Η κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς

Η κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς Του Βαλάντη Αθανασίου, ιστορικού Το 1570 η Οθωμανική αυτοκρατορία, με σουλτάνο τον Σελίμ Β τον Μέθυσο, στράφηκε εναντίον της Κύπρου, η οποία ήταν κτήση της Βενετίας από το 1489. Μετά την εισβολή των Οθωμανικών στρατευμάτων τον Ιούλιο του 1570 και την πολιορκία της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου ολόκληρο το νησί ήρθε για πρώτη φορά υπό τουρκικό έλεγχο, μέχρι το 1878 όταν οι Βρετανοί αγόρασαν την Κύπρο. Η Τουρκοκυπριακή κοινότητα ανάγει την καταγωγή της από την Οθωμανική κατάκτηση του νησιού. Αίτια προετοιμασίες Από τη στιγμή που οι Βενετοί καταλαμβάνουν την Κύπρο, ξεκινούν μια προσπάθεια αναγνώρισης της εξουσίας τους από τον Σουλτάνο της Αιγύπτου προς τον οποίο η Κύπρος πλήρωνε φόρο υποτέλειας. Ο Σουλτάνος αναγνωρίζει τελικά την εξουσία των Βενετών στο νησί, με αντάλλαγμα την καταβολή φόρων σ αυτόν. To καθεστώς αυτό συνεχίστηκε ως το 1517, οπότε και η Αίγυπτος πέφτει στα χέρια των Οθωμανών. Η απειλή της τουρκικής κατάληψης του νησιού ήταν εμφανής σ όλη τη διάρκεια της Βενετοκρατίας. Το 1489, το πρώτο έτος της Ενετικής κατοχής, οι Τούρκοι επιτέθηκαν στην χερσόνησο της Καρπασίας, προκαλώντας μεγάλες λεηλασίες και αρπάζοντας αιχμαλώτους που αργότερα πωλούσαν ως σκλάβους. Το 1539 ο τουρκικός στόλος επιτέθηκε στη Λεμεσό, την οποία και κατέστρεψε. Παρά τις παραδόσεις σχετικά με το λόγο που ο σουλτάνος Σελίμ Β εισέβαλε στην Κύπρο (λ.χ. ότι του άρεσαν τα κυπριακά κρασιά, ή τα κυνηγετικά γεράκια), ο πραγματικός λόγος της οθωμανικής εισβολής ήταν η στρατηγική θέση της Κύπρου στην ανατολική Μεσόγειο, ως σφήνα στις ακτές της Μικρασίας, της Συροπαλαιστίνης και της Αιγύπτου, οι οποίες βρίσκονταν πλέον σε οθωμανικά χέρια. Μια πιθανή πολεμική επιχείρηση των Χριστιανών εναντίον των Τούρκων θα 1

μπορούσε να χρησιμοποιήσει την Κύπρο ως στρατιωτική βάση για επίθεση στις πολύ κοντινές μικρασιατικές ακτές. Οι Κύπριοι, καταπιεσμένοι από την εκμετάλλευση των Βενετών, τις θεσμοθετημένες αγγαρείες, την βαριά φορολογία που απομυζούσε όλο τον πλούτο του νησιού και την κατώτερη θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό την Καθολική, δεν είχαν φιλικά αισθήματα απέναντι στους Βενετούς. Για τους Κύπριους ο αναμενόμενος πόλεμος δεν ήταν παρά μια διαμάχη για την αλλαγή του αφέντη τους. Την εποχή της οθωμανικής εισβολής η Χριστιανική Ευρώπη ως συνήθως ήταν διαιρεμένη. Οι Γάλλοι είχαν συμμαχήσει με τους Οθωμανούς εναντίον των Ισπανών, και ο Πάπας Πίος Ε προσπαθούσε να συνάψει μέτωπο της Ισπανίας και της Βενετίας εναντίον των Οθωμανών. Από τον Ιανουάριο του 1570 η βενετική παροικία