ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ - ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ - ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΈΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1...3 1. Γενική επισκόπηση του αγροτικού τοµέα...3 1.1 Η γεωργία στην Ευρώπη...3 1.2 Ορόσηµα στην Ιστορία της Βιολογικής Γεωργίας...3 1.3 Γενική επισκόπηση του αγροτικού τοµέα στην Ελλάδα...4 1.3.1 Η συµµετοχή του γεωργικού τοµέα στην οικονοµία...4 1.3.2 Γεωργική γη και παραγωγή...8 1.3.3 Κοινή Αγροτική Πολιτική...9 2. Επισκόπηση βιολογικής καλλιέργειας και αγροτουρισµού...11 2.1 Η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα...11 2.1.1 Προβλήµατα στην ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας...18 2.1.2 Προοπτικές εξέλιξης της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα...19 2.1.3 Βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας...19 2.2 Ο Αγροτουρισµός στην Ελλάδα...19 2.2.1 Μορφές Αγροτουρισµού...21 2.2.1.1 Οι ρόµοι της Ελιάς...24 2.2.1.2 Παραδείγµατα καλών πρακτικών...25 3. Ελληνική Προδιαγραφή για τον Αγροτουρισµό «ΕΛΟΤ 1417»...27 4. Επισκόπηση της αγροτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης...30 4.1 Εκπαίδευση στον αγροτουρισµό...34 4.2 Προφίλ του Έλληνα αγρότη και εκπαιδευτικές ανάγκες...35 4.3 Χρήση των νέων τεχνολογιών από τους αγρότες...38 5. Παράρτηµα...40 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Γενική επισκόπηση του αγροτικού τοµέα 1.1 Η γεωργία στην Ευρώπη Η ευρωπαϊκή γεωργία βρίσκεται αντιµέτωπη µε µια νέα πραγµατικότητα: παγκοσµιοποίηση του εµπορίου, µείωση του προστατευτισµού, αποκατάσταση και διατήρηση της εµπιστοσύνης των καταναλωτών στην ασφάλεια της τροφικής αλυσίδας. Αν και υπάρχει η κοινή αγροτική πολιτική σε όλα τα κράτη µέλη, τα περισσότερα κράτη διαφέρουν σηµαντικά ως προς το οικονοµικό, ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο και τις αντίστοιχες προτεραιότητες. Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει µια σταθερή, αν και κλονιζόµενη, αλλαγή στην αγροτική πολιτική που αποδεσµεύεται από την παραγωγή, ιδιαίτερα µε την µετατόπιση από την στήριξη των τιµών των γεωργικών προϊόντων, στην στήριξη των γεωγραφικών περιοχών και του ζωικού κεφαλαίο, µε την εισαγωγή του αγροπεριβαλλοντικού κανονισµού και µε την εισαγωγή των κανονισµών αγροτικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της Ατζέντα 2000. Παρ όλα αυτά, από την άποψη των δαπανών, εξακολουθεί να δίνεται έµφαση στην παραγωγή, µε περίπου το 90% των κονδυλίων στήριξης να συνδέονται µε αυτήν. Η βιολογική γεωργία στον ευρωπαϊκό χώρο έχει προϊστορία. Σε µερικά κράτη ο τοµέας αυτός έχει προχωρήσει σε ικανοποιητικό επίπεδο, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη εθνικής νοµοθεσίας, καθώς επίσης στη δηµιουργία δραστήριων οικολογικών κινηµάτων, στην ανάπτυξη δικτύων διακίνηση βιολογικών προϊόντων, στην ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος κ.λ.π. Όλες οι σχετικές µελέτες και παρατηρήσεις συγκλίνουν προς την άποψη ότι η βιολογική γεωργία περικλείει µία δυναµική που οδηγεί σε συνεχώς αυξανόµενη ανάπτυξη του κλάδου. Η βιολογική γεωργία αντιπροσώπευε µόλις το 3% περίπου της συνολικής χρησιµοποιούµενης γεωργικής έκτασης το 2000, εξελίχθηκε σε έναν από τους δυναµικότερους γεωργικούς τοµείς. Ο τοµέας αυτός αυξήθηκε κατά 25% περίπου ετησίως µεταξύ του 1993 και 1998, ενώ εκτιµάται ότι αναπτύσσεται κατά 30% περίπου ετησίως. 1.2 Ορόσηµα στην Ιστορία της Βιολογικής Γεωργίας 1924 Ξεκίνηµα µε το σεµινάριο του Rudolf Steiner στη βιοδυναµική γεωργία 1930/1940 ράση του Dr. Hans Muller στην Ελβετία (οργανική-βιολογική γεωργία που είναι σήµερα η πλέον διαδεδοµένη πρακτική βιολογική γεωργίας στις γερµανόφωνες χώρες και εκπροσωπείται από τις οργανώσεις Bioland και BioSuisse. 1973 Ιδρύεται το ερευνητικό ινστιτούτο βιολογικής γεωργίας στην Ελβετία (FiBL). Σήµερα είναι το µεγαλύτερο παγκοσµίως. 1980 Ιδρύονται οι περισσότερες οργανώσεις και οργανισµοί που σχετίζονται µε την βιολογική γεωργία. 1990 Γίνεται η πρώτη έκθεση Biofach στην Γερµανία. Σήµερα είναι η µεγαλύτερη έκθεση βιολογικών προϊόντων παγκοσµίως. 3

