσίες. Το 2005 η ΝΕΛΕ ανέλαβε συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες στα πλαίσια του προγράμματος «Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις Υπέρ των Γυναικών στην Περιφέρεια Θεσσαλίας» με βάση το σχέδιο δράσης ΘΕ.Σ.ΙΣ.net που υλοποιείτε από φορείς της Θεσσαλίας και αποσκοπεί στην αύξηση της απασχόλησης, στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Μέσω του συγκεκριμένου σχεδίου στοχεύει στην ενδυνάμωση, στην πληροφόρηση, στην εμψύχωση των γυναικών, καθώς και στην ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση όλου του κοινωνικού ιστού, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική και εργασιακή ενσωμάτωση των γυναικών [13]. Στο ΘΕ.Σ.ΙΣ.ΝΕΤ συμμετέχουν 18 συνεργαζόμενοι φορείς της Περιφέρειας Θεσσαλίας και ομάδα-στόχος είναι ομάδες του γυναικείου πληθυσμού της περιφέρειας Θεσσαλίας που χρήζουν "ιδιαίτερης" υποστήριξης και συμβουλευτικής. 11. Εργαστήρια Συνεργασίας Δίκτυο Πληροφόρησης Περιφέρειας Θεσσαλίας [14] Κέντρο: Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο 13