9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΤΡΟΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ - ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Ντούλκα Ε., Κεχαγιάς Γ. Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, edoulka@cc.uoi.gr Περίληψη Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται πρόσφατα δεδομένα διάφορων φυσικοχημικών παραμέτρων και των βασικών θρεπτικών του νερού της λίμνης Τριχωνίδας, όπως προέκυψαν κατά τη διάρκεια μιας διετούς δειγματοληπτικής περιόδου (Σεπτέμβριος 2004 Αύγουστος 2006). Τα δεδομένα έδειξαν αύξηση στη μέγιστη συγκέντρωση των TP, PO 4 -P, TN, NH 4 -N, NO 2 -N, NO 3 -N και SiO 2 -Si, συγκρινόμενα με προηγούμενες μελέτες. Επιπλέον, η μέγιστη αγωγιμότητα και τιμή ph που καταγράφηκαν σε αυτή τη μελέτη είναι υψηλότερες από τις αντίστοιχες που είχαν καταγραφεί στο παρελθόν, ενώ η συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου καθώς και η μικρότερη τιμή διαφάνειας του νερού ήταν χαμηλότερες. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η λίμνη Τριχωνίδα έχει υποστεί μια αύξηση στο συνολικό φορτίο φωσφόρου και αζώτου, όχι όμως τέτοια που να αλλάξει την τροφική της κατάσταση, παραμένοντας σε ένα μεταβατικό τροφικό επίπεδο μεταξύ ολιγότροφου και μεσότροφου οικοσυστήματος. Λέξεις κλειδιά: επίπεδο τροφικότητας, θρεπτικά, φυσικοχημικές παράμετροι. PRESENT TROPHIC STATE EVALUATION OF LAKE TRICHONIS - COMPARISON WITH PREVIOUS DATA Doulka E., Kehayias G. Department of Environmental & Natural Resources Management, University of Ioannina, edoulka@cc.uoi.gr Abstract The present study reports recent data on several physicochemical parameters and the basic nutrients measured in the waters of Lake Trichonis, during a two year sampling period (September 2004 - August 2006). Our data showed an increase in the maximum concentration of TP, PO 4 -P, TN, NH 4 -N, NO 2 -N, NO 3 -N and SiO 2 -Si compared to previous studies. Furthermore, the present maximum conductivity and ph values were higher than the previous studies, while the dissolved oxygen concentration and minimum water transparency were lower. Our data suggest that lake Trichonis, while having suffered a slight increase of the phosphorus and nitrogen load, still remains an ecosystem transitioning from oligotrophic to mesotrophic level. Keywords: trophic level, nutrients, physicochemical parameters. 1. Εισαγωγή Η λίμνη Τριχωνίδα είναι η μεγαλύτερη σε έκταση φυσική λίμνη της Ελλάδας και η δεύτερη βαθύτερη, έχοντας συνολική επιφάνεια 98 km 2, μέγιστο βάθος 57 m, συνολικό όγκο νερού περίπου 2,99 x 109 m 3 και λεκάνη απορροής με έκταση περίπου 250 km 2. Έχει μεγάλη οικολογική σημασία και έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000, καθώς φιλοξενεί πολλά και σημαντικά είδη φυτικών και ζωικών οργανισμών. Η αλιεία αποτελεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα για τους παραλίμνιους δήμους και κοινότητες, ενώ στην υδρολογική λεκάνη της λίμνης Τριχωνίδας οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία και σε μικρότερη κλίμακα δραστηριότητες του δευτερογενούς τομέα, όπως ελαιοτριβεία, χοιροστάσια και τυροκομεία (Dimitriou et al., 2001). Οι παραπάνω δραστηριότητες μπορούν να επηρεάσουν αφενός τα χαρακτηριστικά των παραλίμνιων οικοσυστημάτων και αφετέρου την τροφική κατάσταση της λίμνης. Παλαιότερες μελέτες των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών και του τροφικού επιπέδου της λίμνης (Overbeck et al., 1982; Koussouris et al., 1993; Tafas et al., 1997; Bertahas et al., 1997), αναδεικνύουν χαρακτη- -1223-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ ριστικά ολιγότροφου οικοσυστήματος, με τάσεις όμως μετάβασης προς τη μεσότροφη κατάσταση. Ωστόσο, το χρονικό διάστημα που έχει μεσολαβήσει από τις παραπάνω μετρήσεις μέχρι την περίοδο διεξαγωγής της παρούσας μελέτης είναι αρκετά μεγάλο (τουλάχιστον 15 χρόνια). Σκοπός, λοιπόν, αυτής της εργασίας είναι η καταγραφή των φυσικοχημικών παραγόντων που καθορίζουν το επίπεδο τροφισμού της λίμνης, με σκοπό να καθοριστεί η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η λίμνη Τριχωνίδα, καθώς και οι πιθανές τάσεις μεταβολής της. 2. Μεθοδολογία Για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης των κυριότερων θρεπτικών στοιχείων συλλέχθηκαν δείγματα νερού από 3 πελαγικούς σταθμούς Α, Β και Γ (με βάθη 48, 35 και 25 m, αντίστοιχα) κατά την περίοδο Σεπτέμβριος 2004 Αύγουστος 2005 και μόνο από το βαθύτερο σταθμό Α κατά την περιόδο Σεπτέμβριος 2005 Αύγουστος 2006 (Εικ. 1). Τον Οκτώβριο 2006 δεν έγινε δειγματοληψία λόγω μηχανικής βλάβης του σκάφους. Τα δείγματα λαμβάνονταν σε μηνιαία βάση με δειγματολήπτη τύπου Ruttner χωρητικότητας 2 λίτρων, ανά 10 m βάθος. Παράλληλα, με χρήση φορητών οργάνων WTW, γινόταν in situ μετρήσεις θερμοκρασίας, συγκέντρωσης διαλυμένου Ο 2, ph και αγωγιμότητας ανά δύο μέτρα μέχρι λίγο πάνω από το βυθό, ενώ για τη μέτρηση της διαφάνειας του νερού χρησιμοποιήθηκε ο δίσκος του Secchi. Στο εργαστήριο έγινε ο προσδιορισμός της συγκέντρωσης φωσφόρου ορθοφωσφορικών ιόντων (PO 4 P), πυριτίου πυριτικών ιόντων (SiO 2 Si), αμμωνιακού (NH 4 N), νιτρώδους (NO 2 N) και νιτρικού (NO 3 N) αζώτου, ολικού φωσφόρου (TP), ολικού αζώτου (TN) καθώς και, από το Μάρτιο 2005 και μετά, χλωροφύλλης α (chl α), με φασματοφωτομετρικές μεθόδους (APHA, 1998). Εικ. 1: Η λίμνη Τριχωνίδα με τους τρεις σταθμούς δειγματοληψίας (Α, Β, Γ). 3. Αποτελέσματα Στην Εικόνα 2 παρουσιάζεται η μηνιαία διακύμανση της μέσης συγκέντρωσης TP, TN, PO 4 P, NH 4 N, NO 2 N, NO 3 N, SiO 2 Si και chl α στη στήλη νερού από 0 m έως 20 m, για τις δύο δειγματοληπτικές περιόδους. Η μέγιστη και ελάχιστη τιμή για τον TP κατά την πρώτη δειγματοληπτική περίοδο σημειώθηκαν αντίστοιχα τον Απρίλιο και Ιούνιο 2005 στο σταθμό Α. Κατά τη δεύτερη δειγματοληπτική περίοδο, η μέγιστη μέση συγκέντρωση σημειώθηκε το Σεπτέμβριο 2005, ενώ οι τιμές παρουσίασαν μικρότερη διακύμανση σε σχέση με την περίοδο 2004-2005. Η -1224-
