Πρόλογος...xiii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγικές έννοιες...1 1.1 Εισαγωγή... 1 1.2 Η σημασία των ορυκτών... 3 1.3 Περιβάλλοντα κρυστάλλωσης των ορυκτών... 4 1.4 Τα κοινά ορυκτά στη φύση... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Βασικές αρχές θερμοδυναμικής και διαγράμματα φάσεων...9 2.1 Γιατί στη φύση υπάρχουν τόσο λίγα κοινά ορυκτά;... 9 2.2 Βασικές αρχές θερμοδυναμικής... 10 2.3 Διαγράμματα φάσεων... 12 2.4 Διαγράμματα φάσεων δύο συστατικών - Απλό ευτηκτικό διάγραμμα χωρίς στερεό διάλυμα... 14 2.5 Διαγράμματα φάσεων δύο συστατικών - Διάγραμμα πλήρους στερεού διαλύματος... 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Συστηματική ταξινόμηση των ορυκτών...25 3.1 Συστηματική ταξινόμηση του συνόλου των ορυκτών... 25 3.2 Συστηματική ταξινόμηση των πυριτικών ορυκτών... 27 3.2.1 Εισαγωγή... 27 3.2.2 Δομές των πυριτικών ορυκτών... 27 3.2.3 Οι χημικοί τύποι των πυριτικών ορυκτών... 29 0_ORYKTOLOGIA.indd v 22/9/2016 3:24:36 μμ
vi Ορυκτολογία: Συστηματική Ταξινόμηση των Ορυκτών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Πυριτικά ορυκτά, τεκτοπυριτικά ορυκτά...31 4.1 Εισαγωγή... 31 4.2 Ορυκτά του SiO 2... 31 4.2.1 α-χαλαζίας... 32 4.2.2 β-χαλαζίας... 36 4.2.3 α-τριδυμίτης... 36 4.2.4 β-τριδυμίτης... 37 4.2.5 α-χριστοβαλίτης... 37 4.2.5 β-χριστοβαλίτης... 37 4.2.7 Κοεσίτης... 37 4.2.7 Στισοβίτης... 38 4.3 Άστριοι... 38 4.3.1 Χημισμός... 38 4.3.2 Δομή... 39 4.3.3 Η διδυμία στους αστρίους... 41 4.3.4 Αλκαλικοί Άστριοι... 42 4.3.5 Πλαγιόκλαστα... 44 4.3.6 Εμφανίσεις και εξαλλοιώσεις των αστρίων... 45 4.3.7 Χρήσεις των αστρίων... 45 4.4 Αστριοειδή... 46 4.4.1 Εισαγωγή... 46 4.4.2 Νεφελίνης... 46 4.4.3 Λευκίτης... 47 4.4.4 Ομάδα σοδάλιθου... 48 4.4.5 Κανκρινίτης... 50 4.4.6 Χρήσεις των αστριοειδών... 50 4.5 Ζεόλιθοι... 51 4.5.1 Εισαγωγή... 51 4.5.2 Χημισμός και δομές ζεολίθων... 51 4.5.3 Εμφανίσεις... 52 4.5.4 Χρήσεις... 54 4.5.5 Επιδράσεις στην υγεία... 55 0_ORYKTOLOGIA.indd vi
vii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πυριτικά ορυκτά, φυλλοπυριτικά ορυκτά...57 5.1 Εισαγωγή... 57 5.2 Δομή... 58 5.3 Φυλλοπυριτικά ορυκτά 1/1 (Τ/Ο)... 59 5.3.1 Εισαγωγή... 59 5.3.2 Διοκταεδρικά 1/1 ορυκτά (Τ/Ο)... 59 5.3.2.1 Δομή και χημισμός... 59 5.3.2.2 Εμφανίσεις... 61 5.3.2.3 Χρήσεις... 62 5.3.3 Τριοκταεδρικά 1/1 ορυκτά (Τ/Ο)... 63 5.3.3.1 Δομή και χημισμός... 63 5.3.3.2 Εμφανίσεις... 64 5.3.3.3 Χρήσεις και προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία... 64 5.4 Φυλλοπυριτικά ορυκτά 2/1 (Τ/Ο/Τ)... 