Ξύλινες κατασκευές σε ακραία και υγρά περιβάλλοντα Μέρος 2ο: Ξύλινες περιφράξεις και αυλόπορτες Των Μαρίας Μανουσακίδου, Σχεδιάστριας και Τεχνολόγου ξύλου και επίπλου και Δρ. Ιωάννη Κακαρά, Τεχνολόγου ξύλου και ξύλινων κατασκευών Η εν λόγω εργασία αποτελεί σύνθεση του υπό έκδοση βιβλίου του Ι. Κακαρά με τίτλο: Ξύλινες δομικές κατασκευές, Τεχνολογία και εφαρμογές, και της πτυχιακής εργασίας της Μαρίας Μανουσακίδου με τίτλο: Τεχνολογία ξύλινων κατασκευών σε υγρά περιβάλλοντα και υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα. Γενικά Οι ξύλινες περιφράξεις και οι αυλόπορτες είναι μια κατηγορία ξύλινων κατασκευών εξωτερικού χώρου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Το ήπιο μεσογειακό κλίμα ευνοεί τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε οργανωμένους υπαίθριους χώρους, όπου κυριαρχούν οι ξύλινες κατασκευές από περιφράξεις και αυλόπορτες κατοικιών, χώρων αναψυχής και άθλησης, παιδικών χαρών, καθώς και άλλων χώρων για εξειδικευμένες δραστηριότητες, όπως κράσπεδα δρόμων, οριοθέτηση οικοπέδων, περιφράξεις γεωργικών, κτηνοτροφικών, βιοτεχνικών εγκαταστάσεων. Στην εργασία που ακολουθεί θα παρουσιασθούν οι τύποι και η τεχνολογία των κατασκευών αυτών. Τα προϊόντα ξύλου που χρησιμοποιούνται για τις διάφορες κατασκευές περίφραξης είναι, στύλοι, πάσσαλοι, πριστή ξυλεία και κόντρα πλακέ θαλάσσης. Άλλες πρώτες ύλες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, σε συνδυασμό με το ξύλο είναι, το μέταλλο, το αλουμίνιο, το σύρμα, το συρματόπλεγμα, το Plexiglas, τα WPC (σύνθετο προϊόν σε μορφή στοιχείων πριστής ξυλείας από πολυμερή και ίνες ξύλου). Οι ξύλινες περιφράξεις μπορούν να χωριστούν ανάλογα με την χρήση τους σε περιφράξεις για κατοικίες και άλλα κτίρια, οριοθέτηση και κράσπεδα δρόμων και σε περιφράξεις για οικόπεδα, αγροτεμάχια. 1. Περιφράξεις για σπίτια Πρόκειται για περιφράξεις με αισθητική κυρίως εμφάνιση και κατασκευή ασφαλείας, από συντηρημένα ξύλα εξωτερικής χρήσης. Διακρίνονται σε: Περίφραξη απλής οριοθέτησης. Η περίφραξη αυτού του είδους χρησιμοποιείται για την οριοθέτηση του χώρου, είναι χαμηλή και δεν ενδείκνυται ως εξωτερική περίφραξη αυλής. Διάφανη περίφραξη. Η περίφραξη αυτή είναι στο κανονικό ύψος, περίπου 1 με 1,50 m. Τα υλικά κατασκευής επιτρέπουν την οπτική επικοινωνία. Αδιάφανή περίφραξη. Η αδιαφανής περίφραξη είναι ψηλή, και η κατασκευή της δεν επιτρέπει να δούμε από την άλλη μεριά. Περίφραξη ασφαλείας. Η περίφραξη ασφαλείας χρησιμοποιείται για να προστατεύσει την αυλή και την κατοικία. Είναι ψηλή και βαριάς κατασκευής. Ένας φράκτης μπορεί να κατασκευαστεί για διακοσμητικούς λόγους ή για την οριοθέτηση και ασφάλεια της κατοικίας ή του οικοπέδου. Ανάλογα με τα υλικά Εικ. 1. Πάνελ περίφραξης από καρφωτές λεπτές απαρύφωτες σανίδες κωνοφόρου. 106 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
