Νέα μέσα για την αλληλεπίδραση με την πολυμεσική πληροφορία

Νέα μέσα για την αλληλεπίδραση με την πολυμεσική πληροφορία ΤΜΗΜΑ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΓΤΠ 61 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΘΕΣ01, 2009-2010 2010 ΦΛΑΜΟΥΡΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α.Μ.. 40181 E-mail: arccus_98@ _98@yahoo.com

Εισαγωγή Με την αλληλεπίδραση ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ελέγχει τη ροή της πολυμεσικής πληροφορίας, παρεμβαίνοντας δυναμικά στην εξέλιξη της και καθορίζοντας τη σειρά, τη μορφή και την ταχύτητα παρουσίασης. Τα συστήματα πολυμέσων που επιτρέπουν την αλληλεπίδραση χρήστη εφαρμογή ονομάζονται αλληλεπιδραστικά πολυμέσα (Interactive Multimedia) και διαθέτουν σταθερό περιβάλλον για την επικοινωνία χρήστη εφαρμογή γνωστό ως περιβάλλον διεπαφής (User Interface). Η επίδραση της πολυμεσικής πληροφορίας στον άνθρωπο πραγματοποιείται διαμέσου των πέντε αισθήσεων του. Τα νέα τεχνολογικά μέσα αλληλεπίδρασης της πολυμεσικής πληροφορίας αποσκοπούν στην αποτελεσματικότερη εμπλοκή των αισθητήριων οργάνων του ανθρώπου με αποτέλεσμα καλύτερης αντίληψης, επεξεργασίας και λήψης αποφάσεων σχετικών με τον σκοπό της συγκεκριμένης εφαρμογής.

Κατηγορίες μέσων Τα μέσα αλληλεπίδρασης με την πολυμεσική πληροφορία χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, όπως συσκευές εισόδου και συσκευές εξόδου.

Συσκευές εισόδου Συσκευές εισαγωγής κειμένου (Text Devices). Ασύρματο πληκτρολόγιο, υπάρχουν δύο τεχνολογίες ασύρματων πληκτρολογίων βασισμένες σε υπέρυθρες (IR Infrared) και σε ραδιοσυχνότητες (RF Radiofrequency). Η μετάδοση με ραδιοσυχνότητες φτάνει πάνω από 30 μέτρα. Πληκτρολόγιο χωρίς πλήκτρα, αποτελείται από δύο τρούλους όπου ξεκουράζονται τα χέρια. Ο κάθε τρούλος ολισθαίνει σε μια από τις οκτώ κατευθύνσεις σε σχέση με την αρχική θέση ξεκούρασης.

Πληκτρολόγιο χορδής (Chord Keyboard), επιτρέπει να πατάμε πολλά πλήκτρα ταυτόχρονα, για την είσοδο δεδομένων όπως, το χτύπημα των πλήκτρων του πιάνου. Για παράδειγμα ένα έγχορδο πληκτρολόγιο πέντε πλήκτρων με δυαδικούς διακόπτες μπορεί να παράγει μέχρι και τριάντα ένα συνδυασμούς πλήκτρων. Εικονικό πληκτρολόγιο, προσομοιώνει το κανονικό πληκτρολόγιο πάνω στην οθόνη του υπολογιστή. Οι χρήστες μπορούν να πατήσουν τα πλήκτρα χρησιμοποιώντας ποντίκια, ιχνόσφαιρες κ.α. Παρέχει δυνατότητα ελέγχου ολόκληρου του υπολογιστή μόνο με τη βοήθεια μιας συσκευής ένδειξης. Προτείνεται κυρίως σε χρήστες με κινητικές αναπηρίες. Μπορεί να συνδυαστεί με οθόνη αφής.

Δεικτικές συσκευές (Pointing Devices). Οθόνη αφής (Touch screen), είναι μεικτή συσκευή εισόδου εξόδου. Παράγει σήματα εισόδου ως ανταπόκριση στο άγγιγμα ή την κίνηση του δακτύλου πάνω στην οθόνη. Εξοικονομεί χώρο και δεν επαιτεί ειδική εκπαίδευση. Ο συγχρονισμός ματιού δακτύλου είναι άμεσος. Παρέχει γρήγορη πρόσβαση σε οποιαδήποτε λειτουργία του υπολογιστή χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί άλλη συσκευή εισόδου (πληκτρολόγιο, ποντίκι, κ.α.)..). Δίνει επίσης μια υπέροχη αίσθηση στο χρήστη και κάνει και τον πιο άσχετο στους υπολογιστές να νιώθει καλά με αυτούς. Στην κάθετη θέση προκαλεί κούραση του χεριού. Υπάρχει δυσκολία επιλογής μικρών περιοχών και σχεδιασμού με το χέρι. Με τη ρύπανση της επιφάνειας μειώνεται η ευκρίνεια.