1991 Ιδρύεται το ευρωπαϊκό τµήµα της διεθνούς οµοσπονδίας κινηµάτων βιολογικής γεωργίας (IFOAM European Regional Group). 1991 ηµοσιεύεται ο Κανονισµός 2092/91 για την Βιολογική Γεωργία στην επίσηµη εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τίθεται σε ισχύ το 1993. 1999 ηµοσιεύεται ο Κανονισµός 1804/99 που προβλέπει κανόνες για την βιολογική ζωική παραγωγή. 2000 Agenda 2000 που µεταξύ άλλων προβλέπει µέτρα υποστήριξης της βιολογικής γεωργίας (Κανονισµός 1257/99 για την αγροτική ανάπτυξη). 2001 Ιανουάριος. Η κρίση των «τρελών αγελάδων» είχε σαν αποτέλεσµα σηµαντικές αλλαγές στην συµπεριφορά των καταναλωτών σε σχέση µε την βιολογική γεωργία. 2001 Μάιος. Τα πρώτα βήµατα για ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο δράσης για την προώθηση της βιολογικής γεωργίας. 1.3 Γενική επισκόπηση του αγροτικού τοµέα στην Ελλάδα Τα γενικά χαρακτηριστικά της ελληνικής γεωργίας διαµορφώνονται από µια σειρά φυσικών και διαρθρωτικών παραγόντων: το ξηρό κλίµα το οποίο συνήθως επιτείνεται από µακρές περιόδους ξηρασίας, το µικρό µέγεθος και ο κατακερµατισµός των γεωργικών µονάδων, το µεγάλο ποσοστό ορεινών και µειονεκτουσών περιοχών. Ο αγροτικός τοµέας είναι σηµαντικός τόσο από οικονοµικής πλευράς, αφού συµµετέχει σε µεγάλο ποσοστό στο Εθνικό Ακαθάριστο Προϊόν και στις εξαγωγές, αλλά και από κοινωνικής πλευράς λόγω του µεγάλου αριθµού ατόµων που ασχολούνται µε την γεωργία και του ότι στην ύπαιθρο ανήκει το 85% της γεωγραφικής έκτασης της χώρας. 1.3.1 Η συµµετοχή του γεωργικού τοµέα στην οικονοµία Η συµµετοχή της γεωργίας στο σύνολο της οικονοµίας της χώρας, µολονότι µειώθηκε σηµαντικά την προηγούµενη δεκαετία, εξακολουθεί να κινείται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά µε τα άλλα κράτη µέλη. Το γεωργικό προϊόν αποτελούσε το 17% του ΑΕΠ το 1980 και εξακολουθεί να καλύπτει το 5-6%, σε σύγκριση µε το 1,5% του ΑΕΠ της υπόλοιπης Κοινότητας των 15 (ΕΕ-15). Η γεωργική απασχόληση µειώθηκε δραµατικά, από το 30% της συνολικής απασχόλησης το 1980 σε 17% το 2000 (Πίνακας 1). Στην πραγµατικότητα, η ηλικιακή διάρθρωση των αγροτών επιδεινώνεται συνεχώς, αν λάβουµε υπ όψιν ότι σχεδόν το 40% των απασχολουµένων στη γεωργία εµφανίζεται να είναι πάνω από 55 ετών σήµερα (στοιχεία του 2000), ποσοστό δηλαδή που αποκλείεται να αναπληρωθεί από νέους αγρότες στο άµεσο µέλλον (Πίνακας 2 και ιάγραµµα 2). Αν λάβουµε υπ όψιν το γεγονός ότι η γεωργική απασχόληση δεν είναι πια ελκυστική στους νέους, θα πρέπει κανείς να αναµένει ότι, για φυσικούς και µόνο λόγους, η συµµετοχή της γεωργίας στο σύνολο της απασχόλησης θα µειωθεί περαιτέρω στο άµεσο µέλλον. Ωστόσο, η παρούσα κατανοµή του 17%, σε σύγκριση µε το 4,3% στην ΕΕ, υποδεικνύει ότι ο τοµέας συνεχίζει να παρέχει θέσεις απασχόλησης σε σηµαντικό αριθµό ατόµων, σε µία χώρα όπου η ανεργία συνεχίζει να είναι ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα. 4

Πίνακας 1: Εξέλιξη απασχόλησης κατά τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας Έτος Σύνολο απασχολούµενων Πρωτογενής (%) ευτερογενής (%) Τριτογενής (%) ('000s) 1960 3 386 57,1 17,4 25,5 1970 3 134 40,8 25,0 34,2 1980 3 356 30,3 30,2 39,5 1985 3 589 28,9 34,4 43,7 1990 3 719 23,9 37,7 48,3 1995 3 821 20,4 23,2 56,4 2000 3 946 17,0 22,5 60,5 EU-15 Μέσος όρος (2000) 10 520 4,3% 28,9% 66,8% ιάγραµµα 1: Απασχόληση κατά τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας για το έτος 2004 13% 65% 22% Πρωτογενής Τοµέας ευτερογενής Τοµέας Τριτογενής Τοµέας Από το παραπάνω ιάγραµµα 1 παρατηρούµε, ότι στον τριτογενή τοµέα απασχολείται το 13% του ενεργού πληθυσµού της χώρας, ενώ το µεγαλύτερο ποσοστό (65%) απασχολείται στον τριτογενή τοµέα, για το έτος 2004. 5

ιάγραµµα 2: Ηλικιακή σύνθεση αγροτικού πληθυσµού κατά τα έτη 1986, 1990 και 2000 90 80 70 60 23,6 29 Ποσοστό % 50 40 30 20 10 0 13,4 6,9 9 11,1 9,2 12 17,7 17 17,5 25,4 29 26,7 24,9 9,4 8,6 9,8 2000 1990 1986 > 25 25-34 35-44 45-54 55-64 < 65 Ηλικιακή διάρθρωση αγροτών Πίνακας 2: Ηλικιακή διάρθρωση των αγροτών ΗΛΙΚΙΑ % ('000s) 1986 1990 2000 1986 1990 2000 Κάτω των 25 9,2 9 6,9 94,4 80 46 25-34 12 11,1 13,4 123,1 99 90 35-44 17,5 17 17,7 179,6 151 119 45-54 26,7 25,4 23,6 273,9 226 158 55-64 24,9 29 29 255,5 258 195 Πάνω από 65 9,8 8,6 9,4 100,5 76 63 Σύνολο ('ooo) 100.0 100.0 100.0 1 026 889 671 6

ιάγραµµα 3. Απασχολούµενοι κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας για το έτος 2004 Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, ασοκοµία - 12,3% 7,18% 5,10% 1,55% 3,65% 0,03% 12,29% 0,31% 0,33% Αλιεία - 0,3% Ορυχεία και Λατοµεία - 0,3% Μεταποιητικές Βιοµηχανίες - 13,1% Παροχή Ηλ. Ρεύµατος, Φ.Α. και Νερού - 0,9% Κατασκευές - 8,2% 13,06% Χονδρικό & Λιανικό Εµπόριο - 17,5% 8,17% Ξενοδοχεία & Εστιατόρια - 6,6% Μεταφορές, Αποθήκευση & Επικοινωνίες - 6,3% 6,51% 2,61% 0,87% 8,15% Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί - 2,6% ιαχείριση ακίνητης περιουσίας - 6,5% ηµόσια διοίκηση - 8,2% Εκπαίδευση - 7,2% 6,24% Υγεία & Κοινωνική µέριµνα - 5,1% 6,53% 17,44% Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών - 3,7% Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό - 1,6% Ετερόδικοι οργανισµοί & όργανα - 0,03% ιάγραµµα 4: Ποσοστό απασχολούµενων στον αγροτικό τοµέα κατά φύλο το έτος 2001 40% 60% Άνδρες Γυναίκες Από το παραπάνω ιάγραµµα 4 γίνεται εµφανές ότι το 60% αυτών που ασχολούνται µε την γεωργία είναι άνδρες και το 40% γυναίκες. 7