και την τεχνολογία κατασκευής τους διακρίνουμε τους ακόλουθους τύπους περιφράξεων για κατοικίες. α. Περίφραξη από προκατασκευασμένα πάνελ πριστής ξυλείας Αυτό το είδος περίφραξης αποτελείται από έτοιμα πάνελ, τα οποία τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο και δημιουργούν τον φράκτη. Ανάμεσα σε δύο προκατασκευασμένα πάνελ στερεώνεται ξύλινη (ή και μεταλλική) κολόνα, για αύξηση της σταθερότητας. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή της ποιότητας και του τύπου των πάνελ, ειδικά για περιοχές με δυνατό αέρα και για επικλινείς περιφράξεις. Το πιο κοινό πάνελ, αποτελείται από αξεφάρδιστες σανίδες, οι οποίες επικαλύπτουν η μία την άλλη και καρφώνονται ή βιδώνονται σε κάθετες σανίδες ή κολονάκια στήριξης, (Εικ. 1). β. Φράκτες με ξύλινη πλέξη Αυτός ο τύπος φράκτη αποτελείται από λεπτές σανίδες ξύλου πάχους 10 έως 14 mm, που περνιούνται εναλλάξ από κάθετες σανίδες, διαμορφώνοντας τη σχεδίαση του πλεκτού καλαθιού. Το βασικό μειονέκτημα αυτού του είδους, είναι η έλλειψη σταθερότητας. Επίσης ανάμεσα από τις σανίδες μπορεί να υπάρξουν κενά, μέσα από τα οποία οι περαστικοί μπορούν να δουν την αυλή μας. Μια παραλλαγή αυτού του τύπου φαίνεται στην Εικόνα 2, όπου οι λεπτές σανίδες δεν είναι πλεγμένες, αλλά μας δίνεται αυτή η εντύπωση. Με τον τρόπο αυτό δεν παρουσιάζονται κενά στον φράκτη. γ. Δικτυωτός φράκτης Ο φράκτης αυτός χρησιμοποιείται είτε μόνος του, είτε στερεώνεται επάνω σε έναν ήδη υπάρχοντα φράκτη ή κράσπεδο (τοιχείο), για να αυξήσει το ύψος του. Τον βρίσκουμε με ορθογώνια ή ρομβοειδή σχεδίαση (Εικ. 3). Μια καλή εφαρμογή του είναι ως περίφραξη πέργκολας. δ. Φράκτες από κάθετες σανίδες Είναι ένας συμπαγής και ανθεκτικός φράκτης. Αποτελείται συνήθως από κατακόρυφες σανίδες πλάτους 10-15 cm (Εικ 4). Είναι πιο σταθερός από τους άλλους δύο τύπους, τον καρφωτό και αυτόν με ξύλινη πλέξη. Είναι κατάλληλος για περιπτώσεις που θέλουμε ανθεκτικό φράκτη και απομόνωση. Είναι όμως πιο ακριβός. ε. Καλαμωτός φράκτης Η κατασκευή του φράκτη γίνεται από λεπτά κλαδιά ιτιάς, λυγαριάς ή μουριάς και καλάμια, που πλέκονται μεταξύ τους και δημιουργούν έναν παραδοσιακό φράκτη. Αυτός ο τύπος πάνελ είναι αρκετά εύκαμπτος, πράγμα που μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε διάφορα σχέδια με καμπύλες (Εικ 5). Αποτελεί ιδανική λύση αξιοποίησης των κλαδιών των δέντρων αυτών. Εικ. 2. Διακοσμητικός φράκτης από λεπτό σκελετό και λεπτές σανίδες εμποτισμένες με βορικά άλατα. Εικ 4. Σταθερός φράκτης από κατακόρυφες σανίδες 3α 3β Εικ 3. Φράκτης δικτυωτού τύπου από λεπτά σανίδια, α) με τετράγωνη σχεδίαση, β) με σχεδίαση ρόμβου. Εικ. 5. Παραδοσιακός φράκτης από εύκαμπτα κλαδιά ιτιάς, λυγαριάς ή μουριάς, που πλέκονται μεταξύ τους 107
