Κωδικός Μαθήματος Τίτλος Μαθήματος Πιστωτικές Μονάδες ECTS EDUC-529 ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ- 9 ΑΥΤΙΣΜΟΣ Τμήμα Εξάμηνο Προαπαιτούμενα Παιδαγωγικών Σπουδών EDUC-521 Κατηγορία Μαθήματος Γνωστική Περιοχή Γλώσσα Διδασκαλίας Περιορισμένης επιλογής Ελληνική Επίπεδο Μαθήματος Έτος Σπουδών Διδάσκων 2 ος Κύκλος Δρ Δημήτρης Στασινός Μέθοδος Διδασκαλίας Πρακτική Άσκηση Συν-απαιτούμενα Προσωπική επικοινωνία N/A Κανένα Στόχοι του μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι να προσφέρει την ευκαιρία στους μεταπτυχιακούς φοιτητές να: Μελετήσουν συστηματικά και σε βάθος τις έννοιες, τη φύση και τις μορφές έκφανσης της νοητικής υστέρησης και του αυτισμού, μεμονωμένα ή/και σε περιπτώσεις συνύπαρξης των δυο αυτών διαταραχών στην πορεία ανάπτυξης του παιδιού. Κατανοήσουν τη διαφορά μεταξύ νοητικής υστέρησης και ψυχικής ασθένειας. Διακρίνουν τις ομάδες παιδιών με νοητική υστέρηση στη βάση θεωρητικών μοντέλων ταξινόμησης (ιατρικό και κοινωνικο-ψυχολογικό). Εξοικειωθούν με την τριάδα των ελλειμμάτων που διέπουν το φάσμα του αυτισμού στην κλασική του μορφή και με το μείζον ερώτημα της καθολικότητας του αυτισμού εντρυφώντας στη θεωρία του νου σε μια προσπάθεια ερμηνείας του φάσματος αυτού και προσδιορισμού της ταλαντούχου μειοψηφίας (Σύνδρομο Asperger). Ενημερωθούν για τους τρόπους μεταχείρισης των παιδιών με νοητική υστέρηση ή και με αυτισμό στην οικογένεια και ιδιαίτερα στο σύγχρονο σχολείο στο πλαίσιο μιας ισότιμης και ολοκληρωμένης συμμετοχικής εκπαίδευσης (inclusive education) που προσφέρεται σε αυτό. Γνωρίσουν τα πεδία έρευνας και τεκμηρίωσης μορφών νοητικής υστέρησης και αυτισμού και να έλθουν σε επαφή με τη σωρευμένη υποστηρικτική εμπειρία στις ειδικές σχολικές μονάδες και ιδιαίτερα στο συνηθισμένο σχολείο σήμερα. Διεξάγουν έρευνες σε μικροκλίμακα σε παιδιά με νοητική υστέρηση ή/και με αυτισμό που φοιτούν σε σχολεία και ειδικές σχολικές μονάδες επαρχιών της Κύπρου.
Μαθησιακά αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση των προβλεπόμενων συναντήσεων στο πλαίσιο διεξαγωγής του μαθήματος οι φοιτητές αναμένεται να καταστούν ικανοί να: Αποκτήσουν μια συστηματική και σφαιρική γνώση για τη φύση της νοητικής υστέρησης και του αυτισμού σε παιδιά καθώς και τους τρόπους έκφανσης των δυο αυτών διαταραχών στην ανάπτυξή τους. Γνωρίσουν τις διαφορές μεταξύ νοητικής υστέρησης και ψυχικής ασθένειας και αυτισμού - μη αυτισμού καθώς και τη σημασία της συνύπαρξης νοητικής υστέρησης και αυτισμού σε παιδιά στην πορεία ανάπτυξής τους αλλά και μεταχείρισής τους στο σχολείο και την οικογένεια. Εντοπίζουν με σχετική ευχέρεια και να διακρίνουν ένα παιδί με νοητική υστέρηση από εκείνο με αυτισμό και να αντιμετωπίζουν παρόμοιες περιπτώσεις με κατάλληλες τεχνικές και μέσα στο πλαίσιο του διδακτικού και υποστηρικτικού τους έργου. Συνεργάζονται με τον Δ/ντή και συναδέλφους του σχολείου καθώς και με το διαθέσιμο υποστηρικτικό προσωπικό (πολυθεματική/διαγνωστιική ομάδα) της επαρχίας στην οποία ανήκουν για τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου κλινικού προφίλ του παιδιού με νοητική υστέρηση ή/και με αυτισμό γεγονός που θα βοηθήσει στη σύνταξη και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού σχεδίου παρέμβασης στη σχολική τάξη. Αναγνωρίσουν ότι η αναπτυξιακή διαταραχή της νοητικής υστέρησης ή/ και του αυτισμού σε παιδιά δεν είναι αναστρέψιμη ούτε και στατική αλλά εξελικτική με την έννοια και τη δυνατότητα