Οι βασικές αρχές λειτουργίας είναι δύο, είτε επικοινωνία με το επικάλυμμα, είτε τα παραγόμενα σήματα επικοινωνούν με διακοπές. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται οι αντιστατικές, οι χωρητικές, οι πιεζοηλεκτρικές και οι συσκευές διασταυρωμένων συρμάτων. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι οθόνες αφής υπέρυθρων και ηχητικών κυμάτων. Οι αντιστατικές οθόνες έχουν δύο επίπεδα, ένα αντιστατικό και ένα αγώγιμο. Με την πίεση οι δύο επιφάνειες εφάπτονται και κλείνει το κύκλωμα, Οι χωρητικές οθόνες έχουν μια αγώγιμη επίστρωση όπου η χωρητικότητα του ανθρώπινου σώματος με το άγγιγμα παράγει ηλεκτρικό σήμα, Οι πιεζοηλεκτρικές οθόνες έχουν επίστρωμα με διάταξη μετατροπής της ισχύος σε κάθε γωνία. Όταν πιεστεί ένα σημείο η πίεση μεταδίδεται στη διάταξη μετατροπής η οποία καθορίζει την αρχική τοποθεσία, Οι οθόνες υπέρυθρων έχουν φωτοδιόδους εκπομπής και ανιχνευτές φωτός. Με το άγγιγμα της οθόνης γίνεται διακοπή δέσμης φωτός και Οι οθόνες ηχητικών κυμάτων έχουν γυάλινη πλάκα που τοποθετείται πάνω στην οθόνη και τα ηχητικά κύματα εμφανίζονται μέσω διάταξης μετατροπής στις άκρες. Όταν γίνεται διακοπή της δέσμης οι αντανακλώμενες κυμάνσεις γίνονται αντιληπτές από τη διάταξη μετατροπής.

Φωτογραφίδα (Light Pen), συνδέεται με την οθόνη με καλώδιο ή ασύρματα. Εκπέμπει φωτεινή δέσμη και ο αισθητήρας της αναγνωρίζει τη δέσμη ηλεκτρονίων που σαρώνει την οθόνη στο σημείο που δείχνει. Μετά αποστέλλεται σήμα με τις συντεταγμένες της θέσης επαφής στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Μπορεί να περιλαμβάνει και πλήκτρο που εμποδίζει τις άσκοπες ενεργοποιήσεις. Ο χειρισμός αντικειμένου στην οθόνη γίνεται με μεγάλη ακρίβεια. Δεν απαιτεί χώρο στο γραφείο. Είναι όμως κουραστική σε πολύωρη χρήση και ακατάλληλη για ακριβές σκιαγραφήσεις. Στην ιχνηλασία δύσκολα επιτυγχάνεται σταθερός ρυθμός κίνησης. Παραλλαγές της φωτογραφίδας είναι η ράβδος κεφαλής (Head Stick) και η ράβδος πηγουνιού (Chin Stick) για άτομα με ειδικές ανάγκες.

Πίνακας ψηφιοποίησης (Digitizing Tablet), όπου η κίνηση μιας γραφίδας πάνω σε ειδική επιφάνεια αναγνωρίζεται και αναπαρίσταται στην οθόνη του υπολογιστή. Μπορεί να πετύχει μεγάλη ακρίβεια και ρυθμό καταγραφής. Χρησιμοποιείται στη σχεδίαση, στη χαρτογραφία και είναι εύκολο στη χρήση. Έχει όμως μεγάλο κόστος και καταλαμβάνει χώρο εργασίας. Χειριστήριο (Joystick) Joystick), που αποτελείται από σταθερή βάση, μοχλό που κινείται προς κάθε κατεύθυνση και πλήκτρα. Η μετακίνηση του μοχλού ή το πάτημα των πλήκτρων μεταφράζεται στην κίνηση του δρομέα στην οθόνη. Απαιτεί μικρό καθορισμένο χώρο και ενσωματώνει πολλαπλές εντολές. Δεν προκαλεί κούραση στα χέρια και στα δάκτυλα και έχει χαμηλό κόστος. Έχει όμως μικρή ακρίβεια στις γρήγορες τοποθετήσεις του δρομέα και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ψηφιοποίηση σχεδίου Χρησιμοποιείται στις μηχανές παιχνιδιών, στα βιομηχανικά περιβάλλοντα, σε πιλοτήρια κ.α.

