ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ Μόνιµης Επιτροπής Ενέργειας του ΤΕΕ για την Προσυνεδριακή Εκδήλωση ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Χανιά, 22 και 23 Μαΐου 2009 1. Εισαγωγή Η Κρήτη είναι το µεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και βρίσκεται στο νότιο µέρος του Αιγαίου πελάγους ενώ η ανάπτυξή της βασίζεται κυρίως στη γεωργία και τον τουρισµό. Τα κύρια ενεργειακά προβλήµατα της είναι το υψηλό κόστος ενέργειας και η εξάρτησή της στο σύνολο σχεδόν από το πετρέλαιο και τις διακυµάνσεις των τιµών του. Όµως, όλες οι περιοχές της Κρήτης συγκεντρώνουν το υψηλότερο ηλιακό δυναµικό της χώρας για αξιοποίηση, καθώς επίσης και υψηλό αιολικό δυναµικό. Η υτική Κρήτη κυρίως δέχεται τις περισσότερες βροχές και σε συνδυασµό µε τους ορεινούς όγκους διαθέτει ένα µικρό υδροδυναµικό. Τα παραπροϊόντα της ελιάς καθώς και άλλα γεωργικά υπολείµατα προσφέρουν ένα αξιόλογο δυναµικό βιοµάζας για ενεργειακή αξιοποίηση. Αυτό το δυναµικό των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Κρήτη µπορεί να αξιοποιηθεί για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και για παραγωγή θερµότητας/ψύξης, ενώ παράλληλα πρέπει να γίνουν προσπάθειες για εξοικονόµηση ενέργειας. Οι σχετικές τεχνολογίες είναι ώριµες και διαθέσιµες για εµπορικές εφαρµογές, ενώ οι τεχνολογίες σε ορισµένους τοµείς εξελίσσονται δίδοντας πιο οικονοµικές και αξιόπιστες λύσεις. Η αξιοποίηση αυτού του υψηλού ενεργειακού δυναµικού των ΑΠΕ µε ώριµες και αποδοτικές τεχνολογίες στην Κρήτη γίνεται µε αργούς ρυθµούς και προβλήµατα. Αντίθετα, ικανοποιητικά αποτελέσµατα σηµειώνονται στις εφαρµογές της αιολικής ενέργειας. Έτσι, οι ενεργειακές ανάγκες της Κρήτης βασίζονται κατά το πλείστον στο πετρέλαιο µε όλες τις επακόλουθες συνέπειες για την οικονοµία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Το υψηλό δυναµικό ΑΠΕ της Κρήτης αποτελεί πρόκληση για αξιοποίηση µε τις νέες ενεργειακές τεχνολογίες για βιώσιµη ανάπτυξη ενώ µπορεί να καλύψει τις ζωτικές και ολοένα 1
αυξανόµενες ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια και σε θερµότητα-ψύξη περιορίζοντας σηµαντικά την κατανάλωση του πετρελαίου. Παράλληλα, η ανάπτυξη των ΑΠΕ πρέπει να αποτελέσει εθνικό στόχο µε την επεξεργασία και υιοθέτηση στρατηγικής µε στόχους σε συγκεκριµµένο χρονικό ορίζοντα και υποστηρικτικά µέτρα για την επίτευξή τους. Η Ελλάδα έχει δεσµευτικούς στόχους για το έτος 2020, όπως τη συµµετοχή των ΑΠΕ µε 18% στην τελική κατανάλωση και τη µείωση των εκποµπών CO 2 κατά 4% σε σχέση µε τα επίπεδα του έτους 2005 σε τοµείς εκτός µηχανισµού εµπορίας εκποµπών όπως κτίρια και µεταφορές. Για την Κρήτη όπως και για τα άλλα νησιά της Ελλάδας, οι στόχοι αυτοί πρέπει να χαρακτηρισθούν ως ελάχιστοι, αλλά δεν φαίνεται ακόµη να µελετάται και να καταρτίζεται ένα εθνικό σχέδιο δράσης για τις ΑΠΕ µε ειδικούς στόχους για παραγωγή και χρήση θερµότητας/ψύξης, ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και για την εξοικονόµηση ενέργειας. 