ΕΠΑνΕΚ 2014-2020 ΤΟΣ Υλικά-Κατασκευές Τομεακό Σχέδιο Αθήνα, 03.04.2014
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μια σύνθεση των απόψεων που μέχρι τώρα διατυπώθηκαν από Υπηρεσίες, Κοινωνικούς Εταίρους και Εμπειρογνώμονες στο πλαίσιο της διαβούλευσης που το Υπουργείο Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας αποφάσισε να οργανώσει για την καλύτερη προετοιμασία του Προγράμματος ΕΠΑνΕΚ-κίνηση. Μέρος της διαβούλευσης αυτής αποτελεί η ημερίδα που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 3 Απριλίου. Η διαβούλευση συνεχίζεται. 2
3
1. Προτεινόμενη στρατηγική ανάπτυξης του τομέα Στον τομέα αυτό περιλαμβάνονται τα υλικά διαφόρων χρήσεων, με έμφαση σε υλικά που έχουν σχέση με τις κατασκευές και τη γεωργία, καθώς και οι κατασκευές έργων διαφόρων κατηγοριών. Στη συνέχεια εξειδικεύονται οι προτεραιότητες στις δυο αυτές κατηγορίες. Υλικά Διαφαίνεται η δυνατότητα ενίσχυσης επιλεγμένων αλυσίδων αξίας του τομέα αφενός σε δραστηριότητες που συμπληρώνουν υπάρχουσες αλυσίδες αξίας και αυξάνουν την εγχώρια προστιθέμενη αξία και αφετέρου σε δυναμικούς εξαγωγικούς κλάδους έντασης γνώσης που αξιοποιούν νέες τεχνολογίες και αποσπούν μερίδια στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Οι δραστηριότητες που συμπληρώνουν υπάρχουσες αλυσίδες αξίας περιλαμβάνουν τα εξής: Ανακύκλωση γεωργικών και βιομηχανικών απορριμμάτων για τη δευτερογενή παραγωγή υλικών. Ανάπτυξη και παραγωγή υλικών προστασίας (επιχρισμάτων) για την οικοδομή, τη ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία, καθώς και προϊόντων τσιμέντου και ρητινών για ειδικές χρήσεις σε κατασκευές. Ανάπτυξη και παραγωγή υλικών συσκευασίας τροφίμων και γεωργικών προϊόντων. Ανάπτυξη και παραγωγή προϊόντων και τεχνικών, φιλικών προς το περιβάλλον, για την προστασία έργων, μνημείων και ιστορικών δομών. Στη δεύτερη κατηγορία, που αφορά σε δυναμικούς εξαγωγικούς κλάδους έντασης γνώσης, ανήκουν η παραγωγή υλικών με εξαιρετικές ιδιότητες που χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα στην παραγωγή άλλων προϊόντων σε διαφόρους κλάδους της βιομηχανίας. Οι κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Τεχνολογικής Πλατφόρμας για τα προϊόντα και τις κατασκευές («Όραμα 2030») επηρεάζουν σημαντικά τον τομέα των υλικών. Οι κατευθύνσεις αυτές είναι: Μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου των δομικών προϊόντων. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών παραγωγής δομικών προϊόντων. Βελτίωση της απόδοσης των κτιρίων και των κατασκευών. Μείωση του κόστους στον κύκλο ζωής των δομικών προϊόντων. Επιπλέον, η Ελλάδα οφείλει να ελαχιστοποιήσει (ως τον μηδενισμό) εντός προσεχών 10 ετών την απόρριψη υλικών και να μεγιστοποιήσει τη δευτερογενή χρησιμοποίησή τους στη βιομηχανία ή στην κατανάλωση, ικανοποιώντας και την ευρωπαϊκή στόχευση για την εξοικονόμηση πρώτων υλών. Άλλος ένας παράγοντας που φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά την αγορά των Δομικών Προϊόντων και θέτει τη βάση, σχετικά με την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει ο Τομέας τα επόμενα χρόνια, είναι η επίτευξη των στόχων 20-20-20 της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και ειδικότερα όσο αφορά στην αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Τα μονωτικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την εξοικονόμηση ενέργειας σε κατοικίες και επαγγελματικά κτίρια, κυρίως παράγωγα πετρελαίου, είναι σκόπιμο να μεγιστοποιήσουν την εγχώρια προστιθέμενη αξία τους, με τη συμβολή της έρευνας και με παραγωγικές επενδύσεις. 4
