Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 2

1.Τι είναι η γεωλογία; Γεωλογία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη όλων των φυσικών φαινομένων που έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται στο στερεό φλοιό της Γης από την περίοδο σχηματισμού του μέχρι σήμερα. 2. Ποια είναι η δομή του εσωτερικού της Γης; 1. Ο φλοιός αποτελεί την εξωτερική στοιβάδα της Γης. Εκτείνεται από την επιφάνεια της μέχρι την ασυνέχεια Mohorovicic (Moho). Υπάρχουν δύο είδη φλοιού, ο ηπειρωτικός και ο ωκεάνιος που διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς το πάχος και τη σύσταση τους. 2. Ο μανδύας είναι το αμέσως επόμενο στρώμα και φτάνει μέχρι το βάθος των 2.900km και έχει αβέβαιη σύσταση. Η επιφάνεια που χωρίζει το φλοιό από το μανδύα, είναι γνωστή με το όνομα ασυνέχεια Mohorovicic. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 2

3. Ο πυρήνας διακρίνεται σε εξωτερικό (υγρή-ρευστή κατάσταση κυρίως από σίδηρο) και σε εσωτερικό (στερεή κατάσταση). Χωρίζεται από το μανδύα με την ασυνέχεια Gutenberg. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 3

3. Τι είναι η λιθόσφαιρα; Ως λιθόσφαιρα χαρακτηρίζεται το εξωτερικό δύσκαμπτο περίβλημα της Γης. Περιλαμβάνει το φλοιό και μέρος του στερεού ανώτερου μανδύα. 4. Ποιες είναι οι 7 μεγαλύτερες λιθοσφαιρικές πλάκες; Η λιθόσφαιρα δεν είναι ενιαία αλλά απαρτίζεται από επτά (7) μεγάλες πλάκες: Αφρικανική, Ευρασιατική, Ινδο-Αυστραλιανή, Ανταρκτική, πλάκα του Ειρηνικού, Βορειο-Αμερικανική, Νοτιο-Αμερικανική. 5. Που οφείλονται τα μεγάλα γεωλογικά φαινόμενα; Η θεωρία που ερμηνεύει ικανοποιητικά το σύνολο των γεωλογικών και γεωφυσικών παρατηρήσεων, που σχετίζονται με την ενεργό τεκτονική δράση και κατά συνέπεια και με τη σεισμική δράση, είναι αυτή που περιγράφει την κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών. Οι λιθοσφαιρικές πλάκες αλλού αποκλίνουν, αλλού συγκλίνουν και αλλού η μία κινείται παράλληλα εφαπτομενικά σε σχέση με τη διπλανή της. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 4

6. Περιγράψτε την απόκλιση (απομάκρυνση) των λιθοσφαιρικών πλακών Η διαδικασία αυτή συντελείται στις μεσοωκεάνιες ράχεις (μεσοωκεάνιο ρήγμα) των μεγάλων ωκεανών και οδηγεί σε απομάκρυνση των πλακών κατά μερικά cm/year και άνοδο μαγματος, το οποίο στη συνέχεια ψύχεται και δημιουργείται νέα λιθόσφαιρα ή νέο ωκεάνιο δάπεδο κατά μήκος των δύο πλευρών των ράχεων (π.χ.μεσοωκεάνια ράχη Ατλαντικού ωκεανού, απομάκρυνση Αμερικανικής - Αφρικανικής πλάκας). Στο όριο αυτό δημιουργείται μια οροσειρά (μεσοωκεάνια ράχη), η οποία αποτελεί το τελευταίο αναδυόμενο πέτρωμα. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 5