Ιχνόσφαιρα (Track Ball), περιέχει περιστρεφόμενη σφαίρα σε κατάλληλη υποδοχή και πλήκτρα επιλογής. Η περιστροφή και η ταχύτητα κίνησης της σφαίρας συνεπάγονται την κίνηση του δρομέα στην οθόνη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για σχεδίαση αφηρημένων και απλών γραμμών και σκιαγραφημάτων σε περίπτωση που η γραφική εργασία δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις. Έχει μεγάλη ακρίβεια κίνησης και ενσωματώνει πολλαπλές εντολές. Δεν καταλαμβάνει ιδιαίτερα μεγάλο χώρο και δε χρειάζεται απομάκρυνση του βλέμματος από την οθόνη. Η ρύπανση όμως μειώνει τη λειτουργικότητα της.

Ποντίκι (Mouse) Mouse), όπου οπτικά μέσα μεταφέρουν την κίνηση του στην οθόνη μέσω καλωδίου ή ασύρματα. Υπάρχουν ακόμα δύο έως τέσσερα πλήκτρα επιλογής. Παραλλαγές αποτελούν το ποντίκι εδάφους (τυφλοπόντικας), όπου ο χειρισμός γίνεται με τα πόδια και το ποντίκι κεφαλής (Head Mounted Mouse). Απαιτείται όμως συγχρονισμός ματιών ποδιών και ματιών κεφαλής. Έχει χαμηλό κόστος, εύκολο χειρισμό δηλαδή δε χρειάζεται απομάκρυνση του βλέμματος από την οθόνη. Μπορεί να λειτουργήσει σε μικρές περιοχές, ανασηκώνεται και ανατοποθετείται. Δεν είναι εύχρηστο για φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές και δεν είναι κατάλληλο στις εφαρμογές ζωγραφικής.

Κάμερα (Webcam) Webcam), είναι συσκευή εισαγωγής εικόνας και ήχου. Χρησιμοποιείται στη βίντεοτηλεφωνία, στις βίντεοσυνεδριάσεις, στον έλεγχο οδικής κυκλοφορίας, στις μετεωρολογικές υπηρεσίες, για λόγους ασφάλειας κ.α. Μπορεί να συνδεθεί με PC ή με δίκτυο (Ethernet, Intranet, Internet). Έχει θύρα USB. Περιέχει ένα φακό, ένα φωτοαισθητήρα τεχνολογίας CMOS ή CCD και υποστηρικτικά ηλεκτρικά κυκλώματα. Στις νέες κάμερες οι αισθητήρες και τα κυκλώματα είναι ενσωματωμένα σε ένα chip σιλικόνης. Περιλαμβάνεται και ένα μικρόφωνο για την εισαγωγή του ήχου.

Συσκευές εξόδου Προβολέας (Projector) Projector), η λειτουργία του στηρίζεται στη μεγέθυνση και την εστίαση της παραγόμενης εικόνας σε μια επιφάνεια απομακρυσμένη από τη συσκευή. Υπάρχουν δύο νέες τεχνολογίες προβολέων: προβολείς DMD (Digital Micro Mirror Device) ο μικροεπεξεργαστής (DLP) είναι καλυμμένος με ελεγχόμενους μικροσκοπικούς καθρέφτες που αλλάζουν προσανατολισμό σχετικά με το ρεύμα που περνά από αγωγούς ελέγχου. προβολείς LCOS (Liquid Crystal On Silicon) χρησιμοποιούνται υγρά κρύσταλλα αντί των μεμονωμένων καθρεπτών. Οι προβολείς LCOS έχουν πολύ υψηλή ανάλυση, καλύτερη ποιότητα χρώματος αλλά και μεγάλο κόστος.

Ο διαδραστικός προβολέας (Interactive Projector) πραγματοποιεί την προβολή χωρίς την ανάγκη ειδικού πίνακα. Επαρκεί μια οποιαδήποτε επιφάνεια με τη χρήση του κατάλληλου ηλεκτρονικού δείκτη. Το μέγεθος των προβολέων μειώνεται συνεχώς και σήμερα μιλάμε για Pico Projectors που ενσωματώνονται σε κινητά τηλέφωνα. Οι ψηφιακοί προβολείς χρησιμοποιούνται και στην εικονική πραγματικότητα π.χ. το Vision Station είναι ένα βυθιζόμενο ψηφιακό σύστημα προβολής που αναπαράγει εικόνες κατάλληλες για στρατιωτική και εμπορική εκπαίδευση.

