* Παρουσίαση από την Καθηγήτρια κ. Ι. Οικονομίδου στην εκδήλωση για τα 25 χρόνια της ΕΕΑ και δημοσίευση στο Ενημερωτικό Δελτίο Νο 25. Το 1971 συνήλθε στη Γενεύη στα Πλαίσια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO) μία ομάδα επιστημόνων προκειμένου να διατυπώσουν τη γνώμη τους αναφορικά με την Κλινική Ανοσολογία και η σχετική έκθεση δημοσιεύθηκε στο Δελτίο της WHO (Technical report, No 496, 1972). Mεταξύ αυτών που συμμετείχαν ήταν γνωστά ονόματα όπως ο Van Loghem από την Ολλανδία, ο Roitt από την Αγγλία, ο Seligmann από τη Γαλλία και ο Rose από τις ΗΠΑ. Σήμερα, διαβάζοντας αυτή την έκθεση, μπορούμε να πούμε ότι σ' αυτή τη συνάντηση του 1971 οριοθετήθηκε το αντικείμενο της κλινικής ανοσολογίας. Πρώτη διαπίστωση ήταν ότι "Η Κλινική Ανοσολογία προβάλλει σαν μία ξεχωριστή ειδικότητα που περιλαμβάνει τη μελέτη νοσημάτων που χαρακτηρίζονται από ανώμαλη λειτουργία του λεμφικού ιστού και διαταραχές της ανοσοαπάντησης. Η ανάγκη για την αναγνώριση της Κλινικής Ανοσολογίας οφείλεται στο γεγονός ότι, τόσο οι θεωρητικές όσο και οι μεθοδολογικές πρόοδοι που έχουν γίνει στον τομέα της βασικής ανοσολογίας κατά την τελευταία δεκαετία έχουν σαφείς επιπτώσεις στη διάγνωση και θεραπεία". Σύμφωνα με την πρόταση της Ομάδας Εργασίας, τα κύρια πεδία όπου η βασική ανοσολογία μπορεί να έχει κλινικές εφαρμογές είναι: - Οι ανοσοανεπάρκειες - Τα λοιμώδη νοσήματα - Τα ανοσοϋπερπλαστικά νοσήματα - Τα αυτοάνοσα νοσήματα - Η αλλεργία - Τα αιματολογικά νοσήματα - Οι μεταμοσχεύσεις 1 / 5
- Ο καρκίνος Στην ίδια έκθεση τονίζεται ότι: "Για να είναι αποτελεσματικό ένα Τμήμα Κλινικής Ανοσολογίας θα πρέπει να μπορεί να εκτελεί ανοσοδιαγνωστικές δοκιμασίες και να παρέχει υπηρεσίες σε Ιατρικές νοσηλευτικές μονάδες, να αναπτύσσει νέες διαγνωστικές δοκιμασίες και να εφαρμόζει τις γνώσεις ανοσολογίας για την κατανόηση των κλινικών προβλημάτων. Θα πρέπει να αναπτύσσονται προγράμματα βασικής και κλινικής έρευνας και να παρέχονται ευκολίες για διδασκαλία και πρακτική εξάσκηση. Για να πραγματοποιηθούν οι στόχοι αυτοί απαιτείται ειδική οργάνωση των Τμημάτων Κλινικής Ανοσολογίας και ο κεντρικός πυρήνας τους θα πρέπει να είναι μία ομάδα αφοσιωμένων ατόμων που να εργάζονται με πλήρη απασχόληση". Η WHO επίσης προτρέπει για την ίδρυση Ανοσολογικών Κέντρων στις υπό ανάπτυξη χώρες, ενώ η ίδια ορίζει Κέντρα Αναφοράς για την προτύπωση ανοσολογικών μεθόδων. Το 1975 η Διεθνής Ένωση Ανοσολογικών Εταιρειών για να δώσει έμφαση στην ανάγκη ανάπτυξης Τμημάτων Κλινικής Ανοσολογίας, δημιουργεί την Επιτροπή Κλινικής Ανοσολογίας η οποία με τη σειρά της δημοσιεύει το 1976 μία έκθεση που περιγράφει λεπτομερώς τη λειτουργία και τις εργαστηριακές δοκιμασίες που θα πρέπει να εκτελούνται στα Τμήματα Κλινικής Ανοσολογίας. Η επιτροπή πιστοποιεί επίσης ότι πολλά Πανεπιστήμια και Ιατρικές Σχολές δεν έχουν αναγνωρίσει τη σημασία των εξελίξεων στη βασική ανοσολογία και την ανάγκη ανάπτυξης τμημάτων Ανοσολογίας και προτρέπει τις Εθνικές Κυβερνήσεις να προχωρήσουν στην αναγνώριση της ειδικότητας της Κλινικής Ανοσολογίας. Αυτές τις σημαντικές εξελίξεις στον τομέα της Ανοσολογίας που έγιναν στη δεκαετία του '60 τις έζησαν πολλοί νέοι επιστήμονες που έτυχε να