της Κωνσταντινούπολης έπεσε θύμα διωγμών και τον επόμενο μήνα έφτασε στην Βενετία το τουρκικό τελεσίγραφο, που περίπου ήταν ως εξής: «Εγώ, ο Σελίμ, Οθωμανός Σουλτάνος, Αυτοκράτορας των Τούρκων, Κύριος των Κυρίων, Βασιλιάς των Βασιλιάδων, Σκιά του Θεού, Άρχοντας του επί της Γης, Παραδείσου και Ιερουσαλήμ, προς την Γερουσία της Βενετίας. Απαιτούμε από εσάς την Κύπρο, την οποία θα μας δώσετε είτε με τη θέληση σας είτε με τη βία. Μη ερεθίσετε το τρομερό μας ξίφος, γιατί διαφορετικά θα σας πολεμήσουμε ιδιαίτερα σκληρά και παντού. Ακόμη, μη βασίζεσθε στα πλούτη σας διότι θα τα κάνουμε να φύγουν ξαφνικά από σας, όπως φεύγει ο χείμαρρος. Προσέξτε να μη μας εξοργίσετε.» Ήδη οι Βενετοί, από το κατασκοπευτικό τους δίκτυο, είχαν πληροφορίες για την επικείμενη επίθεση και μπήκαν σε πολεμικές προετοιμασίες από το 1569. Βενετοί ανώτατοι αξιωματούχοι περιόδευαν την Κύπρο και επιθεωρούσαν τις οχυρώσεις των πόλεων. Συγκεντρώθηκε στρατός 6.000 πεζών και ιππέων, που δεν αρκούσε να αποκρούσει μόνος του την εισβολή. Βενετοί αρχιτέκτονες βελτίωσαν τα ήδη ισχυρά τείχη της Αμμοχώστου και κατασκεύασαν νέα τείχη για την Λευκωσία, τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από τις πλούσιες οικογένειες της Λευκωσίας, οι οποίες έδωσαν το όνομα τους στους προμαχώνες της πόλης. Τοποτηρητής του νησιού ήταν ο Νίκολο Ντάντολο από το 1567, ο οποίος τέθηκε επικεφαλής στη Λευκωσία. Ο Αστόρε Μπαλιόνε (Astorre Baglioni) ορίστηκε αρχιστράτηγος του νησιού, και φρούραρχος της Αμμοχώστου ο Μαρκαντώνιος Βραγαδίνος (Marcantonio Bragadin). Όμως οι Βενετοί είχαν αποφασίσει να περιορίσουν την άμυνα σε τρεις οχυρές πόλεις, την Αμμόχωστο, την Λευκωσία και την Κερύνεια, αφήνοντας απροστάτευτη την υπόλοιπη Κύπρο. 2

Τα μεσαιωνικά τείχη της Λευκωσίας Οι τρεις πύλες των βενετικών τειχών: 1: Πύλη Πάφου 2: Πύλη Κερύνειας 3: Πύλη Αμμοχώστου Οι έντεκα προμαχώνες των βενετικών τειχών: 4: Ντάβιλα 5: Τρίπολι 6: Ρόκκας 7: Μούλα 8: Κουιρίνι 9: Μπάρμπαρο 10: Λορεντάνο 11: Φλάτρο 12: Καράφφα 13: Ποδοκατάρο 14: Κωνστάντζο 15: Η τάφρος των τειχών των Λουζινιανών 16: Η τάφρος των τειχών των Βενετών 17: Ο Πεδιαίος ποταμός εντός της πόλης 18: Ο Πεδιαίος ποταμός εκτός της πόλης Ο Σελίμ Β αναθέτει στον Λαλά Μουσταφά (αρχιστράτηγο) και τον Πιαλή Πασά (αρχιναύαρχο) την ευθύνη της προετοιμασίας της εκστρατείας εναντίον της Κύπρου. Οι Βενετοί, αν και ήξεραν πως χωρίς ενισχύσεις η Κύπρος δεν θα άντεχε για πολύ, καθυστέρησαν πολύ τις προετοιμασίες τους, είτε λόγω αδιαφορίας, είτε λόγω κακών εκτιμήσεων, είτε πρακτικών δυσκολίων, όπως η μεγάλη έκρηξη στο ναύσταθμο της Βενετίας στις 13 Σεπτεμβρίου 1569, η οποία προκάλεσε μεγάλες καταστροφές και αποδόθηκε σε δολιοφθορά. Οι Βενετικές αρχές στην Κύπρο δεν εμπιστεύονταν καθόλου τους Κύπριους, και οι ελάχιστοι ντόπιοι που στρατολογήθηκαν ήταν απειροπόλεμοι, απρόθυμοι και εχθρικοί προς τους ευγενείς. 3