Επίσης, ο εξαγωγικός προσανατολισμός της παραγωγής τροφίμων χρειάζεται να υποστηριχθεί από τα κατάλληλα υλικά και τεχνικές συσκευασίας, για την διασφάλιση ποιότητας, την ιχνηλασιμότητα και την επέκταση της διάρκειας ζωής των προϊόντων. Από την άλλη πλευρά, το υπάρχον ερευνητικό δυναμικό μπορεί αφενός να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις με εξαγωγικό προσανατολισμό, ώστε αυτές να διαφοροποιήσουν την παραγωγή τους με νέα υλικά, και αφετέρου να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες για την παραγωγή υλικών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν στη μικροηλεκτρονική, τη φαρμακοβιομηχανία, την βιομηχανία πυράντοχων υλικών, την κατασκευή ειδικών σκαφών και εξαρτημάτων κτλ. Επίσης, για να διασφαλιστεί ένα συνεκτικό επίπεδο ποιότητας στην αξιολόγηση και επαλήθευση της επίδοσης των προϊόντων του τομέα των υλικών και των κατασκευών στην Ελλάδα κύριο ρόλο πρέπει να λάβει η πιστοποίηση των παραγόμενων προϊόντων και η εποπτεία της αγοράς, στοιχεία τα οποία θα αποτελέσουν το «διαβατήριο» προς την ποιοτική επιχειρηματικότητα, την αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας για την ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια των επιχειρήσεων του τομέα. Κατασκευές Ο τομέας των κατασκευών, παρ' όλη τη κυριαρχία του στην οικονομική σκηνή επί πολλές δεκαετίες και τις επιδόσεις σε κατασκευές εντός και εκτός Ελλάδας, υποφέρει από σοβαρές δυσλειτουργίας του συστήματος ανάθεσης και επίβλεψης των δημόσιων έργων που το καθηλώνει σε αγορές περιορισμένων τεχνολογικών και κυρίως οργανωτικών απαιτήσεων. Θεωρείται αναγκαίο, πριν γίνουν επιλογές προτεραιοποίησης να εξυγιανθεί και να εξορθολογηθεί η νομοθεσία και οι κανονισμοί με την πλήρη υιοθέτηση και καθολική εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανονισμών. Ταυτόχρονα, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο τομέα (εργοληπτικές ή και μελετητικές) θα πρέπει να υποστηριχθούν από το κράτος (οικονομικοί και εμπορικοί εμπειρογνώμονες του Υπ. Εξωτερικών) στην προσπάθεια τους για εξαγωγή τεχνογνωσίας και παροχή υπηρεσιών σε άλλες χώρες. Είναι αναγκαία η υποστήριξή τους στην αναζήτηση νέων ευκαιριών σε αγορές του εξωτερικού, καθώς και στην προσπάθεια δικτύωσης τους σε αυτές τις αγορές. Συστηματική εκπαίδευση των μηχανικών και άλλων στελεχών των κατασκευαστικών επιχειρήσεων απαιτείται στις σύγχρονες μεθόδους προγραμματισμού, κοστολόγησης, εκτέλεσης και παρακολούθησης της εκτέλεσης των έργων. Ειδικότερα, η πιστοποίηση των επαγγελματικών ικανοτήτων στη διαχείριση έργων - ακόμα κι αν δεν είναι υποχρεωτική από τη νομοθεσία είναι μία πολύ σημαντική παράμετρος της οργάνωσης, καθώς διασφαλίζει τις γνώσεις, τις ικανότητες και την επαγγελματική επάρκεια ενός ατόμου να εφαρμόσει τεχνικές, μεθόδους και εργαλεία της Διαχείρισης Έργων στην πράξη. Αποτελεί, επομένως, σημαντικό εφόδιο τόσο για το ίδιο το άτομο (νέες επαγγελματικές ευκαιρίες, αλλά και επαγγελματική εξέλιξη), όσο και για τις επιχειρήσεις που διαθέτουν στο επιτελείο τους Πιστοποιημένους Διαχειριστές Έργων (αναλήψεις έργων και επιτυχής εκπλήρωση των στόχων κατά την ολοκλήρωσή τους). Τα τεχνικά στελέχη των κατασκευαστικών εταιριών και των εταιριών παραγωγής υλικών χρειάζονται επίσης κατάρτιση και πιστοποίηση στα νέα πρότυπα π.