κάποιας βελτίωσής της σε συνάρτηση με τον βαθμό σοβαρότητάς της. Θεωρήσουν την επαγγελματική τους ενασχόληση με παρόμοιες περιπτώσεις παιδιών στο σχολείο ως πρόκληση για τους ίδιους και την κοινωνία στην οποία αυτά ανήκουν. Συμμετέχουν σε κοινές πρωτοβουλίες των οικογενειών που έχουν παρόμοιες περιπτώσεις παιδιών αλλά και της τοπικής κοινωνίας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Περιεχόμενο του μαθήματος Εννοια και ορισμοί νοητικής υστέρησης και αυτισμού Κριτήρια ταξινόμησης παιδιών με νοητική υστέρηση (ομαδοποίηση περιπτώσεων: ιατρικό μοντέλο και κοινωνικο-ψυχολογικό μοντέλο ταξινόμησης) Η τριάδα ελλειμμάτων του αυτισμού, μορφές αυτισμού (κλασικός αυτισμός-σύνδρομο Asperger) και θεωρίες ερμηνείας του αυτιστικού φάσματος Αίτια και συχνότητα νοητικής υστέρησης και αυτισμού Μεταχείριση και διδασκαλία παιδιών με νοητική υστέρηση ή/και με αυτισμό στο συνηθισμένο σχολείο (Inclusive education) Η συνύπαρξη νοητικής υστέρησης και αυτισμού σε παιδιά και μορφές αντιμετώπισής τους Χρήση λογισμικών και οπτικο-ακουστικών μέσων στη διδασκαλία και μεταχείρισή τους H διασφάλιση ποιότητας ζωής σε παιδιά με νοητική υστέρηση ή/και με αυτισμό και η συμβολή του εκπαιδευτικού, της οικογένειας και της τοπικής κοινωνίας στον τομέα αυτό Νοητική υστέρηση/αυτισμός και διακηρύξεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δικαιωμάτων του παιδιού σε μια ευρωπαϊκή ή/και παγκόσμια προοπτική. Μαθησιακές δραστηριότητες/διδακτικές μέθοδοι Διάλεξη, Αυτοανάλυση συμπεριφοράς, Βιωματικά εργαστήρια, Ατομική και ομαδική εργασία, Ατομική καθοδήγηση, Ανάλυση μελετών περίπτωσης, Παρουσιάσεις εργασιών εκ μέρους των
φοιτητών, Προγραμματισμένες Επισκέψεις φοιτητών σε ειδικές σχολικές μονάδες και συνηθισμένα σχολεία (προδημοτικής, δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης) επαρχιών της Κύπρου (σχολική εμπειρία), Προβολή DVD συναφούς περιεχομένου και συζήτηση, Συζήτηση και Ανάλυση Πρακτικών οικείων συνεδρίων, Παρουσίαση διδακτικών προσεγγίσεων και συναφούς εκπαιδευτικού υλικού στην αίθουσα διαλέξεων. Μέθοδοι Αξιολόγησης Διαμορφωτική αξιολόγηση ανατροφοδότηση, Ατομική εργασία, Ομαδική εργασία παρουσίαση, Ενδιάμεση - Τελική εξέταση με τη μορφή συγγραφής papers κλινικού (μελέτες περιπτώσεων) ή και διδακτικού περιεχομένου (σχεδίαση πλάνου διδασκαλίας). Βασικά διδακτικά εγχειρίδια/βιβλιογραφία A.A.M.R. (American Association on Mental Retardation) (1992). Mental retardation: Definition, classification, and systems of supports (9 th ed.). Washington, DC.: American Association on Mental Retardation. Γενά, Α. (2002). Αυτισμός και διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές. Εκδοση: της ίδιας. Happé, F. (Μτφρ.-επιμ. Δ Στασινός) (2003). Αυτισμός. Σύγχρονη ψυχολογική θεώρηση (2 η έκδοση). Αθήνα: Gutenberg. Happé, F., & Frith, U. (1995). Theory of mind in autism. New York: Plenum Press. Luckasson, R. et al. (2002). Mental retardation: Definition, classification, and systems of support. Washington, DC.: American Association on Mental Retardation. Παρασκευοπούλου, Ι. (1980). Νοητική καθυστέρηση. Διαφορική διάγνωση, αιτιολογίαπρόληψη, ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση. Αθήνα: Αυτοέκδοση. Rutter, M. (1987). Νηπιακός αυτισμός. Σύγχρονες αντιλήψεις και αντιμετώπιση. (Μτφρ.: Γιώργος Καραντάνος). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Wing, L. (1976). Early childhood autism (2 nd ed.). New York: Pergamon Press.
