ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΒ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Θέμα: H προστασία των παιδιών και των μεταναστών εργαζομένων: Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης και το Ελληνικό Νομικό πλαίσιο. Σπουδάστρια: Σίτα Βασιλική Επιβλέπων: Η. Γεωργαντάς Σεμινάριο: Κράτος και Διοίκηση Συντονιστής: Η. Γεωργαντάς ΑΘΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΣ 2001

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης αποτελεί όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αποτελεσματική προστασία των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων. Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση του θεσμικού πλαισίου του Χάρτη, και ιδιαίτερα των άρθρων, που αναφέρονται στα δικαιώματα για προστασία των παιδιών και των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους. Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται αναφορά στο ισχύον νομικό καθεστώς και στην πρακτική που ακολουθείται στην Ελλάδα, στην εξέλιξη της νομολογίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και στα μέτρα που έλαβε η χώρα προκειμένου να εναρμονιστεί με τις διατάξεις της διεθνούς αυτής Σύμβασης. Λέξεις κλειδιά: Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, Κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, προστασία των παιδιών και μεταναστών εργαζομένων. Abstract The European Social Charter of the Council of Europe, is an international instrument for the protection of social and economic rights. Of particular interest to this paper are the articles referring to the right of protection of children and of immigrant workers. In this framework, a description of the legislation and practice concerning these rights is included in the paper, as well as, a reference to the evolution of the Council s case law and the measures adopted by Greece in order to comply with the provisions of the Social Charter. 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1. Περίληψη 1 2. Περιεχόμενα 2 3. Εισαγωγή 3 4. Κεφάλαιο Ι: i. Προστασία των ανηλίκων, των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους 6 iii. Νομολογία του Χάρτη 16 5. Κεφάλαιο II: i. Κοινωνικός Χάρτης & Ελληνικό Νομικό πλαίσιο 55 ii. Ελληνικές εκθέσεις & Προβλήματα εναρμόνισης με το Χάρτη 58 iii. Εποπτικός μηχανισμός Συμβουλίου της Ευρώπης και ο ρόλος της διοίκησης 64 6. Κεφάλαιο ΙΙΙ: Η προστασία των ανηλίκων και των μεταναστών εργαζομένων στα πλαίσια άλλων διεθνών Συμβάσεων. 73 7. Συμπεράσματα 79 8. Βιβλιογραφία 82 9. Παράρτημα 83 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης υπογράφηκε από τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο Τορίνο στις 18 Οκτωβρίου 1961 και τέθηκε σε ισχύ στις 26 Φεβρουαρίου του 1965 μετά την κύρωση του κειμένου από πέντε κράτη μέλη. Αποτελεί συμπληρωματικό μηχανισμό στη Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών στον τομέα των κοινωνικών δικαιωμάτων και, κατ αναλογία, την περιφερειακή συνθήκη των Διεθνών Συμβάσεων για τα κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Ενώ όμως η Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καθιερώθηκε ως το κύριο επίτευγμα του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο Χάρτης είχε ένα υποτονικό χαρακτήρα. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει μια εκτεταμένη νομολογία, που εξελίχθηκε για περισσότερα από 25 χρόνια, που ερμηνεύει και εφαρμόζει τις υψηλού επιπέδου προδιαγραφές του Χάρτη, διάφοροι παράγοντες συνετέλεσαν στην ελλιπή αναδίπλωση του μηχανισμού αυτού, οι περισσότεροι από τους οποίους απορρέουν από την έλλειψη πολιτική βούλησης. Ο Χάρτης εξελίσσεται μέσω μιας εκτεταμένης νομολογίας αλλά και μέσω της προσθήκης Πρωτοκόλλων που ενισχύουν τα δικαιώματα και βελτιώνουν το μηχανισμό ελέγχου. Το 1988, το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη προσέθεσε τέσσερα νέα άρθρα 1. Ο μηχανισμός ελέγχου ενισχύθηκε, κατ αρχήν, από το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο του 1991, και το 1995 από ένα Πρωτόκολλο που προβλέπει ένα σύστημα συλλογικών καταγγελιών. Ο αναθεωρημένος Κοινωνικός Χάρτης, που υιοθετήθηκε το 1996, αποτελεί μια ολοκληρωμένη διεθνή σύμβαση, που τυποποιεί σ ένα όργανο όλα τα δικαιώματα που εξασφαλίζονται από το Χάρτη και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του 1988, τις τροποποιήσεις στα 1 Τα άρθρα του προσθέτου Πρωτοκόλλου είναι τέσσερα: Άρθρο 1 ο : Το δικαίωμα για ίσες ευκαιρίες και ίση μεταχείριση σε θέματα απασχόλησης και επαγγέλματος χωρίς διάκριση που να βασίζεται στο φύλο Άρθρο 2ο:Το δικαίωμα στην ενημέρωση και διαβούλευση Άρθρο 3 ο : Το δικαίωμα συμμετοχής στον καθορισμό και στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και του εργασιακού περιβάλλοντος Άρθρο 4 ο : το Δικαίωμα των ηλικιωμένων ατόμων για κοινωνική προστασία. 3