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ μέγιστη μέση συγκέντρωση PO 4 P παρατηρήθηκε το Σεπτέμβριο 2004 στο σταθμό Γ, ενώ οι χαμηλότερες τιμές σημειώθηκαν από το Μάιο 2005 μέχρι και τον Αύγουστο 2005. Σε χαμηλά επίπεδα κυμάνθηκαν οι τιμές της μέσης συγκέντρωσης PO 4 P στο σταθμό Α τη δεύτερη περίοδο, σημειώνοντας μέγιστο τον Ιανουάριο 2006 και ελάχιστο το Φεβρουάριο και Ιούνιο 2006. Η μέγιστη μέση συγκέντρωση TN παρατηρήθηκε το Νοέμβριο 2004 στο σταθμό Γ, ενώ η ελάχιστη το Σεπτέμβριο 2004 στο σταθμό Α. Τη δεύτερη περίοδο, στο σταθμό Α σημειώθηκε μέγιστο τον Ιανουάριο 2006 και ελάχιστο τον Ιούνιο 2006. Η μέγιστη μέση συγκέντρωση NH 4 N παρατηρήθηκε τον Οκτώβριο 2004 και για τους τρεις σταθμούς, ενώ οι χαμηλότερες τιμές παρατηρήθηκαν στο σταθμό Γ το Φεβρουάριο, Ιούλιο και Αύγουστο 2005. Στο σταθμό Α τη δεύτερη χρονιά σημειώθηκε μέγιστη μέση συγκέντρωση NH 4 N τον Ιανουάριο 2006 και ελάχιστη το Σεπτέμβριο 2005. Οι συγκεντρώσεις NO 2 N κυμάνθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα κατά τις δύο δειγματοληπτικές περιόδους, με τα δύο μέγιστα της μέσης συγκέντρωσης να σημειώνονται κατά την πρώτη περίοδο το Νοέμβριο 2004 στο σταθμό Α και κατά τη δεύτερη το Νοέμβριο 2005 στον ίδιο σταθμό. Η μέγιστη μέση συγκέντρωση NO 3 N κατά την πρώτη δειγματοληπτική περίοδο σημειώθηκε το Νοέμβριο 2004 στο σταθμό Β και η ελάχιστη τον Αύγουστο 2005 και στους τρεις σταθμούς. Εικ. 2: Διακύμανση της μέσης συγκέντρωσης των βασικών θρεπτικών στοιχείων και της chl α στη στήλη 0 20 m στους τρεις σταθμούς κατά την περίοδο 2004 2005 και σε έναν σταθμό κατά την περίοδο 2005 2006. -1225-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι μέγιστες και ελάχιστες τιμές των φυσικοχημικών παραμέτρων στη λίμνη Τριχωνίδα, όπως προέκυψαν από την παρούσα εργασία και από προηγούμενες έρευνες (Overbeck et al., 1982; Koussouris et al., 1993; Tafas et al., 1997). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα δεδομένα των Overbeck et al. (1982) προέρχονταν από σποραδικά δείγματα της περιόδου 1978-1981, τα δεδομένα των Koussouris et al. (1993) από μηνιαίες δειγματοληψίες σε όλη την περίοδο 1988-1989 και τα δεδομένα των Tafas et al. (1997) από μηνιαία δείγματα σε δύο πλήρεις περιόδους: 1985-1986 και 1988-1989. Πίνακας 1: Σύγκριση φυσικοχημικών δεδομένων της παρούσας μελέτης με την αντίστοιχη βιβλιογραφία για τη λίμνη Τριχωνίδα. Παράμετρος Παρούσα μελέτη Overbeck et al. (1982) Koussouris et al. (1993) Tafas et al. (1997) Θερμοκρασία ( ο C) 10,1 29,7 10,0 25,0 11,1 28, 0 9,5 27,5 Αγωγιμότητα (μs/cm) 260 387 267 301 45 270 195 320 Διαλυμένο οξυγόνο (mg/l) 0,81 11,45 2,0 12,0 0,5 12,2 3,7 12,0 ph 7,35 9,37 8,1 8,5 7,7 8,8 7,6 8,5 Διαφάνεια (m) 4,0 13,0 5,7 13,9 4,0 12,5 4,0 11,0 Χλωροφύλλη α (mg/m 3 ) 0,19 9,37 0,5 0,8 2,3 (1), 4,3 (2) 2,2 8,2 TP (μg/l) 0 131 22 112 15 (1), 