Ο Λαλά Μουσταφά πασάς. Οι αρχικές δυνάμεις του Λαλά Μουσταφά λεηλάτησαν τη Λεμεσό, τη χερσόνησο του Ακρωτηρίου και πυρπόλησαν το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Γάτων στις 2 Ιουλίου του 1570. Στις 3 Ιουλίου αποβιβάστηκαν στις Αλυκές της Λάρνακας. Ήταν 20.000 πεζοί και 3.000 ιππείς. Χωρίς να συναντήσουν αντίσταση οι τουρκικές ορδές άρχισαν τις επιδρομές στις γύρω περιοχές και έφτασαν ως τα Λεύκαρα, τα οποία συνθηκολόγησαν και πήραν προνόμια από τους Οθωμανούς. Μαθαίνοντας το οι Βενετοί έστειλαν στρατό στο χωριό και έσφαξαν 400 κατοίκους, για να αποθαρρύνουν τους υπόλοιπους Κυπρίους να αποστατήσουν από την εξουσία τους. Στην Αμμόχωστο ο Βραγαδίνος ενίσχυσε τα τείχη, έφερε εφόδια στη πόλη, βάθυνε και πλάτυνε την τάφρο, γενικά ερήμωσε όλη την έκταση γύρω από τα τείχη για να μην βρει εφόδια ο εχθρός. Για να αντιμετωπίσει την έλλειψη χρημάτων έκοψε μέσα στην πόλη δικό του χάλκινο νόμισμα το οποίο διέταξε να θεωρείται χρυσό και όταν θα τέλειωνε ο πόλεμος θα ανταλλασσόταν με πραγματικό χρυσό νόμισμα. Όποιος αρνείτο να δεχτεί εκείνο το νόμισμα θα εκτελείτο. 4

Το χάλκινο νόμισμα που έκοψε ο Μαρκαντώνιος Βραγαδίνος ως χρυσό. Στην εμπρόσθια όψη αναγράφεται PRO REGNI CYPRI PRAESIDIO («Προς υπεράσπιση του βασιλείου της Κύπρου») και στην οπίσθια όψη αναγράφεται VENETORUM FIDES INVIOLABILIS, δηλαδή «Των Βενετών η πίστη απαραβίαστη», ως εγγύηση ότι μετά το τέλος του πολέμου τα νομίσματα θα εξαργυρώνονταν. Το νόμισμα είχε την αξία ενός βυζαντίου 1. Στις 22 Ιουλίου ο οθωμανικός στόλος επέστρεψε μεταφέροντας και τα υπόλοιπα στρατεύματα. Η συνολική δύναμη εισβολής ήταν 100.000 άνδρες. Η πολιορκία της Λευκωσίας Στις 25 Ιουλίου 1570 ο οθωμανικός στρατός έφτασε μπροστά στα τείχη της Λευκωσίας και ξεκίνησε η πολιορκία. Ο Λαλά Μουσταφά έστησε το αρχηγείο του στο ύψωμα της Μαντιάς, νοτιοανατολικά της πόλης, και στήθηκαν στρατόπεδα στον Άγιο Δομέτιο, στην Άγιο Δημήτριο, στην Αγλαντζιά και την Αθαλάσσα, όπου υπήρχε άφθονο νερό. Μέσα στην πόλη βρίσκονταν 56.000 άτομα, οι περισσότεροι άμαχοι, που δυσχέραιναν την άμυνα. Απ αυτούς μόνο οι 3.000 ήταν πολεμιστές και οι 20.000 ήταν ικανοί να πολεμήσουν. Τα τρόφιμα αρκούσαν για διετή πολιορκία αλλά τα πολεμοφόδια ήταν λιγότερα. Όμως ο Ντάντολο απεδείχθη ως ανίκανος και δειλός ηγέτης: «Και δια το να ήτον καθ όλην την Βενετίαν εγνωσμένη η ανεπιτηδειότητα και αναξιότης του Νικολού Δάνδουλου, ανάνδρου και ταπεινού πνεύματος» 2. Ο ικανός αρχιστράτηγος Μπαλιόνε είχε μείνει στην Αμμόχωστο, για την οποία πίστευαν πως θα δεχόταν πρώτη επίθεση, και ο Λαλά Μουσταφά είχε στείλει στρατό ανάμεσα στις δύο πόλεις για να εμποδίζει την μεταξύ τους επικοινωνία. 1 Αριστείδου, Χρ. Γ., Βενετικά νομίσματα, Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 3 ος, σ. 209, εκδόσεις «Φιλόκυπρος». 2 Αρχιμανδρίτη Κυπριανού (1902), Ιστορία χρονολογική της νήσου Κύπρου, σ. 416 5

