H συντήρηση των ξύλινων κατασκευών Δρ. Μιχ. Σκαρβέλης Δρ. Ι. Κακαράς Τμήμα Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου, ΤΕΙ Λάρισας, Παράρτημα Καρδίτσας
Το ξύλο είναι ένα εξαίρετο υλικό, αλλά δεν είναι άφθαρτο Διατρέχει κινδύνους από: Μύκητες Έντομα Ηλιακή ακτινοβολία Ραγαδώσεις στρεβλώσεις από τις επαναλαμβανόμενες μεταβολές της υγρασίας της ατμόσφαιρας
Λύσεις οπωσδήποτε υπάρχουν, αλλά: «Το προνοείν κρείττον του θεραπεύειν!» Οι σωστές επιλογές από τη φάση του σχεδιασμού ακόμη, θα μας απαλλάξουν από πολλά μελλοντικά προβλήματα
Η επιλογή του κατάλληλου είδους του ξύλου Τα βασικά είδη που διατίθενται εύκολα στη χώρα μας και ενδείκνυνται για ξύλινες κατασκευές εξωτερικών χώρων είναι: Καστανιά Δρυς Πεύκη Κυπαρίσσι
Από τα εισαγόμενα: Λάρικα Ιρόκο Νιανγκόν Αζομπέ Ίπε κ.ά.
Από τα προϊόντα κατεργασίας του ξύλου: Αντικολλητά (κόντρα πλακέ) με φαινολικές ρητίνες O.S.B. Τσιμεντοσανίδες Θερμικά ή χημικά τροποποιημένη ξυλεία
Παράδειγμα καλής κατασκευής, όπου όμως επιλέχθηκε ελάτη σε εξωτερικές (εκτεθειμένες) επιφάνειες
Αμπελάκια Λάρισας Η επιλογή της δρυός για εξωτερικές όψεις είναι η ενδεικνυόμενη
Στέγη από καστανιά, ανέπαφη επί αιώνες χωρίς ουσιαστική συντήρηση
Εισαγόμενη πελεκητή ξυλεία ερυθρελάτης, μη πιστοποιημένη και ακατάλληλη για δομικές κατασκευές.
Οι οριζόντιες δοκοί λύγισαν πολύ γρήγορα από το βάρος της κεραμοσκεπής!
Τα προϊόντα για δομικές κατασκευές: πρέπει να είναι πιστοποιημένα για δομικές κατασκευές, με το σήμα ευρωπαϊκής συμμόρφωσης CE, με άλλα λόγια να είναι ξηραμένα, χωρίς σημαντικά σφάλματα δομής, χωρίς προσβολές μυκήτων- εντόμων, χωρίς στρεβλώσεις, συγκολλημένα με κόλλες εξωτερικής χρήσεως
Στέγη Παλαιού Χρηματιστηρίου (1892) Χρησιμοποιήθηκε ελάτη και ακόμα είναι σε χρήση!
Στέγη κτιρίου Weiller (1832!) Τα ζευκτά της στέγης είναι από πελεκητή ξυλεία πεύκης. Παραμένει σε πολύ καλή κατάσταση, χωρίς κανένα συντηρητικό.
Η επιλογή της κατάλληλης τεχνολογίας κατασκευής Ανάλογα με την περίπτωση, επιλέγεται η κατάλληλη τεχνική
Εξωτερικές προσόψεις (Cladding)
Η κατάλληλη υγρασία Για να αποφεύγονται ανεπιθύμητες ρικνώσεις διογκώσεις του ξύλου είναι πολύ σημαντικό να φροντίζουμε εξαρχής η ξυλεία να έχει την κατάλληλη υγρασία
Κατάλληλη (επιθυμητή) υγρασία: Έπιπλα εσωτερικοί χώροι 8 9 (7-10)% Κουφώματα 10 12 % Εξωτερικές κατασκευές 12 16 %
Παράδειγμα λάθους υγρασίας
Η εφαρμογή της κατάλληλης προληπτικής μεθόδου Εμποτισμός σε βάθος (με πίεση ή απλή εμβάπτιση) Επιφανειακή εφαρμογή συντηρητικού
Ξύλινες στέγες, πέργκολες, περιφράξεις, πεζογέφυρες, υπόστεγα: Κατάλληλα είδη ξύλου: ελάτη, πεύκη, λάρικα εμποτισμένη υπό πίεση ή με εμβάπτιση με υδροδιαλυτά άλατα βορίου, χαλκού. Πολλαπλασιάζει τη διάρκεια ζωής της στέγης. Προληπτικός χειρισμός της δομικής κατασκευής με λινέλαιο πάνω από το εμποτισμένο ξύλο, είναι ένας ενδεικνυόμενος χειρισμός που ενισχύει την διαστασιακή σταθερότητα της κατασκευής, αποτρέπει την πρόσληψη υγρασίας από το περιβάλλον και αποτρέπει τη σήψη. Για σοβαρές κατασκευές (παιδικές χαρές, παγκάκια, κιόσκια, υπόστεγα και ανάλογες κατασκευές) επιβάλλεται περαιτέρω χειρισμός βαφής με υδροδιαλυτές ακρυλικές λάκκες εξωτερικού χώρου.