δικαιώματα αυτά καθώς και νέα δικαιώματα. Στα πλαίσια του αναθεωρημένου Χάρτη λαμβάνονται υπόψη οι εξελίξεις στην εργατική νομοθεσία και στην κοινωνική πολιτική αποβλέποντας τελικά στην αντικατάσταση του αρχικού κειμένου του Χάρτη. Το κείμενο του Χάρτη που έχει κυρώσει η Ελλάδα περιλαμβάνει δεκαεννέα άρθρα που αντιστοιχούν σε αντίστοιχα δικαιώματα και αρχές προστασίας των ατόμων εντός και εκτός εργασιακού χώρου. Τα άρθρα του Χάρτη αναφέρονται, μεταξύ άλλων, στο δικαίωμα στη στέγαση, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στην απασχόληση, στο δικαίωμα για κοινωνική προστασία και στο δικαίωμα της μη διάκρισης 1. Η χώρα μας έχει κυρώσει 67 παραγράφους του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη στις 6.6.84 2. Δεν έχει κυρώσει τα άρθρα 5 (συνδικαλιστικό δικαίωμα) και 6 (συλλογικές διαπραγματεύσεις). Σύμφωνα με τον μηχανισμό ελέγχου του Χάρτη, κάθε κράτος μέλος υποχρεούται να υποβάλει ετησίως έκθεση όπου περιγράφεται το νομοθετικό πλαίσιο και οι ενδεχόμενες εξελίξεις σε αυτό, καθώς και η πρακτική που ακολουθείται αναφορικά με συγκεκριμένες διατάξεις του Χάρτη. Όλα τα κράτη μέλη υποβάλλουν έκθεση για τις ίδιες διατάξεις και για την ίδια περίοδο αναφοράς προκειμένου να είναι δυνατή τόσο η σύγκριση των καταστάσεων όσο και η συνέπεια στις αποφάσεις της Κυβερνητικής Επιτροπής. Κατά τις συνόδους της τελευταίας, εξετάζονται τα επιχειρήματα, κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα, που προβάλλει το κράτος μέλος για να δικαιολογήσει την αδυναμία συμμόρφωσης με τις διατάξεις του Χάρτη, και στη συνέχεια υποβάλλεται έκθεση με την οποία η Κυβερνητική Επιτροπή εισηγείται στην Επιτροπή Υπουργών την επιβολή σύστασης ή προειδοποίησης στο εν λόγω κράτος. Σε κάθε κύκλο ελέγχου, ήτοι σε σύνολο τεσσάρων ετών, κάθε κράτος υποβάλλει δύο φορές εκθέσεις για όλα τα άρθρα του πυρήνα του Χάρτη, και μια φορά για τα άρθρα εκτός πυρήνα, καθώς και για άρθρα και διατάξεις του Προσθέτου Πρωτοκόλλου. Ενίοτε, τα κράτη μέλη υποβάλλουν έκθεση για διατάξεις που δεν έχουν αποδεχθεί, περιγράφοντας την κατάσταση στη χώρα 1 Βλ. Παράρτημα, Αναλυτική παρουσίαση άρθρων του Κοινωνικού Χάρτη, σελ. 84. 2 Παράρτημα πίνακας κυρώσεων ανά παράγραφο του Χάρτη, σελ. 86 και 88. 4

τους και η Επιτροπή Ανεξαρτήτων Εμπειρογνωμόνων 1, που φέρει το βάρος της αξιολόγησης του περιεχόμενου των εκθέσεων από νομικής πλευράς, εστιάζει στα σημεία της νομοθεσίας και πρακτικής που συνιστούν κωλύματα στην κύρωση των διατάξεων αυτών. Η εργασία αποτελείται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναλυτική παρουσίαση των δικαιωμάτων που θα μας απασχολήσουν εδώ, καθώς και παρουσίαση της νομολογίας του Κοινωνικού Χάρτη ώστε να γίνει εμφανής η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των δικαιωμάτων αυτών για την αποτελεσματικότερη προστασία τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η ελληνική νομοθεσία και η πρακτική που ακολουθείται με αφορμή τις διατάξεις του Χάρτη, καθώς και τα προβλήματα συμμόρφωσης της χώρας μας με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις διατάξεις αυτές. Επίσης, στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται ο ρόλος της διοίκησης στην εφαρμογή των διατάξεων και στη διαδικασία ελέγχου της συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις που πηγάζουν για τη χώρα από την κύρωση του κειμένου της Σύμβασης. Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται το θεσμικό πλαίσιο της προστασίας των δικαιωμάτων των ανηλίκων και των μεταναστών εργαζομένων στα πλαίσια της Διεθνούς οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). 1 Η Επιτροπή Ανεξαρτήτων Εμπειρογνωμόνων έχει μετονομαστεί σε, Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Ι.1. Προστασία των ανηλίκων, των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους. Ειδικότερα, θα μας απασχολήσουν τα άρθρα 7 και 19 του Χάρτη που αναφέρονται στην προστασία των παιδιών και των νεαρών προσώπων, καθώς και των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους. Αναλυτικότερα: Προστασία των ανηλίκων Άρθρο 7: Το δικαίωμα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία. Για εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία, τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση: 1. Να καθορίζουν το 15ο έτος της ηλικίας ως κατώτατο όριο ηλικίας εισόδου στην απασχόληση, με δυνατότητα όμως εξαιρέσεων για τα παιδιά που απασχολούνται σε ορισμένες ελαφρές εργασίες που δεν απειλούν να βλάψουν την υγεία τους, την ηθική τους ή την εκπαίδευση τους. 2. Να καθορίζουν ψηλότερο κατώτατο όριο ηλικίας εισόδου στην απασχόληση για ορισμένες εργασίες που θεωρούνται επικίνδυνες ή ανθυγιεινές. 6