Ο Ντάντολο είχε διατάξει να γίνεται οικονομία στα πυρομαχικά. Έτσι οι Οθωμανοί μπόρεσαν να ρίξουν χώματα στην τάφρο μπροστά από τα τείχη, να την γεμίσουν και να την αχρηστέψουν. Γενικά ο Ντάντολο δεν επέτρεπε στους αμυνόμενους να πραγματοποιούν επιδρομές στο στρατόπεδο των πολιορκητών και τους επέβαλε να κρατούν παθητική στάση. Γρήγορα το ηθικό τους έπεσε και δημιουργήθηκαν αντιδράσεις από τους ντόπιους και τους απλούς στρατιώτες, που πολεμούσαν όλο το 24ωρο ενώ οι άρχοντες επέστρεφαν και αναπαύονταν στα σπίτια τους. Για να ηρεμήσει η κατάσταση οι άρχοντες συμφώνησαν να μένουν στα τείχη και μάζεψαν έρανο για να χτιστεί εκκλησία στο όνομα της Παναγίας ως τάμα. Αλλά η εκκλησία θα ήταν Καθολική, έτσι οι Έλληνες αρνήθηκαν να δώσουν τον οβολό τους. Παρά την αφθονία των τροφίμων γρήγορα απλώθηκε πείνα στη πόλη. Οι συνθήκες διαβίωσης έγιναν άθλιες και οι τραυματίες αυξάνονταν. Στάλθηκε αγγελιαφόρος στην Αμμόχωστο για να ζητήσει βοήθεια από τον Μπαλιόνε, αλλά η ύπαιθρος ελεγχόταν από τους Τούρκους και μόλις που γλίτωσε την σύλληψη. Στάλθηκαν και απεσταλμένοι στα βουνά για να στρατολογήσουν ντόπιους, αλλά συνελήφθησαν όλοι από τους Οθωμανούς. Οι έφοδοί εναντίον της πόλης εντάθηκαν από τις 18 Αυγούστου. Συνολικά έγιναν εναντίον της Λευκωσίας 15 επιθέσεις. Στις 9 Σεπτεμβρίου ο Λαλά Μουσταφά, έχοντας λάβει ενισχύσεις από τον στόλο πραγματοποίησε την 15 η επίθεση και πήρε την πόλη. Η σφαγή και η λεηλασία που ακολούθησε ήταν τρομακτική. Το 1/3 του πληθυσμού (20.000) σφάχτηκε από τους εισβολείς. Ανάμεσα τους ήταν και ο Ντάντολο, που αποκεφαλίστηκε, μαζί με τον Φραγκίσκο Κονταρίνι, τον Καθολικό επίσκοπο Πάφου και την πλειοψηφία των Βενετών αξιωματούχων. Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας, που άνηκε στους Καθολικούς, έγινε τζαμί, και την επόμενη μέρα έγινε παζάρι στο οποίο πουλήθηκαν ως σκλάβοι όσοι αιχμαλωτίστηκαν. Άμεσα ξεκίνησε η επιδιόρθωση των τειχών της πόλης, επειδή υπήρχε ακόμα ο φόβος πως οι Χριστιανικές δυνάμεις θα επιτεθούν. Το νησί στα χέρια των Οθωμανών Ενώ συνεχιζόταν ακόμα η πολιορκία της Λευκωσίας, η υπόλοιπη Κύπρος έπεφτε στον έλεγχο των οθωμανικών στρατευμάτων. Αναφέρεται πως σκοτώθηκαν οι Ορθόδοξοι επίσκοποι Λευκωσίας, Λεμεσού και Πάφου, που βρίσκονταν μέσα στη Λευκωσία. Στην ύπαιθρο λεηλατούνταν χωριά, εκκλησίες και μοναστήρια, όπως αυτό του Σταυροβουνίου, στις 6 Ιουλίου. Εκείνες τις μέρες η δύναμη των στρατευμάτων εισβολής (100.000 άνδρες) ήταν σχεδόν η μισή του πληθυσμού της Κύπρου εκείνης της εποχής (περίπου 200.000), και ο ευκολότερος τρόπος να τρέφεται και να εφοδιάζεται ήταν εις βάρος του άμαχου πληθυσμού. 6

