ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ, ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Γ, ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ 11-12 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΑΡΡΥ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΟΣ Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής Οικονομικών Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών Οικονομικός Σύμβουλος ΟΟΣΑ 1

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ, ΔΙΑΛΕΞΗ 11. Η Επιχειρηματικότητα των Νέων: Ευκαιρία ή Ανάγκη; Η διάκριση βασίζεται στο κριτήριο του κατά πόσον ένα άτομο δήλωσε πως ακολουθεί επιχειρηματική δραστηριότητα επειδή δεν βρήκε καλύτερη λύση για την εξασφάλιση του βιοπορισμού του άρα, το βασικό του κίνητρο είναι η ανάγκη ή επειδή ανακάλυψε μια ευκαιρία στην αγορά, η οποία πίστευε ότι θα του εξασφαλίσει υψηλότερο εισόδημα από οποιαδήποτε άλλη διαθέσιμη επιλογή. 2

Επιχειρηματικότητα Ανάγκης Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο για την Επιχειρηματικότητα (Global Entrepreneurship Monitor, GEM), επιχειρηματικότητα ανάγκης ορίζεται η ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας λόγω έλλειψης δυνατοτήτων άλλης ικανοποιητικής απασχόλησης και όχι για την εκμετάλλευση κάποιας επιχειρηματικής ευκαιρίας που γίνεται αντιληπτή στο οικονομικό περιβάλλον. 3

Επιχειρηματικότητα Ευκαιρίας Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο για την Επιχειρηματικότητα (Global Entrepreneurship Monitor, GEM), επιχειρηματικότητα ευκαιρίας ορίζεται η ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας λόγω ανακάλυψης ευκαιρίας στην αγορά για την οποία υπάρχει η πεποίθηση ότι θα εξασφαλίσει υψηλότερο εισόδημα από οποιαδήποτε άλλη διαθέσιμη επιλογή. 4

Η Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα Περίπου το 17% του ελληνικού πληθυσμού το 2005 (πάνω από 1,1 εκ. άτομα) σχετίζεται με κάποιας μορφής επιχειρηματικότητας, είτε είναι ενεργή είτε πρόκειται να ξεκινήσει. Ο αντίστοιχος μέσος όρος των 20 Ευρωπαϊκών χωρών που συμμετέχουν στην έρευνα του Global Entrepreneurship Monitor, GEM είναι 11,6%. Αρχικό στάδιο έναρξης επιχ/κής δραστ/τητας* 2004 2005 Καθιερωμένοι επιχ/τίες** «Θάνατος» επιχ/σεων % Αρχικό στάδιο έναρξης επιχ/κής δραστ/τητας* Καθιερωμένοι επιχ/τίες** «Θάνατος» επιχ/σεων % Ελλάδα (%) 5,8% - 2,6% 6,5% 10,5% 3% Πληθυσμός 390.000 - - 420.000 700.000 - Μ.Ο. 20 Ευρωπαϊκών Χωρών - - - 5,9% 5,7% 1,9% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. * Επίδοξοι νέοι επιχειρηματίες 18-64 ετών συμπεριλαμβανομένων και των περιπτώσεων αυτοαπασχόλησης. **Συμμετοχή στην ιδιοκτησία εξ ολοκλήρου ή μέρους ενός επιχειρηματικού εγχειρήματος το οποίο λειτουργεί για διάστημα μεγαλύτερο των 42 μηνών. 5

Σε σύγκριση με τις 20 Ευρωπαϊκές χώρες που παίρνουν μέρος στην έρευνα του GEM η συνολική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα είναι υψηλότερη από τον μέσο όρο και ανάλογη με εκείνη που καταγράφεται στη Δανία, την Ισπανία, την Ολλανδία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Υψηλές τιμές συνολικής επιχειρηματικότητας απαντώνται τόσο σε χώρες υψηλής ανάπτυξης και υψηλού εισοδήματος όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ν.Ζηλανδία και η Αυστραλία, όσο και σε χώρες χαμηλής ανάπτυξης και χαμηλού εισοδήματος όπως το Περού, ο Ισημερινός, η Ουγκάντα και η 6 Ιορδανία.

Το 2005 το 3% του ενεργού πληθυσμού ανέστειλε την επιχειρηματική του δραστηριότητα ή διέκοψε τη λειτουργία μίας επιχείρησης για οποιοδήποτε λόγο. Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο του μέσου όρου του 1,9% των 20 Ευρωπαϊκών χωρών της έρευνας. 7

Ύψος επένδυσης και προέλευση επενδυτικών κεφαλαίων στην Ελλάδα 2004-2005 Μ.Ο. απαιτούμενης επένδυσης Θεσμικές πηγές προέλευσης κεφαλαίου αρχικής επένδυσης Τράπεζες Κρατικά προγράμματα % επενδύσεων για νέα εγχειρήματα (2004-2005) ως προς το ΑΕΠ 80.000 33,7% 14,5% 5% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. Ο μέσος όρος απαιτούμενης επένδυσης, 80.000 θεωρείται υψηλός σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξης της Ελλάδας. Τόσο οι νέοι όσο και οι καθιερωμένοι επιχειρηματίες στην Ελλάδα δεν χρησιμοποίησαν επαρκώς τις δυνατότητες χρηματοδότησης της αρχικής τους επένδυσης μέσω του Γ ΚΠΣ όπου το % επιδότησης ξεπερνούσε το 50% στην 8 πλειοψηφία των περιπτώσεων.