3. Να απαγορεύουν την απασχόληση των παιδιών, που υποχρεούνται να φοιτούν στο σχολείο, σε εργασίες που τους στερούν τη δυνατότητα να επωφεληθούν πλήρως από την εκπαίδευση αυτή. 4. Να περιορίζουν τη διάρκεια της εργασίας των εργαζομένων που έχουν ηλικία κάτω των 16 ετών έτσι ώστε να ανταποκρίνεται αυτή στις απαιτήσεις της ανάπτυξης τους και ιδιαίτερα στις ανάγκες της επαγγελματικής τους κατάρτισης. 5. Να αναγνωρίζουν το δικαίωμα των νεαρών εργαζομένων και των μαθητευομένων για δίκαιη αμοιβή ή για κατάλληλη παροχή. 6. Να προβλέπουν ότι οι ώρες που διαθέτουν τα νεαρά πρόσωπα για επαγγελματική κατάρτιση κατά την κανονική διάρκεια εργασίας τους, με τη συναίνεση του εργοδότη τους, θα θεωρούνται ότι περιλαμβάνονται στην ημερήσια εργασία. 7. Να καθορίζουν τη διάρκεια της κανονικής άδειας με αποδοχές για τους εργαζόμενους με ηλικία κάτω των 18 ετών σε τρεις τουλάχιστον εβδομάδες. 8. Να απαγορεύουν την απασχόληση εργαζομένων με ηλικία κάτω των 18 ετών σε νυκτερινές εργασίες, με εξαίρεση ορισμένες απασχολήσεις που καθορίζονται από την εθνική νομοθεσία ή ρύθμιση. 9. Να προβλέπουν ότι οι εργαζόμενοι ηλικίας κάτω των 18 ετών που απασχολούνται σε ορισμένες εργασίες που καθορίζονται από την εθνική νομοθεσία ή ρύθμιση θα πρέπει να υποβάλλονται σε τακτική ιατρική εξέταση. 10. Να εξασφαλίζουν ειδική προστασία από τους σωματικούς και ηθικούς κινδύνους στους οποίους εκτίθενται τα παιδιά και τα νεαρά πρόσωπα και κυρίως από τους κινδύνους εκείνους που προκαλούνται άμεσα ή έμμεσα από την εργασία τους. 7

Το άρθρο αυτό προβλέπει την προστασία των παιδιών και των νεαρών προσώπων, μια κατηγορία του πληθυσμού ιδιαίτερα ευάλωτη που χρειάζεται ιδιαίτερη προστασία. Η προστασία αυτή εκτείνεται σε τομείς όπως της υγείας, της εκπαίδευσης και απασχόλησης και των συνθηκών εργασίας. Όπως διαπιστώνεται, οι διατάξεις του άρθρου αυτού καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων των παιδιών και των νεαρών ατόμων εντός και εκτός του χώρου εργασίας, γεγονός που απαιτεί την ύπαρξη εκτεταμένης νομοθεσίας και κανονισμών για τη ρύθμιση των θεμάτων αυτών. Βασική παράμετρο του άρθρου αυτού αποτελεί το όριο ηλικίας για είσοδο στην απασχόληση των παιδιών που συνιστά και την πρωταρχική μορφή προστασίας, δεδομένου ότι κάτω από το 15 ο έτος ηλικίας βλάπτεται η σωματική και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών στην περίπτωση της πλήρους απασχόλησης. Ταυτόχρονα, προστατεύεται και το δικαίωμα της εκπαίδευσης, ιδίως μέσω του μηχανισμού ελέγχου της εφαρμογής της διάταξης αυτής, καθώς και της κατάρτισης και μαθητείας με την προστασία των δικαιωμάτων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την εργασία των ατόμων αυτών. Εκτός από το άρθρο 7, που ρυθμίζει τα θέματα που σχετίζονται με την απασχόληση, την εκπαίδευση και την υγεία των ανηλίκων, κατά την απασχόληση, τα δικαιώματα της κατηγορίας αυτής του πληθυσμού ρυθμίζονται επίσης στο άρθρο 10, παράγραφος 2 του Χάρτη όπου αναφέρεται ότι τα Συμβαλλόμενα στο Χάρτη Μέρη πρέπει να «εξασφαλίζουν ή να προωθούν σύστημα μαθητείας καθώς και άλλα συστήματα κατάρτισης των νεαρών αγοριών και κοριτσιών στις διάφορες απασχολήσεις τους» 1. Η παράγραφος αυτή του άρθρου 10 που ρυθμίζει ζητήματα επαγγελματικής κατάρτισης γενικά, βρίσκεται σε ευθεία συνάρτηση με την παράγραφο 6 κυρίως του άρθρου 7, δεδομένου ότι και οι δύο διατάξεις καλύπτουν ζητήματα που σχετίζονται με την επαγγελματική κατάρτιση των ανηλίκων. Στο σημείο αυτό, πρέπει να επισημανθεί η αλληλεπίδραση, που παρατηρείται μεταξύ ορισμένων διατάξεων του Χάρτη. Αναφέροντας αυτά, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι συνήθως πρόκειται για «αποχρώσεις» του ίδιου ζητήματος ή καλύτερα για διαφορετική προσέγγιση του ίδιου ζητήματος, που όμως δεν παύει τελικά να προσδίδει στις συναφείς αυτές διατάξεις έναν 1 Το άρθρο 10 αναφέρεται στο δικαίωμα στην επαγγελματική κατάρτιση, Βλ. Παράρτημα, σελ. 84. 8

