Ένας ζωντανός πολιτισμικός οργανισμός, ένα ζωτικό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας Το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας είναι το μοναδικό αμιγώς Βυζαντινό Μουσείο στη Στερεά Ελλάδα. Εγκαινιάστηκε το 2007 στην Υπάτη και στεγάζει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα των Βυζαντινών χρόνων από όλο το νομό Φθιώτιδας. Το Μουσείο, έργο του υπουργείου Πολιτισμού, στεγάζεται στο λιθόκτιστο κηρυγμένο κτήριο του οθωνικού στρατώνα της πόλης, που ανεγέρθηκε το 1836, όταν τα σύνορα της τότε ελεύθερης Ελλάδας σταματούσαν λίγο έξω από τη Λαμία. Το κτήριο παραχωρήθηκε από τον τ. δήμο Υπάτης στο υπουργείο Πολιτισμού για το σκοπό αυτό. Η υλοποίηση της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου (διαμόρφωση εκθεσιακών χώρων, ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός, προθήκες, εποπτικό υλικό, φωτισμός, εργαστήριο, ξενώνας, αποθηκευτικοί χώροι κ.α.), συνολικής δαπάνης 440.205 ευρώ, εντάχθηκε και χρηματοδοτήθηκε από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης - Π.Ε.Π. Στερεάς Ελλάδας. Ο εκθεσιακός χώρος αναπτύσσεται στο ισόγειο και στον όροφο και μέσα από τις επιμέρους θεματικές ενότητες γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί ο μνημειακός πλούτος της Φθιώτιδας από τον 4ο έως το 14ο αιώνα, με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται ευκολότερα εύληπτος στους επισκέπτες του Μουσείου. Άποψη του εκθεσιακού χώρου του ισογείου, διακρίνεται τμήμα παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού δαπέδου από κτήριο της οδού Αχιλλέως, στον Αχινό. 1/8
Ρεπορτάζ: Παύλος Γ. Σφέτσας Χώροι Στο ισόγειο φιλοξενείται μία έκθεση αφιερωμένη στην τέχνη και την τεχνική του παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού, όπως αυτή καταγράφεται σε μνημεία της Φθιώτιδας. Την προσοχή του επισκέπτη έλκουν ιδιαίτερα τμήματα παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων από την Πελασγία, τον Αχινό και τα Βαρκά Υπάτης, που χρονολογούνται από τον 4ο έως τον 7 ο αιώνα. Εντύπωση προκαλούν η πολυχρωμία και η ποικιλία των θεμάτων, πολλά από τα οποία έλκουν την καταγωγή τους στην αρχαιοελληνική τέχνη. Στον όροφο εκτίθενται επίσης ψηφιδωτά δάπεδα, γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη και κεραμικά ευρήματα (λυχνάρια, χρηστικά σκεύη, υφαντικά βάρη κ.ά.) προερχόμενα από την παλαιοχριστιανική βασιλική των Δαφνουσίων Λοκρών στην Αρκίτσα και από άλλες βασιλικές της Φθιώτιδας, καθώς και μία σημαντική συλλογή από μεσοβυζαντινά αρχιτεκτονικά γλυπτά, όπως το τέμπλο από το ναό του Ταξιάρχη Λοκρίδας, υψηλής τέχνης έργο του 12ου και του 14ου αιώνα. Μεταξύ άλλων μπορούμε να παρατηρήσουμε στη θεματολογία των γλυπτών τη σύζευξη στοιχείων από άλλες περιοχές και εποχές, όπως είναι η απεικόνιση πτερωτών μυθολογικών όντων, των γρυπών, που περνάνε στη βυζαντινή τέχνη από την αρχαιοελληνική τέχνη και την Ανατολή. Μία ξεχωριστή ενότητα, σε ευρηματικά διαμορφωμένο χώρο του ορόφου, αποτελεί η δωρηθείσα Νομισματική Συλλογή του Υπαταίου Κωνσταντίνου Koτσίλη, μέσα από την οποία εκτυλίσσεται η ιστορία του νομίσματος από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Βυζαντινά νομίσματα και νομισματικοί θησαυροί από ανασκαφές στη Φθιώτιδα, καθώς και κοπές του νομισματοκοπείου που λειτούργησε στην Υπάτη το 13ο αιώνα, συμπληρώνουν την έκθεση στον όροφο, η οποία ως κύριο θεματικό άξονα (και στις τρεις αίθουσες) έχει