χ. για τον ενεργειακό εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων και των κτιρίων. Τέλος, για να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα της κατασκευαστικής αγοράς απαιτείται αποτελεσματική επίβλεψη των έργων και ποιοτικός έλεγχος των κατασκευών από πιστοποιημένα εργαστήρια (π.χ. ΕΒΕΤΑΜ). Το εργαστήριο ελέγχου των δημοσίων έργων (ΚΕΔΕ) πρέπει να επαναπροσδιορίσει το ρόλο του, αν πρόκειται να ενεργοποιηθεί στην Ελλάδα και να πάρει τη θέση ελεγκτών από άλλες κοινοτικές χώρες για τη συγχρηματοδοτούμενα δημόσια έργα. Συνολικά, ο τομέας αναμένεται να αυξήσει την ΑΠΑ κατά 20%, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην αύξηση του ΑΕΠ, και την απασχόληση κατά 12.500 θέσεις εργασίας. 5
2. Ειδικοί στόχοι και αναμενόμενα αποτελέσματα Ειδικός στόχος 1: Επαναξιοποίηση απορριμμάτων και αποβλήτων από την αγροτική και βιομηχανική παραγωγή, καθώς και την οικοδομή για δευτερογενή παραγωγή προϊόντων Α. Απορρίμματα και απόβλητα από τη γεωργική και βιομηχανική παραγωγή Από τη πληθώρα των αποβλήτων που περιλαμβάνονται στον γενικό αυτό τίτλο εντοπίσθηκε δυνατότητα αλλά και ενδιαφέρον για την επαναξιοποίηση για τα εξής δύο υλικά: μεταχειρισμένα ελαστικά και πολυμερικά υλικά που χρησιμοποιούνται στις γεωργικές κατασκευές και αγροτικές καλλιέργειες. Β. Απορρίμματα και απόβλητα από την οικοδομή Στην Ελλάδα, η ποσότητα των αποβλήτων που παράγονται από τις διάφορες οικοδομικές εργασίες (κατασκευές και κατεδαφίσεις) ανέρχονται σε αρκετά εκατ. τόνους ετησίως. Σύμφωνα με κοινοτικές οδηγίες, θα πρέπει έως το τέλος του 2015 να ανακυκλώνεται το 50% των παραγόμενων ποσοτήτων από τα οικοδομικά υλικά. Το ποσοστό αυτό στο τέλος του 2020 θα φτάσει το 70%. Κατηγορίες Παρέμβασης ΚΠ1.1 Ενίσχυση επιχειρήσεων για την ανακύκλωση ελαστικών και την αξιοποίησή τους ως καύσιμο από ενεργοβόρες βιομηχανίες ΚΠ1.2 Ενίσχυση επιχειρήσεων για την ανακύκλωση και ανάκτηση αγροτικών πλαστικών αποβλήτων ΚΠ1.3 Ενίσχυση της εγκατάστασης και λειτουργίας πιστοποιημένων μονάδων διαχείρισης οικοδομικών απορριμμάτων ΚΠ1.4 Προώθηση της συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων συμπληρωματικών προϊόντων του κλάδου ή και μεταξύ μερών της αλυσίδας αξίας. Οι παρεμβάσεις αυτές καλύπτουν και την αξιοποίηση των απορριμμάτων και αποβλήτων της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής. Ειδικός στόχος 2: Ανάπτυξη και παραγωγή επικαλύψεων (π.χ. χρώματα, βερνίκια) για χρήση στον κατασκευαστικό κλάδο και την ναυπηγική Η εγχώρια αγορά έχει αναπτύξει σημαντική εξειδίκευση, ειδικότερα στην παραγωγή χρωμάτων διακόσμησης επιτυγχάνει υψηλή ποιότητα προϊόντων και για τον λόγο αυτό καλύπτει το 90% της ζήτησης στην Ελλάδα. Θεωρείται απαραίτητο, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο παραγωγής επικαλύψεων και χρωμάτων να στρέψουν την προσοχή τους σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας και νησίδες εξειδίκευσης. Ένα μεγάλος αριθμός εταιρειών του κλάδου παρέχουν ήδη στην εγχώρια αγορά οικολογικά προϊόντα και προϊόντα μεταλλικής επικάλυψης. Ειδικότερα, οι μεταλλικές κατασκευές παρέχουν πλεονεκτήματα σε σχέση με τις συμβατικές μεθόδους και εφαρμόζουν πρακτικές αειφόρου ανάπτυξης. Η συντήρηση των μεταλλικών κτιρίων είναι σημαντική για την επίτευξη της μακροζωίας της κατασκευή. Ο δομικός χάλυβας απαιτεί συντήρηση μόνο όπου είναι εκτεθειμένος. Σήμερα είναι διαθέσιμη μεγάλη ποικιλία βαφών υψηλής ποιότητας για τις μεταλλικές κατασκευές οι οποίες αν χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με τον προβλεπόμενο προγραμματισμό συντήρησης προσφέρουν μακρόχρονη προστασία. 6