% επίδοξων επιχειρηματικών εγχειρημάτων που αναμένεται να προσφέρουν έστω και μία νέα θέση απασχόλησης (πλην των ιδιοκτητών), είτε με την έναρξη λειτουργίας είτε σε βάθος 5 ετών ΧΩΡΑ 2003 2004 2005 Μ.Ο. τριετίας Ισπανία 86,8% 89,2% 90,8% 88,9% Γαλλία 92,5% 74,7% 75,0% 80,7% Ισλανδία 72,5% 82,0% 82,2% 78,9% Ιρλανδία 79,8% 75,9% 75,9% 77,2% Σουηδία 82,1% 75,2% 74,1% 77,1% Ολλανδία 77,9% 75,7% 77,6% 77,1% Ελβετία 76,7% - 76,8% 76,7% Ουγγαρία - 69,8% 83,5% 76,7% Ελλάδα 70,2% 66,3% 89,7% 75,4% Φινλανδία 77,9% 73,1% 73,9% 74,9% Μ. Βρετανία 69,6% 73,3% 76,9% 73,2% Κροατία 67,9% 70,8% 80,2% 73,0% Σλοβενία 64,3% 81,6% 71,1% 72,3% Ιταλία 76,1% 65,1% 74,7% 72,0% Βέλγιο 72,2% 76,6% 67,0% 71,9% Νορβηγία 66,3% 77,1% 71,0% 71,4% Δανία 68,0% 70,6% 74,8% 71,1% Γερμανία 73,9% 73,2% 65,0% 70,7% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-9

% νέων και επίδοξων επιχειρηματικών εγχειρημάτων με πολύ υψηλές προοπτικές απασχόλησης (πάνω από 19 θέσεις εργασίας σε 5 χρόνια) ανά χώρα - 2005 ΧΩΡΑ % ΧΩΡΑ % Μ.Ο. 2005 Σιγκαπούρη 20,5% Γερμανία 8,6% 9,2% Λετονία 19,1% Ισλανδία 8,5% Καναδάς 17,5% Ν. Ζηλανδία 8,1% Χιλή 14,7% Νορβηγία 8,0% Σλοβενία 13,9% Βενεζουέλα 8,0% Ουγγαρία 13,6% Ιαπωνία 7,6% Αυστρία 13,1% Γαλλία 7,0% Κροατία 13,0% Ολλανδία 5,9% Αργεντινή 12,4% Ιταλία 5,2% Σουηδία 12,2% Βέλγιο 4,2% Δανία 12,2% Βραζιλία 3,3% Κίνα 12,0% Ισπανία 3,1% ΗΠΑ 11,4% Τζαμάικα 3,0% Ελβετία 10,0% Ν. Αφρική 2,1% Ιρλανδία 10,0% Φινλανδία 2,0% Αυστραλία 9,3% Ελλάδα 1,4% Ταϊλάνδη 9,2% Μεξικό 1,0% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. 10

Μόνο το 1,4% των επιχειρηματικών εγχειρημάτων του 2005 είναι σε θέση να προσφέρουν πάνω από 19 θέσεις εργασίας τα επόμενα πέντε έτη, κατατάσσοντας την Ελλάδα προτελευταία μεταξύ 35 χωρών. Το % αυτό το 2004 ήταν μόλις 1%. Χαρακτηριστικό της Ελληνικής επιχειρηματικότητας είναι η δημιουργία πολύ μικρών επιχειρήσεων που απασχολούν λιγότερο από 10 άτομα. Αρνητικό σημείο της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων στην Ελλάδα είναι η μικρή της επίπτωση στην αύξηση της απασχόληση. Ενώ το ποσοστό των «εργοδοτικών» επιχειρήσεων είναι σχετικά υψηλό την περίοδο 2003-2005 (75,4%), η συνεισφορά των νέων και καθιερωμένων επιχειρηματικών εγχειρημάτων στην συνολική απασχόληση της χώρας, πέραν της απασχόλησης των ιδιοκτητών, είναι πολύ μικρή και 11 περιορίζεται σε 1-4 θέσεις εργασίας.

Τρέχουσες θέσεις απασχόλησης σε καθιερωμένες επιχειρήσεις* στην Ελλάδα 2003 2004 2005 Μ.Ο. τριετίας 0 θέσεις** 29,21% 29,84% 27,30% 28,8% 1-4 θέσεις 49,23% 50,84% 54,03% 51,4% 5-10 θέσεις 14,94% 15,71% 8,90% 13,2% 11-20 θέσεις 4,32% 1,85% 7,81% 4,7% Πάνω από 20 θέσεις 2,30% 1,77% 1,95% 2,0% Σύνολο 100% 100% 100% 100% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. *λειτουργία επιχειρηματικής δραστηριότητας τουλάχιστον 42 μήνες ή 3,5 έτη. ** αναφέρεται στην αυτοαπασχόληση, δηλαδή στο % των καθιερωμένων επιχειρηματιώ 12 που στο εγχείρημά τους δεν απασχολούν κανέναν πέραν του εαυτού τους.

Εκτιμώμενες θέσεις απασχόλησης σε καθιερωμένες επιχειρήσεις* στην Ελλάδα στα επόμενα 5 έτη 2003 2004 2005 Μ.Ο. τριετίας 0 θέσεις** 28,79% 28,46% 25,85% 27,7% 1-4 θέσεις 48,59% 48,64% 51,17% 49,5% 5-10 θέσεις 14,99% 10,94% 16,00% 14,0% 11-20 θέσεις 3,74% 7,05% 5,13% 5,3% Πάνω από 20 θέσεις 3,90% 4,92% 1,85% 3,6% Σύνολο 100% 100% 100% 100% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. *λειτουργία επιχειρηματικής δραστηριότητας τουλάχιστον 42 μήνες ή 3,5 έτη. ** αναφέρεται στην αυτοαπασχόληση, δηλαδή στο % των καθιερωμένων επιχειρηματιώ 13 που στο εγχείρημά τους δεν απασχολούν κανέναν πέραν του εαυτού τους.

Επιχειρηματικότητα ευκαιρίας και ανάγκης ως % της συνολικής επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων στην Ελλάδα 2003-2005 Επιχειρηματικότητα ανάγκης Σειρά κατάταξης* 2003 2004 2005 % επιχ/κών εγχειρημάτων Σειρά Κατάταξης* % επιχ/κών εγχειρημάτων Σειρά Κατάταξης* % επιχ/κών εγχειρημάτων Ελλάδα - 40% - 28% - 14,2% Μ.Ο. Ευρωπαϊκών χωρών - - - - - - Επιχειρηματικότητα ευκαιρίας Ελλάδα - 61,4% 22η 66,2% 17η 80,8% Μ.Ο. Ευρωπαϊκών χωρών - 81% [17 χώρες] - 78,14% [19 χώρες] - 77,75% [20 χώρες] Πηγή: Authors calculations & Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. * Μεταξύ 35 χωρών που συμμετέχουν στην έρευνα του GEM. 14