7. Περιγράψτε τη σύγκλιση (σύγκρουση) των λιθοσφαιρικών πλακών Στην περίπτωση της σύγκλισης των πλακών η πυκνότερη από τις δύο βυθίζεται κάτω από την άλλη, μέχρις ότου λιώσει η πρώτη μέσα στο θερμό μανδυακό υλικό κι έτσι καταστρέφεται λιθοσφαιρικό υλικό. Η δημιουργία νέου ωκεάνιου φλοιού στις μεσοωκεάνιες ράχεις αντισταθμίζεται λοιπόν με την καταστροφή αντίστοιχης ποσότητας στις περιοχές σύγκλισης πλακών, οπότε η συνολική επιφάνεια της Γης παραμένει "σταθερή". Αυτή η περιοχή ονομάζεται ζώνη καταβύθισης και δημιουργεί μεσοωκεάνιεςτάφρους. Όπου τα ελαφρότερα μέρη της καταβυθιζόμενης πλάκας λιώνουν αυτά ανέρχονται στην επιφάνεια και δημιουργούν ηφαίστεια. Όταν ηπειρωτικά τμήματα από αντίθετες πλάκες συμπιέζονται σε μία ζώνη καταβύθισης, επειδή είναι ελαφρότερα από το βυθιζόμενο υπόστρωμα, αναγκάζονται να καμφθούν και σχηματίζουν οροσειρές. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 6

8. Τι είναι ηφαίστειο; Τα ηφαίστεια είναι ανάγλυφες, αυτοτελείς μορφές της επιφάνειας της Γης, που δημιουργούνται κατά την έξοδο του μάγματος στην επιφάνεια της Γης ή αερίων μειγμάτων, που απελευθερώνονται από το μάγμα, εξέρχονται βίαια στην ατμόσφαιρα και συνοδεύονται συνήθως από εκρήξεις. 9. Ποια είναι τα μέρη του ηφαιστείου; 1. Μαγματικός θάλαμος 6. Φλέβα τροφοδοσίας 11. Παρασιτικός κώνος 2. Υπόβαθρο 7. Παλαιότερα στρώματα τέφρας 12. Ρεύματα λάβας 3. Κεντρικός αγωγός 8. Πλευρά του ηφαιστείου 13. Πλευρικός πόρος 4. Βάση του ηφαιστείου 9. Παλαιότερα ρεύματα λάβας 14. Κεντρικός κρατήρας 5. Παρείσακτη κοίτη 10. Κεντρικός πόρος 15. Σύννεφο στάχτης 10. Πως λέγονται τα υλικά που βγαίνουν από το ηφαίστειο; Τα υλικά που εκβάλλονται από τα ηφαίστεια είναι στερεὰ (βολίδες, λίθοι, άμμος, τέφρα), ρευστὰ (λάβα) και αέρια (υδρατμοί, διοξείδιο του άνθρακα, θειούχα αέρια κ.α.). 11.Ποια είναι η αιτία γένεσης των ηφαιστείων; Αιτία της γένεσης των ηφαιστείων θεωρείται η ύπαρξη κοιλοτήτων σε διάφορα βάθη του στερεού φλοιού της Γης, οι οποίες είναι γεμάτες απὸ μάγμα. Αυτό υπὸ την επίδραση της πίεσης από τα αέρια, τα οποία περιέχει, εξέρχεται από διάφορες ρωγμές πολλές φορές μέχρι την επιφάνεια της Γης και σχηματίζει τα ηφαίστεια. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 7

12. Τι είναι η ορογένεση; Τα όρη εν γένει οφείλουν τη γένεση τους στις κινήσεις των λιθοσγαιρικών πλακών, στην ενέργεια των ηφαιστείων, τη διαβρωτικὴ ενέργεια των υδάτων και τις διαταράξεις του φλοιού της Γης. 13. Τι είναι σεισμός; Σεισμός είναι η δόνηση του εδάφους που οφείλεται στη θραύση (σπάσιμο) των πετρωμάτων. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 8