Στις 6 Οκτωβρίου 1570, έξω απ την Αμμόχωστο, σ ένα από τα τούρκικα καράβια που κατευθύνονταν στην Κωνσταντινούπολη, η Μαρία Συγκλητική, νεαρή κόρη αρχοντικής οικογένειας της Λευκωσίας, ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη, παρασέρνοντας στο θάνατο τους υπόλοιπους αιχμαλώτους και τους δεσμώτες της, προτιμώντας το θάνατο από την υποδούλωση. Εν τω μεταξύ, ενώ στην Κύπρο αναμενόταν η οθωμανική εισβολή, στη Βενετία παλινωδούσαν σχετικά με την ανάληψη της αρχηγίας του εκστρατευτικού σώματος που θα ενίσχυε την Κύπρο. Τελικά ανέλαβε αρχηγός ο Ιερώνυμος Ζάνε (Girolamo Zane) και στις 31 Μαρτίου 1570 ο στόλος ξεκίνησε από την Βενετία προς την Ζάρα (στη σημερινή Κροατία). Ήταν συνολικά εκατό πλοία, ενώ κάποια ναυπηγήθηκαν στην Κρήτη. Εκεί καθηλώθηκε από επιδημία, περιμένοντας τις ενισχύσεις του Πάπα και του Ισπανού βασιλιά Φίλιππου Β. Οι ενισχύσεις δεν έφτασαν και ο στόλος διατάχτηκε να ξεκινήσει μόνος τους. Έφτασαν στην Σούδα της Κρήτης στις 4 Αυγούστου 1570. Εκεί συναντήθηκαν με τον παπικό στόλο (αρχηγός ο Μάρκο Αντόνιο Κολόννα) και τον ισπανικό (αρχηγός ο Γενουάτης Τζιοβάνι Αντρέα Ντόρια). Μέχρι τότε οι δυνάμεις τους αποτελούνταν από 64 Βενετικά πλοία, 44 Ισπανικά και 12 παπικά, με σύνολο 25.000 ανδρών. Ενώ έπλεαν κοντά στο Καστελόριζο έμαθαν πως έπεσε η Λευκωσία. Τότε ο Ντόρια, ισχυριζόμενος πως οι διαταγές του ήταν να μεταβεί στην Κύπρο μόνο για να ενισχύσει την Λευκωσία, αποχώρησε, διαλύοντας την συμμαχία. Αμέσως μετά την άλωση της Λευκωσίας ο Λαλά Μουσταφά στράφηκε στη Κερύνεια, η οποία παραδόθηκε χωρίς να πολεμήσει στις 14 του Σεπτέμβρη. Δύο μέρες αργότερα, το οθωμανικό στράτευμα έφτανε μπροστά στα τείχη της Αμμοχώστου. Η πολιορκία της Αμμοχώστου Σε αντίθεση με την Λευκωσία, η Αμμόχωστος είχε δύο ικανότατους ηγέτες: τον φρούραρχο Βραγαδίνο και τον αρχιστράτηγο Μπαλιόνε, οι οποίοι οργάνωσαν την άμυνα της πόλης με κάθε λεπτομέρεια. Μέσα στην πόλη υπήρχαν περίπου 8.000 πολεμιστές, οι μισοί Ιταλοί και οι μισοί ντόπιοι Έλληνες. Το ηθικό ήταν υψηλό, και το καλά φρουρούμενο λιμάνι έδινε την ελπίδα πως θα έφταναν ενισχύσεις. Και οι Οθωμανοί ενισχύθηκαν μετά το κάλεσμα του Λαλά Μουσταφά πως υπήρχε ευκαιρία για λαφυραγωγία. Άτακτα στίφη από την Μικρασία αύξησαν κατά πολύ τον οθωμανικό στρατό, που οι πηγές υπολογίζουν πως στο τέλος της πολιορκίας έφτασε τους 200.000 (δηλαδή ίσο με τον πληθυσμό της Κύπρου εκείνη την εποχή), αν και δεν μπορούμε να είμαστε επ ακριβώς σίγουροι για τους αριθμούς. 7