συμπληρωματικό χαρακτήρα, εξ ου και η συχνή αναφορά που γίνεται στα πλαίσια του Χάρτη στην αλληλεπίδραση των διατάξεων που αφορούν στην προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων. Στον Αναθεωρημένο Χάρτη το άρθρο 7, περιλαμβάνεται στα άρθρα του πυρήνα του Χάρτη, επειδή ρυθμίζει ένα από τα βασικά δικαιώματα που σχετίζονται με μια κατηγορία του πληθυσμού που χρήζει της μεγαλύτερης δυνατής προστασίας. Συγκεκριμένα, στον Αναθεωρημένο Χάρτη τροποποιούνται ορισμένες διατάξεις του αρχικού κειμένου 1 με σκοπό να αποσαφηνιστούν αλλά και να οριοθετηθούν καλύτερα οι διατάξεις αυτές ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η προστασία των ανηλίκων. Ειδικότερα, στην παράγραφο 2 του Αναθεωρημένου κειμένου αναφέρεται ότι τα Μέρη πρέπει «να καθορίζουν το 18 ο έτος ως κατώτατο όριο ηλικίας για την είσοδο στην απασχόληση για ορισμένες εργασίες που θεωρούνται επικίνδυνες ή ανθυγιεινές 2». Έτσι με την τροποποιημένη διάταξη του αναθεωρημένου κειμένου ορίστηκε το 18ο έτος ως ελάχιστο όριο εισόδου στην απασχόληση για επικίνδυνα βαριά ή ανθυγιεινά επαγγέλματα, όριο που δεν αναφέρεται ρητά στο Χάρτη του 61. Στην τροποποιημένη παράγραφο 4 αντίστοιχα αναφέρεται ότι τα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση «να περιορίζουν τη διάρκεια της εργασίας των εργαζομένων που έχουν ηλικία κάτω των 18 ετών έτσι ώστε να ανταποκρίνεται αυτή στις απαιτήσεις της ανάπτυξης τους και ιδιαίτερα στις ανάγκες της επαγγελματικής τους κατάρτισης». Σε σχέση με το βασικό κείμενο διαπιστώνεται ότι το ελάχιστο όριο ηλικίας για τον καθορισμό του ωραρίου εργασίας αυξήθηκε από τα 16 έτη που προβλέπει ο Χάρτης στα 18 στο αναθεωρημένο κείμενο. Τέλος, στην παράγραφο 7 αναφέρεται ότι πρέπει «να καθορίζουν τη διάρκεια της ετήσιας κανονικής άδειας με αποδοχές για τους εργαζομένους με ηλικία κάτω των 18 ετών σε τέσσερις εβδομάδες τουλάχιστον». Εδώ διαπιστώνουμε ότι η ετήσια άδεια με αποδοχές για τους νεαρούς εργαζόμενους αυξάνεται κατά μία εβδομάδα, σε σχέση με τη διάταξη του αρχικού κειμένου. 1 Παράγραφοι 2, 4 και 7 του άρθρου 7. 2 Η διάταξη αυτή είναι εμπνευσμένη από την Οδηγία 94/33 για την προστασία των νεαρών ατόμων στην εργασία. 9

Το δικαίωμα για προστασία των ανηλίκων απαντάται επίσης στο άρθρο 17 1 του Αναθεωρημένου κειμένου, όπου παρατηρούμε ακριβώς την αλληλεπίδραση μεταξύ διατάξεων που αναφέρεται παραπάνω. Ενώ η γενική προστασία των παιδιών στο Χάρτη αποτελεί αντικείμενο του άρθρου 7, που αφορά σχεδόν αποκλειστικά στην προστασία τω παιδιών στην εργασία, το άρθρο 17 του Αναθεωρημένου Χάρτη προσφέρει προστασία στους ανήλικους εκτός του εργασιακού πεδίου. Συγκεκριμένα, στο παράρτημα του Χάρτη για το άρθρο 17 που αναφέρεται στο δικαίωμα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για κοινωνική, νομική και οικονομική προστασία, αναφέρεται ότι «η διάταξη αυτή καλύπτει όλα τα πρόσωπα κάτω των 18 ετών [ ] και με την επιφύλαξη των άλλων διατάξεων του Χάρτη, ειδικότερα του άρθρου 7». Αναλυτικά, το άρθρο 17 αναφέρεται στην αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος των παιδιών και των νεαρών προσώπων να μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που είτε άμεσα είτε σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, να ενθαρρύνει την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας τους και των φυσικών και ηθικών ικανοτήτων τους, Σκοπός της διάταξης αυτής είναι να λαμβάνονται τα κατάλληλα και απαραίτητα μέτρα που σκοπό έχουν: 1. α. Να εξασφαλίζουν στα παιδιά και στα νεαρά άτομα, λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των γονέων τους, τη φροντίδα, την βοήθεια, τη εκπαίδευση και την κατάρτιση που χρειάζονται, ιδιαίτερα με την ίδρυση ή διατήρηση επαρκών για το σκοπό αυτό ιδρυμάτων και υπηρεσιών. β. Να προστατεύουν τα παιδιά και τα νεαρά άτομα ενάντια στην παραμέληση, βία ή εκμετάλλευση. γ. Να παρέχεται προστασία και ειδική βοήθεια από το κράτος για παιδιά και νεαρά άτομα που στερούνται είτε προσωρινά είτε μόνιμα την υποστήριξη της οικογένειάς τους. 2. Να παρέχουν στα παιδιά και τα νεαρά άτομα δωρεάν πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση καθώς και να ενθαρρύνουν την τακτική φοίτηση στο σχολείο. 1 Το άρθρο 17 του Χάρτη του 61 τιτλοφορείται «δικαίωμα της μητέρας και του παιδιού για κοινωνική και οικονομική προστασία». Στο αναθεωρημένο κείμενο το άρθρο 17 τροποποιείται και αναφέρεται 10