Κατηγορίες Παρέμβασης ΚΠ2.1 Ενίσχυση επιχειρήσεων για έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή οικολογικών χρωμάτων. ΚΠ2.2 Ενίσχυση επιχειρήσεων για έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή ειδικών επικαλύψεων ΚΠ2.3 Ενίσχυση επιχειρήσεων για έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή νέων ή βελτίωση υπαρχόντων «έξυπνων» υλικών/προϊόντων βασισμένα σε λειτουργικά νανοσωματίδια που ανταποκρίνονται σε εξωτερικούς παράγοντες και χρησιμοποιούνται ως επιχρίσματα για διάφορες εφαρμογές Ειδικός στόχος 3: Ανάπτυξη και παραγωγή υλικών και μεθόδων συσκευασίας γεωργικών προϊόντων, τροφίμων και ποτών Στο πλαίσιο αυτού του στόχου θα ενισχυθούν οι συνεργασίες για την ανάπτυξη νέων υλικών και εφαρμογών συσκευασίας, η ανάπτυξη νέων μεθόδων παραγωγής υλικών συσκευασίας καθώς και η ενίσχυση δραστηριοτήτων καινοτομικού βιομηχανικού σχεδιασμού (industrial design). Επίσης, θα ενισχυθεί η χρήση εργαλείων σχεδιασμού συσκευασιών που θα διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα, η χρήση «πράσινων» υλικών συσκευασίας και νέων εφαρμογών συσκευασίας καθώς και οι καθαρές τεχνολογίες στην παραγωγή συσκευασιών. Κατηγορίες Παρέμβασης ΚΠ3.1 Ενίσχυση επιχειρήσεων για την παραγωγή «έξυπνων/ενεργών» υλικών συσκευασίας ΚΠ3.2 Ενίσχυση επιχειρήσεων για την παραγωγή «πράσινων» υλικών συσκευασίας Ειδικός στόχος 4: Ανάπτυξη και παραγωγή μονωτικών υλικών και επιχρισμάτων για οικοδομικές κατασκευές Στο πλαίσιο αυτού του στόχου θα ενισχυθεί η βελτίωση των διατιθέμενων προϊόντων διογκωμένης πολυστερίνης, κεραμικών προϊόντων και προϊόντων από εγχώριες φυσικές πρώτες ύλες (π.χ. ξύλο, μαλλί, ίνες γυαλιού, κτλ.) με αναβάθμιση των θερμομονωτικών τους ιδιοτήτων και η ανάπτυξη νέων χρήσεων με βάση την ίδια πρώτη ύλη. Επίσης, η κοινή χρηματοδότηση από έναν αριθμό επιχειρήσεων για έρευνα θα μπορούσε να αποτελέσει οδηγό για την ανάπτυξη της καινοτομίας, επιμερίζοντας το κόστος της επένδυσης, αλλά και την αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα. Οι συνέργειες αυτές θα μπορούσαν να οργανωθούν ως συστάδα (Cluster). Κατηγορίες Παρέμβασης KΠ4.1 Ενίσχυση επιχειρήσεων για έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή νέων ή βελτίωση υπαρχόντων προϊόντων διογκωμένης πολυστερίνης. ΚΠ4.2 Ενίσχυση επιχειρήσεων για έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή νέων ή βελτίωση υπαρχόντων κεραμικών προϊόντων με θερμομονωτικές ιδιότητες. ΚΠ4.3 Ενίσχυση επιχειρήσεων για έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή προϊόντων θερμομόνωσης από εγχώριες φυσικές πρώτες ύλες (π.χ. ξύλο, μαλλί, ίνες γυαλιού, κτλ.). ΚΠ4.4 Ενίσχυση δημιουργίας επιχειρηματικών συστάδων και δικτυώσεων, οι οποίες θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη συνεργειών στον τομέα της νανοτεχνολογίας για την παραγωγή σύνθετων προϊόντων δομικών στοιχείων κτιρίων 7