ιάγραµµα 5: ιαχρονική εξέλιξη της απασχόλησης στον αγροτικό τοµέα κατά τα έτη 1988-2004 Απασχολούµενοι µε τη γεωργία (σε χιλιάδες) 1200 1000 800 600 400 200 0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Έτη Η απασχόληση στην γεωργία µειώθηκε κατά 45,4% το 2004 σε σχέση µε το 1988. Το 1988 απασχολούνταν στον αγροτικό τοµέα 972.000 άτοµα ενώ το 2004 ο αριθµός αυτός µειώθηκε σε 531.000. 1.3.2 Γεωργική γη και παραγωγή Η Χρησιµοποιούµενη Γεωργική Γη (ΧΓΓ) ανέρχεται σε 3,5 εκατοµ. εκτάρια και αντιπροσωπεύει µόνο το 27% της συνολικής επιφάνειας της χώρας, σε σύγκριση µε το 55-60% της ΕΕ-15. Το 40% της συνολικής επιφάνειας είναι χαρακτηρισµένο ως «βοσκότοπος» ή «µόνιµα βοσκοτόπια» (το 60% των µόνιµων βοσκότοπων είναι κρατικής ιδιοκτησίας), τα δάση είναι 20%. Στην πραγµατικότητα, αυτοί οι αριθµοί αντικατοπτρίζουν την ορεινή φύση του ελληνικού τοπίου. Από αυτήν την άποψη, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι το 78% της αγροτικής γης και το 70% των συνολικών εκµεταλλεύσεων βρίσκονται σε λιγότερο ευνοηµένες περιοχές. Σε ό,τι αφορά τη χρήση γης, το 35-40% της συνολικής γεωργικής γης καλλιεργείται µε αροτραίες καλλιέργειες, το 20% µε ελαιόδενδρα, το 11% µε βαµβάκι, το 8% µε φρούτα και λαχανικά, το 3,5% µε αµπέλια και το 1,5% µε καπνό. Εάν αυτά τα ποσοστά διερευνηθούν περαιτέρω, προκύπτει ότι το 50-55% των δηµητριακών, το 60-65% των ελαιόδεντρων, το 70% των αιγοπροβάτων και το 40-50% των βοοειδών καλλιεργούνται ή ανατρέφονται σε ηµιορεινές ή ορεινές περιοχές. Ωστόσο, παρά τους µάλλον δυσµενείς φυσικούς πόρους, η χώρα είναι κατά 97-98% αυτάρκης στα γεωργικά προϊόντα & τρόφιµα. 8

Σχήµα 1: ιάρθρωση Γεωργικών Εκµεταλλεύσεων Γεωργικές εκµεταλλεύσεις (820.000) Τεχνικοοικονοµικά αποτελεσµατικές (320.000) Οικογενειακές εκµεταλλεύσεις τεχνικοοικονοµικά µη αποτελεσµατικές (205.000) Εισοδηµατικά βιώσιµες (230.000) Εισοδηµατικά µη βιώσιµες (90.000) Παράγουν προϊόντα για την αγορά (275.000) Παράγουν κυρίως για αυτοκατανάλωση (205.000) Από το σύνολο των γεωργικών εκµεταλλεύσεων το 1993, το 25% έχουν µέγεθος λιγότερο από 9 στρέµµατα και κατέχουν ποσοστό µόλις 2,8 της γεωργικής γης. Ένα 33,4% των εκµεταλλεύσεων έχουν µέγεθος από 10-29 στρέµµατα και κατέχουν το 13,9% της γεωργικής γης. Οι υπόλοιπες γεωργικές εκµεταλλεύσεις (41,6%) καλύπτουν το 83% της γεωργικής γης µε µέσο µέγεθος 71 στρέµµατα. Συνεπώς µόνον οι 320.000 γεωργικές εκµεταλλεύσεις (από το σύνολο των 820.000) αποτελούν τον πυρήνα της επαγγελµατικής γεωργίας στην Ελλάδα. 1.3.3 Κοινή Αγροτική Πολιτική Για περισσότερα από 20 χρόνια, µετά την προσχώρηση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το 1981, η ελληνική γεωργία αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα της ευρωπαϊκής γεωργίας και διέπεται πλήρως από τους κανόνες της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Στο πλαίσιο αυτό, ριζικές ή ακόµα και δραµατικές αλλαγές έχουν επέλθει, µε αποτέλεσµα την προοδευτική µετατροπή του τοµέα στην εγχώρια σκηνή. Οι βασικές αρχές της νέας πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης είναι: Ο πολυλειτουργικός χαρακτήρας της γεωργίας, δηλαδή ο ποικίλος ρόλος της, πέραν της παραγωγής ειδών διατροφής. Αυτό προϋποθέτει την αναγνώριση και την προώθηση του φάσµατος των υπηρεσιών που προσφέρουν οι αγρότες. Μια πολυτοµεακή και ενσωµατωµένη στην αγροτική οικονοµία προσέγγιση προκειµένου να διαφοροποιηθούν οι δραστηριότητες, να δηµιουργηθούν νέες πηγές εισοδήµατος και απασχόλησης και να προστατευτεί η κληρονοµιά της υπαίθρου. Η ευελιξία των ενισχύσεων για αγροτική ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στην αρχή της επικουρικότητας και προωθεί την 9

αποκέντρωση, τις διαβουλεύσεις σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και την εταιρική σχέση. Η διαφάνεια στην κατάρτιση και τη διαχείριση των προγραµµάτων, µέσω µια απλουστευµένης και πιο προσιτής νοµοθεσίας. Μία από τις κυριότερες καινοτοµίες της πολιτικής αυτής είναι η µέθοδος που έχει υιοθετηθεί και, η οποία αποβλέπει στην καλύτερη ενσωµάτωση των διαφόρων παρεµβάσεων προκειµένου να διασφαλιστεί η αρµονική ανάπτυξη όλων των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης. Οι βασικοί άξονες της ανάπτυξης αυτής µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: η ενίσχυση του γεωργικού και δασοκοµικού τοµέα η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών περιοχών η διατήρηση του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς της υπαίθρου. Γενικά, η ενσωµάτωση της ΚΑΠ στην εγχώρια γεωργική πολιτική είχε θετικότατα αποτελέσµατα αλλά, µακροπρόθεσµα, και ορισµένες αρνητικές επιπτώσεις στην Ελληνική Γεωργία. Το υψηλό επίπεδο στήριξης και προστασίας της ΚΑΠ στην δεκαετία του 80 επέτρεψε στην ελληνική γεωργία να αποφύγει µιαν άµεση, µετά την ένταξη, έκθεσή της στον διεθνή ανταγωνισµό. Οι αποδόσεις αυξήθηκαν και, χάρη στην υπερ-εκµηχάνηση που προωθήθηκε µέσω ενισχύσεων στις επενδύσεις και προνοµιακών δανείων, η παραγωγικότητα βελτιώθηκε, και µάλιστα ορισµένες φορές σε βάρος της απόδοσης κεφαλαίου. Εποµένως, παρά τις δυσµενείς οικονοµικές συνθήκες της χώρας, οι αγρότες έτυχαν σηµαντικής αύξησης του εισοδήµατός τους σχετικά γρήγορα. Η κατανοµή του εισοδήµατος έχει ασφαλώς βελτιωθεί προς όφελος της γεωργίας. Πράγµατι, συγκρίνοντας το µέσο εισόδηµα ανά απασχολούµενο µεταξύ των τοµέων της οικονοµίας, το αγροτικό εισόδηµα ήταν περίπου 40% αυτού των άλλων τοµέων το 1980. Η σχέση αυτή ανήλθε στο 55% στις αρχές του 90. εν υπάρχει, εποµένως, αµφιβολία ότι, στο επίπεδο του εισοδήµατος, υπήρξε σαφής τάση σύγκλισης και συνοχής στο εσωτερικό της χώρας. Λόγω δε της βελτίωσης των οικονοµικών και κοινωνικών συνθηκών στην ύπαιθρο, οι προαναφερθείσες ραγδαίες αλλαγές στον γεωργικό τοµέα επιβραδύνθηκαν και φαίνεται ότι σταθεροποιήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 90. Ως αποτέλεσµα, η προηγούµενη δραµατική έξοδος των αγροτών από την γεωργία στις αστικές περιοχές σταδιακά επιβραδύνθηκε. Η σύνθεση της γεωργικής παραγωγής άλλαξε ραγδαία, προς όφελος των προϊόντων υψηλότερων αποδόσεων και υψηλότερων επιπέδων στήριξης. Για παράδειγµα, αραβόσιτος και βαµβάκι ευνοήθηκαν έναντι του σίτου και των άλλων δηµητριακών, εσπεριδοειδή και ροδάκινα έναντι των άλλων οπωρών, επιτραπέζια σταφύλια έναντι της σταφίδας, κτλ. Από την άλλη, ωστόσο, η διαρθρωτική διάσταση της ΚΑΠ υπήρξε ανεπαρκής για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του τοµέα στην Ελλάδα. Η προστασία του γεωργικού εισοδήµατος που βασιζόταν κυρίως στις υψηλές τιµές, είχε µάλλον βραχυπρόθεσµα αποτελέσµατα και µάλιστα σε βάρος του συνολικού πληθωρισµού της χώρας, ο οποίος εξακολούθησε να κινείται σε πολύ υψηλότερα από την Κοινότητα επίπεδα, τουλάχιστον µέχρι το 1996-97. Οι αγρότες συνέχισαν να λειτουργούν αποµονωµένοι από την αγορά και δεν έλαβαν εγκαίρως τα σωστά µηνύµατα προκειµένου να προετοιµαστούν να αντιµετωπίσουν τις νέες εξελίξεις των µεταρρυθµίσεων της Ατζέντας 2000. Εξάλλου, η σηµαντικότερη αρνητική επίπτωση της ένταξης θεωρείται ότι είναι η συνεχής επιδείνωση του γεωργικού εµπορικού ισοζυγίου, εξαιτίας ακριβώς αυτών των ίδιων των µηχανισµών της ΚΑΠ. Οι κανόνες της εσωτερικής αγοράς και η αρχή της κοινοτικής προτίµησης, στην οποία κυρίως 10