βρίσκονται στο εξωτερικό για μετεκπαίδευση εκείνη την εποχή, και είναι αυτοί που γυρίζοντας πίσω στην Ελλάδα άρχισαν να εφαρμόζουν τις νέες ανοσοδιαγνωστικές τεχνικές και να ιδρύουν τα πρώτα ανοσολογικά Εργαστήρια μέσα στις Πανεπιστημιακές Κλινικές και τα άλλα Νοσηλευτικά Ιδρύματα της χώρας με μεγάλο κέφι και ενθουσιασμό. Από τις αρχές της δεκαετίας του '70 είχε δοθεί από τη WHO το πλαίσιο για την Οργάνωση των Τμημάτων Κλινικής Ανοσολογίας που ήδη αναφέρθηκε και αυτό βοήθησε πολύ στην οργάνωση των διαφόρων Εργαστηρίων Ανοσολογίας στη χώρα μας. Το πρώτο Εργαστήριο, που άρχισε να ασχολείται με την ανοσολογία εφαρμόζοντας τις οροαντιδράσεις στα πλαίσια της ανοσολογίας των λοιμώξεων, από την αρχή της δεκαετίας του '60, ήταν το Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Μαιευτηρίου "Αλεξάνδρα" με Διευθυντή την κ. Μ. Παυλάτου. Από το εργαστήριο αυτό έγιναν την εποχή εκείνη ενδιαφέρουσες 2 / 5
δημοσιεύσεις σε θέματα βασικής ανοσολογίας. Την ίδια περίοδο στην Α Παιδ. Κλινική του Πανεπιστημίου στο Νοσοκομείο Παίδων "Αγία Σοφία" ο Καθηγητής Ν. Ματσανιώτης με τους συνεργάτες του ξεκίνησε στο Χωρέμειο Ερευνητικό Εργαστήριο ένα Ανοσολογικό Εργαστήριο που αργότερα ανέλαβε υπεύθυνα η Αικατερίνη Μανταλενάκη. Από το 1964 έως το 1968 εμφανίζονται στο Θεραπευτήριο "Ο Ευαγγελισμός" επιστήμονες με ενδιαφέρον για την Ανοσολογία. Η Σοφία Αθανασιάδου ως Επιμελήτρια του Βιοχημικού Εργαστηρίου αρχίζει να εφαρμόζει τη νέα τότε τεχνική της Ανοσοηλεκτροφόρησης, ο Ρευματολόγος Γεώργιος Φωστηρόπουλος εισάγει για πρώτη φορά εργαζόμενος στη Μονάδα Έρευνας της Β Προπαιδευτικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών τη μέτρηση του ολικού συμπληρώματος και την ανίχνευση των αντιπυρηνικών αντισωμάτων με ανοσοφθορισμό, ενώ εγώ στην Κλινική του Πανεπιστημίου Columbia που εδράζονταν στον Ευαγγελισμό άρχισα να ασχολούμαι με την ανοσολογία του Γαστρεντερικού συστήματος (τότε διαγνώσαμε την πρώτη στην Ελλάδα περίπτωση νόσου α-βαρειών αλύσεων), και του καρκίνου, εφαρμόζοντας, πριν ακόμα κυκλοφορήσει, τη μέθοδο RIA για τη μέτρηση του CEA μαζί με τον χειρουργό Πάνο Σακελλαριάδη. Το 1969 ο Δερματολόγος Αντώνης Βαρελτζίδης θέτει τις βάσεις ενός ανοσοδερματολογικού Εργαστηρίου στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Νοσοκομείου "Ανδρέας Συγγρός", ενώ την ίδια εποχή η κ. Π. Καλπακτσόγλου ιδρύει στο Μαιευτήριο "Μαρίκα Ηλιάδη" ένα Ανοσολογικό Κέντρο για τη μελέτη της ανοσολογίας της κύησης και του νεογνού καθώς και των κακοήθων όγκων του γεννητικού συστήματος που χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από τη Welcome Trust. Όταν έγινε Καθηγητής ο Γεώργιος Μερίκας στη Β Παθ. Κλινική του Ιπποκρατείου, μου ζήτησε να οργανώσω ένα Ανοσολογικό Εργαστήριο όπου ασχολήθηκα με την ανοσοχημεία, με την ανοσολογία του ΓΑΣ (Γαστρεντερικού Συστήματος), του καρκίνου και τις ανοσοανεπάρκειες των ενηλίκων. Ο εντεταλμένος καθηγητής Στέφανος Χατζηγιάννης στο Ηπατολογικό Εργαστήριο, συμπλήρωσε το αντικείμενο της ανοσολογίας με τη μελέτη της ανοσολογίας του ήπατος και των αυτοάνοσων νοσημάτων, εφαρμόζοντας τον ανοσοφθορισμό. Αυτές είναι οι πρώτες προσπάθειες ίδρυσης ανοσολογικών εργαστηρίων και αντίστοιχες προσπάθειες