66 (2) <7 PO 4 P (mg/l) 0 0,12 0,002 0,04 0,001 0,014 <0,02 0,07 TN (mg/l) 0,07 2,18 ** ** <0,10 0,6 NH 4 N (mg/l) 0 0,35 0 0,062 0,005 0,13 <0,01 0,09 NO 2 N (mg/l) 0 0,06 0,001 0,005 0,0013 0,018 0 0,005 NO 3 N (mg/l) 0 0,74 0,02 0,232 0,003 0,125 0,05 0,45 SiO 2 Si (mg/l) 0,11 12,68 0,021-2,9 0,2 1,4 0,1-4 (1) : μέση τιμή, (2) : μέγιστη τιμή ** : δεν υπάρχουν δεδομένα Από τη σύγκριση των δεδομένων προκύπτει ότι η μέγιστη τιμή θερμοκρασίας που καταγράφηκε στη λίμνη Τριχωνίδα έχει αυξηθεί κατά 2 o C στο διάστημα 1985 2006, ενώ σχεδόν κατά 5 o C από την αντίστοιχη καταγραφή κατά την περίοδο 1978-1981. Η μέγιστη συγκέντρωση διαλυμένου οξυγόνου που καταγράφηκε στην παρούσα μελέτη είναι ελαφρώς χαμηλότερη από εκείνες που είχαν καταγραφεί στο παρελθόν, ενώ η ελάχιστη είναι χαμηλότερη από εκείνη που κατέγραψαν οι Tafas et al. (1997) και Overbeck et al. (1982) αλλά ελαφρώς υψηλότερη από εκείνη που κατέγραψαν οι Koussouris et al. (1993). Η ελάχιστη αγωγιμότητα που μετρήθηκε στην παρούσα εργασία κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με τη μελέτη των Overbeck et al. (1982), ενώ οι μετρήσεις των Koussouris et al. (1993) και Tafas et al. (1997) είναι πολύ χαμηλότερες. Η μέγιστη τιμή αγωγιμότητας στην παρούσα εργασία είναι αυξημένη σε σχέση με το παρελθόν, ενώ αυξημένη ήταν και η μέγιστη τιμή του ph. Οι τιμές μέγιστης και ελάχιστης διαφάνειας του νερού που μετρήθηκαν στην παρούσα μελέτη, παρότι δεν διαφέρουν σημαντικά από τις ανάλογες τιμές που κατέγραψαν οι Koussouris et al. (1993), εμφανίζουν αύξηση σε σχέση με τους Tafas et al. (1997) και μείωση σε σύγκριση με την παλαιότερη εργασία των Overbeck et al. (1982), αντίστοιχα. Η ελάχιστη συγκέντρωση χλωροφύλλης α είναι χαμηλότερη από τις αντίστοιχες τιμές που αναφέρονται στη βιβλιογραφία για τη λίμνη, ωστόσο η μέγιστη (η οποία βρέθηκε στον σταθμό Α τον Απρίλιο 2006 σε βάθος 20 m) ξεπερνά τις προαναφερθήσες. Η μέγιστη συγκέντρωση ολικού φωσφόρου που μετρήθηκε κατά την παρούσα μελέτη είναι αυξημένη συγκριτικά με την αντίστοιχη των τριών προηγούμενων μελετών. Αυξημένη κατά 50% εμφανίζεται και η μέγιστη τιμή των ορθοφωσφορικών ιόντων συγκριτικά με τη μεγαλύτερη αντίστοιχη τιμή που καταγράφηκε στις προηγούμενες μελέτες. Οι συγκεντρώσεις -1226-
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ ολικού αζώτου που υπολογίστηκαν κατά την παρούσα εργασία μπορούν να συγκριθούν μόνο με εκείνες που περιγράφονται στη μελέτη των Tafas et al. (1997), καθώς είναι η μοναδική εργασία που παρουσιάζει τέτοια δεδομένα. Έτσι, η ελάχιστη συγκέντρωση ολικού αζώτου που μετρήθηκε βρίσκεται εντός των ορίων που περιγράφουν οι προηγούμενοι ερευνητές, ενώ η μέγιστη συγκέντρωση ξεπερνά κατά πολύ την αντίστοιχη του 1997. Στην παρούσα εργασία βρέθηκαν επίσης αυξημένες τιμές συγκέντρωσης νιτρωδών και νιτρικών ιόντων σε σχέση με τις τιμές που βρήκαν οι προηγούμενοι ερευνητές, ενώ η μέγιστη συγκέντρωση αμμωνιακών ιόντων στην παρούσα εργασία ήταν αυξημένη κατά 169,23 % σε σχέση με τις παλαιότερες έρευνες. Παρόμοια αύξηση εμφάνισε και η συγκέντρωση των πυριτικών ιόντων. 