Η «επιχειρηματικότητα ανάγκης» ενώ ήταν πολύ υψηλή το 2004 στην Ελλάδα με ποσοστό 28% έναντι 18% του μέσου όρου των 20 Ευρωπαϊκών χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα, μειώθηκε σημαντικά το 2005 στο 14,2%. Η «επιχειρηματικότητα ευκαιρίας» αυξήθηκε σημαντικά το 2004 και το 2005 φτάνοντας το 80,8%, βελτιώνοντας την κατάταξη της χώρας μας από 22η σε 17η επί συνόλου 35 χωρών που συμμετέχουν στην έρευνα. 15

Στην Ελλάδα ο μέσος όρος ηλικίας των νέων/επίδοξων επιχειρηματιών (αρχικό στάδιο επιχειρηματικού εγχειρήματος) είναι 36,5 έτη και δύο στους τρεις νέους/επίδοξους επιχειρηματίες είναι μεταξύ 25 και 44 ετών. Οι επιχειρήσεις που λειτουργούν στην Ελλάδα πάνω από 3,5 χρόνια (καθιερωμένες επιχειρήσεις) διευθύνονται από επιχειρηματίες με μέσο όρο ηλικίας 43,5 έτη. Η επιχειρηματικότητα των νέων κάτω των 25 ετών στην Ελλάδα εκτιμάται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. 16

Η επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων ανά ηλικιακό κλιμάκιο - 2005 Ομάδα Ηλικίας % επιχ/τητας αντίστοιχου πληθυσμού στην Ελλάδα Θέση στην παγκόσμια κατάταξη (35 χώρες) Θέση στην Ευρώπη (20 χώρες) Μ.Ο. GEM Μ.Ο. Ευρώπης Χώρες μεσαίου εισοδήματος (Μ.Ο.) Χώρες υψηλού εισοδήματος (Μ.Ο.) 18-24 ετών 1,15% 32η 18η 6,54% 4,36% 8,6% 4,7% 25-34 ετών 7,31% 24η 12η 11,02% 8,06% 13,8% 8,5% 35-44 ετών 8,99% 16η 5η 9,96% 7,29% 11,2% 7,9% 45-54 ετών 8,47% 13η 3η 7,57% 4,97% 8,3% 5,6% 55-64 ετών 4,07% 15η 4η 4,66% 2,53% 4,7% 3,4% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. 17

% επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων* και καθιερωμένης επιχειρηματικότητας** στην Ελλάδα (2003-2005) ως προς την ηλικία (Μ.Ο. τριετίας) Ομάδα Ηλικίας Αρχικών σταδίων Καθιερωμένης επιχ/τας 18-24 ετών 8,9% 6,2% 25-34 ετών 35,4% 13,1% 35-44 ετών 30,2% 31,1% 45-54 ετών 17,2% 32,4% 55-64 ετών 8,3% 17,2% Σύνολο 100% 100% Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. * φάση εκκίνησης επιχειρηματικής δραστηριότητας ** λειτουργία επιχειρηματικής δραστηριότητας τουλάχιστον 42 μήνες ή 3,5 έτη. 18

% επιχειρηματιών στην Ελλάδα ανά ηλικιακή ομάδα που παρέχει αγαθά/υπηρεσίες που μπορούν να θεωρηθούν καινοτομικά από τους δυνητικούς πελάτες (Μ.Ο. τριετίας 2003-2005) Από όλους τους πελάτες Από μερικούς πελάτες Από κανέναν πελάτη Επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων 18-24 ετών 11,8% [12,2%] 14,7% [35,8%] 73,5% [52,0%] 25-34 ετών 11,9% [13,6%] 16,3% [28,9%] 71,9% [57,5%] 35-44 ετών 14,4% [14,1%] 17,8% [27,3%] 67,8% [58,6%] 45-54 ετών 26,2% [12,9%] 23,1% [24,1%] 51,6% [63,0%] 55-64 ετών 10,8% [12,2%] 13,5% [26,1%] 75,7% [61,6%] Σύνολο 14,9% [13,3%] 20,1% [27,6%] 65,1% [59,0%] Καθιερωμένη επιχειρηματικότητα 18-24 ετών 16,4% [8,7%] 32,7% [23,2%] 50,9% [68,1%] 25-34 ετών 3,9% [8,4%] 22,5% [18,8%] 73,5% [72,8%] 35-44 ετών 16,1% [6,7%] 8,5% [18,9%] 75,4% [74,4%] 45-54 ετών 20,2% [7,3%] 5,6% [19,6%] 74,2% [73,1%] 55-64 ετών 2,8% [7,6%] 14,8% [15,9%] 82,4% [76,5%] Σύνολο 12,9% [7,3%] 12,8% [18,6%] 74,3% [74,1%] Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. Σημείωση: στις αγκύλες είναι ο αντίστοιχος Ευρωπαϊκός μέσος όρος για τη διετία 2003-2004. 19

% χρήσης νέων τεχνολογιών/διαδικασιών ανά ηλικιακή ομάδα επιχειρηματιών στην Ελλάδα - Μ.Ο. τριετίας 2003-2005) Οι τεχνολογίες/διαδικασίες είναι διαθέσιμες για λιγότερο από 1 χρόνο Ευρωπαϊκός μέσος όρος Επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων 18-24 ετών 26,5% 17,5% 25-34 ετών 34,1% 13,1% 35-44 ετών 28,0% 12,3% 45-54 ετών 36,9% 13,5% 55-64 ετών 13,5% 14,1% Σύνολο 30,1% 13,4% Καθιερωμένη επιχειρηματικότητα 18-24 ετών 40,0% 17,4% 25-34 ετών 30,4% 13,4% 35-44 ετών 34,2% 11,4% 45-54 ετών 22,1% 10,8% 55-64 ετών 21,8% 10,5% Σύνολο 28,0% 11,4% 20 Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006.