Εικ.6. Φράκτης από πασσάλους μικρής διαμέτρου τοποθετημένους τον ένα δίπλα στον άλλο. Εικ. 7. Κλασικός φράκτης από κάθετες σανίδες καρφωμένες πάνω σε δύο τραβέρσες με κολονάκια ανά 1,5 με 2 m. στ. Φράκτης από ολόσωμους πασσάλους ή σανίδες Ο τύπος αυτός φράκτη κατασκευάζεται και σε μορφή πάνελ, αλλά και από ξεχωριστά προκατασκευασμένα κομμάτια. Τα πάνελ μπορεί να είναι ορθογώνια, με καμπύλη πλευρά ή κυρτά. Τα δύο τελευταία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και μαζί, δημιουργώντας στην κορυφή τους ένα κύμα. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούνται πάσσαλοι μικρής διαμέτρου τοποθετημένοι κατακόρυφα ο ένας δίπλα στον άλλο (Εικ. 6). Η Εικ. 7 παρουσιάζει κλασικό τύπο περίφραξης από κατακόρυφες μορφοποιημένες σανίδες στε ρεωμένες πάνω σε οριζόντιες τραβέρσες σε απόσταση 10 έως 15 cm η μία από την άλλη. Ανά 1,5 με 2 m τοποθετούνται ξύλινα μορφοποιημένα κολονάκια που ενισχύουν την όλη κατασκευή (Εικ. 7). 2. Περιφράξεις για οικόπεδα - αγροτεμάχια Οι περιφράξεις για οικόπεδα και αγροτεμάχια είναι συνήθως απλές κατασκευές για τις οποίες δεν έχει σημασία η αισθητική εμφάνιση της περίφραξης, καθώς σκοπός της είναι η οριοθέτηση και η ασφάλεια του χώρου. Ο πιο συνηθισμένος τύπος που χρησιμοποιείται, είναι μορφοποιημένα ξύλινα κολωνάκια ή πάσσαλοι και σύρμα (Eικ 8). Η κατασκευή ενός φράκτη αυτού του τύπου είναι απλή: Ανοίγουμε τρύπες στο έδαφος με ειδικό τρυπάνι (Εικ. 9), τοποθετούμε χαλίκι στον πάτο της τρύπας, και βάζουμε τον πάσσαλο μέσα, σε κατακόρυφη θέση. Για μεγαλύτερη σταθερότητα ρίχνουμε τσιμέντο. Έπειτα καρφώ- νουμε το σύρμα στους πασσάλους. Μια παραλλαγή είναι ο αγροτικός φράκτης (Εικ 10), όπου χρησιμοποιούμε αγροτικούς στύλους ή πασσάλους. Μπορούμε να τον κατασκευάσουμε και πιο περί- 108 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
πλοκο, προσθέτοντας στα κολωνάκια και στις βέργες ξύλινα πλαίσια. Εναλλακτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ξεφάφριστες σανίδες και αγροτικούς πασσάλους, κομμένους στην μέση. Τα καταλληλότερα ελληνικά είδη ξύλου για περιφράξεις είναι: η καστανιά και η δρυς (σε μορφή στύλων, πασσάλων και πριστών), το κυπαρίσσι, ο οξύκεδρος (γνωστός ως κέδρος) και το πεύκο. Από τα τροπικά είδη ξύλου μπορούμε να επιλέξουμε μεταξύ πολλών ειδών, όπως Iroko, Ipe, Azombe, Teak κ.