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Η μείωση της ελάχιστης διαφάνειας του νερού και η αύξηση του ph μπορούν να ληφθούν ως ενδείξεις για την αύξηση του επιπέδου τροφισμού της λίμνης Τριχωνίδας, καθώς μπορούν να προκληθούν από αυξημένη πρωτογενή παραγωγικότητα. Επίσης, είναι γνωστό ότι η βαθμιαία αύξηση της αγωγιμότητας του νερού σε ένα υδάτινο οικοσύστημα μπορεί να συνδεθεί με την αύξηση του επιπέδου τροφισμού του (Wetzel 2001). Ο ολικός φώσφορος μέσα στο νερό είναι πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την τροφικότητα ενός υδάτινου οικοσυστήματος και, εκτός από τη μορφή των ορθοφωσφορικών ιόντων (PO 4 ), συναντάται και με τη μορφή του διαλυμένου οργανικού φωσφόρου. Το άζωτο αποτελεί επίσης ένα βασικό θρεπτικό στοιχείο που επηρεάζει την παραγωγικότητα ενός υδάτινου οικοσυστήματος και οι κυρίαρχες μορφές του στο νερό περιλαμβάνουν το διαλυμένο μοριακό Ν 2, αμμωνιακό άζωτο, νιτρικά, νιτρώδη καθώς και μεγάλο αριθμό οργανικών συστατικών (Wetzel 2001). Οι αυξημένες τιμές συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων αλλά και του ολικού φωσφόρου σε σύγκριση με το παρελθόν, δείχνουν τη φόρτιση της λίμνης με φώσφορο, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από την έκπλυση γεωργικών λιπασμάτων ή από τα απόβλητα των κτηνοτροφικών μονάδων και των ανάλογων βιοτεχνιών (π.χ. χοιροτροφεία) που λειτουργούν γύρω από αυτή. Το παραπάνω παρατηρήθηκε ιδιαίτερα στο σταθμό Γ, ο οποίος είναι ο ρηχότερος και καθώς βρίσκεται στο δυτικό άκρο της λίμνης δέχεται μεγαλύτερη φόρτιση από τις παρακείμενες γεωργικές καλλιέργειες. Σε μη παραγωγικά ολιγότροφα οικοσυστήματα, η συγκέντρωση του φωσφόρου αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη των φυτικών οργανισμών. Καθώς αυτή αυξάνεται και μεταβαίνουμε σε πιο παραγωγικό επίπεδο, το άζωτο αρχίζει να αποκτά μεγαλύτερη σημασία ως περιοριστικός παράγοντας για την αύξηση των φυτικών οργανισμών (Wetzel 2001). Ο βαθμός τροφισμού ενός υδάτινου οικοσυστήματος προκύπτει από ορισμένες φυσικοχημικές και βιολογικές παραμέτρους, όπως είναι η συγκέντρωση ολικού φωσφόρου, ολικού αζώτου και χλωροφύλλης α αλλά και η διαφάνεια του νερού (Wetzel 2001). Σύμφωνα με αυτές τις ενδείξεις, η Τριχωνίδα μοιράζεται χαρακτηριστικά ολιγότροφης (chl α, TN) και μεσότροφης (TP, διαφάνεια) λίμνης. Για το λόγο αυτό συνεχίζει να κατατάσσεται στα ολιγο-μεσότροφα οικοσυστήματα. Σε σχέση με το παρελθόν, τα δεδομένα της παρούσας εργασίας δείχνουν ότι υπάρχει μια «επιδείνωση» των χαρακτηριστικών ποιότητας του νερού, όπως η αυξημένη συγκέντρωση ολικού φωσφόρου και αζώτου και η αύξηση της μέγιστης τιμής αγωγιμότητας και ph. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ίσως μια τάση αύξησης του τροφισμού της λίμνης. Επιπλέον, πρόσφατα δεδομένα που αφορούν στο βιοτικό κομμάτι του οικοσυστήματος της λίμνης Τριχωνίδας, έδειξαν ότι στη σύνθεση της βιοκοινωνίας του ζωοπλαγκτού συμμετέχουν και είδη που χαρακτηρίζουν εύτροφα οικοσυστήματα (π.χ. Daphnia cucullata), γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι η Τριχωνίδα βρίσκεται σε μια μετάβαση προς ανώτερο επίπεδο τροφικότητας (Doulka & Kehayias, 2008). -1227-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ 5. Ευχαριστίες Μέρος της παρούσας μελέτης συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στα πλαίσια του προγράμματος με τίτλο «ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ IΙ», του προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ του 3ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης του ΥΠ.Ε.Π.Θ., με χρηματοδότηση κατά 25% από εθνικούς πόρους και κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ). 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές APHA, 1998. /Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater/. L.S. Clesceri, A.E. Greenberg & A.D. Eaton (Εds), American Public Health Association, 1220 pp. Bertahas, I., Fotis G. & Koussouris, Th., 1997. Trophic status evaluation, pollution sources and pollution loads in Trichonis Lake, Western Greece. Proceedings of the 5 th Hellenic Symposium of Oceanography and Fisheries, 329-332. Dimitriou, E., Zacharias, I. & Koussouris, Th., 2001. Study of the water balance of Trichonis lake catchment, Final Report, pp. 111. In:/ Actions for the protection of calcareous bogs/fens in Trichonis Lake. Technical Report/, I.Zacharias & Th.Koussouris, (Εds), NCMR Doulka, E. & Kehayias, G., 2005. Alteration in the trophic state of Lake Trichonis: recent physicochemical data. Proceedings of the 12 th Hellenic Ichthyologists Congress, 266-269. Doulka, E. & Kehayias, G., 2008. Spatial and temporal distribution of zooplankton in Lake Trichonis (Greece). Journal of Natural History 42 (5 8): 575 595. Koussouris, Th., 1998. /Monographs in Marine Sciences: 1. The Water in Nature, in Development, in Environmental Protection/. National Centre for Marine Research, 188pp. Koussouris, Th., Bertahas, I., Diapoulis, A., Pakos, V. & Gritzalis, K., 1993. Limnological and hydrobiological characteristics of Lake Trichonis. p. 1-37. In: Limnological, ichthyological and fisheries investigation of Lake Trichonis. Technical Report, Ch.Daoulas (Εds), NCMR, TEE/144. Overbeck, J., Anagnostidis, K. & Economou-Amilli, A., 1982. A limnological survey of three Greek lakes: Trichonis, Lyssimachia and Amvrakia. Archiv fur Hydrobiologie, 95 (1): 365-394. Tafas, T., Danielidis, D., Overbeck, J. & Economou-Amilli, A., 1997. Limnological survey of the warm monomictic lake Trichonis (central western Greece). I. The physical and chemical environment. Hydrobiologia, 344: 129-139. WETZEL, 2001. Limnology. Lake and River Ecosystems. Elsevier Science (USA) (Εds), Academic Press, 1006 p. -1228-