Για σκελετούς ξύλινων κατοικιών: η ξυλεία πεύκης, ελάτης καλό είναι να είναι εμποτισμένη υπό πίεση με βορικά άλατα και μετά επάλειψη με λινέλαιο. Οι επεμβάσεις αυτές έχουν μικρό κόστος και διασφαλίζουν απόλυτα (για εκατοντάδες χρόνια) την ύπαρξη και λειτουργία του ξύλινου σκελετού με στατική επάρκεια, χωρίς προσβολές μυκήτων, εντόμων, χωρίς συμπύκνωση υδρατμών.
Εξωτερικά κουφώματα: Ενδείκνυται η επιλογή τρικολλητής ξυλείας ποιότητας (πεύκη, δρύς, Iroko, Meranti, Niangon) με επιβεβλημένη την προληπτική συντήρηση και βαφή του κουφώματος με υδροδιαλυτά ακρυλικά βερνίκια και χρωματιστές λάκκες και με επιπλέον ενίσχυση επικάλυψης των σόκορων με ειδικά γαλακτώματα.
Εξωτερικά κουφώματα: Υπάρχουν διαθέσιμα σήμερα εξαιρετικά σκευάσματα επικάλυψης των ξύλινων κατασκευών, με οικολογικό χαρακτήρα, που βελτιώνουν την εμφάνιση και παρέχουν μεγάλη προστασία. Οι εταιρείες δίνουν πλέον οι ίδιες μεγάλους χρόνους εγγύησης (10 και πλέον έτη!) για τις βαφές τους Μια πολύ απλή ετήσια συντήρηση παρατείνει σημαντικά τη διάρκεια ζωής των επικαλύψεων, ακόμα και σε αντίξοες συνθήκες, όπως είναι αυτές στα ελληνικά νησιά.
Ο ρόλος ενός συστήματος επικάλυψης: Η επικάλυψη μπορεί: Να προστατεύει την επιφάνεια του ξύλου από την υγρασία Να προστατεύει από την UV ακτινοβολία Να ρυθμίζει την προσρόφηση εκκρόφηση νερού Να βελτιώνει την εμφάνιση της επιφάνειας Η επικάλυψη δεν μπορεί: Να στεγνώσει χλωρό ξύλο Να προστατεύει ή να διορθώνει από κακοτεχνίες της κατασκευής Να προστατεύει χωρίς συντήρηση
Συμπεριφορά των ξύλων Όλα τα είδη ξύλου δεν είναι ίδια αλλά ούτε και οι συνθήκες στις οποίες εκτίθενται. Αυτές γενικά χαρακτηρίζονται ως: Σταθερές Μετρίως σταθερές Μη σταθερές Καθοριστικοί παράγοντες είναι η επιλογή των ειδών, η συντήρηση και η ανανέωση
Μη σταθερές συνθήκες Παράδειγμα: Περιφράξεις, Πέργκολες, απλά κιόσκια Πρόβλημα: Μεγάλες μετακινήσεις λόγω μεταβολών της σχετικής υγρασίας Επικάλυψη: Λεπτή επικάλυψη, περ. 20 m Περίοδος «φρεσκαρίσματος»: Κάθε 1-2 χρόνια
Μετρίως σταθερές συνθήκες Παράδειγμα: Εξωτερικές προσόψεις, περιφράξεις υψηλής ποιότητας, γκαραζόπορτες Πρόβλημα: Δεν αποκλείεται η τακτική ανανέωση, η σταθερότητα διαστάσεων είναι σημαντική Επικάλυψη: Μέτρια σε πάχος, περ. 60-80 m Περίοδος «φρεσκαρίσματος»: Κάθε 2-4 χρόνια
Συντήρηση παλαιών κατασκευών: Ξύλινες στέγες, υπόστεγα κλπ.: Η κλασική ξύλινη στέγη απαιτεί έναν οπτικό επιτόπιο έλεγχο με πρόσβαση στο εσωτερικό της στέγης κάθε 5 10 χρόνια. Αν η ξυλεία είναι εμποτισμένη αυτό μπορεί να γίνεται κάθε 10 15 χρόνια. Καθαρίζεται ο ξύλινος σκελετός από σκόνες, κλπ και ελέγχονται ένα ένα τα ξύλινα δομικά στοιχεία κατά πόσο έχουν προσβολές από έντομα και μύκητες. Ελέγχουμε για υπάρχουσες οπές από ξυλοφάγα έντομα. Στα ύποπτα σημεία χτυπάμε τις δοκούς με σφυρί. Ο καθαρός ήχος του ξύλου υποδηλώνει υγειές ξύλο. Υπόκωφος ήχος υποδηλώνει προσβολή από μύκητες η οποία συνδυάζεται συνήθως με μεταχρωματισμό. Προσβολή από έντομα ανιχνεύεται επίσης από ξυλόσκονη που πέφτει από τις οπές των εντόμων και δημιουργεί μικρούς σωρούς σκόνης στο πάνω μέρος του ταβανιού. Τυχόν προσβολή από έντομα επιβάλει τον ψεκασμό ή την επάλειψη της ξύλινης κατασκευής με εντομοκτόνο ξυλοφάγων εντόμων. Η απεντόμωση πρέπει να επαναληφθεί την επόμενη χρονιά, ίσως και την μεθεπόμενη γιατί ο κύκλος ζωής του εντόμου στο μεσογειακό κλίμα είναι 2 με 3 χρόνια.