α. των οποίων το κόστος είναι υψηλότερο. Τελευταία χρησιμοποιείται ως περίφραξη και το σύγχρονο προϊόν WPC σε μορφή πριστών και σε διάφορες αποχρώσεις. 3. Οριοθέτηση και κράσπεδα δρόμων Για οριοθέτηση και κράσπεδα δρόμων μπορεί να χρησιμοποιηθούν ξύλινοι στύλοι και δοκοί σε μεγάλες διατομές και κατάλληλα εμποτισμένοι. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι μπάρες ασφαλείας των δρόμων και τα ηχοπετάσματα. α. Ξύλινες μπάρες ασφαλείας Οι ξύλινες μπάρες ασφαλείας είναι μια σημαντική κατασκευή εξωτερικού χώ - ρου που τοποθετείται στα πλάγια του δρόμου. Ο σκοπός της κατασκευής αυτ ής είναι να συγκρατεί τα οχήματα που βγαίνουν εκτός πορείας και να απορροφά την κινητική ενέργεια, ώστε αυτή να μην μεταφέρεται στο αμάξι και στους επιβαίνοντες. Οι μπάρες και τα κολωνάκια κατασκευάζονται από εμποτισμένο με βορικά άλατα ξύλο πεύκου και λάρικας. Χρησιμοποιούνται κορμίδια με διάμετρο από 18 cm μέχρι 22 cm. Για να Εικ.9. Φράκτες κατασκευασμένοι από πασσάλους και σύρμα. Εικ.8 Μηχανή διάνοιξης οπών στο χώμα για πασσάλους. Εικ 10. Αγροτικός φράκτης από πασσάλους και αξεφάρδιστες σανίδες (αριστερά) και από οριζόντια τοποθετημένους στύλους (δεξιά). 109
Πίνακας 1. Μέτρηση αντοχής για ξύλινες μπάρες δρόμου τεστ ταχύτητα γωνία συνολικό κινητική συγκράτηση σύγκρουσης σύγκρουσης βάρος οχήματος ενέργεια TB 32 110 km/h 20o 1500 kg 81,9 kg κανονική TB 11 100 km/h 20o 900 kg 40,6 kg κανονική Πίνακας 2. Μέτρηση αντοχής για ξύλινες μπάρες γέφυρας. Στο τεστ TB51 έγινε δοκιμή με λεωφορείο, στο τεστ TB11και TB32 η δοκιμή έγινε με αυτοκίνητο. τεστ ταχύτητα γωνία συνολικό κινητική συγκράτηση σύγκρουσης σύγκρουσης βάρος οχήματος ενέργεια TB 51 70 km/h 20ο 13000 kg 287,6 kj υψηλή TB 11 100 km/h 20ο 900 kg 40,6 kj κανονική μπορεί το ξύλο να αντέχει τις πιέσεις, γίνεται στο πίσω μέρος του υποστήριξη από χαλύβδινες δοκούς διαστάσεων 100x50x25x5mm (Εικ 11). Τα ελάχιστα αποδεκτά κριτήρια ποιότητας του ξύλου που θα χρησιμοποιηθεί είναι: Το πλάτος των ετησίων δακτυλίων να είναι το πολύ 10 mm (η μέτρηση γίνεται σε πέντε διαδοχικούς δακτυλίους από την μία μεριά του ξύλου). Επιτρέπονται μόνο συμφυείς ρόζοι με διάμετρο 3 cm. Το ξύλο να μην έχει προσβληθεί από μύκητες ή έντομα Η περιεχόμενη υγρασία μετά τον ε- μποτισμό και την ξήρανση, να μην υπερβαίνει το 20%. Η Εικ.12 παρουσιάζει ενισχυμένες ξύλινες μπάρες πάνω σε γέφυρα. Η Εικ. 13 παρουσιάζει κοινή ξύλινη μπάρα εθνικού δρόμου. Τα πλεονεκτήματα των ξύλινων μπαρών δρόμων είναι: Αισθητική εμφάνιση. Απορρόφηση ενέργειας από το ξύλο σε μεγαλύτερο ποσοστό από ότι οι μεταλλικές μπάρες, λόγω της ελαστικότητας