βασίστηκε η Ελλάδα όταν επεδίωξε να ενταχθεί στην Κοινότητα) είχαν τελικώς ως αποτέλεσµα να προκαλέσουν σοβαρή εκτροπή εµπορίου σε βάρος της χώρας. Τα ελλειµµατικά για την Ελλάδα προϊόντα (κρέατα, γαλακτοκοµικά) που χαρακτηρίζονταν από ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο στήριξης και προστασίας υπό την ΚΑΠ, εισάγονταν από τα άλλα κράτη µέλη µετά την ένταξη σε τιµές τρεις ή τέσσερις φορές υψηλότερες από τις διεθνείς. Η έλλειψη παρόµοιου επιπέδου στήριξης για τα µεσογειακά προϊόντα είχε ως αποτέλεσµα την επιδείνωση των εγχώριων όρων εµπορίου καθώς οι γεωργικές εξαγωγές κάλυπταν όλο και µικρότερο κοµµάτι των εισαγωγών. Στο µεταξύ, άλλες εσωτερικές αλλαγές στην αγροτική κοινωνία επιταχύνθηκαν µετά την ένταξη. Παράγοντες όπως η πολυαπασχόληση των αγροτών, η επιδείνωση της ηλικιακής πυραµίδας τους, η απουσία των γυναικών που άφηναν την ύπαιθρο (αντικατοπτρίζοντας τις πολιτιστικές αλλαγές που επήλθαν ως προς την γεωργική ενασχόληση), η σχετικά χαµηλή µόρφωση του γεωργικού πληθυσµού κτλ, υπήρξαν από τις σοβαρότερες ανεπάρκειες, τις οποιεςη εφαρµογή της ΚΑΠ δεν µπόρεσε να αναιρέσει, πράγµα που περιόρισε την όποια προσπάθεια αναβάθµισης των επαγγελµατικών προτύπων των αγροτών. 2. Επισκόπηση βιολογικής καλλιέργειας και αγροτουρισµού 2.1 Η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα Η βιολογική γεωργία αποτελεί µια νέα φιλοσοφία παραγωγής και νέο πρότυπο κατανάλωσης. Σύµφωνα µε τον Κοινοτικό Κανονισµό 2092/91 (Βιολογικός Τρόπος Παραγωγής Γεωργικών Προϊόντων), η Βιολογική Γεωργία µπορεί να ορισθεί ως ένα σύστηµα διαχείρισης των αγροτικών εκµεταλλεύσεων που συνεπάγεται σηµαντικούς περιορισµούς στην χρησιµοποίηση συνθετικών χηµικών λιπασµάτων ή φαρµάκων. Το νοµοθετικό πλαίσιο για την βιολογική κτηνοτροφία καθορίζεται από τον Κανονισµό 1804/99. Πρόκειται για νέο καλλιεργητικό σύστηµα που απαιτεί αυξηµένη φροντίδα, αυξηµένη εργασία, νέα γεωργική τεχνολογία και ταυτόχρονα αυξηµένη αβεβαιότητα στην προσδοκώµενη παραγωγή. Η αυξηµένη ευαισθησία των καταναλωτών για θέµατα που αφορούν την ασφάλεια των τροφίµων καθώς και οι περιβαλλοντικές ανησυχίες συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας κατά τα τελευταία έτη. Παρά τα βήµατα που σηµειώθηκαν τα τελευταία χρόνια, η βιολογική παραγωγή παραµένει στις τελευταίες θέσεις µεταξύ των χωρών της ΕΕ. Σύµφωνα µε στοιχεία του ΟΟΣΑ για το έτος 2001, το µεγαλύτερο ποσοστό έκτασης µε βιοκαλλιέργειες στην ΕΕ, είχαν η Αυστρία µε 11,3%, Ελβετία µε 8,7%, Ιταλία 7,9% ενώ η Ελλάδα είχε µόλις 0,9%. Οι πρώτες προσπάθειες βιολογικής καλλιέργειας έγιναν στις αρχές της δεκαετίας 1980 από ορισµένους οι οποίοι µεµονωµένα ασχολήθηκαν µε τον βιολογικό τρόπο παραγωγής αγροτικών προϊόντων. Σταδιακά, οι προσπάθειες πολλαπλασιάσθηκαν και άρχισαν να δηµιουργούνται µονάδες µε επιχειρηµατικό προσανατολισµό. Η εµπορική βιολογική γεωργία ξεκίνησε το 1982 µετά από ζήτηση βιολογικής σταφίδας από µια επιχείρηση της Ολλανδίας. Ένας σύµβουλος που συνεργαζόταν µε τον ολλανδικό οργανισµό πιστοποίησης Skal έθεσε την βάση για την µετατροπή µερικών γεωργικών εκµεταλλεύσεων στο Αίγειο της 11

Πελοποννήσου. Μετά το 1986 µια γερµανική εταιρία υποστήριξε την παραγωγή βιολογικών ελιών και ελαιολάδου για εξαγωγές. Η µεγαλύτερη αύξηση των εκτάσεων της βιολογικής γεωργίας παρατηρείται για τα έτη 1994 µέχρι και το 1996 και την κύρια επίδραση φαίνεται πως είχε ο Κανονισµός 2078/92 της ΕΕ, που αφορά τις επιδοτήσεις για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων. Το µέσο µέγεθος των αγροτικών εκµεταλλεύσεων, που έχουν ενταχθεί στη βιολογική γεωργία αυξάνεται σταδιακά όλα τα τελευταία έτη και για το 2001 έχει φτάσει περίπου τα 44 στρέµµατα. Σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, ο αριθµός των βιοκαλλιεργητών το 2004 ανέρχεται στους 9.424, οι οποίοι καλλιεργούν µε βιολογικό τρόπο έκταση 2.671.599 στρεµµάτων (www.minagric.gr ) Πίνακας 3: Συνολικές εκτάσεις καλλιεργειών βιολογικής παραγωγής στην Ελλάδα Έτος Έκταση (στρεµ.) 1994 11.882 1995 24.009 1996 52.964 1997 99.995 1998 154.019 1999 214.512 2000 267.070 2001 311.182 2004 2.671.599 Η µεταρρύθµιση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, δηµιουργεί ένα εξαιρετικά θετικό πλαίσιο που βοηθά στην ανάδειξη της βιολογικής γεωργία, από µια δραστηριότητα του περιθωρίου που εξυπηρετεί µια περιορισµένη αγορά σε µια εναλλακτική γεωργική προσέγγιση που µπορεί να παράγει ασφαλή τρόφιµα, να διασφαλίσει την προστασία του περιβάλλοντος και το εισόδηµα του παραγωγού. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα είναι: 1. Βιολογική καλλιέργεια κορινθιακής σταφίδας στην Επαρχία Αιγιαλείας του Νοµού Αχαΐας, στα πλαίσια της δραστηριότητας της Παναιγειάλειας Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισµών. 2. Πρόγραµµα βιολογικής καλλιέργειας ελιάς στην Μεσσηνιακή Μονή (Πύργος Λεύκτρου). 3. Ο αγροτικός συνεταιρισµός ΒΙΟΤΟΠ στην Αλεξάνδρεια Ηµαθίας, µε 15 παραγωγούς, που καλλιεργούν 300 περίπου στρέµµατα µε σιτηρά, όσπρια, τοµάτα, αµυγδαλιές, βερικοκιές, κερασιές, δαµασκηνιές, ροδακινιές και ακτινίδια. 4. Στο χωριό Λαύκος Πηλίου γίνεται βιολογική καλλιέργεια και παραγωγή αρωµατικών φυτών. 5. Στην κοινότητα Πυργέλλα Αργολίδος, καλλιεργούνται βιολογικά 100 στρέµµατα µε εσπεριδοειδή. Υπάρχουν και άλλες σηµαντικές προσπάθειες βιολογικής καλλιέργειας σε όλη την Ελλάδα. Το 52,62% της βιολογικά καλλιεργούµενης έκτασης καταγράφεται στην Πελοπόννησο, ενώ το ποσοστό των βιοκαλλιεργειών είναι 0,042 της συνολικά καλλιεργούµενης έκτασης της χώρας. 12

Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται στοιχεία της φυτικής παραγωγής για το έτος 2004 όπου η καλλιέργεια είναι σε πλήρες βιολογικό στάδιο ή σε µεταβικό στάδιο (Πίνακας 4) και τα συγκεντρωτικά στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας για το έτος 2004 (Πίνακας 5). ιάγραµµα 6: ιαχρονική εξέλιξη της βιολογικής παραγωγής τριών βασικών ελληνικών προϊόντων Εκτάσεις βιολογικής παραγωγής σε στρέµµατα 200000 150000 100000 50000 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Ελιά Αµπέλι Εσπεριδοειδή Έτος Όσον αφορά τα είδη των καλλιεργειών όπου εφαρµόζεται η βιολογική καλλιέργεια εντυπωσιακή είναι η άνιση κατανοµή η οποία παρατηρείται µεταξύ των καλλιεργούµενων προϊόντων. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ειδικά η καλλιέργεια της ελιάς καλύπτει το 50% περίπου των συνολικών εκτάσεων των βιοκαλλιεργειών, ενώ ακολουθούν τα σιτηρά µε ποσοστό περίπου 13%, το αµπέλι µε 8,5% και τα εσπεριδοειδή µε 6,5%. ιάγραµµα 7: Κατανοµή ζωικής βιολογικής παραγωγής ανά περιφέρεια ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΟΣ 41 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 38 ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 4 ΚΡΗΤΗΣ 15 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 7 ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 5 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 52 ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 3 ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ 11 ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 4 ΑΤΤΙΚΗΣ 6 ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ 1 13

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Πίνακας 4. ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - 2004 Σε µεταβατικό στάδιο (ha) Σε πλήρες βιολογικό στάδιο (ha) ΣΥΝΟΛΟ (ha) ΣΥΝΟΛΟ 49.280 217.879 267.159 Σιτηρά για παραγωγή καρπού (Σύνολο) 7.046 5.536 12.582 Σιτάρι Μαλακό 124 220 344 Σιτάρι Σκληρό 3.584 2.262 5.846 Σίκαλη 40 32 72 Κριθάρι 512 839 1.351 Βρώµη 1.360 95 2.315 Αραβόσιτος 1.265 987 2.252 Ρύζι 10 17 27 Λοιπά σιτηρά (για παραγωγή καρπού) 151 224 375 Πρωτεϊνουχες καλλιέργειες για την παραγωγή καρπών (όσπρια) 73 119 192 Πατάτες 17 12 29 Ζαχαρότευτλα (εκτός σπόρων) 5 0 5 Κτηνοτροφικές ρίζες και σταυρανθή (εκτός από σπόρους) 1.176 1.813 2.989 Βιοµηχανικά Φυτά (σύνολο) 1.464 1.465 2.929 Καπνός 0 24 24 Λυκίσκος 0 0 0 Βαµβάκι 92 919 1.011 Κράµβη και γογγυλια κράµβης 0 73 73 Ηλίανθος 1.238 78 1.316 Σόγια 0 212 212 Αρωµατικά φαρµακευτικά φυτά & Βότανα 90 47 137 Άλλα βιοµηχανικά φυτά 44 112 156 Νωπά λαχανικά, πεπόνι, φράουλες (σύνολο) 149 112 261 Υπαίθρια 146 109 254 Θερµοκηπίου 3 3 6 Άνθη και Καλλωπιστικά φυτά (εκτός φυτώρια) 0 0 0 Χορτοδοτικά φυτά (σύνολο) 3 34 37 Προσωρινοί λειµώνες 2 4 6 Αραβόσιτος για ενσίρωµα 0 30 30 Άλλες καλλιέργειες για ζωοτροφές 1 0 1 Αροτραίες 499 496 995 Λοιπές αροτραίες 0 0 0 14

Αγρανάπαυση (ως µέρος της εναλλαγής των καλλιεργειών) 573 730 1.303 Μόνιµοι βοσκότοποι και λιβάδια Μόνιµοι βοσκότοποι και λιβάδια (σύνολο) 22.987 173.247 196.234 Βοσκότοποι και λιβάδια (εξαιρούνται οι θαµνότοποι) 21.899 173.247 195.146 Θαµνότοποι 0 0 0 Πολυετείς Καλλιέργειες Οπωροφόρα δένδρα και µικροί καρποί (σύνολο) 682 1.076 1.758 Οπωροφόρα δένδρα και είδη µικρών καρπών των εύκρατων κλιµατικά περιοχών 178 438 616 Οπωροφόρα δένδρα και είδη µικρών καρπών των υποτροπικών περιοχών 109 25 134 Ξηροί Καρποί 395 613 1.008 Εσπεριδοειδή 542 1.626 2.168 Καλλιέργεια Ελιάς (σύνολο) 11.337 14.474 25.811 Καλλιέργεια αµπελιού (σύνολο) 1.244 2.059 3.303 Άλλες πολυετείς καλλιέργειες 0 0 0 Ακαλλιέργητες εκτάσεις (όχι αγρανάπαυση που συµµετέχει σε εναλλαγή καλλιεργειών) 0 0 0 Πηγή: www.minagric.gr/greek/data/φυτικα2004 15

Πίνακας 5: Συγκεντρωτικά Στοιχεία Βιολογικής Κτηνοτροφίας 2004 ΣΥΝΟΛΟ Είδος Ζώου (σε κεφάλια) Ιπποειδή 0 Βοειδή (σύνολο) 14.671 Αγελάδες Γαλακτοπαραγωγής 375 Θηλάζουσες Αγελάδες 9.308 Μοσχάρια <24 µηνών 2.043 Μοσχάρια <7 µηνών 20 Μοσχίδες <24 µηνών 1.889 Μοσχίδες <7 µηνών 27 Ταύροι 5 Λοιπά Βοοειδή 1.004 Πρόβατα (σύνολο) 94.362 Πρόβατα 86.961 Λοιπά Πρόβατα 7.401 Αίγες (σύνολο) 215.291 Αίγες (επιλέξιµες) 60.057 Αιγοειδή (ενήλικα) 140.971 Λοιπά αιγοειδή 14.263 Χοίροι (σύνολο) 4.469 Χοιροµητέρες 2.557 Χοίροι πάχυνσης 1.856 Λοιποί χοίροι 56 Πουλερικά (σύνολο) 68.386 Κρεατοπαραγωγής 37.037 Ωοπαραγωγής 31.304 Αλλα είδη (γαλοπούλες, πάπιες κ.τ.λ) 45 Κουνέλια 0 Μέλισσες (αριθµός κυψελών) 3.719 Άλλα είδη ζώων 58 Πηγή: www.minagric.gr/greek/data/ζωικα2004 16