Ειδικός στόχος 5: Ανάπτυξη και παραγωγή υλικών και μεθόδων, φιλικών προς το περιβάλλον, για την προστασία και την αποκατάσταση μνημείων και ιστορικών κατασκευών καθώς και τη σύγχρονη δόμηση Στο πλαίσιο αυτού του στόχου θα ενισχυθούν οι συνεργασίες για την ανάπτυξη νέων προϊόντων και τεχνολογιών εφαρμογής τους στα έργα αποκατάστασης και στα έργα δόμησης φιλικών στο περιβάλλον καθώς και οι συμπράξεις επιχειρήσεων με ερευνητικά ή ακαδημαϊκά ιδρύματα για την ανάπτυξη πρωτοποριακών «πράσινων» υλικών και τεχνολογιών εφαρμογής τους. Κατηγορίες παρέμβασης ΚΠ5.1 Ενίσχυση δραστηριοτήτων που προάγουν την καινοτομία στα προϊόντα και τεχνικές αποκατάστασης και δόμησης, φιλικών προς το περιβάλλον ΚΠ5.2 Υλοποίηση οριζόντιων παρεμβάσεων που προάγουν τα «πράσινα» υλικά δόμησης, Ειδικός στόχος 6: Εφαρμογή οριζόντιων δράσεων για την υποστήριξη του Τομέα Η υποστήριξη του Τομέα απαιτεί την ενίσχυση της εποπτείας της αγοράς μέσω της διεύρυνσης του μηχανισμού για την επέκταση των ελέγχων υλικών/ προϊόντων, της ενίσχυσης και αναβάθμισης των ελέγχων υλικών/ προϊόντων καθώς και της ενίσχυσης του μηχανισμού εποπτείας δημόσιων έργων. Ακόμη, για την υποστήριξη του Τομέα θα πρέπει να ενισχυθεί η εφαρμογή της πιστοποίησης σε όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου καθώς και η ενίσχυση των υποδομών πιστοποίησης. Αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη εθνικού δικτύου εργαστηρίων δοκιμών διαπιστευμένων και κοινοποιημένων στην Ε.Ε, τον εκσυγχρονισμό του ηλεκτρονικού συστήματος διάθεσης των προτύπων του ΕΣΥΠ, την προώθηση δράσεων για την εφαρμογή της πιστοποίησης από τις επιχειρήσεις στον τομέα σχεδιασμού των «προϊόντων κατασκευών» καθώς και την ανάθεση αρμοδιοτήτων Οργανισμού Τεχνικής Αξιολόγησης και υποστήριξη του έργου του (π.χ. σε ΕΛΟΤ, ΕΒΕΤΑΜ), ώστε να καταρτίζεται και να εκδίδεται «Έγγραφο Ευρωπαϊκής Αξιολόγησης».Περαιτέρω, θα ενισχυθεί η ανάπτυξη πλατφορμών και μητρώων αναφορικά με πρότυπα, προδιαγραφές υλικών και κατασκευών καθώς και κατασκευαστών / μελετητών. Η εξωστρέφεια θα υποστηριχθεί μέσω της ανάπτυξης επιχειρηματικών συνεργασιών στο εξωτερικό ή η αναζήτηση επιχειρηματικών ευκαιριών στο εξωτερικό από ομάδες ελληνικών εταιρειών με συμπληρωματικό αντικείμενο καθώς και η ανάπτυξη της αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ των ελληνικών επιχειρήσεων και των οικονομικών και εμπορικών ακολούθων των ελληνικών πρεσβειών στο εξωτερικό. Η ενίσχυση της κατάρτισης και πιστοποίησης των τεχνικών επαγγελμάτων σχετικών με την εγκατάσταση σημαντικών δομικών προϊόντων και τη χρήση μηχανημάτων για την διαχείριση, ασφάλεια και ποιότητα των τεχνικών έργων είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη του Τομέα. Τέλος, θα ενισχυθεί ο εκσυγχρονισμός θεσμικού πλαισίου στους τομείς των δομικών υλικών και κατασκευών μέσω δράσεων, όπως η κωδικοποίηση της τεχνικής βιομηχανικής νομοθεσίας, η αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου συμβάσεων δημοσίων έργων και εναρμόνιση των προδιαγραφών με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, η ανάπτυξη εθνικού συστήματος τεχνικών προδιαγραφών και τιμολόγησης δημόσιων τεχνικών έργων κ.α. Κατηγορίες Παρέμβασης ΚΠ6.1 Ενίσχυση της εποπτείας της αγοράς ΚΠ6.2 Ενίσχυση της εφαρμογής της πιστοποίησης σε όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου καθώς και ενίσχυση των υποδομών πιστοποίησης 8
ΚΠ6.3 Ενίσχυση της πληροφόρησης αναφορικά με τα πρότυπα και τις προδιαγραφές υλικών και κατασκευών ΚΠ6.4 Ενίσχυση εξωστρέφειας και εξαγωγής υπηρεσιών ΚΠ6.5 Κατάρτιση και πιστοποίηση των τεχνικών επαγγελμάτων ΚΠ6.6 Εκσυγχρονισμός θεσμικού πλαισίου στους τομείς των δομικών υλικών και κατασκευών 9