Σταθμός ενημέρωσης (Infokiosk) Ορισμός: Ειδικά κατασκευασμένος υπαίθριος ή μη κλωβός που μέσω ενός υπολογιστικού συστήματος και κατάλληλου λογισμικού παρέχει στο χρήστη πληροφορίες σε ηλεκτρονική μορφή, όπως κείμενο, ήχο, εικόνα, γραφικά, δηλαδή κάνει χρήση της πολυμεσικής τεχνολογίας. Η επικοινωνία γίνεται με τη χρήση οθόνης αφής. Για πιο εξειδικευμένες επιλογές μπορεί να υπάρχουν πληκτρολόγιο ή touch pad. Επίσης μπορεί να περιέχουν εκτυπωτές, Creative Web Camera, σύστημα συναγερμού, τηλέφωνο, Terminal Control, UPS, Barcode Reader, Coin Selector κ.α.

Ο κλωβός του συστήματος είναι από ανθεκτικό υλικό για να το προστατεύει από εξωτερικούς κινδύνους. Παρέχεται και εξαερισμός ψύξη ή θέρμανση, όπου χρειάζεται. Υπάρχουν Infokiosks εσωτερικού εξωτερικού χώρου, επιδαπέδιοι, τοίχου, για άτομα με ειδικές ανάγκες, τοπικού δικτύου, με Web πρόσβαση κ.α.

Τα Infokiosks βρίσκουν εφαρμογές κυρίως σε: -τουριστικούς χώρους, -συγκροτήματα γραφείων, -αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηροδρομικούς σταθμούς, σταθμούς λεωφορείων, -κυβερνητικά, νομαρχιακά και δημοτικά κτίρια, -αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικές τοποθεσίες, -πάρκα, βιότοπους, -μουσεία, -εκθεσιακά κέντρα, -εμπορικά κέντρα, -ξενοδοχειακά συγκροτήματα, -αθλητικά κέντρα, -εκπαιδευτικά ιδρύματα, -βιομηχανικούς χώρους, -κέντρα τεχνικής διεύθυνσης επιχειρήσεων, -νοσοκομεία, -χώρους συνεδρίων και σεμιναρίων, -χώρους εταιρικών παρουσιάσεων, -επιβατικά πλοία και κρουαζιερόπλοια, -σημεία μαζικής πρόσβασης στο διαδίκτυο, -σημεία πώλησης εισιτηρίων με πιστωτικές κάρτες, -κέντρα εξυπηρέτησης πολιτών και -χώρους όπου οι πολίτες συναλλάσσονται καθημερινά.

Απτική Διασύνδεση (Haptic Interface) Ορισμός: Η απτική διασύνδεση είναι μια κιναισθητική διεπαφή μεταξύ ανθρώπου και εικονικού περιβάλλοντος. Η φυσική ενέργεια ρέει προς δύο κατευθύνσεις, προς και από τον χρήστη. Χρησιμοποιώντας ειδικές συσκευές εισόδου εξόδου οι χρήστες μπορούν να δεχτούν ανάδραση από τις εφαρμογές υπολογιστών υπό την μορφή απτικών αισθήσεων στο χέρι ή σε άλλα μέρη του σώματος. Η απτική τεχνολογία χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση χρηστών, όπου απαιτείται συντονισμός ματιών και χεριών, όπως είναι στην χειρουργική, στο μανουβράρισμα διαστημικών σκαφών, στα παιχνίδια, στην εργασία σε επικίνδυνα περιβάλλοντα κ.α.

Συσκευές απτικής διασύνδεσης Γάντια αλληλεπίδρασης (Cyber gloves) Χρησιμοποιούνται αισθητήρες για ανίχνευση των πραγματικών κινήσεων του χεριού. Οι αισθητήρες για ανίχνευση της θέσης είναι οπτικοί, μαγνητικοί και ακουστικοί υπάρχουν και ηλεκτρομαγνητικοί αισθητήρες στην παλάμη και στα δάκτυλα για την ανίχνευση του σχήματος του χεριού. Η πληροφορία από τους αισθητήρες μεταφράζεται στην εικονική αναπαράσταση του χεριού και των κινήσεων του στην οθόνη. Υπάρχουν γάντια με δέκα οκτώ αισθητήρες όσες είναι και οι κλειδώσεις του χεριού. Επιπλέον υπάρχει συσκευή παρακολούθησης έξι βαθμών ελευθερίας η οποία καταγράφει τρεις τιμές για τη θέση του χεριού καθώς αυτό κινείται στο χώρο. Το Cyber Glove είναι ευαίσθητη συσκευή και πρέπει να προσαρμόζεται στον κάθε χρήστη.