Πίνακας 6: Εκτάσεις καλλιεργειών βιολογικής παραγωγής και καλλιεργειών σε στάδιο µετατροπής στην Ελλάδα κατά το έτος 2001 ανά νοµό και Οργανισµό Ελέγχου και Πιστοποίησης Νοµός/ Περιφέρεια ΗΩ (στρ.) ΣΟΓΕ (στρ) Φυσιολογική (στρ) Σύνολο (στρ.) ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 1.976,63 25.417,74 0,00 27.394,37 ΑΡΓΟΛΙ ΑΣ 5.246,77 8.051,69 0,00 13.298,46 ΑΡΚΑ ΙΑΣ 6.622,02 1.990,65 0,00 8.612,67 ΑΡΤΑΣ 328,86 3.132,54 0,00 3.461,40 ΑΤΤΙΚΗΣ 8.250,71 3.881,92 0,00 12.132,63 ΑΧΑΪΑΣ 13.420,80 9.453,06 0,00 22.873,86 ΒΟΙΩΤΙΑΣ 9.946,64 2.320,50 0,00 12.267,14 ΓΡΕΒΕΝΩΝ 2.000,00 829,16 13.427,00 16.256,16 ΡΑΜΑΣ 469,45 22,00 34,00 525,45 Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ 431,02 265,50 0,00 696,52 ΕΒΡΟΥ 122,53 867,43 0,00 989,96 ΕΥΒΟΙΑΣ 3.145,33 1.347,35 0,00 4.492,68 ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ 0,00 0,00 0,00 0,00 ΖΑΚΥΝΘΟΥ 1.375,90 0,00 0,00 1.375,90 ΗΛΕΙΑΣ 2.685,87 2.320,90 0,00 5.006,77 ΗΜΑΘΙΑΣ 1.232,08 424,49 1.648,00 3.304,57 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 9.184,33 6.760,00 0,00 15.944,33 ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ 879,90 443,99 0,00 1.323,89 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 635,78 1.981,97 496,00 3.113,75 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 323,50 36,00 0,00 359,50 ΚΑΒΑΛΑΣ 412,45 766,00 1.949,00 3.127,45 ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 128,05 230,33 61,00 419,38 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 105,26 141,78 0,00 247,04 ΚΕΡΚΥΡΑΣ 788,30 0,00 0,00 788,30 ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ 1.498,00 4.027,00 10,00 5.535,00 ΚΙΛΚΙΣ 689,49 253,95 718,00 1.661,44 ΚΟΖΑΝΗΣ 776,86 843,83 2.982,00 4.602,69 ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ 2.907,76 1.130,26 0,00 4.038,02 ΚΥΚΛΑ ΩΝ 764,00 6,00 8,00 778,00 ΛΑΚΩΝΙΑΣ 24.092,80 18.374,29 0,00 42.467,09 ΛΑΡΙΣΑΣ 2.066,31 865,84 0,00 2.932,15 ΛΑΣΙΘΙΟΥ 2.030,42 1.100,00 0,00 3.130,42 ΛΕΣΒΟΥ 12.431,90 2.534,00 0,00 14.965,90 ΛΕΥΚΑ ΑΣ 0,00 2.200,00 0,00 2.200,00 ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 3.168,90 821,55 2.835,00 6.825,45 ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 9.172,38 4.664,28 0,00 13.836,66 ΞΑΝΘΗΣ 106,50 0,00 242,00 348,50 17

Νοµός/ Περιφέρεια ΗΩ (στρ.) ΣΟΓΕ (στρ) Φυσιολογική (στρ) Σύνολο (στρ.) ΠΕΛΛΗΣ 2.559,86 261,00 77,00 2.897,86 ΠΙΕΡΙΑΣ 61,23 0,00 1.341,00 1.402,23 ΠΡΕΒΕΖΑΣ 717,60 1.400,00 0,00 2.117,60 ΡΕΘΥΜΝΟΥ 2.534,76 2.748,50 0,00 5.283,26 ΡΟ ΟΠΗΣ 1.018,59 0,00 0,00 1.018,59 ΣΑΜΟΥ 421,68 5,00 0,00 426,68 ΣΕΡΡΩΝ 656,92 315,00 23,00 994,92 ΤΡΙΚΑΛΩΝ 135,00 369,84 0,00 504,84 ΦΘΙΩΤΙ ΑΣ 2.439,95 3.803,63 0,00 6.243,58 ΦΛΩΡΙΝΑΣ 649,75 105,57 222,00 977,32 ΦΩΚΙ ΑΣ 600,23 94,00 0,00 694,23 ΧΑΛΚΙ ΙΚΗΣ 2.140,65 19.458,33 1.468,00 23.066,98 ΧΑΝΙΩΝ 3.342,33 152,00 0,00 3.494,33 ΧΙΟΥ 665,13 61,00 0,00 726,13 Σύνολο 147.361,18 136.279,87 27.541,00 311.182,05 2.1.1 Προβλήµατα στην ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας Παρά την µεγάλη στροφή του καταναλωτικού κοινού τα τελευταία χρόνια στην ζήτηση ποιοτικών προϊόντων και την πολιτική του κράτους προς αυτήν την κατεύθυνση, έχει διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει η ανταπόκριση από τους αγρότες στην παραγωγή τέτοιων προϊόντων και όσοι στρέφονται σε αυτή αντιµετωπίζουν πολλά προβλήµατα. Η βιολογική γεωργία αντιµετωπίζει σοβαρά προβλήµατα που συνδέονται κατ αρχήν µε το υψηλό κόστος παραγωγής, τις δυσκολίες προµήθειας βιολογικών εφοδίων, τη φυτοπροστασία των καλλιεργειών, την εκπαίδευση και συνεχή ενηµέρωση των καλλιεργητών, τη χρηµατοδοτική στήριξη, τη διακίνηση και εµπορία των προϊόντων, την πιστοποίηση αλλά και τους ελέγχους πιστοποίησης κ.α. Πιο συγκεκριµένα τα προβλήµατα εφαρµογής της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα µπορούν να συνοψιστούν στα εξής: 1. Έλλειψη τεχνικής υποστήριξης των βιοκαλλιεργητών 2. Έλλειψη ενηµέρωσης των βιοκαλλιεργητών σχετικά µε την ζήτηση της αγοράς σε βιολογικά προϊόντα 3. Στο Σύστηµα Πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων 4. Στην εµπορία και διακίνηση των βιολογικών προϊόντων 5. Στη διαφήµιση και προβολή των ελληνικών βιολογικών προϊόντων διεθνώς 6. Στην έλλειψη ενηµέρωσης του καταναλωτή για τα βιολογικά προϊόντα 7. Στην εκπαίδευση των γεωπόνων και άλλων επιστηµόνων, οι οποίοι είτα θα γίνουν εκπαιδευτές των βιοκαλλιεργητών, είτε θα γίνουν τεχνικοί σύµβουλοι 8. Στην εφαρµοσµένη έρευνα σχετικά µε τη βιολογική γεωργία 18