Προστασία των μεταναστών εργαζομένων Άρθρο 19: Το δικαίωμα των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους για προστασία και αντίληψη. Για εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του δικαιώματος των μεταναστών εργατών και των οικογενειών για προστασία και αντίληψη στο έδαφος οποιουδήποτε άλλου Συμβαλλόμενου Μέρους, τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση: 1. Να διατηρούν ή να εξασφαλίζουν την ύπαρξη κατάλληλων υπηρεσιών που θα απασχολούνται δωρεάν με την παροχή βοήθειας στους εργαζόμενους αυτούς και ιδίως με την παροχή σ αυτούς σωστών πληροφοριών και να λαμβάνουν κάθε χρήσιμο μέτρο, μέσα στα πλαίσια που επιτρέπονται από την εθνική νομοθεσία και ρύθμιση, ενάντια σε κάθε απατηλή προπαγάνδα που αναφέρεται στη μετανάστευση και παλιννόστηση. 2. Να λαμβάνουν στα πλαίσια της δικαιοδοσίας τους, κατάλληλα μέτρα για να διευκολύνεται η αναχώρηση, το ταξίδι και η υποδοχή των εργαζομένων αυτών και των οικογενειών τους και να εξασφαλίζουν σ αυτούς στα πλαίσια της δικαιοδοσίας τους, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τις απαραίτητες υγειονομικές και ιατρικές υπηρεσίες καθώς και καλές συνθήκες υγιεινής. μόνο στο δικαίωμα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για κοινωνική, νομική και οικονομική προστασία. 11

3. Να προωθούν τη συνεργασία, ανάλογα με την περίπτωση, μεταξύ των κοινωνικών υπηρεσιών, δημόσιων ή ιδιωτικών των χωρών προέλευσης και υποδοχής. 4. Να εξασφαλίζουν στους εργαζόμενους αυτούς που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφός τους, εφόσον τα θέματα αυτά ρυθμίζονται από τη νομοθεσία ή τη ρύθμιση ή υπάγονται στον έλεγχο των διοικητικών αρχών ίδια μεταχείριση με τους υπηκόους τους αναφορικά με τα παρακάτω θέματα: α. αμοιβή και άλλοι όροι απασχόλησης και εργασίας β. υπαγωγή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και απόλαυση των πλεονεκτημάτων που παρέχονται από τις συλλογικές συμβάσεις γ. στέγαση 5. Να εξασφαλίζουν στους εργαζόμενους αυτούς που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφος τους ίση μεταχείριση με τους υπηκόους τους αναφορικά με τους δασμούς, τους φόρους και τις εισφορές που σχετίζονται με την εργασία και καταβάλλονται με αφορμή την ιδιότητα του εργάτη. 6. Να διευκολύνουν κατά το δυνατό, την επανασύνδεση της οικογένειας του μετανάστη εργάτη στον οποίο έχει επιτραπεί να εγκατασταθεί στο έδαφός τους. 7. Να εξασφαλίζουν στους εργαζόμενους αυτούς που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφός τους ίση μεταχείριση με τους υπηκόους τους από την άποψη της προσφυγής στη δικαιοσύνη σχετικά με ζητήματα που αναφέρονται στο άρθρο αυτό. 8. Να εξασφαλίζουν στους εργαζόμενους αυτούς που διαμένουν κανονικά στο έδαφος τους ότι θα μπορούν να απελαθούν μόνο σε περίπτωση που απειλούν την ασφάλεια του Κράτους ή παραβιάζουν τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη. 12

9. Να επιτρέπουν, μέσα στα όρια που καθορίζονται από τη νομοθεσία, τη μεταφορά οποιουδήποτε τμήματος των αποδοχών και των οικονομιών των μεταναστών εργατών που αυτοί επιθυμούν να μεταφέρουν. 10. Να επεκτείνουν την προστασία και τη βοήθεια που προβλέπονται από το άρθρο αυτό και στους μετανάστες εργαζόμενους που εργάζονται για δικό τους λογαριασμό εφόσον τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται και στην κατηγορία αυτή. Το άρθρο αυτό περιλαμβάνει σειρά διατάξεων με σκοπό τη στήριξη και βελτίωση της νομικής, κοινωνικής και υλικής θέσης των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους Σχετικά με το πεδίο ratione personae, το άρθρο αυτό ισχύει μόνο για τους υπηκόους των Συμβαλλομένων Μερών που δεσμεύονται με τον Κοινωνικό Χάρτη. Οι διατάξεις του άρθρου προβλέπουν την προστασία σε θέματα μετακίνησης, υγιεινής, απασχόλησης, συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, στέγαση, οικογενειακής επανασύνδεσης, νομικής κάλυψης σε περίπτωση δικαστικής διαφοράς, μεταφοράς αποδοχών και αποταμιεύσεων και προστασία σε περίπτωση αυθαίρετης απέλασης. Οι διατάξεις αυτές καλύπτουν τόσο τους μετανάστες μισθωτούς όσο και τους ελεύθερους επαγγελματίες. Η ουσία του άρθρου 19 έγκειται στην ιδέα της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των αλλοδαπών και των ημεδαπών που βρίσκονται στην επικράτεια ενός κράτους. Προκειμένου, να εξασφαλιστεί η ίση μεταχείριση, πολλές φορές απαιτούνται θετικά μέτρα για τους μετανάστες εργαζόμενους που θα εξασφαλίσουν την απουσία διακρίσεων στην πρακτική. Έχει παρατηρηθεί ότι η ύπαρξη ορισμένων προϋποθέσεων, ενώ εκ πρώτης όψεως εξασφαλίζει την ίση μεταχείριση μεταξύ των αλλοδαπών και των υπηκόων ενός κράτους, στην πραγματικότητα θέτει ανυπέρβλητα για τους μετανάστες εργαζόμενους εμπόδια ως προς την εκπλήρωσή τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι προϋποθέσεις που προβλέπει ο νόμος για την πρόσβαση στην κοινωνική στέγαση. Οι διατάξεις του άρθρου αυτού αναφέρονται εκτενώς στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από τα κράτη μέλη στο Χάρτη για την προστασία των μεταναστών εργαζομένων και των οικογενειών τους 13