του ξύλου. Αυξημένη προστασία για τον άνθρωπο και το αυτοκίνητο. Στις μπάρες ασφαλείας γίνονται έλεγχοι με βάση τις προδιαγραφές ΕΝ 1317 μέρος 1ο και μέρος 2ο. Οι πίνακες 1 και 2 μας δείχνουν ενδεικτικά στοιχεία από τους ελέγχους που έγιναν στις μπάρες ασφαλείας της εταιρείας Tertu. Οι έλεγχοι έγιναν από το LIER (French Laboratory of Essais Inrets Equipements de la Route ). Η ξυλεία που προορίζεται για την κατασκευή μπαρών ασφαλείας, επιλέγεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές, ΕΝ 335: Κλάσεις κινδύνου του ξύλου και των προϊόντων ξύλου, κατά των βιολογικών Εικ.11. Μεταλλική σύνδεση ξύλινων κολονών με τις μπάρες κράσπεδου δρόμου. 1: βίδες τύπου βλήτρου με τετράγωνη διατομή και μπουλόνια 16x160mm, 2: μεταλλικές συνδετικές πλάκες -ενώνουν τη μπάρα με το κολωνάκι, 3: μεταλλικές πλάκες για ενίσχυση των συνδετικών πλακών, 4: χαλύβδινη υποστήριξη ξύλινης κολόνας. 110 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
Εικ 12. Ξύλινες μπάρες για γέφυρες Εικ.13. Ξύλινες μπάρες δρόμου παραγόντων. Οδηγός εφαρμογής των κλάσεων κινδύνου σε μασίφ ξυλεία και ΕΝ 599: Ανθεκτικότητα του ξύλου και των προϊόντων με βάση το ξύλο - Αποτελεσματικότητα της προληπτικής συντήρησης του ξύλου, όπως καθορίζεται από βιολογικές δοκιμές. β. Ηχοπετάσματα Τα ηχοπετάσματα χρησιμοποιούνται για τη μείωση της ηχορύπανσης, που προκαλούν τα αυτοκίνητα όταν κινούνται σε αυτοκινητοδρόμους κοντά σε κατοικημένες περιοχές, καθώς και σε αεροδρόμια (Εικ 14). Για να επιλέξουμε τον σωστό τύπο ηχοπετέσματος, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, την ένταση της ηχορύπανσης, την αντοχή του ανθρώπου στο θόρυβο, τη συντήρηση και την αισθητική των ηχοπετασμάτων. Ο πιο συνήθης τύπος είναι με κολόνες από μπετόν και ξύλινες σανίδες για τοίχο. Τα είδη ξύλου που χρησιμοποιούνται, είναι εμποτισμένη πεύκη και λάρικα. Στην εικόνα 15 παρουσιάζεται υψηλή περίφραξη κατοικίας, η οποία χρησιμοποιείται και σαν ηχοπέτασμα, μειώνοντας τα ποσοστά ηχορύπανσης της κατοικίας. Αποτελείται από προκατασκευασμένα πάνελ, εμποτισμένης ξυλείας πεύκης. Εικ. 14. Ηχοπετάσμα σε αυτοκινητόδρομο Εμποτισμός Ξύλου για ηχοπετάσματα και περιφράξεις Τα χημικά συντηρητικά του ξύλου για ηχοπετάσματα και περιφράξεις πρέπει να είναι, σύμφωνα με την προδιαγραφή DIN 68 800, άλατα χαλκού και βορίου (χωρίς χρώμιο και αρσενικό). Το χρώμα μπορεί να είναι πράσινο. Στην Ελλάδα δεν χρησιμοποιούμε ξύλινα ηχοπετάσματα, γιατί έχουν επικρατήσει τα μεταλλικά, με επιφάνειες από πλεξιγκλάς. Ειδικά ως πάσσαλοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ενισχυμένα τεμάχια στρογγυλών κορμών εμποτισμένης πεύκης, κυπαρισσιού και καστανιάς, τα οποία εξασφαλίζουν στο όλο σύστημα μεγάλη ελαστικότητα και ενισχυμένη ασφάλεια. 