τη λατρεία στη Φθιώτιδα κατά την παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο. Οι εκθεσιακοί χώροι μελλοντικά θα επεκταθούν και στον ευρύχωρο αύλειο χώρο του Μουσείου με την παρουσίαση του παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού δαπέδου από το βαπτιστήριο της Υπάτης, καθώς και μίας σημαντικής συλλογής παλαιοχριστιανικών, βυζαντινών και οθωμανικών γλυπτών από τη Φθιώτιδα. Τα γλυπτά αυτά έχουν περισυλλεχθεί από την 24 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ή έχουν «επαναπατριστεί» από άλλες Εφορείες και φυλάσσονται στον αύλειο χώρο του Μουσείου. Στις υπόγειες αποθήκες και σε ειδικά διαμορφωμένη κατασκευή αποθησαυρίζεται μία μεγάλη συλλογή 2/8
αποσπασμένων ψηφιδωτών δαπέδων, ίσως η μεγαλύτερη στην Ελλάδα αν όχι στην Ευρώπη! Το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας διαθέτει επίσης πωλητήριο, πρόσβαση σε ΑμΕΑ και χώρους υγιεινής. Άποψη του εκθεσιακού χώρου του ορόφου, διακρίνεται τμήμα παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού δαπέδου από τη βασιλική της Αγίας Αικατερίνης, στην Αρκίτσα, θωράκια, τράπεζες προσφορών και κιονόκρανα. Εκδηλώσεις To Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας υποδέχεται με οργανωμένες ξεναγήσεις μαθητές σχολείων κυρίως από τη Φθιώτιδα αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα, καθώς και επισκέπτες της Υπάτης και της ευρύτερης περιοχής. Την Πέμπτη 31 Μαρτίου που το επισκεφθήκαμε για το αφιέρωμα βρεθήκαμε μπροστά σε μια ευχάριστη έκπληξη καθώς μαθητές του 3 ου Γυμνασίου Λαμίας ξεναγήθηκαν στους χώρους του από την Αρχαιολόγο, κα Αλεξία Υφαντή με εμβόλιμες παρεμβάσεις από το Διευθυντή της 24 ης ΕΒΑ, Δρ Γεώργιο Κακαβά. Το 2009 η επισκεψιμότητα του Μουσείου ανήλθε στα 3550 άτομα και το 2010 στα 3875 άτομα, επίδοση διόλου ευκαταφρόνητη για Μουσείο της περιφέρειας. Συμμετέχει με εκδηλώσεις και έντυπο υλικό στους ετήσιους κύκλους δραστηριοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού (Περιβάλλον και Πολιτισμός, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Διεθνής Ημέρα Μουσείων ) και στον αύλειο χώρο του διοργανώνονται πολιτιστικά δρώμενα, όπως οι εορταστικές εκδηλώσεις για την Πανσέ ληνο του Αυγούστου του 2008 και του 2010. Μάλιστα, στην Πανσέληνο του 2010, την Τρίτη 24 Αυγούστου, στην οποία συμμετείχαν αφιλοκερδώς Πολιτιστικοί Σύλλογοι από την Υπάτη, τη Δαμάστα, την 3/8
Ελάτεια, τον Άγιο Γεώργιο Βοιωτίας, την Κάτω Τιθορέα και το Δίστομο συγκεντρώθηκαν 550 περίπου άτομα. Το 2010 υπήρξε μια σημαντική χρονιά για το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας καθώς τιμήθηκε την Τρίτη 18 Μαΐου 2010 από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) της Unesco, στο πλαίσιο του εορτασμού «Μουσεία για την Κοινωνική Αρμονία», ως ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα πέντε ελληνικά Μουσεία πολυπολυτισμικής δραστηριότητας. Τα εκθέματα του Μουσείου προέρχονται αμιγώς από τη Φθιώτιδα, από το παλαιότερο και νεότερο ανασκαφικό έργο στο νομό της 7 ης και της 24 ης ΕΒΑ, αλλά και της ΙΔ ΕΠΚΑ. Η τέχνη τους επιδεικνύει επιρροές και δάνεια από άλλους πολιτισμούς και εθνότητες. Όπως μας πληροφόρησε μάλιστα ο κ. Γεώργιος Κακαβάς, το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας θα συμμετάσχει στη Διεθνή Έκθεση «Transition», τη μετάβαση από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο, την οποία συνδιοργανώνει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο με το Κέντρο Ωνάση στη Νέα Υόρκη από το Δεκέμβριο 2011 έως το Μάιο 2012. Επιλέχθηκαν δύο αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου της Υπάτης: Ένα παλαιοχριστιανικό λυχνάρι με σπάνια παράσταση της Ανάληψης του Χριστού, από τις πρωιμότερες του είδους, το οποίο βρέθηκε σε τάφο στο Περιβόλι Φθιώτιδας και ένα σύνθετο κιονόκρανο με παράσταση των τεσσάρων ποταμών του Παραδείσου, που προέρχεται από την παλαιοχριστιανική βασιλική του Θαυμακού. Άποψη του εκθεσιακού χώρου του ορόφου, διακρίνεται τμήμα της νομισματικής συλλογής του Υπαταίου Κωνσταντίνου Κοτσίλη. Ούτε 10.000 ευρώ δεν χορηγεί το υπουργείο για την οργάνωση εκπαιδευτικών 4/8
προγραμμάτων! Αυτός ο πλούσιος θησαυρός που βρίσκεται δίπλα μας και πηγάζει από τη φθιωτική γη δυστυχώς παραμένει στο περιθώριο από τους αρμόδιους φορείς. Εκτός του ότι υπάρχει έλλειψη στελέχωσης του Μουσείου, το υπουργείο δεν χορηγεί 10.000 ευρώ εδώ και τρία χρόνια για να υπάρξουν οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους μαθητές. Για όλα τα θέματα που αφορούν τα προβλήματα μας μίλησε ο κ. Κακαβάς. Κατά την επίσκεψή μας στο Μουσείο συναντήσαμε τους μαθητές του 3 ου Γυμνασίου Λαμίας. Στην παρουσίαση των εκθεμάτων στους μαθητές σάς ακούσαμε να λέτε ότι δεν υπάρχει δυστυχώς εκπαιδευτικό υλικό να πάρουν μαζί τους τα παιδιά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί δεν υπάρχει οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με έντυπο υλικό. Όχι οι ξεναγήσεις που γίνονται με την ευκαιρία κάποιας εκδήλωσης ή επίσκεψης κάποιας ομάδας, αλλά σταθερό και επαναλαμβανόμενο πρόγραμμα για όλο τον χρόνο, για όλους τους μαθητές του νομού και όχι μόνο. Έχετε κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση στο υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού; Από το 2008 ζητάμε στο Πρόγραμμα Δράσης της Εφορείας μας να ενταχθεί η υλοποίηση δύο εκπαιδευτικών προγραμμάτων, το ένα για τα Βυζαντινά κάστρα, τους πύργους και τις καστροπολιτείες της Φθιώτιδας, και το άλλο για την τέχνη και την τεχνική των Παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών και γλυπτών. Πρόκειται για χρηματοδότηση από τον τακτικό προϋπολογισμό του ΥΠΠΟΤ για έντυπο κυρίως συνοδευτικό υλικό, με το οποίο θα ενημερώνονται σχετικά οι καθηγητές, ενώ θα υπάρχουν και ασκήσεις για τους μαθητές. Ποιο είναι το ποσό που απαιτείται και ζητάτε από το υπουργείο για αυτά τα εκπαιδευτικά προγράμματα; 10.000 ευρώ! Βέβαια μέσα στο κλίμα λιτότητας και περικοπών πολύ αμφιβάλλω αν θα γίνει 5/8
Άποψη της υπόγειου αποθηκευτικού χώρου με τις κατασκευές που φιλοξενούν τα αποσπασμένα ψηφιδωτά δάπεδα από παλαιοχριστιανικές θέσεις της Φθιώτιδας. Πώς συντηρείται το Μουσείο; Αντιμετωπίζουμε τεράστιο πρόβλημα επάνδρωσης. Αυτή τη στιγμή λειτουργεί με ένα μόνιμο και ένα δόκιμο νυχτοφύλακα, ένα δόκιμο ημερήσιο φύλακα και έναν υπάλληλο με ασφαλιστικά μέτρα. Η Εφορεία μας δεν διαθέτει μόνιμους συντηρητές. Οι ανάγκες σε έργα προστασίας και συντήρησης είναι πραγματικά πιεστικότατες, κυρίως σε ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Για παράδειγμα πολυάριθμα σύνολα μεταβυζαντινών τοιχογραφιών βρίσκονται στα πρόθυρα ανεπανόρθωτης καταστροφής. Ακόμα και η μεγάλη νομισματική συλλογή του Βυζαντινού Μουσείου Φθιώτιδας στην Υπάτη εκτίθεται δίχως τα περισσότερα νομίσματα να έχουν συντηρηθεί. Το μικρό εργαστήριο συντήρησης, που εξοπλίστηκε στοιχειωδώς το 2007 σε χώρο