Σε αντίθεση με την Λευκωσία, οι πολιορκημένοι της Αμμοχώστου αμύνθηκαν ενεργητικά. Βενετικά στρατιωτικά αποσπάσματα συχνά έφευγαν έξω απ τα τείχη, είτε για να καταστρέψουν πολιορκητικές εγκαταστάσεις των Τούρκων είτε για να συλλέξουν πληροφορίες. Σε μια περίπτωση είχαν φτάσει στη Μακράσυκα, 22 χιλιόμετρα μακριά απ τη πόλη, στο κάμπο της Μεσαορίας. Ο Βραγαδίνος για να δώσει κίνητρα στους πολεμιστές του όρισε αμοιβή δύο δουκάτα για κάθε πεζό Οθωμανό στρατιώτη που θα σκότωναν και πέντε για ιππέα. Τον Οκτώβριο το σύνολο του Οθωμανικού στόλου αποχώρησε στα κοντινά λιμάνια της Μικρασίας για να διαχειμάσει, και οι αμυνόμενοι βελτίωσαν κι άλλο τις οχυρώσεις τους. Στις 26 Ιανουαρίου 1571 μπήκαν στο λιμάνι της πόλης 13 βενετσιάνικα πλοία, τα οποία έφεραν μαζί τους 1600-1700 νέους στρατιώτες, αλλά όχι πολλά εφόδια 3. Αυτό το γεγονός ανάγκασε τους Οθωμανούς να φέρουν πίσω 80 πλοία 30 Μαρτίου, τα οποία μετέφεραν μαζί τους άντρες και εφόδια στους πολιορκητές. Ο αποκλεισμός γίνεται στενότερος. Στις αρχές Απριλίου ο Βραγαδίνος διέταξε την καταγραφή όλων των προμηθειών της πόλης σε αποθήκες και σπίτια. Ακολούθως έδωσε άδεια σε όσους άμαχους ήθελαν να φύγουν από την πόλη να το κάνουν, με προϋπόθεση πως θα άφηναν πίσω τα τρόφιμα τους. Τέσσερις με οκτώ χιλιάδες άμαχοι δέχτηκαν, ελαφρώνοντας τις ανάγκες των πολιορκημένων. Στις 18 του Απρίλη παρέμεναν στην πόλη 3,500 Ιταλοί πολεμιστές, 4,000 Έλληνες, και 700 ιππείς, περίπου 7,700 ένοπλοι στο σύνολο τους. Μέχρι τον Μάιο οι πολιορκητές κατάφεραν να πλησιάσουν τα τείχη, μέσω των αναχωμάτων και των τάφρων που έφτιαχναν οι 40,000 σκαπανείς τους. Η πίεση στην πόλη αυξάνεται, και τα πυρομαχικά αρχίζουν να μειώνονται, με αποτέλεσμα οι πολιορκημένοι να εφαρμόζουν εξοικονόμηση βολών 4. Από τον Ιούνη αρχίζουν οι έφοδοι των Τούρκων στα τείχη. Οι μάχες είναι σκληρότατες, και οι εμπόλεμοι παίρνουν ανάπαυλα μόνο τα μεσημέρια, όταν η ζέστη είναι αφόρητη και για τις δύο πλευρές. Η 1 η έφοδος γίνεται στις 21 Ιουνίου. Συνολικά το δίμηνο Ιούνη Ιούλη έγιναν 7 γενικές έφοδοι του Οθωμανικού στρατού εναντίον της Αμμοχώστου, οι οποίες αποκρούστηκαν. Η κατάσταση μέσα στα τείχη είναι πλέον τραγική. Αρχίζει η πείνα και η μαύρη αγορά. Στις αρχές Ιουλίου μια αντιπροσωπεία αμάχων με επικεφαλής τον Λατίνο μητροπολίτη Λεμεσού Σεραφφίνο Φορτεμπράτζα παρακάλεσε τον Βραγαδίνο να παραδώσει την πόλη, όχι 3 Αρχιμανδρίτη Κυπριανού, Ιστορία χρονολογική της νήσου Κύπρου, σ. 292 και Αθ. Σακελλάριου, Τα Κυπριακά, τόμος Β, σ. 550. 4 Nestore Martinengo, The True Report of All the Successe of Famagosta, of the Antique Writers called Tamassus, a Citie in Cyprus, 1. 8