Συμπληρωματικά διδακτικά εγχειρίδια/βιβλιογραφία Αλευριάδου, Α. & Γκιαούρη, Σ. (2009). Γενετικά σύνδρομα νοητικής καθυστέρησης. Αναπτυξιακή και εκπαιδευτική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. Αλευριάδου, Α. & Γκιαούρη, Σ. (2011). Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη παιδιών με νοητική αναπηρία και σύνδρομο Down: Aνίχνευση δυσκολιών και προτάσεις παρέμβασης. Κοζάνη: en-tiposis. Asperger, H. (1944). Die autistichen psychopathen im kindesalter. Archiv fur Psychiatrie and Nervenkrankheiten, 117, 76-136. Coen, D.J. & Volkmar, F.R. (Eds.) (1997). Handbook of autism and pervasive developmental disorders. New York: John Wiley. Cumine, V., Leach, J., Stevenson, G. (2000). Σύνδρομο Asperger. Ενας πρακτικός οδηγός για δασκάλους. (Μτφρ.: Β. Παπαγεωργίου, Β. Νταφούλης). Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. Dawson, G. (1986). Autism: New directions on diagnosis, nature, and treatment. New York: Guilford Press. Eaton, L., & Menolascino, F.J. (1982). Psychiatric disorders in the mentally retarded: Types, problems, and challenges. American Journal of Psychiatry, 139, 1297-1303. Ellis, N. (ed.) (1976). International review of research in mental retardation (vol. 8). New York: Academic Press. Frith, U. (1989). Autism. Explaining the enigma. Oxford: Blackwell. Και σε μετάφραση στην ελληνική: (1994). Αυτισμός. Εξηγώντας το αίνιγμα (μτφρ.: Γ. Καλομοίρης). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Gillberg, C. (Ed.) (1989). Diagnosis and treatment of autism. New York: Plenum Press. Gillberg, C. (1998a). Asperger syndrome and high-functioning autism. British Journal of Psychiatry, 172, 200-209. Grandin, T. (1995a). How people with autism think. New York: Plenum Press. Grandin, T. & Scariano, M.(1995). Διάγνωση: «ΑΥΤΙΣΜΟΣ». Μια αληθινή ιστορία αυτιστικού ατόμου. (Μτφρ.: Υ. Τσουπαροπούλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Συγγραφέας: άτομο με αυτισμό).
Hodapp, R.M., Burack, J.A., & Zigler, E. (Eds.) (1990). Issues in the developmental approach to mental retardation. New York: Cambridge University Press. Jordan, R. (2000). H εκπαίδευση παιδιών και νεαρών ατόμων με αυτισμό (Οδηγός Ειδικής Εκπαίδευσης, Νο 10 UNESCO 1997). (Μτφρ.: Ι. Καφαντάρης). Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. Jordan, R. & Powel, S. (2001). Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών με αυτισμό. Δεξιότητες μάθησης και σκέψης. (Μτφρ.: Ολγα Παΐζη, επιμ. Φωτεινή Ζαφειροπούλου). Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. Kanner, L. 91943). Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child 2, 217-250. Kirk, S. A., Gallagher, J.J., & Anastasiow, N.J. (2000). Educating exceptional children. Boston: Houghton Mifflin Company. Maclean, W.E. (ed.) (1997). Ellis s handbook of mental deficiency, psychological theory and research. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum. Patterson, D. (1987). The causes of Down syndrome. Scientific American, 257, 52-61. Peeters, The. (2000). Αυτισμός. Από τη θεωρητική κατανόηση στην εκπαιδευτική παρέμβαση. (Μτφρ.: Γ. Καλομοίρης). Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. Ρόθενβεργκ, Μίρα (1989). Παιδιά με πέτρινα μάτια. (Μτφρ.: Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ) (β έκδοση). Αθήνα: Κέδρος. Scheerenberger, R.C. (1983, 1987). A history of mental retardation. Baltimore: Brookes Publishing Co. Western Psychological Services (2006). Autism Diagnostic Interview, Revised (ADI-R). Los Angeles: Author. Wing, L. (2000). To αυτιστικό φάσμα. Ενας οδηγός για γονείς και επαγγελματίες. (Μτφρ.: Π. Πρώιος). Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. Zigler, E., & Balla, D. (Eds.)(1982). Mental retardation: The developmental-difference controversy. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Zigler, E., & Hodapp, R.M. (1986). Understanding mental retardation. New York: Cambridge University Press. ***