του Μουσείου, παραμένει χωρίς προσωπικό. Δεν υπάρχει επίσης προσωπικό καθαριότητας και το Μουσείο διατηρείται σε ανεκτή κατάσταση χάρη στο φιλότιμο του κ. Ηλία Παχή, φύλακα αρχαιοτήτων με ασφαλιστικά μέτρα. Έντονο είναι επίσης το πρόβλημα χώρων που αντιμετωπίζει η 24 η ΕΒΑ. Στις υποχρεώσεις της Υπηρεσίας μας εντάσσεται και η συγκέντρωση κινητών αρχαίων αντικειμένων που προέρχονται κυρίως από ανασκαφές, περισυλλογές και κατασχέσεις στους νομούς αρμοδιότητάς μας και φυλάσσονται σε διάσπαρτους χώρους άλλων Εφορειών. Η μικρή αποθήκη του Μουσείου, που συστεγάζεται με το μοναδικό, μικρό εργαστήριο συντήρησης, έχει ήδη γεμίσει με αντικείμενα από περισυλλογές και ανασκαφικά ευρήματα των ετών 2006-2010. Το 2008 μεταφέρθηκε εκεί ένας μεγάλος αριθμός αρχιτεκτονικών μελών και λίθινων αντικειμένων, τα οποία μας παραδόθηκαν από την ΙΔ ΕΠΚΑ και την 7η ΕΒΑ, με αποτέλεσμα η κατάσταση να είναι πραγματικά ασφυκτική. 6/8
Άποψη του εργαστηρίου συντήρησης και της αποθήκης του ισογείου. Δηλαδή κε Κακαβά τα εκθέματα στο εργαστήριο ποιος τα συντηρεί; Κατά καιρούς έγινε συντήρηση από συμβασιούχους συντηρητές. Άρα λοιπόν καταλήγουμε σ αυτά που είχαμε πει κατά την προηγούμενη συζήτησή μας, ότι λείπει στη χώρα η πολιτική για τον πολιτισμό; Δυστυχώς. Πηγαίνοντας προς το Μουσείο διαπιστώνει κανείς μέχρι και την έλλειψη σήμανσης. Ακόμη και αυτό το απλό Πράγματι. Από το Μάιο 2008 αιτηθήκαμε με έγγραφό μας στο ΤΑΠΑ πινακίδες που να καθοδηγούν από την έξοδο της ΠΕΟ Λαμίας Καρπενησίου και τα Λουτρά Υπάτης στο Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας. Υπάρχουν κάποιες παλιές δημοτικές πινακίδες, οι οποίες δεν είναι ευδιάκριτες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα εκατοντάδες πούλμαν που επισκέπτονται κάθε μήνα την ιστορική Μονή Αγάθωνος, να μην σταματούν στο Μουσείο γιατί αγνοούν την ύπαρξή του! Η έλλειψη σήμανσης δεν αφορά μόνο τους επισκέπτες του θρησκευτικού προσκυνηματικού τουρισμού στη Μονή Αγάθωνος, που θα τους ενδιέφερε άμεσα το αντικείμενο, αλλά και τους τουρίστες και τους επισκέπτες των ιαματικών λουτρών. 7/8
Γενικά υπάρχει χρηματική υποστήριξη; Υπάρχει στις εκδηλώσεις μας χορηγία από φιλότιμους ανθρώπους της περιοχής που αγαπούν τον τόπο τους, από τις δημοτικές αρχές, πολιτιστικούς συλλόγους, τοπικούς παράγοντες, βιοτέχνες και επαγγελματίες. Όπως διαπίστωσα, στην υπόγεια αρχαιολογική αποθήκη του Μουσείου υπάρχει πλούσιος θησαυρός από ψηφιδωτά. Μου είπατε ότι πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες συλλογές τμημάτων από ψηφιδωτά δάπεδα στην Ελλάδα. Από πού προέρχονται αυτά; Από βασιλικές και λουτρά στην Πελασγία, το Θαυμακό, την Υπάτη, την Αγία Αικατερίνη Αρκίτσας, τα Βαρκά Υπάτης, από παλαιοχριστιανικές οικίες της Αταλάντης, της Υπάτης, της Στυλίδας και του Αχινού, και βέβαια από το βαπτιστήριο της Υπάτης. Τι μπορεί να γίνει για όλα αυτά, καθώς θα μπορούσαν να γεμίσουν μόνα τους ένα Μουσείο; Θα μπορούσε να βρεθεί ένας χώρος ή ένα κτήριο, ίσως δημοτικό, που αφού παραχωρηθεί στο ΥΠΠΟΤ να αποτελέσει το έναυσμα για τη δημιουργία ενός μοναδικού Μουσείου Βυζαντινών Ψηφιδωτών Δαπέδων, όπου τα εκθέματα θα θαυμάζονται για την τέχνη τους και θα διηγούνται ιστορίες για την τεχνική και τη θεματολογία τους. Θα ήταν ένας πόλος έλξης για τα νέα άτομα, τους απλούς επισκέπτες και τους εραστές της τέχνης. Η ξενάγηση του 3 ου Γυμνασίου Λαμίας στο Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας. 8/8