Συντήρηση στεγών κλπ. (συνέχεια): Κατά τον έλεγχο της ξύλινης στέγης ελέγχουμε και την κατάσταση των συνδέσεων των δοκών και βέβαια την στεγανότητα του υλικού επικάλυψης (κεραμίδια, λαμαρίνες κ.α.). Εννοείται ότι γίνεται επέμβαση επισκευής στα τμήματα της στέγης που υπάρχει πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση ελέγχουμε την κατάσταση των εκτεθειμένων στα καιρικά φαινόμενα άκρων στοιχείων. Τα άκρα των δοκών χρειάζονται επικάλυψη και προστασία με λινέλαιο, με λαδομπογιά ή υδροδιαλυτές ακρυλικές λάκκες ανάλογα με το είδος της στέγης. Τις τομές των άκρων πρέπει να τις επικαλύπτουμε πρόσθετα με ειδικά γαλακτώματα για τα άκρα, που υπάρχουν στην αγορά ή με περισσότερα χέρια επικάλυψης της λάκκας ή λαδομπογιάς.
Συντήρηση στεγών κλπ. (συνέχεια): Εμφανείς κεκλιμένες στέγες απαιτούν συντήρηση με φρεσκάρισμα του υλικού βαφής, ειδικά στα εκτεθειμένα στον αέρα τμήματα της στέγης των βεραντών, των μπαλκονιών, κάθε 10 με 15 χρόνια, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες. Ιδιαίτερη φροντίδα και συχνότερη επέμβαση απαιτούν οι εξωτερικές εμφανείς στέγες σε κατοικίες κοντά στη θάλασσα. Στις περιπτώσεις αυτές επιβάλλεται χρήση των κατάλληλων υλικών επικάλυψης που είναι: υδροδιαλυτές ακρυλικές λάκκες εξωτερικής χρήσεως και λαδομπογιές (ριπολίνες) εξωτερικής χρήσεως.
Εκτεθειμένες ξύλινες κατασκευές (πέργκολες, υπόστεγα, κιόσκια, περιφράξεις, τραπεζόπαγκοι, παιδικές χαρές κλπ) Το κύριο είναι ότι πρέπει να κατασκευάζονται και να τοποθετούνται κατά τρόπο ώστε το νερό της βροχής να μη λιμνάζει επάνω σε επιφάνεια ξύλου.
Εκτεθειμένες ξύλινες κατασκευές (πέργκολες, υπόστεγα, κιόσκια, περιφράξεις, τραπεζόπαγκοι, παιδικές χαρές κλπ) Δεν πρέπει επίσης η ξύλινη κατασκευή να εφάπτεται με το έδαφος και να αποφεύγεται η τοποθέτηση του μέσα στο έδαφος (εκτός της περίφραξης και των στύλων).