προκειμένου να επιτευχθεί η ένταξη αυτών στην κοινωνία του κράτους υποδοχής. Στον αναθεωρημένο Χάρτη τροποποιήθηκε το παράρτημα του Χάρτη στην παράγραφο 6 αναφορικά με τον ορισμό της οικογένειας του μετανάστη εργαζόμενου. Έτσι καλύπτεται πλέον, ο/η σύζυγος του μετανάστη εργαζόμενου και τα ανήλικα τέκνα αυτού, καθ όσον θεωρούνται ανήλικα σύμφωνα με τη νομοθεσία του κράτους υποδοχής και εξαρτώνται από αυτόν. Η τροποποίηση αυτή ακολουθεί το γενικότερο κλίμα, δεδομένου ότι στα περισσότερα κράτη μέλη είναι το 18 ο έτος, ενώ ο Χάρτης προβλέπει το 21 ο έτος ως όριο ηλικίας για την είσοδο των παιδιών του μετανάστη εργαζόμενου στα πλαίσια της οικογενειακής επανασύνδεσης. Επιπλέον, δεδομένης της ανάγκης εκσυγχρονισμού των διατάξεων του Χάρτη για την αποτελεσματικότερη προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων, προστίθενται στο άρθρο 19 του αναθεωρημένου κειμένου δύο νέες παράγραφοι που προβλέπουν: 11. Να προωθούν και να διευκολύνουν τη διδασκαλία της εθνικής γλώσσας του κράτους υποδοχής ή στην περίπτωση που υπάρχουν περισσότερες από μία, μια από αυτές τις γλώσσες στους μετανάστες εργαζόμενους και στα μέλη των οικογενειών τους. 12. Να προωθούν και να διευκολύνουν, όσο αυτό είναι δυνατόν, τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας του μετανάστη εργάτη, στα παιδιά των μεταναστών εργαζομένων. Επιπλέον, στο άρθρο 18 του Χάρτη ρυθμίζονται ζητήματα που σχετίζονται με την προστασία του δικαιώματος των μεταναστών για άσκηση «κερδοφόρας δραστηριότητας στο έδαφος άλλων Συμβαλλομένων Μερών». Το άρθρο αυτό περιλαμβάνει τέσσερις παραγράφους που προβλέπουν: 1. Να εφαρμόζονται οι υπάρχοντες κανονισμοί με φιλελεύθερο πνεύμα. 2. Να απλοποιούνται οι διατυπώσεις που ισχύουν και να μειώνονται ή να καταργούνται τα δικαστικά τέλη και κάθε άλλη οικονομική επιβάρυνση που καταβάλλεται από τους αλλοδαπούς εργαζόμενους ή τους εργοδότες τους. 14

3. Να καταστούν ελαστικότεροι, είτε ατομικά είτε συλλογικά, οι κανονισμοί που ισχύουν για την απασχόληση των αλλοδαπών εργαζομένων και να αναγνωρίζουν: 4. Το δικαίωμα εξόδου των υπηκόων τους που επιθυμούν να αναπτύξουν κερδοφόρα δραστηριότητα στο έδαφος άλλων Συμβαλλομένων Μερών. Όπως διαπιστώνεται, οι διατάξεις του άρθρου 18 ρυθμίζουν ζητήματα που σχετίζονται με τις προϋποθέσεις έκδοσης των απαραίτητων δικαιολογητικών για τη νόμιμη εργασία των μεταναστών εργαζομένων στο έδαφος της χώρας υποδοχής. Τα πρόσωπα που καλύπτονται από τις διατάξεις του άρθρου 18 εκτός από τους μισθωτούς εργαζόμενους περιλαμβάνουν και τους μετανάστες ελεύθερους επαγγελματίες. Το γράμμα και το πνεύμα του άρθρου 18 δηλώνουν ότι «η κατάσταση των υπηκόων Συμβαλλομένων στο Χάρτη κρατών πρέπει σταδιακά να εξομοιώνεται, όσο αυτό είναι δυνατόν, με αυτή των ημεδαπών» (Συμπεράσματα ΙΙ, σελ. 60). Συνοψίζοντας, διαπιστώνουμε ότι τόσο στην περίπτωση της προστασίας των δικαιωμάτων των ανηλίκων, όσο και στην περίπτωση της προστασία των μεταναστών εργαζόμενων και των οικογενειών τους, εκτός από τα άρθρα 7 και 19, υπάρχουν και άλλες διατάξεις του Χάρτη που προστατεύουν τα δικαιώματα των ομάδων αυτών από άλλη βέβαια, οπτική γωνία. Το συνολικό όμως αποτέλεσμα εξακολουθεί παραμένει το ίδιο, δηλαδή η ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των ομάδων αυτών του πληθυσμού. 15