2. Παρούσα Κατάσταση στην Κρήτη Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη παρουσιάζει έντονες αυξητικές τάσεις µε την κατανάλωση πετρελαίου να αυξάνεται ραγδαία. Ο τοµέας των µεταφορών εξαρτάται σηµαντικά από το πετρέλαιο και παρουσιάζει υψηλούς ρυθµούς αύξησης µε συνέπεια όλο και µεγαλύτερη κατανάλωση πετρελαίου. Η αιολική ενέργεια έχει µια συµµετοχή στην ηλεκτροπαραγωγή της τάξης του 10% ενώ η συµµετοχή των άλλων µορφών ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή, όπως φωτοβολταϊκά, βιοµάζα και µικρά υδροηλεκτρικά, είναι ασήµαντη. Το θεσµικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ και τα προγράµµατα που γίνονται κατά καιρούς και αφορούν την Κρήτη δεν συµβάλουν στην ανάπτυξή τους. Το θεσµικό πλαίσιο αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη των ΑΠΕ ενώ µπορεί να υποστηριχθεί ότι ευρίσκεται σε λάθος κατεύθυνση. Αποτελεί ένα µνηµείο γραφειοκρατίας µε το πρόσχηµα να προστατευθεί το περιβάλλον από τις ΑΠΕ χωρίς να λαµβάνονται υπόψη οι υπάρχουσες σχετικές τεχνολογίες. Ακόµη και ο πρόσφατος νόµος για τα φωτοβολταϊκά συστήµατα παρέλειψε προτεραιότητες και πρόσθεσε ανυπέρβλητα γραφειοκρατικά εµπόδια επαναλαµβάνοντας και αυξάνοντας τα λάθη των προηγούµενων νόµων. εν υπάρχουν µελέτες για διείσδυση και κατάλληλη µείξη των µορφών ΑΠΕ για βέλτιστο αποτέλεσµα και καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιµων υποδοµών των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι περιορίζεται η διείσδυση µε απαισιόδοξους στόχους που ούτε και αυτοί µπορούν να πραγµατοποιηθούν. Το σύστηµα ηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης, όπως και των άλλων Ελληνικών νησιών, παρουσιάζει έντονες διακυµάνσεις της ζήτησης φορτίου στη διάρκεια της ηµέρας και εποχιακά λόγω τουρισµού µε πολλά προβλήµατα στην κάλυψη των καλοκαιρινών αιχµών και λόγω της λειτουργίας των κλιµατιστικών συσκευών. Έχουν αναπτυχθεί και λειτουργούν τρεις σταθµοί παραγωγής, στα Λινοπεράµατα Ηρακλείου, στην Ξυλοκαµάρα Χανίων και στον Αθερινόλακκο Λασηθίου µε ατµοηλεκτρικές µονάδες, αεριοστροβίλους και µονάδες diesel που χρησιµοποιούν πετρέλαιο και βαρύ πετρέλαιο. Στα επόµενα χρόνια προβλέπεται η εγκατάσταση σταθµού παραγωγής µε φυσικό αέριο στην Κορακιά στα όρια των νοµών 2
Ρεθύµνου και Ηρακλείου. Όµως, δεν υπάρχει προγραµµατισµός για τη µείωση της χρήσης υδρογονανθράκων στην ηλεκτροπαραγωγή, αλλά απλώς αντικατάσταση του πετρελαίου µε το φυσικό αέριο. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει πραγµατοποιηθεί ένας σηµαντικός αριθµός υδραυλικών έργων στην Κρήτη για άρδευση και ύδρευση σε συνδυασµό µε βαθειές και ενεργοβόρες αντλήσεις, αλλά φαίνεται ότι δεν διερευνήθηκε η δυνατότητα υδραυλικών έργων πολλαπλού σκοπού που θα µπορούσαν να συνδυάσουν και την υδροηλεκτρική εκµετάλλευση ή ακόµη και για µελλοντικές µονάδες άντλησης και υδροηλεκτρικής εκµετάλλευσης. Έτσι, στην Κρήτη υπάρχουν µόνο δύο παλαιοί µικροί υδροηλεκτρικοί σταθµοί και κανένας καινούργιος. Παρά τους περιορισµένους υδάτινους πόρους στην Ανατολική Κρήτη για ύδρευση και άρδευση δεν έχει διερευνηθεί ακόµη η λύση της αφαλάτωσης θαλασσινού ή υφάλµυρου νερού µε χρήση ΑΠΕ για την ικανοποίηση των αυξανόµενων αναγκών σε νερό. Τόσο για τον τουρισµό όσο και για την γεωργία η αδιάλειπτη διάθεση νερού ιδιαίτερα στη θερινή περίοδο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξή τους. Οι αναγκαίες υποδοµές για την ενέργεια και για την ύδρευση πρέπει να αναπτύσσονται προς την κατεύθυνση του οικολογικού τουρισµού και της βιώσιµης ανάπτυξης. Οι εφαρµογές ηλιακών συστηµάτων για θέρµανση νερού χρήσεως, τόσο στις κατοικίες όσο και στον τριτογενή τοµέα είναι περιορισµένες µε αποτέλεσµα τη χρήση ηλεκτρικών θερµοσιφώνων που αυξάνει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Γενικά, η ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Κρήτη εκτός των αιολικών ακολουθεί αργούς ρυθµούς κυρίως λόγω των εµποδίων ή και παραλείψεων του θεσµικού πλαισίου. Όµως, λείπουν ο προγραµµατισµός και οι αναγκαίες µελέτες για τη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της Κρήτης. 