% αντιμετώπισης έντασης ανταγωνισμού αγοράς ανά ηλικιακή ομάδα επιχειρηματιών στην Ελλάδα - Μ.Ο. τριετίας 2003-2005) Πολλοί ανταγωνιστές Λίγοι ανταγωνιστές Καθόλου ανταγωνιστές Επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων 18-24 ετών 52,9% [49,3%] 35,3% [41,0%] 11,8% [9,7%] 25-34 ετών 64,4% [54,2%] 28,9% [35,9%] 6,7% [9,9%] 35-44 ετών 63,6% [51,7%] 25,4% [38,2%] 11,0% [10,1%] 45-54 ετών 76,9% [53,0%] 9,2% [34,6%] 13,8% [12,4%] 55-64 ετών 54,1% [51,7%] 43,2% [35,1%] 2,7% [13,2%] Σύνολο 64,2% [52,4%] 27,0% [36,7%] 8,9% [10,9%] Καθιερωμένη επιχειρηματικότητα 18-24 ετών 54,5% [71,0%] 40,0% [20,3%] 5,5% [8,7%] 25-34 ετών 60,8% [64,4%] 34,3% [31,0%] 4,9% [4,6%] 35-44 ετών 73,9% [65,2%] 22,1% [29,9%] 4,0% [4,9%] 45-54 ετών 79,3% [64,1%] 13,6% [29,7%] 7,0% [6,2%] 55-64 ετών 66,9% [64,2%] 27,5% [29,7%] 5,6% [6,0%] Σύνολο 70,7% [64,6%] 23,8% [29,8%] 5,5% [5,6%] Πηγή: Έκθεση Παγκόσμιου Παρατηρητήριου για την Επιχειρηματικότητα 2005-2006. Σημείωση: στις αγκύλες είναι ο αντίστοιχος Ευρωπαϊκός μέσος όρος για τη διετία 2003-2004. 21

Σύμφωνα με έρευνα της εταιρίας ερευνών, marketing και επικοινωνίας Marc που έγινε για την εφημερίδα το Έθνος: - το 56% των Ελλήνων ηλικίας 18-30 ετών αμείβεται με λιγότερο από 700 το μήνα («γενιά των 700»). - το 29,5% των Ελλήνων ηλικίας 30-39 ετών ζουν εντελώς ανεξάρτητοι από το οικογενειακό περιβάλλον. - το 31,4% των Ελλήνων ηλικίας 30-39 ετών συντηρείται αποκλειστικά από το οικογενειακό περιβάλλον. 22

Κατά το Β τρίμηνο του 2007 το % ανεργίας στην Ελλάδα ανήλθε σε 7,7%. Είναι το μικρότερο % ανεργίας για το Β τρίμηνο του 2007 από το 1998, έτος από το οποίο άρχισε η Έρευνα Εργατικού Δυναμικού να διεξάγεται σε τριμηνιαία βάση. Το % ανεργίας της Ελλάδας είναι το τέταρτο μεγαλύτερο στην ΕΕ(15) μετά τη Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Πηγή: Eurostat. 23

Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα Σημαντική πτώση της ανεργίας στην Ελλάδα από 12% του εργατικού δυναμικού το 1999 σε 8,3% το 2007 και περαιτέρω υποχώρηση σε 7,7% το 2008. Παρά τη σημαντική πτώση η ανεργία στην Ελλάδα παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ(15). Το 2008 η Ελλάδα είχε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ(15), 7,7% μαζί με τη Γαλλία και την Πορτογαλία, όταν το μέσο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ(15) για την ίδια χρονιά ήταν 7,1% και στην ΕΕ(27) 7,0%. Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί ότι όπως φαίνεται από τους παρακάτω πίνακες η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στους νέους, στις γυναίκες και στους μακροχρόνιους ανέργους, όχι μόνο στην ΕΕ(15) αλλά και στην ΕΕ(27). 24

Το 2008 το ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ(27) μειώθηκε στο 7,0% (7,1% στην ΕΕ(15)) που αποτελεί το μικρότερο ποσοστό ανεργίας για όλη τη δεκαετία. Η μεγαλύτερη ανεργία παρατηρήθηκε στην Ισπανία, 11,3%, ενώ η μικρότερη στην Ολλανδία, 2,8%. Παρά τη σημαντική πτώση η ανεργία στην ΕΕ παραμένει πολύ υψηλή και αντανακλά την έλλειψη ευελιξίας στην αγορά εργασίας, η οποία, αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην αυστηρή προστατευτική και παρεμβατική εργατική νομοθεσία που εφαρμόζεται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Σε αντίθεση η λιγότερο παρεμβατική νομοθεσία που εφαρμόζεται στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο συντελεί στη διαμόρφωση πολύ μικρότερων ποσοστών ανεργίας, 5,8% και 5,4% αντίστοιχα. 25

Η Ελλάδα, την τελευταία δεκαετία, κατόρθωσε να μειώσει σημαντικά την ανεργία από 12% του εργατικού δυναμικού το 1999 στο 7,7% το 2008. Παρά τη σημαντική μείωση, το ποσοστό της ανεργίας στην Ελλάδα παραμένει σε πολύ υψηλό επίπεδο, το τέταρτο υψηλότερο στην ΕΕ(27), και αντανακλά την έλλειψη ευελιξίας στην αγορά εργασίας ως αποτέλεσμα του υψηλού βαθμού ακαμψίας της εργατικής νομοθεσίας. Η Ελλάδα, παρά τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις, παρουσιάζει μαζί με την Ισπανία, Γαλλία και Πορτογαλία, έναν από τους υψηλότερους βαθμούς ακαμψίας στην εργατική νομοθεσία ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ. Ο βαθμός ακαμψίας στις νομοθεσίες των παραπάνω χωρών παρουσιάζει μια θετική και στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που παρατηρούνται στις χώρες αυτές. Η έλλειψη ευελιξίας στην ελληνική αγορά εργασίας αντανακλάται όχι μόνο στα πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας στις γυναίκες και στους νέους αλλά και στα πολύ υψηλά ποσοστά των μακροχρόνιων ανέργων. 26