Ι. 2. Νομολογία του Χάρτη 1 ΑΡΘΡΟ 7 -Δικαίωμα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία Το άρθρο αυτό αποτελείται από δέκα παραγράφους, που καλύπτουν διάφορους τομείς εγγυήσεων του δικαιώματος των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία που η Επιτροπή στα Συμπεράσματα Ι (σελ. 41) όρισε ως εξής: κατώτατο όριο ηλικία εισόδου στην απασχόληση (παράγραφοι 1 και 2) ωράριο εργασίας (παράγραφοι 4 και 6) εξαίρεση από την απασχόληση σε ορισμένες κατηγορίες δραστηριοτήτων (παράγραφοι 3 και 8) δικαίωμα για δίκαιη αμοιβή (παράγραφος 5) διάρκεια ετήσιας άδειας με αποδοχές (παράγραφος 7) δικαίωμα για τακτικές ιατρικές εξετάσεις σε ορισμένες περιπτώσεις (παράγραφος 9) προστασία από σωματικούς και ηθικούς κινδύνους (παράγραφος 10) Οι παράγραφοι 1 έως 9 καλύπτουν την προστασία των παιδιών και των νεαρών προσώπων από τους κινδύνους της εργατικής ζωής, ενώ η παράγραφος 10 θέτει μια υποχρέωση για τα κράτη που έχουν αποδεχτεί το 1 Οι πληροφορίες του κεφαλαίου αυτού αντλήθηκαν από το βιβλίο της Λ. Σαμουήλ Fundamental social rights, 1997 και Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη για τα θεμελιώδη δικαιώματα, 2001 που αποτελεί την απόδοση του στα ελληνικά. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Βιβλιογραφία. 16

άρθρο αυτό να προστατεύουν τα νεαρά άτομα από όποιο κίνδυνο που τα απειλεί, ακόμη και αν οι κίνδυνοι αυτοί δεν σχετίζονται με την εργασία τους». Η Επιτροπή Ανεξαρτήτων Εμπειρογνωμόνων προκειμένου να εκτιμήσει την κατάσταση σε κάθε χώρα, αναφορικά με την εφαρμογή του άρθρου αυτού ζητά να πληροφορηθεί: 1. Ακριβώς ποιες ρυθμίσεις διέπουν την εργασία των παιδιών που απασχολούνται σε οικογενειακές επιχειρήσεις; 2. Ποιος ο μηχανισμός ελέγχου; 3. Μια εκτίμηση του αριθμού των παιδιών που απασχολούνται σε οικογενειακές επιχειρήσεις. Παράγραφος 1- κατώτατο όριο ηλικίας εισόδου στην απασχόληση Ο βασικός σκοπός της διάταξης αυτής είναι «να εξασφαλίζει ότι τα νεαρά πρόσωπα κάτω των δεκαπέντε ετών προστατεύονται αποτελεσματικά από τους κινδύνους εισόδου στην απασχόληση που πιθανά να έχουν βλαβερά αποτελέσματα στην υγεία, την ηθική, την ανάπτυξη ή την εκπαίδευσή τους». Εντούτοις, δεδομένου ότι είναι αδύνατο ή μη επιθυμητό «να επιβληθεί απόλυτη απαγόρευση στην απασχόληση των παιδιών» (λόγω για παράδειγμα της εκπαιδευτικής αξίας της εργασίας) «ο Χάρτης προβλέπει μια εξαίρεση στο γενικό κανόνα που απαγορεύει την απασχόληση των παιδιών». Αναφέρει ότι τα παιδιά μπορούν να απασχολούνται «σε ορισμένες ελαφρές εργασίες» που δεν τα εκθέτει στους κινδύνους που αναφέρθηκαν. Η νομολογία της Επιτροπής αναφορικά με την παράγραφο αυτή συνοψίζεται ως εξής: α. η παράγραφος 1 εφαρμόζεται σε όλες τις κατηγορίες εργασίας περιλαμβανομένης και της γεωργίας, κατ οίκον εργασίας και εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών και σε όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων, περιλαμβανομένων και των οικογενειακών επιχειρήσεων. Η Επιτροπή εκτιμά ότι γεωργικές εργασίες και η κατ οίκον εργασία δεν μπορούν αν θεωρηθούν a priori «ελαφρές» εργασίες με την έννοια της παραγράφου αυτής και με το σκεπτικό αυτό έκρινε, σε όλους τους κύκλους ελέγχου, ότι τα Συμβαλλόμενα Μέρη που επέτρεπαν γενικά την είσοδο των παιδιών κάτω των δεκαπέντε ετών σε τέτοιες εργασίες δεν εναρμονίζονται με το Χάρτη (Συμπεράσματα Ι, σελ. 42, Συμπεράσματα ΙΙ, σελ. 30, 17