Γιλέκο αλληλεπίδρασης (Interactor VR Vest) Παρέχει φυσική αλληλεπίδραση στο πάνω μέρος του σώματος παρόμοια με το γάντι. Οι αισθητήρες τοποθετούνται σε διάφορα σημεία του γιλέκου έτσι ώστε ο χρήστης να μπορεί να αισθανθεί ένα χτύπημα που δέχεται σε ένα παιχνίδι. Παραλλαγή του είναι η στολή αλληλεπίδρασης. Καρέκλα εικονικής πραγματικότητας (Intensor VR chair) Έχει εγκατεστημένα στα διάφορα σημεία ηχεία και subwoofers που παράγουν ρεαλιστικές ηχητικές δονήσεις. Ο χρήστης έτσι όχι μόνο ακούει αλλά και αισθάνεται τον ήχο.

Γυαλιά εμβύθισης κράνος (Head-Mounted Display) Διαθέτουν δύο στερεοσκοπικές οθόνες για κάθε μάτι. Ο χρήστης αισθάνεται να εμβυθίζεται στο εικονικό περιβάλλον. Αυτή η παραίσθηση ονομάζεται τηλεπαρουσία και επηρεάζεται από πολλούς αισθητήρες κίνησης (Motion Trackers) που συλλέγουν τις κινήσεις του χρήστη και ανάλογα προσαρμόζουν την απεικόνιση στις οθόνες σε πραγματικό χρόνο. Οι πιο πρόσφατες εφαρμογές είναι η εκπαίδευση, η προσομοίωση και η τηλερομποτική όταν ο χειριστής δεν μπορεί να είναι σωματικά παρόν σε ένα επικίνδυνο περιβάλλον. Στερεοσκοπικά γυαλιά Ο χρήστης βλέπει υπό διαφορετική γωνία με διαφορά περίπου έξι μοιρών μια οθόνη από το αριστερό ή το δεξί μάτι και αυτό δίνει την εντύπωση στερεοσκοπικής όρασης. Στα ενεργητικά γυαλιά η εικόνα στην οθόνη μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα με τη στροφή του κεφαλιού με μια κεραία ανίχνευσης.

Πανκατευθυντική διοπτρική οθόνη BOOM (Binocular Omni-Oriented Oriented Monitor) Οι οθόνες και το οπτικό σύστημα τοποθετούνται σε κουτί συνδεδεμένο με βραχίονα πολλαπλών συνδέσμων. Ο χρήστης καθοδηγεί το κουτί και οι αισθητήρες βρίσκονται στους συνδέσμους του βραχίονα. Η ανίχνευση της θέσης και του προσανατολισμού του χρήστη γίνεται με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Απτικός σταθμός εργασίας (Haptic workstation) Αποτελεί συνδυασμό διαφορετικών συσκευών απτικής διασύνδεσης, όπως data gloves, intensor VR chair και head mounted display. Ο χρήστης σε πραγματικό χρόνο έχει την αίσθηση του βάρους και της αντίστασης του τιμονιού μέσω μετρήσεων της θέσης και της περιστροφής των χεριών σε τρεις διαστάσεις. Τα γάντια προσαρμόζονται σε βραχίονες και επιτρέπουν στο χρήστη να κάθεται και να ανασηκώνεται.

Λοιπές απτικές συσκευές διασύνδεσης Haptic Arm Wrestling Είναι συσκευή που συνδυάζει την απτική τεχνολογία με το Internet. Σε μια αίθουσα εξοπλισμένη με κάθισμα, κάμερα, οθόνη και μικρόφωνο υπάρχει ένα χέρι από αλουμίνιο με αισθητήρες. Η δύναμη που εφαρμόζει ο κάθε παίκτης μεταφέρεται μέσω διαδικτύου στην αντίστοιχη αίθουσα του αντιπάλου. Αν εφαρμοστεί υπερβολική δύναμη π.χ. ένας ενήλικας παίξει με ένα παιδί, το σύστημα αντιδρά για να προφυλάξει τους παίκτες από τραυματισμούς. 3D Virtual Reality Dental Simulator Είναι συσκευή όπου η απτική τεχνολογία χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση οδοντιάτρων. Η εξάσκηση γίνεται σε εικονικά μοντέλα και οι εκπαιδευόμενοι έχουν την πραγματική αίσθηση που προκαλεί η επαφή των εργαλείων με το δόντι.