Συνολικά ποσοστά Ανεργίας, ΕΕ 98-10 ΧΩΡΑ 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ΕΕ(27) 9,2 9,0 8,6 8,4 8,8 8,9 9,0* 8,9* 8,1* 7,1 7,0 - - ΕΕ(15) 10,0 9,1 8,2 7,7 8,2 8,6 8,8 8,5 7,7* 7,0 7,1 8,6 9,7 ΗΠΑ 4,5 4,2 4,0 4,8 5,8 6,0 5,5 5,1 4,6 4,6 5,8 8,9 10,1 Βέλγιο 9,3 8,5 6,9 6,6 7,5 8,2 8,4 8,4 8,2 7,5 7,1 9,5 10,5 Δανία 4,9 5,2 4,3 4,5 4,6 5,4 5,5 4,8 3,9 3,8 3,3 3,2 4,5 Γερμανία 8,8 7,9 7,2 7,4 8,2 9,0 9,5 9,4 8,4 8,4 7,3 8,9 10,8 Ελλάδα 10,8 12,0 11,2 10,7 10,3 9,7 10,5 9,8 8,9 8,3 7,7 9,0 10,5 Ισπανία 15,0 12,5 11,1 10,3 11,1 11,1 10,6 9,2 8,5 8,3 11,3 17,7 19,3 Γαλλία 11,1 10,5 9,1 8,4 8,7 9,5 9,6 9,7 9,5 8,3 7,7 9,6 10,3 Ιρλανδία 7,5 5,7 4,2 4,0 4,5 4,7 4,5 4,3 4,4 4,6 6,3 12,0 13,0 Ιταλία 11,3 10,9 10,1 9,1 8,6 8,4 8,0 7,7 6,8 6,1 6,7 8,9 10,5 Λουξ. 2,7 2,4 2,3 2,0 2,7 3,7 5,1 4,5 4,7 4,1 4,4 6,8 6,0 Ολλανδία 3,8 3,2 2,8 2,2 2,8 3,7 4,6 4,7 3,9 3,2 2,8 4,1 5,0 Αυστρία 4,5 3,9 3,6 3,6 4,2 4,3 4,8 5,2 4,7 4,4 3,8 5,4 6,2 Πορτογ. 5,1 4,5 4,0 4,0 5,0 6,3 6,7 7,6 7,7 8,0 7,7 9,6 10,9 Φιλανδία 11,4 10,2 9,8 9,1 9,1 9,0 8,8 8,4 7,7 6,9 6,4 8,5 9,3 Σουηδία 8,2 6,7 5,6 4,9 4,9 5,6 6,3 7,4 7,1 6,1 6,2 8,4 9,6 Ην. Βασίλ. 6,1 5,9 5,3 5,0 5,1 4,9 4,7 4,8 5,3 5,3 5,4 7,4 9,2 27 Πηγή: UNECE και Eurostat.

Συνολικά ποσοστά Ανεργίας, Βαλκάνια 96-08 ΧΩΡΑ 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 ΕΕ(27) - - 9,2 9,0 8,7 8,5 8,9 9,0 9,0 8,9 8,2 7,1 7,0 ΕΕ(15) 10,1 9,8 9,3 8,5 7,7 7,2 7,6 7,9 8,1 8,1 7,7 7,0 7,1 Ελλάδα 9,6 9,8 10,8 12,0 11,2 10,7 10,3 9,7 10,5 9,9 8,9 8,3 7,7 Βουλγαρία 14,1 14,4 14,1 15,7 16,4 19,5 18,2 13,7 12,1 10,1 9,0 6,9 6,3 Ρουμανία - 5,3 5,4 7,1 7,3 6,8 8,6 7,0 8,1 7,2 7,3 6,4 3,6 Σερβία - - - - 12,1 12,2 13,3 14,6 18,5 20,8 20,9 18,1 13,6 πγδμ - - - 32,4 32,2 30,5 31,9 36,7 37,2 37,3 36,0 34,9 33,3 Αλβανία 12,4 14,9 17,7 18,4 16,8 16,4 15,8 15,0 14,4 14,1 13,8 13,5 12,8 Τουρκία 6,1 6,4 6,8 7,6 5,2 6,8 8,9 9,3 9,0 8,8 8,4 8,5 10,7 Σλοβενία 6,9 6,9 7,4 7,3 6,7 6,2 6,3 6,7 6,3 6,5 6,0 4,9 4,5 Βοσν.-Ερζ. - 39,0 38,7 39,0 39,4 39,9 42,7 44,0 44,9 46,6 47,7 42,9 40,6 Κροατία 10,0 9,9 11,4 13,6 16,1 15,8 14,8 14,2 13,7 12,7 11,2 9,6 8,4 Μαυρβ. - - - - - - - 26,0 22,3 18,5 14,7 11,9 10,8 Μολδαβία - - - - 8,5 7,3 6,8 7,9 8,1 7,3 7,4 5,1 - Κόσοβο - - - - - 57,1 55,0 49,7 39,7 41,4 44,9 43,0 40,0 28 Πηγές: UNECE Eurostat IMF στατιστικές υπηρεσίες αντίστοιχων χωρών

Μακροχρόνια ανεργία Το 2007 η μακροχρόνια ανεργία στην Ελλάδα σημειώνει την κατώτερη τιμή της από το 1995 και μετά. Σημαντική η πτώση της μακροχρόνιας ανεργίας στην Ελλάδα από 6,5% το 1999 σε 4,1% το 2007. Παρά τη σημαντική πτώση, 36,92% την περίοδο 1999-2007, η μακροχρόνια ανεργία στην Ελλάδα παραμένει η 2η υψηλότερη μετά τη Γερμανία και ξεπερνά το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ(15) και ΕΕ(27). 29