3. Προτάσεις για Ανάπτυξη των Εφαρµογών ΑΠΕ στην Κρήτη Η ηλιακή ενέργεια προσφέρεται πολύ ευνοϊκά σε κάθε σηµείο της Κρήτης για παραγωγή θερµού νερού χρήσεως στις κατοικίες και γενικά για τις ανάγκες του τριτογενή τοµέα, στη θέρµανση χώρων, στον αγροτικό τοµέα για τα θερµοκήπια καθώς και σε άλλες εφαρµογές χαµηλών θερµοκρασιών. Οι εφαρµογές ηλιακών συστηµάτων στην Κρήτη µπορούν να φθάσουν στο επίπεδο της Κύπρου όπου σχεδόν κάθε σπίτι έχει ηλιακό σύστηµα και γενικά οι ανάγκες σε θερµό νερό στο σύνολό τους καλύπτονται από την ηλιακή ενέργεια, τόσο για τον οικιακό όσο και για τον τριτογενή τοµέα. Η σχεδίαση των κτιρίων µε τις αρχές της βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής και την εφαρµογή ηλιακών τεχνικών και συστηµάτων για θέρµανση χώρων, δροσισµό και φυσικό φωτισµό έχει στόχο τη χαµηλότερη δυνατή κατανάλωση συµβατικής ενέργειας και τις καλύτερες συνθήκες θερµικής άνεσης που παρουσιάζουν υψηλό δυναµικό εφαρµογών στην Κρήτη. Αυτές οι εφαρµογές για τη διείσδυση της ηλιακής ενέργειας στον κτηριακό τοµέα και µε τεχνολογίες θέρµανσης νερού χρήσεως και φωτοβολταϊκών χρειάζονται επίσης ερευνητικές δραστηριότητες και επιδεικτικά προγράµµατα ώστε να γίνουν και οι αναγκαίες προσαρµογές 3
των συστηµάτων για την καλύτερη ενσωµάτωση αυτών των τεχνολογιών στο δοµηµένο περιβάλλον. Ο προγραµµατισµός των εφαρµογών θα απαιτήσει κατάλληλα κίνητρα και υποστηρικτικούς µηχανισµούς µε στόχο τη βελτιστοποίηση του οικονοµικού και κοινωνικού οφέλους. Η βιοµάζα, κυρίως από ελαιοπυρήνα, προσφέρεται πολύ ικανοποιητικά για την παραγωγή θερµότητας ή και συµπαραγωγή θερµότητας και ηλεκτρικής ενέργειας για τα κτίρια. Η αβαθής γεωθερµία σε συνδυασµό µε αντλίες θερµότητας µπορεί να δώσει λύσεις για τη θέρµανση και ψύξη κτιρίων εξοικονοµώντας συµβατικές πηγές ενέργειας. Νέες στρατηγικές διαχείρισης στο σύστηµα ηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης σε συνδυασµό και µε µοντέλα πρόβλεψης θα µπορούσαν να αυξήσουν την διείσδυση της αιολικής ενέργειας, ενώ πρέπει να αναπτυχθούν και οι άλλες µορφές των ΑΠΕ ως αποκεντρωµένες µονάδες. Το µικρό υδροδυναµικό της Κρήτης που είναι διαθέσιµο µαζί µε εκείνο από τα υδραυλικά έργα για άρδευση και ύδρευση που αναπτύχθηκαν, θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητες στο πρόγραµµα αξιοποίησης των ΑΠΕ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Σε αυτό πρέπει να συµβάλλουν και όλοι οι εµπλεκόµενοι οργανισµοί στην άρδευση και ύδρευση αλλά παράλληλα πρέπει να αναζητηθούν λύσεις για τον περιορισµό του ενεργοβόρου χαρακτήρα της παροχής και µεταφοράς του νερού στην Κρήτη. Η αξιοποίηση του υδροδυναµικού θα µπορούσε να συµπεριλάβει και τις δυνατότητες ανάπτυξης των αντλητικών υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων. Η Κρήτη προσφέρεται πολύ ευνοϊκά για την εγκατάσταση αντλητικών σταθµών για αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας που θα προσφέρουν πολύτιµη συνεισφορά