4. Αυλόπορτες Οι αυλόπορτες μας επιτρέπουν την πρόσβαση στην κατοικία μέσα από την περίφραξη. Είναι συνήθως βαριές κατασκευές από μασίφ ξύλο ή συνδυασμό ξύλου και μετάλλου. Οι αυλόπορτες αποτε- Εικ. 15. Περίφραξη από προκατασκευασμένα πάνελ (ξύλινοι ορθοστάτες και οριζόντιες σανίδες εμποτισμένα υπό πίεση με βορικά άλτα). 112 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
Εικ.16 Ξύλινη αυλόπορτα στην παλιά πόλη των Τρικάλων (φωτογραφία, Μανουσακίδη Μ.) Εικ 17. Κατασκευή πλεκτής αυλόπορτας από μπαμπού λούσαν βασικό στοιχείο διακόσμησης της κατοικίας. Σχεδιαστικά μια αυλόπορτα κατασκευάζεται στο ίδιο ύψος με τον φράκτη. Όπως και στις περιφράξεις έτσι και εδώ τις διακρίνουμε ανάλογα με την κατασκευή τους σε: αυλόπορτες οριοθέτησης, αυλόπορτες ασφαλείας, διαφανείς (Εικ.18) και αδιαφανείς αυλόπορτες. Τα είδη ξύλου που χρησιμοποιούμε είναι τα ίδια με αυτά των περιφράξεων και των εξωτερικών κουφωμάτων, δηλαδή πεύκο, λάρικα, δρύς, καστανιά, κυπαρίσσι και από τα τροπικά είδη ξύλου, Iroko, Teak, Meranti, Niangon, μαόνι. Στην εικ. 16 παρουσιάζεται παραδοσιακή αυλόπορτα, αδιαφανής, κατασκευασμένη από μασίφ πλαίσιο και σανίδες, ενώ για το φινίρισμα έχει χρησιμοποιηθεί λαδομπογιά (ριπολίνη). Στην εικ. 17 παρουσιάζεται η κατασκευή πλεκτής αυλόπορτας, με την χρήση μπαμπού. Αυτού του είδους η αυλόπορτα ταιριάζει με τον φράκτη από πλεγμένα κλαδιά. Η Εικ. 19 παρουσιάζει συνηθισμένο τύπο παραδοσιακής βαριάς κατασκευής αυλόπορτας Μοναστηριού στο Αγιο Όρος από μασίφ ξύλο δρυός, με εξωτερική επικάλυψη από φύλα λαμαρίνας. Ανάλογο τύπο βαριάς αυλόπορτας συνηθίζονταν και σε κατοικίες με υψηλή περίφραξη από υψηλό μαντρότοιχο για παροχή ασφάλειας. Οι αυλόπορτες είναι εκτεθειμένες στις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, γι αυτό και χρειάζονται προσεγμένη συντήρηση και βαφή. Η συντήρηση προηγείται και γίνεται με λινέλαιο και έγχρωμα συντηρητικά ξύλου, όσο πιο σκούρας απόχρωσης γίνεται. Η βαφή γίνεται με ριπολίνη στο επιθυμητό χρώμα ή με ακρυλική υδροδιαλυτή λάκα σε επιθυμητό χρώμα ή με ακρυλικό υδροδιαλυτό βερνίκι εξωτερικής χρήσεως. Εικ. 19. Παραδοσιακή βαριά κατασκευή αυλόπορτας Μοναστηριού στο Αγιο Όρος από ξύλο δρυός, με εξωτερική επικάλυψη από φύλα λαμαρίνας. 18a 18β Εικ.18. α) Αυλόπορτα οικοπέδου με κατοικία, διαφανή τύπου, από κάθετες σανίδες, συντηρημένη με βαφή ακρυλικής λάκας εξωτερικής χρήσης και β) Απλή αυλόπορτα με κάθετες σανίδες για αγροτική περίφραξη. 114 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