Επίπεδα Μακροχρόνιας Ανεργίας 1995-2007 ΧΩΡΑ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ΕΕ(27) - - - - - 4,0 3,9 4,0 4,1 4,1 4,1 3,7 3,0 ΕΕ(15) 4,9p 4,9 4,8 4,4 3,9 3,4 3,1 3,1 3,3 3,3 3,4 3,2 2,8 Βέλγιο 5,8 5,7 5,4 5,6 4,8 3,7 3,2 3,7 3,7 3,7 4,4 4,2 3,8 Δανία 2,0 1,8 1,5 1,3 1,1 0,9 0,9 0,9 1,1 1,1 1,1 0,8 0,6 Γερμανία 3,9p 4,2 4,7 4,7 4,2 3,8 3,8 4,0 4,6 4,6 5,7b 5,5 4,7 Ελλάδα 4,6 5,2 5,3 5,8 6,5 6,1 5,5 5,3 5,3 5,3 5,1 4,8 4,1 Ισπανία 10,3 9,4 8,7 7,5 5,7 4,6 3,7 3,7 3,7 3,7 2,2b 1,8 1,7 Γαλλία 4,4 4,5 4,6 4,5 4,1 3,5 2,9 3,0 3,5 3,5 3,8 3,9 3,3 Ιρλανδία 7,6 7,0 5,6 3,9 2,4 1,6 1,3 1,3 1,5 1,5 1,5 1,4 1,4 Ιταλία 7,1 7,3 7,3 6,8 6,7 6,3 5,7 5,1 4,9 4,9 3,9 3,4 2,9 Λουξ. 0,7 0,8 0,9 0,9 0,7 0,6 0,6 0,7 0,9 0,9 1,2 1,4 1,3 Ολλανδία 3,1 3,0 2,3 1,5 1,2 0,8 0,6 0,7 1,0 1,0 1,9 1,7 1,3 Αυστρία 1,0 1,2 1,3 1,3 1,2 1,0 0,9 1,1 1,1 1,1 1,3 1,3 1,2 Πορτογ. 3,1 3,3 3,2 2,1b 1,7 1,7 1,5 1,7 2,2 2,2 3,7 3,8 3,8 Φιλανδία - - 4,9 4,1 3,0 2,8 2,5 2,3 2,3 2,3 2,2 1,9 1,6 Σουηδία 2,3 2,7 3,1 2,6 1,9 1,4 1,0 1,0 1,0 1,0 1,4b 1,1 0,8 Ην. Βασίλ. 3,5 3,1 2,5 1,9 1,7 1,4b 1,3 1,1 1,1 1,1 1,0 1,2 1,3 ΗΠΑ - - - 0,5 0,4 0,4 0,3 0,2 0,3 0,3 0,7 0,7-30 Πηγή: UNECE και *Eurostat. p: προσωρινή τιμή b: διακοπή σειράς.

Ανεργία στους νέους κάτω των 25 ετών Σημαντική πτώση της ανεργίας των νέων στην Ελλάδα από 31,5% το 1999 σε 22,1% το 2008. Κατά μέσο όρο η Ελλάδα έριξε την ανεργία των νέων την περίοδο αυτή κατά 29,8%. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στην καλύτερη επίδοση στην ΕΕ(15). Παρά τη σημαντική πτώση, 22,1%, η ανεργία των νέων στην Ελλάδα είναι η δεύτερη υψηλότερη μετά την Ισπανία στην ΕΕ(27). Το 22,1% της ανεργίας των νέων στην Ελλάδα το 2008, υπερβαίνει κατά πολύ το μέσο ποσοστό στην ΕΕ(15) και ΕΕ(27) που κυμάνθηκε το 2008 στο 15,3% και 15,5% αντίστοιχα. 31

Ανεργία νέων κάτω των 25 ετών, 1990-2008 ΧΩΡΑ 1990 1995 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ΕΕ(27) - - - - - 17,3 17,3 17,9 18,0 18,4 18,3 17,0 15,3 15,5 ΕΕ(15) - - 19,6 18,1 16,4 14,8 14,1 14,6 15,3 15,9 16,3 15,7 14,7 15,3 Βέλγιο 14,5 21,5 22,0 22,1 21,1 16,7 16,8 17,7 21,8 21,2 21,5 20,5 18,8 18,0 Δανία 11,5 9,9 7,7 7,3 9,1 6,2 8,3 7,4 9,2 8,2 8,6 7,7 7,9 7,6 Γερμανία - 8,5 10,0 9,1 8,1 7,5 7,7 9,1 9,8 11,8 13,9 12,5 11,1 9,8 Ελλάδα 23,3 27,9 30,8 29,9 31,5 29,1 28,0 26,8 26,8 26,9 26,0 25,2 22,9 22,1 Ισπανία 31,8 41,9 36,4 33,1 27,3 24,3 23,2 24,2 24,6 23,9 19,7 17,9 18,2 24,6 Γαλλία 19,8 27,1 27,8 25,1 22,9 19,6 18,9 19,3 19,1 20,4 21,0 22,1 19,4 19,1 Ιρλανδία 19,7 19,0 15,4 11,3 8,6 6,8 7,3 8,5 9,1 8,9 8,6 8,6 9,3 13,6 Ιταλία 28,9 33,5 30,2 29,9 28,7 27,0 24,1 23,1 23,7 23,5 24,0 21,6 20,3 21,3 Λουξ. 3,6 7,2 7,9 6,9 6,9 7,1 7,1 7,7 11,0 16,8 13,7 16,2 17,5 16,3 Ολλανδία 11,1 12,1 9,1 7,6 6,8 5,7 4,5 5,0 6,3 8,0 8,2 6,6 5,9 5,4 Αυστρία - 5,9 6,7 6,4 5,4 5,3 5,8 6,7 8,1 9,4 10,3 9,1 8,6 7,5 Πορτογ. 10,4 16,0 14,8 10,4 8,8 8,6 9,4 11,6 14,5 15,3 16,1 16,3 16,6 16,4 Φιλανδία 9,3 41,2 25,2 23,5 21,4 21,4 19,8 21,0 21,8 20,7 20,1 18,7 16,5 16,5 Σουηδία 4,4 19,6 20,6 16,1 12,3 10,5 10,9 11,9 13,4 16,3 21,7 21,5 19,1 20,0 Ην. Βασίλ. 10,4 15,5 13,7 13,1 12,7 12,2 11,7 12,0 12,2 12,1 12,8 14,0 14,3 15,0 ΗΠΑ 11,1 12,1 11,3 10,4 9,9 9,3 10,6 12,0 12,4 11,8 11,3 10,5 10,5 12,8 Πηγές: Eurostat και UNECE. p: προσωρινή τιμή b: διακοπή σειράς. 32

Ανεργία γυναικών στην ΕΕ(15) Σημαντική πτώση της ανεργίας των γυναικών στην Ελλάδα από 18,1% του συνόλου των γυναικών το 1999 σε 11,4% το 2008. Από το 1999 μέχρι και το 2008 η Ελλάδα μείωσε την ανεργία των γυναικών κατά 37%, ποσοστό που αντιστοιχεί στην 2η μεγαλύτερη μείωση στην ΕΕ(15) μετά την Ιταλία με 62,8%. Παρά τη σημαντική πτώση, 15,1% κατά μέσο όρο την περίοδο 1999-2008, η ανεργία των γυναικών στην Ελλάδα παραμένει η 2η υψηλότερη στην ΕΕ(27). Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών στην Ελλάδα το 2008, 11,4%, υπερέβαινε κατά πολύ το μέσο όρο της ΕΕ(15) και ΕΕ(27) που διακυμάνθηκε το 2008 στο 7,6% και 7,5% αντίστοιχα. 33

