Φύλλο εργασίας: Ιδιότητες των οξέων Δραστηριότητα 1 η Α. Σε ένα ποτήρι υπάρχει ζωμός από κόκκινο λάχανο (το οποίο έχει χρώμα ιώδες). Αν ρίξουμε σε αυτό λίγο χυμό λεμονιού ή λίγο ξύδι, τι θα παρατηρήσουμε; α. Το χρώμα του διαλύματος θα παραμείνει ιώδες. β. Το χρώμα του διαλύματος θα γίνει κόκκινο γ. Το χρώμα του διαλύματος θα γίνει πράσινο. Γιατί; Β. Δύο δοκιμαστικοί σωλήνες περιέχουν διάλυμα υδροχλωρικού οξέος. Στον πρώτο προσθέτουμε μικρή ποσότητα ψευδαργύρου και στο δεύτερο λίγη ποσότητα χαλκού. Τι θα συμβεί; α. Θα παρατηρήσουμε κάποια χημική αντίδραση και στους δύο σωλήνες. β. Θα παρατηρήσουμε χημική αντίδραση μόνο στο σωλήνα με τον ψευδάργυρο. γ. Θα παρατηρήσουμε χημική αντίδραση, μόνο στο σωλήνα με το χαλκό. Εκεί που γίνεται αντίδραση, παρατηρούμε την απελευθέρωση κάποιου αερίου. Ποιο είναι αυτό; Γ. Αν ρίξουμε μία μικρή ποσότητα ισχυρού οξέος (π.χ. υδροχλωρικού οξέος) πάνω σε μάρμαρο (το οποίο είναι ανθρακικό αλάτι), τι νομίζετε ότι θα συμβεί; α. δε θα γίνει καμία αντίδραση β. θα γίνει αντίδραση και θα σχηματιστούν φυσαλίδες Δ. Μερικά από τα πιο γνωστά οξέα είναι το υδροχλωρικό οξύ, το θειικό οξύ και το νιτρικό οξύ. Υπάρχει κατά την άποψή σας κάποιο στοιχείο που είναι κοινό σε όλα τα οξέα; Συζητήστε μεταξύ σας και συγκρίνετε τις προβλέψεις που κάνατε. Στη συνέχεια διαβάστε τις οδηγίες και πραγματοποιήστε τα πειράματα στο εικονικό εργαστήριο. 1
Δραστηριότητα 2 η 2.1 Επίδραση οξέων στο χρώμα των δεικτών Ανοίξτε το λογισμικό Ο Θαυμαστός κόσμος της Χημείας, από τη συντόμευση που βρίσκεται στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας. Κάντε κλικ στο βελάκι στο κάτω μέρος. Από τον κατάλογο των θεμάτων, επιλέξτε το Οξέα, βάσεις και άλατα Κάντε κλικ στο εικονίδιο: Στο νέο παράθυρο που εμφανίζεται και από τον κατάλογο Επιλέξτε ένα θέμα, που βρίσκεται στο πάνω μέρος του παραθύρου, επιλέξτε το θέμα Επίδραση οξέων στο χρώμα των δεικτών. Διαβάστε προσεκτικά τις οδηγίες που εμφανίζονται στην οθόνη. Προσέξτε ότι κάθε φορά που προσθέτετε κάποιο διάλυμα στο ποτήρι, η ποσότητα που προσθέτετε είναι 30 ml. Πάρτε τρία ποτήρια ζέσεως και προσθέστε 30 ml νερού στο πρώτο, 30 ml HCl στο δεύτερο και 30 ml HNO 3 στο τρίτο. Ρίξτε δύο σταγόνες από το δείκτη βάμμα ηλιοτροπίου σε κάθε ποτήρι. Σημειώστε στον πίνακα 1 τις παρατηρήσεις σας. Αδειάστε όλα τα ποτήρια ζέσεως στο δοχείο με ετικέτα Συλλογή Αποβλήτων Επαναλάβετε τη διαδικασία με τους δείκτες μπλε της βρωμοθυμόλης και κόκκινο λάχανο 2