Συμπεράσματα ΙΙΙ, σελ. 39, Συμπεράσματα IV, σελ. 53, Συμπεράσματα V, σελ. 56, Συμπεράσματα VI, σελ. 44, Συμπεράσματα VII, σελ. 41, Συμπεράσματα VIIΙ, σελ. 101, Συμπεράσματα Χ-2, σελ. 80, Συμπεράσματα ΧΙ-2, σελ. 82, Συμπεράσματα ΧΙΙ-2, σελ. 119, Συμπεράσματα ΧΙΙΙ-2, σελ. 78). Επιπλέον, η Επιτροπή θεώρησε μη συμβατή με το Χάρτη τη γενική εξαίρεση των παιδιών που απασχολούνται σε οικογενειακές επιχειρήσεις από την απαγόρευση για εργασία (Συμπεράσματα VI, σελ. 44, Γαλλία). Στον έβδομο κύκλο ελέγχου, η Επιτροπή αναφέρθηκε στη νομολογία της προκειμένου να τονίσει ότι οι ρυθμίσεις που απαγορεύουν την απασχόληση των παιδιών κάτω των δεκαπέντε ετών πρέπει να εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς της οικονομίας και σε όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων, περιλαμβανομένων και των οικογενειακών επιχειρήσεων, και ότι οι εξαιρέσεις επιτρέπονται μόνο για ελαφρές εργασίες που αναφέρονται σε περιορισμένο κατάλογο. Επιπλέον, κατά την εξέταση των εκθέσεων για τις διατάξεις που δεν έχουν γίνει αποδεκτές, η Επιτροπή τόνισε ότι «η προστασία που εξασφαλίζεται από το άρθρο 7 του Χάρτη πρέπει να παρέχεται, χωρίς διάκριση, σε όλα τα νεαρά πρόσωπα κάτω των δεκαπέντε ετών, ανεξάρτητα αν δεσμεύονται ή όχι με συμβάσεις απασχόλησης ή μαθητείας με τους εργοδότες τους» (Πρώτη έκθεση για ορισμένες διατάξεις του Χάρτη που δεν έχουν γίνει αποδεκτές, σελ. 17). β. προκειμένου να εναρμονίζεται με την παράγραφο 1, ένα κράτος πρέπει όχι μόνο να ορίζει το 15 ο έτος ηλικίας ως ελάχιστο όριο ηλικίας εισόδου στην απασχόληση αλλά πρέπει να λαμβάνει και τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίζει ότι ο κανόνας αυτός εφαρμόζεται επαρκώς (Συμπεράσματα ΧΙ-2, σελ. 82, Ισπανία). γ. γενικά, η είσοδος σε οποιαδήποτε μορφή εργασίας είναι αντίθετη με το Χάρτη. Οι μορφές εργασίας στις οποίες επιτρέπεται η είσοδος σε παιδιά κατ εξαίρεση πρέπει: να καθορίζονται με σαφήνεια σε ένα περιοριστικό κατάλογο να είναι πράγματι ελαφρές να μην βλάπτουν με κανένα τρόπο την ηθική, την υγεία ή εκπαίδευση των παιδιών (Συμπεράσματα V, σελ. 55). 18

Εξαιρέσεις στη γενική απαγόρευση για εργασία που έχουν γίνει αποδεκτές στην παράγραφο 1 περιλαμβάνουν: i. παιδιά που έχουν άδεια εργασίας σε καλλιτεχνικά επαγγέλματα ii. παιδιά που παρακολουθούν προπαρασκευαστικά τμήματα μαθητείας κατά τα τελευταία δύο χρόνια του σχολείου και iii. παιδιά που επιτρέπεται να εργάζονται κατά τη διάρκεια μέρους των διακοπών του σχολείου. Ο χρόνος εργασίας των παιδιών που υπόκεινται σε υποχρεωτική παρακολούθηση μαθημάτων κατά τη διάρκεια των διακοπών του σχολείου επίσης σχετίζεται με τη διάταξη αυτή, καθώς εξαιρέσεις για ελαφρές εργασίες είναι αποδεκτές μόνο αν δεν πρόκειται να προκαλέσουν βλάβη στην υγεία ή εκπαίδευση του παιδιού (Συμπεράσματα VIII, σελ. 103). Η άδεια εργασίας σε παιδιά κατά τη διάρκεια των διακοπών και χωρίς προβλεπόμενη από το νόμο περίοδο ανάπαυσης (εκτός από τις τριάντα έξι ώρες εβδομαδιαίας ανάπαυσης που είναι σαφώς ανεπαρκής), είναι μη συμβατή με την παράγραφο 1 (Συμπεράσματα VIII, σελ. 103, Σουηδία). Κατά τον δέκατο κύκλο ελέγχου η Επιτροπή, συνόψισε τη νομολογία της σχετικά με τη διάταξη αυτή ως εξής: «Τα Συμβαλλόμενα Μέρη πρέπει να εξασφαλίζουν ότι η εργασία που πραγματοποιείται από τα νεαρά πρόσωπα που είναι κάτω των δεκαπέντε ετών ή που πρέπει να φοιτούν στο σχολείο είναι πράγματι ελαφριά, ότι δεν πραγματοποιείται πρωινές ώρες πριν το σχολείο ότι έχει λογική διάρκεια και ότι το παιδί δεν εργάζεται τουλάχιστον μια ημέρα την εβδομάδα και τις μισές ημέρες των σχολικών διακοπών» (Συμπεράσματα Χ-2, σελ. 81). Ο όρος «ορισμένη» που αναφέρεται στην ελαφριά εργασία υπονοεί ότι σε κάθε Συμβαλλόμενο Μέρος όπου επιτρέπεται σε παιδιά η πραγματοποίηση ελαφριάς εργασίας, πρέπει να υπάρχει ένας περιοριστικός κατάλογος ελαφριών εργασιών τις οποίες μπορούν πραγματοποιήσουν τα παιδιά κάτω των δεκαπέντε ετών. Μπορεί επίσης να υπάρχει και ένας αρνητικός κατάλογος, που να αναφέρει τις εργασίες στις οποίες δεν μπορούν να απασχοληθούν. Οι κατάλογοι αυτοί μπορούν να συσταθούν με νομοθεσία, ρυθμίσεις, νομολογία ή διοικητική πρακτική. Με τη βοήθεια του καταλόγου ή άλλων κατάλληλων μέσων τα αρμόδια όργανα μπορούν να κρίνουν αντικειμενικά την πραγματικά ελαφριά φύση της εργασίας που τα παιδιά κάτω 19