Συνεργασιακά περιβάλλοντα Χρήστες που βρίσκονται μακριά και είναι δικτυωμένοι συναντιούνται στον εικονικό κόσμο. Ο κάθε ένας αναπαριστάτε στους άλλους ως ένας εικονικός άνθρωπος. Όλοι μπορούν να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους σαν ομάδα. Εφαρμόζεται σύστημα BOOM, Κράνος Εμβύθισης και ένα σύστημα αυτόματου εικονικού περιβάλλοντος σπηλαίου (CAVE) που να παρέχει την ψευδαίσθηση της εμβύθισης προβάλλοντας στερεοσκοπικές εικόνες στους τοίχους και στο δάπεδο ενός κυβικού δωματίου.

Προοπτικές Η εμφάνιση στην αγορά των μικρών συσκευών, όπως το υβριδικό τηλέφωνο υπολογιστής, της φορητής συσκευής πρόσβασης στο διαδίκτυο (Web Pad), του υπολογιστή παλάμης του Personal Digital Assistant χαρακτηρίζει τις προοπτικές εξέλιξης των μέσων αλληλεπίδρασης με την πολυμεσική πληροφορία. Η ανάγκη υπολογιστικής υποστήριξης εργασιών μακριά από το γραφείο, τα ασύρματα δίκτυα, η κινητή και η δορυφορική επικοινωνία, η μεγαλύτερη υπολογιστική δύναμη ώθησε στη δημιουργία νέων συσκευών όπου η εφαρμογή οθονών μεγάλων διεεπιφανειών αντικαθίστανται από οθόνες μικρών διαστάσεων, μη γραφικών με ανάπτυξη των γλωσσών εντολών και πρόσβαση από μη γραφικό φυλομετρητή.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!

Βιβλιογραφία Αβούρης Ν.,., Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου-υπολογιστή υπολογιστή, Δίαυλος, Αθήνα 2000. Δημητριάδης Σ.,., Πομπόρτσης Α.. &Τριανταφύλλου& Ε., Τεχνολογία πολυμέσων Θεωρία και Πράξη, Τζιόλα, Θεσσαλονίκη 2004. Κοτσιφάκος Ε.,., Χρήση εικονικών χαρακτήρων (avatars) σε εκπαιδευτικό περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας, Πανεπιστήμιο Πατρών 2008. Κουρουπετρόγλου Γ.,., Ξιπτερίδης Κ.. & Μητσόπουλος Ε., Τεχνικές πρόσβασης σε υπολογιστικά περιβάλλοντα, Εθνικό και Καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών 2001. Science Line, Εικονική πραγματικότητα, http://www.scienceline.gr/virtualreality.doc, Ηλεκτρονικό κό περιοδικό,, 2009. Καλαθά Φ.,., Νέα μέσα για την αλληλεπίδραση με την πολυμεσική πληροφορία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Πάτρα,, 2008. Καμμάς Σ.,., Σχεδιασμός περιβάλλοντος διεπαφής με το χρήστη αλληλεπίδραση ανθρώπου υπολογιστή- Α, Πανεπιστήμιο Αιγαίου,, 2008. Σαβρανίδης Χ.,., Σημειώσεις : << Εισαγωγή στα Πολυμέσα>> >>, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων,, 2004. Μητσιάλης Σ.,., Ψηφιακοί προβολείς (Digital projectors), Ιόνιο Πανεπιστήμιο,, 2008. Akouseto, Pico Projectors: Το νέο χαρακτηριστικό των κινητών, http://www.akouseto.gr/pico-projectorsembeded-in-mobile, 2009. Infokiosks Systems, Infokiosk, http://www.infokiosk-systems.com/genika.html systems.com/genika.html, 2009. Hanlon M., Haptic Workstation feel your way through Virtual Reality, Ηλεκτρονικό περιοδικό Gizmag, http://www.gizmag.com/go/1606/picture/1518/, 2009. VPLOGIC, Datagloves / Haptic Devices, http://www.vrlogic.de/index.html, 2009.