Σημειώστε στον πίνακα 1 τις παρατηρήσεις σας. Πίνακας 1 Δείκτης Χρώμα του δείκτη όταν πέσει σε: Νερό HCl HNO 3 βάμμα ηλιοτροπίου μπλε της βρωμοθυμόλης κόκκινο λάχανο 2.2 Η αντίδραση των οξέων με τα μέταλλα Από τον κατάλογο Επιλέξτε ένα θέμα, που βρίσκεται στο πάνω μέρος του παραθύρου, επιλέξτε το θέμα Η αντίδραση των οξέων με τα μέταλλα. Διαβάστε προσεκτικά τις οδηγίες που εμφανίζονται στην οθόνη. Προσθέστε HCl σε καθένα από τα τέσσερα ποτήρια ζέσεως. Στο πρώτο ποτήρι προσθέστε μαγνήσιο, στο δεύτερο ψευδάργυρο, στο τρίτο χαλκό και στο τέταρτο χρυσό. Σε ποια ποτήρια παρατηρείτε τη δημιουργία φυσαλίδων; Αδειάστε όλα τα ποτήρια ζέσεως στο δοχείο με ετικέτα Συλλογή Αποβλήτων 3
Επαναλάβετε τη διαδικασία, αυτή τη φορά με H 2 SO 4. Σημειώστε στον πίνακα 2 τις παρατηρήσεις σας. Πίνακας 2 Οξύ Μέταλλο που προστίθεται μαγνήσιο ψευδάργυρος χαλκός χρυσός HCl H 2 SO 4 Ποιο είναι όμως το αέριο που απελευθερώνεται; Κλείστε το παράθυρο Προσομοιώσεις πειραμάτων. Κάνοντας κλικ στα οξέα, επιλέξτε το Η σχέση τους με τα μέταλλα και άλλα. Κάντε κλικ πάνω στο βίντεο για να το παρακολουθήσετε και απαντήστε στις πιο κάτω ερωτήσεις: Οι φυσαλίδες δημιουργούνται επειδή απελευθερώνεται κάποιο αέριο. Ποιο είναι αυτό;... Πως το καταλαβαίνουμε; 4
2.3 Επίδραση των οξέων στα ανθρακικά άλατα Κλείστε το παράθυρο με το πείραμα που μόλις παρακολουθήσατε. Κάντε κλικ στον αριθμό 4, που βρίσκεται στο δεξί κάτω μέρος του παραθύρου. Κάντε κλικ πάνω στο βίντεο για να το παρακολουθήσετε και απαντήστε στις πιο κάτω ερωτήσεις: Τι αποτέλεσμα έχει η επίδραση του υδροχλωρικού οξέος σε μάρμαρο (ανθρακικό αλάτι του ασβεστίου); Ποιο αέριο απελευθερώνεται;... Πως το καταλαβαίνουμε;..... 2.4 Ορισμός οξέων κατά Arrhenius Κλείστε το παράθυρο με το πείραμα που μόλις παρακολουθήσατε. Κάντε κλικ στο εικονίδιο: Κάνοντας κλικ στα οξέα, επιλέξτε το Ο Arrhenius. Κάντε κλικ στον αριθμό 2, που βρίσκεται στο δεξί κάτω μέρος του παραθύρου. Κάντε κλικ σε καθένα από τα τέσσερα οξέα που απεικονίζονται. Μπορείτε να εντοπίσετε ένα κοινό είδος ατόμου, που θα μπορούσε να είναι χαρακτηριστικό για όλα τα οξέα;... Κάντε κλικ στον αριθμό 3, που βρίσκεται στο δεξί κάτω μέρος του παραθύρου. Διαβάστε το κείμενο, κάντε κλικ πάνω στο βίντεο για να το παρακολουθήσετε και συμπληρώστε τα κενά στην ακόλουθη