Εκτεθειμένες ξύλινες κατασκευές (πέργκολες, υπόστεγα, κιόσκια, περιφράξεις, τραπεζόπαγκοι, παιδικές χαρές κλπ.), (συνέχεια): Οι κατασκευές αυτές (περιφράξεις, στύλοι) πρέπει να έχουν υποστεί χειρισμό με εμποτισμό υπό πίεση με βορικά άλατα (όπου αυτό επιτρέπεται) και με λινέλαιο για να αποφεύγεται η πρόσληψη υγρασίας και το σάπισμα. Το υπόγειο τμήμα απαιτεί επιπλέον προστασία, μέχρι ύψους 30 cm πάνω από το έδαφος. Αυτές οι κατασκευές απαιτούν συχνό έλεγχο, κάθε 2-3 χρόνια και ανάλογα με την κατάστασή τους απαιτούν επέμβαση συντήρησης και βαφής συχνότερα, κάθε 3 με 5 χρόνια ανάλογα με το είδος και την ποιότητα της κατασκευής.
Εκτεθειμένες ξύλινες κατασκευές (πέργκολες, υπόστεγα, κιόσκια, περιφράξεις, τραπεζόπαγκοι, παιδικές χαρές κλπ.), (συνέχεια): Εδώ αντί για διαφανές βερνίκι ή απλά συντηρητικά ξύλου προτιμάται η ακρυλική λάκκα ή ριπολίνη εξωτερικής χρήσεως με ενίσχυση των άκρων των δοκών με ειδικό γαλάκτωμα. Η πρόσληψη και αποβολή υγρασίας από τα άκρα είναι 10 και 15 φορές μεγαλύτερη. Γωνιακές συνδέσεις με ταυτόχρονη προστασία των εγκάρσιων επιφανειών
Ιδιαίτερη φροντίδα και τήρηση των κανόνων συντήρησης και των προδιαγραφών πρέπει να εφαρμόζονται στις παιδικές χαρές, τα κιόσκια, υπόστεγα και καθιστικά. Στο τομέα αυτό δυστυχώς η κατάσταση, ειδικά στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, είναι από μέτρια έως κακή.
Συντήρηση κουφωμάτων Εάν το εξωτερικό κούφωμα είναι στη βεράντα ή έχει δική του στέγη, δηλ. δεν δέχεται απ ευθείας βροχή και έντονο ήλιο, τότε η συντήρηση κατά την χρήση είναι πολύ απλή. Αρκεί ένας περιοδικός οπτικός έλεγχος και ένα απλό φρεσκάρισμα κάθε 5 με 10 χρόνια, μετά από απλό γυαλοχάρτισμα, με το αρχικό υλικό βαφής του (ακρυλικό βερνίκι ή ακρυλική λάκκα εξωτερικής χρήσεως). Να σημειώσουμε ότι τα πιο ευαίσθητα τμήματα του κουφώματος είναι τα οριζόντια κάτω τμήματα της ξυλοκατασκευής δηλ. οι τραβέρσες, αλλά και τα άκρα από τα κατακόρυφα και οριζόντια στοιχεία ( μπόγια και τραβέρσες).
Η προστασία των άκρων είναι κρίσιμος παράγων
Συντήρηση κουφωμάτων (συν.) Εάν το κούφωμα είναι εκτεθειμένο εξωτερικά δηλ. δεν υπάρχει στέγη, τότε η κατασκευή υπόκειται σε πολλαπλάσια ταλαιπωρία και γήρανση και απαιτεί πιο συχνό έλεγχο και επέμβαση κάθε 3 με 5 χρόνια.
Συντήρηση κουφωμάτων (συν.) Κουφώματα που έχουν υποστεί φθορά με σάπισμα, ραγάδωση, προσβολή από έντομα κ.α. απαιτούν πιο πολύπλοκη επέμβαση που συνίσταται στην απομάκρυνση της υπάρχουσας επικάλυψης με διαβρωτικό, καθάρισμα της σάπιας περιοχής με λεπτή σπάτουλα και σκαρπέλο, απολύμανση με μυκητοκτόνο και εντομοκτόνο, πέρασμα πολλά χέρια λινέλαιο, στοκάρισμα, επισκευή του σάπιου τμήματος, και βαφή με τις επικαλύψεις που αναφέραμε παραπάνω.
Εξωτερικά κουφώματα: Κατοικία του 1929, που υφίσταται περιοδική συντήρηση ανά 5 10 χρόνια! Το 2005 έγινε αντικατάσταση εξωφύλλων, πάνω στο ίδιο κάσωμα. Τα τζαμιλίκια παραμένουν ως έχουν! Ποιο άλλο υλικό θα ήταν σε υπηρεσία τόσα χρόνια;
Μια ξύλινη κατασκευή πως θα διαρκέσει όσο περισσότερο γίνεται; Γενική προστασία μέσω ορθής κατασκευής Απαιτείται ορθή επιλογή και εφαρμογή επικαλυπτικού υλικού σήμερα υπάρχει πληθώρα λύσεων Προστασία των κρίσιμων σημείων (σόκορα, αρμοί) Περιοδική συντήρηση