Ανεργία γυναικών στην ΕΕ(15), 1996-2008 ΧΩΡΑ 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ΕΕ(27) - - - - 9,8 9,4 9,6 9,7 9,8 9,6 8,9 7,8 7,5 ΕΕ(15) 11,4 11,2 10,7 9,9 8,9 8,3 8,5 8,7 8,9 8,9 8,5 7,7 7,6 Βέλγιο 12,5 11,9 11,6 10,3 8,5 7,5 8,6 8,9 9,5 9,5 9,3 8,4 7,6 Δανία 7,5 6,2 6,0 5,8 4,8 5,0 5,0 6,1 6,0 5,3 4,5 4,2 3,7 Γερμανία 9,2 9,8 9,4 8,4 7,5 7,4 7,9 8,6 9,1 10,1 9,4 8,3 7,2 Ελλάδα 15,2 15,2 16,7 18,1 17,1 16,1 15,6 15,0 16,2 15,3 13,6 12,8 11,4 Ισπανία 23,8 22,6 21,1 18,0 16,0 14,8 15,7 15,3 14,3 12,2 11,6 10,9 13,0 Γαλλία 13,3 13,2 12,8 12,1 10,8 9,9 9,7 9,9 10,3 10,2 10,1 8,9 8,2 Ιρλανδία 11,8 9,9 7,3 5,6 4,2 3,8 4,1 4,3 4,1 4,0 4,1 4,2 4,8 Ιταλία 15,2 15,3 15,4 14,8 13,6 12,2 11,5 11,3 10,5 10,1 8,8 7,9 5,5 Λουξ. 4,2 3,9 4,0 3,3 3,1 2,6 3,7 4,7 7,1 5,8 6,2 5,7 5,7 Ολλανδία 7,7 6,6 5,0 4,4 3,6 2,8 3,1 3,9 4,8 5,1 4,4 3,6 3,0 Αυστρία 5,3 5,4 5,4 4,7 4,3 4,2 4,4 4,7 5,3 5,5 5,2 5,0 4,1 Πορτογ. 8,2 7,5 6,2 5,0 4,9 5,0 6,0 7,2 7,6 8,7 9,0 9,6 9,0 Φιλανδία 14,9 13,0 12,0 10,7 10,6 9,7 9,1 8,9 8,9 8,6 8,1 7,2 6,7 Σουηδία 9,0 9,5 8,0 6,8 5,3 4,5 4,6 5,2 6,1 7,4b 7,2 6,4 6,5 Ην. Βασίλ. 6,3 5,8 5,3 5,2 4,8 4,4 4,5 4,3 4,2 4,3 4,9 4,9 6,1 ΗΠΑ 5,4 5,0 4,6 4,3 4,1 4,7 5,6 5,7 5,4 5,1 4,6 4,5 5,4 34 Πηγές: Eurostat και UNECE. p: προσωρινή τιμή b: διακοπή σειράς.

Ανεργία ανά γεωγραφική περιφέρεια στην Ελλάδα Τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας για το πρώτο τρίμηνο του 2008 εμφανίζονται στις περιφέρειες του Νότιου Αιγαίου και της Δυτικής Μακεδονίας με ποσοστά 15,5% και 12,6% αντίστοιχα, ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας καταγράφονται στις περιφέρειες του Βόρειου Αιγαίου 5,4% και της Αττικής 6,6%. Ο πίνακας που ακολουθεί καταδεικνύει τη μεγάλη ανισοκατανομή της ανεργίας ανάμεσα στις περιφέρειες της χώρας και αντανακλά την μικρή κινητικότητα της εργασίας ανάμεσα στις περιφέρειες. Σύμφωνα με την έρευνα εργατικού δυναμικού για το πρώτο τρίμηνο του 2008, ένα σημαντικό ποσοστό ανέργων (11,8%) απέρριψε κάποια πρόταση ανάληψης εργασίας προβάλλοντας ως κύριο λόγο το γεγονός ότι δεν εξυπηρετούσε γεωγραφικά ο τόπος εργασίας. Η περιορισμένη γεωγραφική κινητικότητα στην Ελλάδα οφείλεται (i) στο υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (άνω του 80%), (ii) στο υψηλό κόστος της μεταφοράς που δυσχεραίνει την επαναλαμβανόμενη μετακίνηση μεταξύ τόπου κατοικίας και τόπου εργασίας, (iii) στην οικογενειακή νοοτροπία που στηρίζει τους ανέργους περιορίζοντας τα κίνητρά τους για μετακίνηση 35 σε άλλες περιοχές.

Ποσοστά ανεργίας κατά περιφέρεια % % Περιφέρειες Α τρίμηνο 2007 Α τρίμηνο 2008 Σύνολο Χώρας 9,1 8,3 Ανατολική Μακεδονία-Θράκη 10,9 9,5 Κεντρική Μακεδονία 9,0 8,7 Δυτική Μακεδονία 13,0 12,6 Ήπειρος 10,0 9,9 Θεσσαλία 7,2 8,2 Ιόνιοι Νήσοι 13,9 11,7 Δυτική Ελλάδα 9,4 9,9 Στερεά Ελλάδα 9,6 8,9 Αττική 8,3 6,6 Πελοπόννησος 7,4 8,0 Βόρειο Αιγαίο 10,3 5,4 Νότιο Αιγαίο 16,5 15,5 Κρήτη 8,4 7,9 36 Πηγή: ΕΣΥΕ.