πρόταση: Οξύ είναι κάθε χημική ένωση που όταν διαλύεται στο... ελευθερώνει κατιόντα... στο διάλυμα. Κάντε κλικ στον αριθμό 4, διαβάστε το κείμενο και απαντήστε την ερώτηση: Όποια χημική ένωση έχει υδρογόνο στο μόριό της είναι οξύ; α. ΝΑΙ β. ΟΧΙ Δραστηριότητα 3 η Α. Είχατε προβλέψει ότι το χρώμα του ζωμού κόκκινου λάχανου σε διάλυμα οξέος, θα είναι: α. ιώδες. β. κόκκινο. γ. πράσινο. Από το πρώτο πείραμα διαπιστώσατε ότι το χρώμα του θα είναι:... 5
Β. Είχατε προβλέψει ότι με το υδροχλωρικό οξύ θα αντιδράσει: α. ο ψευδάργυρος. β. ο χαλκός. γ. και τα δύο. Από το δεύτερο πείραμα διαπιστώσατε ότι:... Γ. Είχατε προβλέψει ότι όταν πέσει οξύ σε ανθρακικό αλάτι: α. δε θα γίνει καμία αντίδραση. β. θα γίνει αντίδραση και θα σχηματιστούν φυσαλίδες. Από το τρίτο πείραμα διαπιστώσατε ότι:... Δ. Είχατε προβλέψει ότι: α. δεν υπάρχει κοινό στοιχείο στα οξέα. β. υπάρχει κοινό στοιχείο στα οξέα, το... Από το τέταρτο πείραμα διαπιστώσατε ότι: Δραστηριότητα 4 η Αν συνοψίσουμε τα αποτελέσματα των πειραμάτων, ποιες είναι οι κοινές ιδιότητες των (διαλυμάτων) των οξέων; 1..... 2... 3... Η πρόταση που καταλήξατε στο πείραμα 4 αποτελεί τον ορισμό των οξέων που έδωσε ο Arrhenius:... είναι κάθε χημική ένωση που όταν διαλύεται στο... ελευθερώνει κατιόντα... στο διάλυμα. Δραστηριότητα 5 η Να χαρακτηρίσετε τις πιο κάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ). 6
Με τη χρήση ζωμού κόκκινου λάχανου μπορούμε να διαπιστώσουμε αν ένα διάλυμα περιέχει οξύ. Αν προσθέσουμε σε ένα διάλυμα οξέος βάμμα ηλιοτροπίου, θα προκύψει χρώμα ιώδες. ( ) ( ) Ο χρυσός αντιδρά με το θειικό οξύ. ( ) Όταν ένα μέταλλο αντιδρά με τα οξέα εκλύεται διοξείδιο του άνθρακα. ( ) Τα μαρμάρινα μνημεία κινδυνεύουν να καταστραφούν εξαιτίας της όξινης βροχής. ( ) Όλες οι ενώσεις που περιέχουν υδρογόνο είναι οξέα ( ) Οξέα ονομάζονται οι χημικές ενώσεις οι οποίες, όταν διαλύονται στο νερό, δίνουν ανιόντα χλωρίου (Cl). ( ) Δραστηριότητα 6 η Απαντήστε τις παρακάτω ερωτήσεις: Τι θα συμβεί και γιατί αν πέσει ξίδι ή χυμός λεμονιού σε μάρμαρο; Γιατί το πορτοκαλόζουμο «αφρίζει» όταν σε αυτό ρίξουμε μαγειρική σόδα (η μαγειρική σόδα είναι ανθρακικό άλας) Γιατί το ακουαφόρτε απομακρύνει το πουρί στις τουαλέτες; (το ακουαφόρτε είναι διάλυμα νιτρικού οξέος και το πουρί είναι ανθρακικό άλας).. Γιατί το χρώμα του τσαγιού γίνεται πιο «ανοικτό» αν του προσθέσουμε χυμό λεμονιού; 7