στο σύστηµα ηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης µαζί βέβαια µε τη µεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ. Προϋπόθεση για την κατασκευή τέτοιων σταθµών είναι η διαθεσιµότητα πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας από τα αιολικά πάρκα κατά τη διάρκεια της νύχτας και όχι η ενέργεια που παράγεται από τους πετρελαϊκούς σταθµούς. Αυτό οδηγεί επίσης σε οικονοµικότερη λειτουργία του συστήµατος και σε µεγαλύτερη µείωση των εκποµπών CO 2. Επειδή δεν υπάρχει εµπειρία σε εφαρµογές αντλητικών υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων σε συνδυασµό µε αιολικά πάρκα θα ήταν χρήσιµο να πραγµατοποιηθεί ένα επιδεικτικό έργο για να αντιµετωπισθούν τόσο τα τεχνικά προβλήµατα σχετικά µε τη σχεδίαση και λειτουργία όσο και οι οικονοµικές παράµετροι για τις εµπορικές εφαρµογές. Το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο δεν είναι ακόµη ώριµο και µπορεί να οδηγήσει σε περιπέτειες τόσο τους επενδυτές όσο και τους καταναλωτές. Η αφαλάτωση θαλασσινού ή υφάλµυρου νερού µε αντίστροφη όσµωση και χρήση αιολικής ενέργειας αποτελεί µια µεγάλη πρόκληση για την Κρήτη. Οι µονάδες αφαλάτωσης µε τις δεξαµενές αποθήκευσης νερού θα αποτελέσουν ένα πολύτιµο εργαλείο για τη διαχείριση της ζήτησης στο ηλεκτρικό σύστηµα σε συνδυασµό µε τη διαθέσιµη εκάστοτε αιολικής ενέργειας, τα ηλεκτρικά φορτία του συστήµατος και τις ανάγκες νερού. Η λύση αυτή δίδει τα καλύτερα αποτελέσµατα από τεχνική και οικονοµική άποψη για την παραγωγή νερού µε χρήση της αιολικής ενέργειας που µπορεί να καλύψει ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης σε µακροπρόθεσµο χρονικό ορίζοντα. 4
Η Κρήτη χρειάζεται ένα πρόγραµµα δράσης για την επόµενη δεκαετία µε φιλόδοξους στόχους για τη διείσδυση των ΑΠΕ και την εξοικονόµηση ενέργειας. Το θεσµικό πλαίσιο πρέπει να απλοποιηθεί χρησιµοποιώντας τις εµπειρίες των άλλων χωρών για τη δηµιουργία βιώσιµης αγοράς των ΑΠΕ µε τους αναγκαίους υποστηρικτικούς µηχανισµούς χωρίς στρεβλώσεις και αγκυλώσεις στις εφαρµογές. Η στρατηγική αξιοποίησης των ΑΠΕ µαζί µε την εξοικονόµηση ενέργειας θα οδηγήσει σε βιώσιµα ενεργειακά συστήµατα και οικολογικό τουρισµό στην Κρήτη µε τα αναµενόµενα οφέλη. Τέλος, µπορεί να εξετασθεί η δυνατότητα διασύνδεσης της Κρήτης µε το σύστηµα ηλεκτρικής ενέργειας της Ηπειρωτικής χώρας που εκτός των άλλων θα αυξήσει και τη δυνατότητα διείσδυσης των ΑΠΕ. Το νησί της Γαύδου προσφέρεται για την ανάπτυξη των τεχνολογιών αιολικής και ηλιακής ενέργειας καθώς και αποθήκευσης για µεγάλη διείσδυση, ώστε να απεξαρτηθεί από το πετρέλαιο και να καταστεί ένα νησί για οικολογικό τουρισµό. Για τέτοιες πρωτοβουλίες χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση και συντονισµένη δράση της επιστηµονικής κοινότητας. Οι εφαρµογές των τεχνολογιών ΑΠΕ στην Κρήτη αποτελούν ένα θέµα πρώτης προτεραιότητας και χρειάζονται όραµα και στρατηγική για να επιτευχθεί µεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ προς τη σωστή κατεύθυνση µπορεί να αποτελέσει ένα νέο παραγωγικό κλάδο στην τοπική οικονοµία της, ενισχύοντας τον τουρισµό και καθιστώντας τη γεωργία πιο ανταγωνιστική. Το Τεχνικό Επιµελητήριο της Ελλάδας µε τεράστιο επιστηµονικό δυναµικό υψηλής στάθµης που διαθέτει µπορεί να συµβάλλει αποφασιστικά σε αυτή την προσπάθεια σε συνεργασία µε τις τοπικές κοινωνίες. 5