επειδή έχασαν το θάρρος τους, αλλά επειδή ήταν ξεκάθαρο πλέον ότι δεν θα ερχόταν βοήθεια από πουθενά και οι πολιορκημένοι θυσιάζονταν άδικα 5. Ο Βραγαδίνος τους παρακάλεσε να κάνουν δύο εβδομάδες υπομονή. Αν δεν ερχόταν βοήθεια, θα παρέδινε τη πόλη. Πλέον οι απώλειες πολλαπλασιάζονταν και οι εναπομείναντες άνδρες δεν έφταναν να επανδρώσουν το τείχος. Τα ρήγματα στα τείχη επιδιορθώνονταν με θώρακες και περικνημίδες από τους σκοτωμένους, γεμισμένες με χώμα. Στις 29 Ιουλίου οι Οθωμανοί ολοκλήρωσαν την υπονόμευση των τειχών σε τρία σημεία, τα οποία πυροδότησαν, με αποτέλεσμα πολλούς νεκρούς και τεράστιες ζημιές. Λεπτομερής χάρτης της πολιορκίας της Αμμοχώστου από τον Στέφανο Gibellino, αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων, που απεικονίζει τις ακριβείς θέσεις των κτιρίων και των μνημείων της πόλης όπως και τις θέσεις των Οθωμανών σε ξηρά και θάλασσα. 1571 Στα τέλη του μήνα έγινε και πάλι καταμέτρηση. Είχαν σωθεί όλα τα τρόφιμα και είχαν μείνει μόνο εφτά βαρέλια πυρίτιδας 6. Πλέον κάθε αντίσταση ήταν μάταιη και ο Βραγαδίνος αποφάσισε να παραδοθεί, για να γλιτώσουν όσοι ζούσαν ακόμα. Στις 31 Ιουλίου υψώθηκε λευκή σημαία στα τείχη, και ο Οθωμανός απεσταλμένος έφερε μια λευκή κόλλα με την υπογραφή του 5 Nestore Martinengo, ό.π., σ. 9-10 6 Nestore Martinengo, ό.π., σ. 10-11 9

Λαλά Μουσταφά, ως δείγμα ότι θα αποδεχόταν οποιουσδήποτε όρους θα έγραφαν οι πολιορκημένοι. Ο Βραγαδίνος έθεσε δύο όρους: 1) Οι Ιταλοί να φύγουν με τα όπλα και τις οικογένειες τους για την Κρήτη. 2) Οι Έλληνες θα είχαν περιθώριο δύο χρόνια ν αποφασίσουν αν θα μείνουν στην πόλη ή αν θα φύγουν από την Κύπρο. Όσοι ήθελαν να φύγουν με τους Ιταλούς ήταν ελεύθεροι να το κάνουν. Όσοι έμεναν, θα γινόταν σεβαστή η ζωή τους, η τιμή τους, η περιουσία τους και η θρησκεία τους. Οι όροι έγιναν αποδεκτοί από τον Λαλά Μουσταφά ασυζητητί. Στις 9 το βράδυ της 15 ης Αυγούστου 1571 ο Βραγαδίνος, μαζί με τον Μπαλιόνε, τους περισσότερους αξιωματικούς και 300 στρατιώτες, πήγε στην σκηνή του Λαλά Μουσταφά για να του παραδώσει τα κλειδιά της πόλης. Ο Οθωμανός στρατηγός τον υποδέχτηκε με θαυμασμό, τιμές και φιλοφρονήσεις. Όμως ενώ η συζήτηση διεξαγόταν ομαλά, ο Λαλά Μουσταφά ισχυρίστηκε ψευδώς πως ο Βραγαδίνος είχε παραβιάσει την εκεχειρία, του έκοψε τα αυτιά και τη μύτη, ενώ οι στρατιώτες του αποκεφάλισαν τον Μπαλιόνε και τους υπόλοιπους. Ακολούθως οι Τούρκοι μπήκαν στην ανυπεράσπιστη πόλη για να ακολουθήσουν σφαγές, βιασμοί, εξανδραποδισμοί, λεηλασίες και καταστροφές. Ο Βραγαδίνος για μέρες έπεσε θύμα βασανιστηρίων και εξευτελισμών, ως τις 27 Αυγούστου, όταν γδάρθηκε ζωντανός στη κεντρική