Ανεργία κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης στην Ελλάδα Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας το Α τρίμηνο του 2008 εμφανίζεται στην ομάδα που δεν πήγε καθόλου σχολείο, 12,2%, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας εμφανίζεται στην ομάδα με τριτοβάθμια εκπαίδευση και στην ομάδα με μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών, 5,4%. Τα πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας, άνω του 10%, την τριετία 2006-2008, των πτυχιούχων ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης καταδεικνύουν τις αδυναμίες της τεχνικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα και την προβληματική της σύνδεση με την αγορά εργασίας. 37

% ανεργίας στην Ελλάδα κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης 2007-2008 Α τρίμηνο Α τρίμηνο Επίπεδο Εκπαίδευσης 2007 2008 Άρρενες Θήλυς Σύνολο Άρρενες Θήλυς Σύνολο Διδακτορικός ή Μεταπτυχιακός τίτλος 3,9 8,0 5,9 4,6 6,6 5,4 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 7,3 16,0 11,5 3,8 7,1 5,4 Πτυχίο Ανώτερης βαθμίδας, ΤΕΕ 5,9 17,0 10,2 6,7 14,5 10,5 Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 5,4 18,1 9,3 6,1 13,9 9,1 Απολυτήριο Γ τάξιας Μέσης Εκπαίδευσης 5,8 11,6 7,9 5,4 17,6 9,2 Απολυτήριο Δημοτικού 3,8 7,9 5,6 5,0 10,6 7,1 Μερικές τάξεις Δημοτικού 14,2 18,6 16,4 5,4 9,5 7,0 Δεν πήγε καθόλου σχολείο 11,5 7,3 9,7 6,7 19,4 12,2 Σύνολο 5,7 13,9 9,1 5,5 12,3 8,3 Πηγή: ΕΣΥΕ. 38

Ευκολία απασχόλησης εργαζομένων βάσει του Δείκτη Ευκολίας Άσκησης Επιχειρηματικής Δραστηριότητας (Ease of Doing Business, EDB) Η ευκολία πρόσληψης και απόλυσης εργαζομένων αντανακλάται σε σχετικό δείκτη για την άκαμπτη ή ευέλικτη αγορά εργασίας σε μια χώρα. Ο πυλώνας αποτελείται από τρεις υποπυλώνες, (i) δείκτης ακαμψίας της απασχόλησης, (ii) κόστος απόλυσης και (iii) μη μισθολογικό κόστος εργασίας. Η συνολική τιμή του υποπυλώνα ακαμψίας της απασχόλησης είναι ο μέσος τριών δεικτών: δυσκολίας πρόσληψης, ακαμψίας ωραρίου και δυσκολίας απόλυσης. Οι δείκτες παίρνουν τιμές μεταξύ 0,0 και 100,0, με τις υψηλότερες τιμές να αντιπροσωπεύουν 39 μεγαλύτερη δυσκολία και ακαμψία.

Υποπυλώνες του πυλώνα ευκολίας απασχόλησης εργαζομένων του Δείκτη Ease of Doing Business, 2007 Υπο-δείκτης δυσκολίας πρόσληψης Υπο-δείκτης ακαμψίας ωραρίου Υπο-δείκτης δυσκολίας απόλυσης Δείκτης ακαμψίας απασχόλησης Μη-μσθολογικό κόστος (% επί του μισθού) Κόστος απόλυσης (εβδομάδες μισθών) ΕΕ(25) 33,1 55,2 34,0 40,8 26,9 26,9 ΕΕ(15) 31,8 49,3 34,6 38,6 25,7 30,0 Βέλγιο 11 40 10 20 55 16 Δανία 0 20 10 10 1 0 Γερμανία 33 60 40 44 19 69 Ελλάδα 44 80 40 55 28 24 Ισπανία 78 60 30 56 33 56 Γαλλία 67 60 40 56 47 32 Ιρλανδία 11 20 20 17 11 24 Ιταλία 33 40 40 38 37 2 Λουξεμβ. 67 80 40 62 13 39 Ολλανδία 17 40 70 42 18 17 Αυστρία 11 60 40 37 31 2 Πορτογαλία 33 60 50 48 24 95 Φινλανδία 44 60 40 48 26 26 Σουηδία 17 60 40 39 32 26 Ην. Βασ. 11 0 10 7 11 22 ΗΠΑ 0 0 0 0 8 0 Πηγή: World Bank. Σημείωση:οι δείκτες και οι υποδείκτες λαμβάνουν τιμές από 0,00 έως 100,0 όπου οι υψηλότερες τιμές αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερη δυσκολία και ακαμψία. 40

Διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής αγοράς εργασίας (i) Το κόστος πρόσληψης και απόλυσης εργαζομένων διαμορφώνεται σε πολύ υψηλά επίπεδα ως αποτέλεσμα των προστατευτικών ρυθμίσεων της εργασιακής νομοθεσίας και του υψηλού μη-μισθολογικού κόστους της εργασίας (28% για το 2007 σύμφωνα με την World Bank, 2008). Το υψηλό κόστος των προσλήψεων και των απολύσεων συμβάλλει στην αυξημένη προτίμηση από τις επιχειρήσεις της προσωρινής και της υπερωριακής απασχόλησης με συνέπεια την υποκατάσταση θέσεων εργασίας μακροχρόνιας απασχόλησης. Επιπροσθέτως, το μεγάλο ποσοστό απασχόλησης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα (32% του συνόλου των εργαζομένων το 2008) υπό καθεστώς μονιμότητας, σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος των απολύσεων, συμβάλλει στον περιορισμό των προσλήψεων και στην περαιτέρω μείωση των προσφερόμενων θέσεων μακροχρόνιας απασχόλησης. 41

(ii) Το σύστημα προσδιορισμού των μισθολογικών αμοιβών είναι αναποτελεσματικό λόγω της μικρής συσχέτισης των αμοιβών με την παραγωγικότητα. Σύμφωνα με το δείκτη σύνδεσης της αμοιβής με την παραγωγικότητα του Word Economic Forum, η Ελλάδα το 2004 σε κλίμακα από 1,0 (ελάχιστη) έως 7,0 (μέγιστη) βαθμολογήθηκε μόνο με 3,6 και κατατάχτηκε στην 64 η θέση μεταξύ 104 χωρών ενώ το 2007/8 κατέλαβε την 91 η θέση μεταξύ 131 χωρών. Επιπροσθέτως, ο σχετικά υψηλός κατώτατος μισθός στην Ελλάδα (άνω του 60% του μέσου μισθού των απασχολούμενων στη μεταποιητική βιομηχανία), σε συνδυασμό με το υψηλό μημισθολογικό κόστος εργασίας, καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την απασχόληση των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας εργατικού δυναμικού της ΕΣΥΕ για το 2008 το ποσοστό των νέων ανέργων, δηλαδή όσων εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας αναζητώντας απασχόληση, ανέρχεται σε 33,4% του συνόλου των ανέργων, έναντι μόνο 19% στην ΕΕ(15). 42