14. Πως μετράμε το μέγεθος ενός σεισμού; Το μέγεθος ενός σεισμού το μετράμε σε βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ (Richter). Η κλίμακα αυτή κυμαίνεται από το 1, όπου ο σεισμός δε γίνεται αισθητός, ως το 12, όπου συμβαίνει ολική καταστροφή και αντικείμενα εκτινάσσονται στον αέρα. Κάθε αύξηση του μεγέθους κατὰ ένα βαθμὸ σημαίνει ότι η δόνηση του εδάφους παρήγαγε ενέργεια 10 φορές μεγαλύτερη απὸ την ενέργεια, η οποία εκλύεται απὸ το σεισμὸ του αμέσως μικρότερου μεγέθους. 15. Με ποια όργανα μετράμε το μέγεθος των σεισμών; Τα όργανα με τα οποία καταγράφουμε τις σεισμικές δονήσεις είναι τα σεισμοσκόπια, οι σεισμογράφοι και τα σεισμόμετρα. Την καταγραφή αυτή την ονομάζουμε σεισμογράφημα ή σεισμόγραμμα. 16. Ποιοι είναι οι τύποι των σεισμών; Οι σεισμοὶ είναι τριών ειδών, εξεταζόμενοι ανάλογα με την αιτία, η οποία τους προκαλεί: εγκατακρημνησιγενείς, ηφαιστειογενείς και τεκτονικοί. 17. Τι είναι οι εγκατακρημνησιγενείς σεισμοί; Εγκατακρημνησιγενείς είναι οι σεισμοί που πραγματοποιούνται από την πτώση μεγάλων πετρωμάτων πάνω στη Γη λόγω βαρύτητας. Τα πετρώματα αυτά είναι συνήθως οροφές διαφόρων σπηλαίων που πέφτουν και τους προκαλούν. Οι σεισμοί αυτοί έχουν μικρό μέγεθος και διαρκούν τόσο χρονικό διάστημα όσο απαιτείται για την πτώση των πετρωμάτων. Επιπλέον είναι τοπικοί σεισμοί και καλύπτουν το 3% των σεισμών που γίνονται στη Γη. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 9

18. Τι είναι οι ηφαιστειογενείς σεισμοί; Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί προηγούνται των ηφαιστειακών εκρήξεων ή και τις συνοδεύουν. Η αιτία που τους προκαλεί πιστεύεται ότι είναι η απελευθέρωση των αερίων του μάγματος το οποίο τροφοδοτεί τα ηφαίστεια μέσα από τους πόρους ή τις ρωγμές που φτάνουν έως και την επιφάνεια της Γης. Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί είναι και αυτοί κυρίως μικροί σεισμοί οι οποίοι έχουν την εστία τους σε μεγάλη απόσταση από το ηφαίστειο αλλά με την πάροδο του χρόνου πλησιάζει συνέχεια προς αυτό με όλο και μικρότερο βάθος, ενώ ταυτόχρονα γίνονται συχνότεροι. Το μέγεθος τους γενικά εξαρτάται από την αντίσταση που συναντάει το μάγμα κατά την ανύψωση του προς την επιφάνεια της Γης. Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί καλύπτουν το 7% περίπου του συνολικού αριθμού των σεισμών που πραγματοποιούνται στον πλανήτη μας. 19. Τι είναι οι τεκτονικοί σεισμοί; Οι τεκτονικοί σεισμοί έχουν συνήθως μεγάλο μέγεθος και η εστία τους μπορεί να βρίσκεται σε βάθος 700 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης. Είναι οι μεγάλοι σεισμοί που πραγματοποιούνται στον πλανήτη μας. Καλύπτουν περίπου το 90% των σεισμικών δονήσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Στη χώρα μας το 90% των σεισμών είναι τεκτονικοί. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 10

20. Τι είναι το τσουνάμι και πως δημιουργείται; Τσουνάμι είναι ιαπωνική λέξη που σημαίνει το κύμα στο λιμάνι. Δεν είναι όμως ένα απλό παλιρροϊκό κύμα αλλά μια σειρά τεράστιων, γιγαντιαίων κυμάτων που προκαλείται από πολλές αιτίες. Ποια τα αίτια δημιουργίας του; Σεισμοί. Ηφαιστειακές εκρήξεις στη θάλασσα. Κατολισθήσεις που γίνονται στον πυθμένα. Πυρηνικές εκρήξεις. Για να γίνει ένα τσουνάμι θα πρέπει ο υποθαλάσσιος σεισμός να είναι τουλάχιστον 6,5 Ρίχτερ και σε βάθος μικρότερο των 50 χιλιομέτρων. Όταν λοιπόν, ο υποθαλάσσιος πυθμένας των ωκεανών παίρνει κλίση ή μετατοπίζεται ή ανυψώνεται ή κατακρημνίζεται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, ο φλοιός της Γης παραμορφώνεται στην περιοχή του κέντρου του σεισμού και αρχίζουν να δημιουργούνται μικρά αθώα κύματα σαν μικρές διαταραχές. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 11