πλατεία. Το κεφάλι του και το σώμα του κομματιάστηκε και πετάχτηκε στα τείχη, ενώ τα δέρμα του γέμισε με άχυρο, ράφτηκε για να φαίνεται ζωντανός, και στάλθηκε δώρο στον σουλτάνο. Αποτελέσματα Ο Λαλά Μουσταφά αποχώρησε από την ερειπωμένη Κύπρο στις 22 Σεπτεμβρίου 1571. Άφησε πίσω του μια φρουρά 4.000 στρατιωτών οι οποίοι αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα της Τουρκοκυπριακής κοινότητας, οι οποίοι με τα χρόνια, τους εξισλαμισμούς, και τους εποικισμούς από την Μικρασία αυξήθηκαν. Το νησί έπεσε σε πλήρη παρακμή και για τα επόμενα τρακόσια χρόνια εγκαταλείφθηκε στην τύχη του, εξαιτίας της κακοδιοίκησης και της αδιαφορίας των Οθωμανικών αρχών. Οι τελευταίες ελάχιστα ενδιαφέρθηκαν για την οικονομία ή την κατασκευή έργων υποδομής, και είχαν μόνη φροντίδα την συλλογή φόρων. Στην Δύση, η ηρωική άμυνα της Αμμοχώστου βοήθησε τις προσπάθειες του Πάπα, ο οποίος πέτυχε στις 20 Μαΐου 1571 την δημιουργία του Ιερού Συνασπισμού (Sacra Liga) στον οποίο ανήκαν το παπικό κράτος, η Ισπανία, η Βενετία, και τα περισσότερα Καθολικά κράτη της Μεσογείου. Στις 16 Σεπτεμβρίου στόλος 210 πλοίων ξεκίνησε από την Μεσσήνη με αρχηγό τον ετεροθαλή αδελφό του Ισπανού βασιλιά, τον Δον Χουάν τον Αυστριακό. Στα πληρώματα των πλοίων (28.000 Ισπανοί, 10

8.000 Βενετοί, 2.000 στην υπηρεσία του Πάπα κ.α.) υπήρχαν και 15.000 Έλληνες επιστρατευμένοι από τις περιοχές που ακόμα δεν ήταν τουρκοκρατούμενες. Οι Οθωμανοί μπροστά στην απειλή συγκέντρωσαν περίπου 280 καράβια, επιστρατεύοντας κι αυτοί Έλληνες με φιρμάνι του Σελίμ Β. Στη μεγάλη ναυμαχία που έγινε στην Ναύπακτο, στις 7 Οκτωβρίου 1571, Χριστιανικός στόλος νίκησε για πρώτη φορά τους Οθωμανούς και ανέκοψε την επέκταση τους στη Μεσόγειο. Οι Τούρκοι είχαν 20.000 νεκρούς και μόνο 50 καράβια γλίτωσαν την καταστροφή. Οι Χριστιανοί είχαν 8.000 νεκρούς. Όμως τα αντικρουόμενα συμφέροντα των συμμάχων διέκοψαν την συμμαχία. Η Βενετία όταν διαπίστωσε πως δεν μπορούσε να πάρει πίσω την Κύπρο και επειδή ήθελε να ξαναρχίσει τις εμπορικές δραστηριότητες της, ξεκίνησε από μόνη της διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς οι οποίες κατέληξαν σε υπογραφή συνθήκης στις 7 Μαρτίου 1573, στην οποία αναγνωριζόταν η κατοχή της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Βιβλιογραφία Άντρος Παυλίδης, Ιστορία της Νήσου Κύπρου - Τόμος Γ - Από το 1192 ως το 1571, Φιλόκυπρος, Λευκωσία 1993 Ιστορία της Κύπρου, Τόμος Β Φραγκοκρατία-Βενετοκρατία-Οθωμανική περίοδος (1191-1878), Οδύσσεια, 2010 Ιστορία της Κύπρου, Μεσαιωνική Νεότερη, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, Λευκωσία 2003 Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος ΙΕ, Κύπρος, Εκδόσεις Δομή 11