2.1.2 Προοπτικές εξέλιξης της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα Η βιοκαλλιέργεια µπορεί να αποτελέσει µια ελκυστική οικονοµική δραστηριότητα, µε ενδιαφέρουσες προοπτικές τόνωσης του αγροτικού εισοδήµατος, καθώς ο παραγωγός έχει τη δυνατότητα να αξιώνει µια υψηλότερη τιµή για την καλύτερη ποιότητα των προϊόντων που προσφέρει. Η βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήµατα, που οφείλονται: Στις ήπιες κλιµατολογικές συνθήκες Το ανάγλυφο του εδάφους Τον νησιωτικό χαρακτήρα της χώρας Της µικρότερης ρύπανσης από αγροχηµικά Της οικογενειακής µορφής των εκµεταλλεύσεων 2.1.3 Βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας 1. ηµιουργία της κατάλληλης υποδοµής για την οργάνωση της εµπορίας διακίνησης των βιολογικών προϊόντων. 2. Η ενηµέρωση των αγροτών σε θέµατα βιολογικής γεωργίας, προκειµένου να πεισθούν για την βιωσιµότητά της. 3. Η εισαγωγή της βιολογικής γεωργίας στην τριτοβάθµια εκπαίδευση. 4. Η ενηµέρωση του καταναλωτικού κοινού σε ότι αφορά την ιδιαιτερότητα των βιολογικών προϊόντων. 5. Η χρηµατοδότηση ερευνών σε θέµατα βιολογικής παραγωγής γεωργικών προϊόντων. 2.2 Ο Αγροτουρισµός στην Ελλάδα Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται διεθνώς µια στροφή προς τις ειδικές µορφές τουρισµού, όπου ο επισκέπτης συµµετέχει σε διάφορες δραστηριότητες που η ζωή στην πόλη τους τις στερεί. Ανταποκρινόµενος σ αυτή την νέα τάση, ο αγροτουρισµός προσφέρει στον επισκέπτη µια µοναδική δυνατότητα να µετάσχει στην αγροτική δραστηριότητα και να ζήσει στην κοινότητα του χωριού. Οι επιλογές αυτές εµπλουτίζονται από τον οικοτουρισµό και τις άλλες ειδικές µορφές εναλλακτικού τουρισµού που λαµβάνουν χώρα στην ύπαιθρο (τουρισµός περιπέτειας, πολιτιστικός, θρησκευτικός). Με αυτήν την έννοια, ο αγροτουρισµός συµβάλλει καθοριστικά στον εµπλουτισµό του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, απολύτως απαραίτητο για την επιβίωση και ανάπτυξη του ελληνικού τουρισµού στα χρόνια που έρχονται. Ο αγροτουρισµός είναι µια ήπια µορφή τουρισµού και παράλληλα ανάπτυξης της υπαίθρου. Είναι ουσιαστικά µια αναπτυξιακή διαδικασία, µια µορφή τουρισµού που δεν επεµβαίνει στο περιβάλλον και δεν το αλλοιώνει. Περιλαµβάνει διάφορες τουριστικές δραστηριότητες µικρής κλίµακας, οικογενειακής ή συνεταιριστικής µορφής, που αναπτύσσονται σε αγροτικό χώρο από ανθρώπους που απασχολούνται στην γεωργία. Βασικό σκοπό έχει να δώσει εναλλακτικές λύσεις στην απασχόληση των γεωργών και να βελτιώσει το εισόδηµά τους. Εξετάζοντας τον αγροτουρισµό ως οικονοµικό φαινόµενο, οφείλουµε να δώσουµε όλοι, τη δέουσα σηµασία στη συνεισφορά του στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και ειδικοτήτων. Ο αγροτουρισµός είναι αυτός που θα δώσει διέξοδο στην παραµεληµένη ελληνική περιφέρεια. Θα ήταν λοιπόν πραγµατικά ελπιδοφόρο αν 19

µπορούσε η ελληνική κοινωνία να αντιληφθεί το µέγεθος των εργασιακών ευκαιριών που αναδεικνύονται. Ο αγροτουρισµός αναπτύσσεται µε ταχύ ρυθµό στη χώρα µας αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό είναι αποτέλεσµα τόσο της πολιτικής στον τοµέα του Τουρισµού και της Αγροτικής πολιτικής, όσο και της προτίµησης των ανθρώπων να κάνουν τις διακοπές τους στην ύπαιθρο. Η Αγροτουριστική Α.Ε. καταγράφει µε ειδικά συνεργεία της, τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο του εναλλακτικού τουρισµού σε ολόκληρη την Ελλάδα. Αντικείµενο της καταγραφής αποτελούν τα καταλύµατα, τα κέντρα εστίασης, τα αγροκτήµατα οι επιχειρήσεις παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων και τα κέντρα διοργάνωσης υπαίθριων δραστηριοτήτων, αθλητικές, φυσιολατρικές ή άλλες δραστηριότητες καθώς και τοπικές εκδηλώσεις. Μέσω της διαδικασίας αυτής αναδεικνύονται οι δυνατότητες που έχει ο επισκέπτης όχι µόνο να διαµένει σε ένα υψηλού επιπέδου παραδοσιακό κατάλυµα, αλλά και να γευθεί τοπικές νοστιµιές, να παρακολουθήσει ένα τοπικό πολιτιστικό δρώµενο, να αγοράσει παραδοσιακά προϊόντα και γενικά να έρθει σε επαφή µε την πολιτιστική κληρονοµιά και την ιστορία του κάθε τόπου. Η διαδικασία της καταγραφής βρίσκεται σε εξέλιξη και µέχρι σήµερα έχουν καταγραφεί περισσότερες από 900 επιχειρήσεις σε 31 νοµούς της χώρας. Στο επόµενο διάγραµµα παρουσιάζονται στοιχεία από την καταγραφή των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον χώρο του εναλλακτικού τουρισµού. Πηγή: www.agrotour.gr (ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ Α.Ε.) 20