έγιναν και στη Θεσσαλονίκη. Το 1978 ιδρύθηκε στον Ευαγγελισμό ανεξάρτητο Εργαστήριο Ανοσολογίας που συγκέντρωσε και άρχισε να εκτελεί για το Νοσοκομείο όλο το φάσμα των ανοσοδιαγνωστικών εξετάσεων που καλύπτουν τους τομείς ανοσοχημείας, ανοσοκυτταρολογίας, αυτοανοσίας, ιστοσυμβατότητας με την εφαρμογή ποικίλων μεθόδων συμπεριλαμβανομένων και ραδιοανοσολογικών μεθόδων. Το 1985 με την ίδρυση του ΕΣΥ πολλά από τα Εργαστήρια που λειτουργούσαν στα διάφορα Νοσοκομεία εντάχθηκαν στο ΕΣΥ ως ανεξάρτητα Τμήματα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας, ενώ ιδρύθηκαν και νέα όπως φαίνεται στον πίνακα. Έτσι οι διάφορες ανοσοδιαγνωστικές εξετάσεις που γίνονταν προηγουμένως διασκορπισμένα σε διάφορα εργαστήρια, συγκεντρώθηκαν στα Τμήματα Ανοσολογίας που απέκτησαν κατάλληλο εξοπλισμό, προσωπικό και άδεια εκπαίδευσης ειδικευομένων ιατρών. 3 / 5
Βιβλιογραφία - Clinical Immunology Report of WHO scientific group (WHO Technical Report, No 496, 1972). - IUIS Report. Clinical Immunology. Scand. J. Immunol. 5, 1-7, 1976 Καταγραφή Ανοσολογικών Εργαστηρίων της Ελλάδας ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ (PDF format) Στην πρόσκληση της ΕΕΑ προκειμένου να συντάξει κατάλογο των Ανοσολογικών Εργαστηρίων που λειτουργούν στην Ελλάδα, έως σήμερα ανταποκρίθηκαν οι υπεύθυνοι των κάτωθι Ανοσολογικών Εργαστηρίων/Τμημάτων. Α. Εργαστήρια Νοσοκομείων του ΕΣΥ - Π.Γ.Ν.Α. "Ο Ευαγγελισμός"-Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας (Δ/ντρια Χρύσα Παπαστεριάδη) - Π.Γ.Ν-Μ "Έλενα Βενιζέλου"-Ανοσοβιολογικό Τμήμα (Δ/ντρια Μ. Βάρλα-Λευθεριώτη) - Π.Γ.Ν.Α. "Κοργιαλένειο-Μπενάκειο"-ΕΕΣ-Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας (Δ/ντρια Γ. Θεοδωροπούλου) - Γ.Ν.Α. "Λαϊκό"-Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας (Δ/ντρια Ε. Χωρέμη-Παπαδοπούλου) - Ε.Α.Ν.Π. "Μεταξά" Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας (Δ/ντρια Α. Χλωράκη-Μπομποτά) - Π.Γ.Ν.Α. Παίδων "Αγία Σοφία" Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας (Δ/ντρια Μ. Κανάριου) - Γ.Π.Ν.Θ. "Παπαγεωργίου" Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας (Δ/ντρια Α. Παυλίτου-Τσιόντση) - ΩΝΑΣΕΙΟ ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ "Εργαστήριο Μοριακής Ανοσοπαθολογίας/Ιστοσυμβατότητας" (Δ/ντης Δ. Ντεγιάννης) 4 / 5
- Τμήμα Ανοσολογίας Περιφ. Κέντρο Ιστοσυμβατότητας του Γεν. Νοσ. Θες/νίκης «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» (Δ/ντρια: Ε. Παραπανήσιου) Β. Ανοσολογικά Εργαστήρια που εδρεύουν σε Πανεπιστήμια - Εργαστήριο Κλινικής Ανοσολογίας Β' Παθολογικής Κλινικής Α.Π.Θ. (Υπεύθυνη Π. Μπούρα) - Εργαστήριο Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Πνευμονολογικής Κλινικής Α.Π.Θ.-Νοσ "Γ. Παπανικολάου" (Υπεύθυνος Γ. Κυριαζής) - Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστημιακή Παθολογική-Ογκολογική Κλινική-Τμήμα Βιολογίας Καρκίνου (Υπεύθυνος Β. Γεωργούλιας) Γ. Ανοσολογικά Εργαστήρια Ερευνητικών Κέντρων - Ελληνικό Ινστιτούτο "Pasteur"-Τμήμα Βιοχημείας (Υπεύθυνη Π. Λυμπέρη) Για δήλωση στοιχείων Εργαστηρίων θα πρέπει να συμπληρωθεί το σχετικό έντυπο και να σταλεί Μαιάνδρου 23, 115 28 Αθήνα, ή μέσω του email λογαριασμού: info@helsim.gr. 5 / 5