21. Πως χωρίζεται ο γεωλογικός χρόνος; Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 12

22. Από ποιες μορφές ζωής χαρακτηρίζεται ο κάθε γεωλογικός αιώνας; Ο προτεροζωικός χαρακτηρίζεται από τη μη ύπαρξη ζωής. Ο παλαιοζωικός χαρακτηρίζεται από τις παλιές μορφές ζωής. Ο μεσοζωικός χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των δεινοσαύρων. Ο καινοζωικός χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των θηλαστικών. 23. Ποια είναι η γεωλογική ιστορία της Γης; Πριν από 500. 000. 000 περίπου χρόνια, όλα τα τμήματα της ξηράς της Γης, που είχαν μέχρι τότε σχηματιστεί, ήταν συγκεντρωμένα στο νότιο ημισφαίριο του πλανήτη μας. Ήταν η εποχή, που είχε αρχίσει να αποκαθίσταται μια ισορροπία μεταξύ των δυνάμεων που δημιουργούν και των δυνάμεων που καταστρέφουν τις ηπείρους. Από εκείνη την εποχή άρχισαν οι συνεχείς κινήσεις των ηπειρωτικών μαζών, που συνεχίζονται και σήμερα. Μια οριακή στιγμή στην ιστορία της δημιουργίας των σημερινών ηπείρων ήταν η παρουσία της Παν-γαίας (Παγγαίας), μιας ενιαίας ηπείρου, πριν από 200. 000. 000 χρόνια περίπου. Η ήπειρος αυτή περιβαλλόταν από μια απέραντη θαλάσσια έκταση, την Παν-Θάλασσα. Με το πέρασμα εκατομμυρίων χρόνων, η Παγγαία χωρίστηκε σε δύο τμήματα, την Λαυρασία στο βορρά και τη Γκοντβάνα στο νότο, που χωρίζονταν με μια βαθιά θάλασσα την Τηθύ. Στη συνέχεια, η Γκοντβάνα άρχισε να χωρίζεται σε μικρότερα τμήματα (λιθοσφαιρικές πλάκες), το καθένα από τα οποία κινήθηκε αργότερα με το δικό του τρόπο. Από το ανατολικό τμήμα της Γκοντβάνα σχηματίστηκε η Ινδική χερσόνησος, η Αυστραλία και η Ανταρκτική, ενώ από το δυτικό η Αφρική και η Νότια Αμερική. Το ίδιο συνέβη και στη Λαυρασία, από την οποία σχηματίστηκαν αργότερα η Ευρασία (Ασία και Ευρώπη μαζί) και η Βόρεια Αμερική. Πριν από 65. 000. 000 χρόνια περίπου άρχισε και η διαμόρφωση του Ατλαντικού ωκεανού, που χώρισε τη βόρεια Αμερική από την Ευρασία και τη Νότια Αμερική από την Αφρική. Τα δύο τμήματα της Αμερικής ενώθηκαν αργότερα με μια γλώσσα ξηράς την Κεντρική Αμερική. Στη συνέχεια, η Ινδία κινήθηκε προς βορρά και συγκρούστηκε με την Ευρασία δημιουργώντας τα Ιμαλάια, ενώ ταυτόχρονα η Αφρική κινήθηκε βόρεια, συγκρούστηκε με την Ευρασία και δημιούργησε τις Άλπεις, τον Άτλαντα και τα υπόλοιπα μεγάλα βουνά γύρω από τη Μεσόγειο. Πριν από 15-20. 000. 000 χρόνια άρχισε να απομακρύνεται και η Αραβία από την Αφρική και στη συνέχεια συγκρούστηκε με την Ευρασία, σχηματίζοντας τα βουνά της ανατολικής Τουρκίας και του Ιράν, ενώ ταυτόχρονα, με την κίνηση της, ανοιγόταν και η Ερυθρά θάλασσα. Έτσι, πήρε τη σημερινή της μορφή η επιφάνεια της Γης. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 13

Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 14

24. Ποια είναι η γεωλογική ιστορία της Ευρώπης; Η θερμότητα που παράγει ο πυρήνας της Γης είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία των ρευμάτων μεταφοράς στο μανδύα (ασθενόσφαιρα). Τα ρεύματα, που μεταφέρουν ύλη και ενέργεια, μετακινούν τις λιθοσφαιρικές πλάκες πάνω στις οποίες βρίσκονται οι ήπειροι. Καθώς οι πλάκες μετακινούνται, πλησιάζουν μεταξύ τους (συγκλίνουνσυγκρούονται) ή απομακρύνονται (αποκλίνουν) ή κινούνται πλευρικά (παράλληλα). Η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών ευθύνεται για τη δημιουργία των βουνών (ορογένεση) και των υποθαλάσσιων οροσειρών, όπως επίσης για την πρόκληση των σεισμών και για την έκρηξη των ηφαιστείων. Οι κινήσεις της λιθοσφαιρικής πλάκας της Ευρασίας και οι συγκρούσεις της με άλλες πλάκες δημιούργησαν στο παρελθόν πτυχώσεις και ορογενέσεις στο τέλος του Προτεροζωικού Αιώνα (Καληδόνια Πτύχωση), μεταξύ Δεβονίου και Λιθανθρακοφόρου (Ερκύνια ή Βαρίσκια Πτύχωση) και στην αρχή του Καινοζωικού (Αλπική Πτύχωση). Πιο αναλυτικά: στην Ευρώπη τα παλαιότερα βουνά (Σκανδιναβικές Άλπεις, Όρη Σκωτίας κ.ά.) δημιουργήθηκαν με την Καληδόνια Πτύχωση, στο τέλος του Προτεροζωικού Αιώνα και στην αρχή του Παλαιοζωικού Αιώνα, περίπου 570 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Τα βουνά της Ιβηρικής (εκτός των Πυρηναίων και της Σιέρα Νεβάδα), ο Ιούρας στη Γαλλία-Ελβετία, ο Μέλανας Δρυμός στη Γερμανία, τα Ουράλια Όρη κ.ά. σχηματίστηκαν με την Ερκύνια ή Βαρίσκια Πτύχωση στο μέσο του Παλαιοζωικού Αιώνα, περίπου 350 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Τέλος, τα βουνά της νότιας Ευρώπης, όπως τα Καρπάθια, ο Αίμος, ο Καύκασος, οι Άλπεις, η Πίνδος κ.ά., σχηματίστηκαν κατά την Αλπική Πτύχωση, δηλαδή τη γεωλογική ορογενετική διαταραχή η οποία ξεκίνησε περίπου 60 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι πως η σημερινή μορφή της Ευρώπης, αλλά και της Ελλάδας, αποτελεί ένα στιγμιότυπο στη γεωλογική ιστορία του πλανήτη. Δυνάμεις που βρίσκονται βαθιά μέσα στη Γη και εκδηλώνονται με φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί και τα ηφαίστεια, είναι αυτές που δημιουργούν τα βουνά στην ήπειρο στην οποία ζούμε. Για παράδειγμα, στην ευρωπαϊκή ήπειρο: Η απομάκρυνση της βορειοαμερικανικής από την ευρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα συνέβαλε πριν από εκατομμύρια χρόνια στη δημιουργία της Ισλανδίας. Η σύγκρουση της ευρασιατικής με την αφρικανική πλάκα είναι πιθανό να οδηγήσει μετά από εκατομμύρια χρόνια στην εξαφάνιση της Μεσογείου. Γεωλογία Β Γυμνασίου με ερωτήσεις Σελίδα 15