65 5.4.1 Εισαγωγή... 65 5.4.2 Διοκταεδρικά 2/1 ορυκτά (Τ/Ο/Τ)... 66 5.4.2.1 Δομή και χημισμός... 66 5.4.2.2 Εμφανίσεις... 66 5.4.2.3 Χρήσεις... 66 5.4.3 Τριοκταεδρικά 2/1 ορυκτά (Τ/Ο/Τ)... 66 5.4.3.1 Δομή και χημισμός... 66 5.4.3.2 Εμφανίσεις... 67 5.4.3.3 Χρήσεις... 67 5.5 Φυλλοπυριτικά ορυκτά 2/1 +c (Τ/Ο/Τ + c)... 68 5.5.1 Εισαγωγή... 68 5.5.2 Διοκταεδρικά φυλλοπυριτικά ορυκτά 2/1 +c (Τ/Ο/Τ + c).. 68 5.5.2.1 Δομή και χημισμός... 68 5.5.2.2 Εμφανίσεις... 69 5.5.2.3 Χρήσεις... 69 5.5.3 Τριοκταεδρικά φυλλοπυριτικά ορυκτά 2/1 +c (Τ/Ο/Τ + c) 70 5.5.3.1 Δομή και χημισμός... 70 5.5.3.2 Εμφανίσεις... 72 5.5.3.3 Χρήσεις... 72 0_ORYKTOLOGIA.indd vii
viii Ορυκτολογία: Συστηματική Ταξινόμηση των Ορυκτών 5.5.4 Αργιλικά ορυκτά των ομάδων 2/1 (Τ/Ο/Τ) και 2/1 +c (Τ/Ο/Τ + c)... 72 5.5.4.1 Γενικά... 72 5.5.4.2 Εμφανίσεις... 73 5.5.4.3 Χρήσεις... 73 5.6 Φυλλοπυριτικά ορυκτά 2/1/1 (Τ/Ο/Τ + Ο)... 76 5.6.1 Εισαγωγή... 76 5.6.2 Δομή και χημισμός... 77 5.6.3 Εμφανίσεις... 78 5.6.4 Χρήσεις... 78 5.7 Αργιλικά ορυκτά με αναμεμιγμένα φύλλα... 79 5.7.1 Δομή και χημισμός... 79 5.7.2 Εμφανίσεις... 80 5.7.3 Χρήσεις... 80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Πυριτικά ορυκτά, ινοπυριτικά ορυκτά...81 6.1 Εισαγωγή... 81 6.2 Ινοπυριτικά ορυκτά με απλές αλυσίδες... 81 6.2.1 Δομή... 81 6.2.2 Χημική σύσταση... 82 6.2.3 Ταξινόμηση των Πυροξένων... 83 6.2.4 Ορθοπυρόξενοι... 83 6.2.4.1 Δομή, χημική σύσταση... 83 6.2.4.2 Εμφανίσεις... 84 6.2.4.3 Χρήσεις... 86 6.2.5 Κλινοπυρόξενοι... 86 6.2.5.1 Δομή, χημική σύσταση... 86 6.2.5.2 Εμφανίσεις... 87 6.2.5.3 Χρήσεις... 88 6.2.6 Πιτζεονίτες... 88 6.2.6.1 Δομή, χημική σύσταση... 88 6.2.6.2 Εμφανίσεις... 88 6.2.6.3 Χρήσεις... 88 0_ORYKTOLOGIA.indd viii
ix 6.2.7 Πυροξενοειδή... 88 6.2.7.1 Δομή, χημική σύσταση... 88 6.2.7.2 Εμφανίσεις... 89 6.2.7.3 Χρήσεις... 91 6.3 Ινοπυριτικά ορυκτά με διπλές αλυσίδες... 91 6.3.1 Δομή... 91 6.3.2 Χημική σύσταση... 92 6.3.3 Ταξινόμηση των αμφιβόλων... 93 6.3.4 Ορθοαμφίβολοι... 93 6.3.4.1 Δομή, χημική σύσταση... 93 6.3.4.2 Εμφανίσεις... 94 6.3.4.3 Χρήσεις... 94 6.3.5 Κλινοαμφίβολοι... 94 6.3.5.1 Δομή, χημική σύσταση... 94 6.3.5.2 Στερεό διάλυμα κουμιγκτονίτη (Mg 5 Fe 2 )- γκρουνερίτη (Fe 7 )... 94 6.3.5.3 Στερεό διάλυμα Τρεμολίτη (Ca 2 Mg 5 )- φερροακτινόλιθου (Ca 2 Fe 5 )... 95 6.3.5.4 Κεροστίλβη... 96 6.3.5.5 Μπλε αμφίβολοι... 97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Νησοπυριτικά ορυκτά (Nesosilicates ή Orthosilicates)...99 7.1 Εισαγωγή... 99 7.2 Η ομάδα του Ολιβίνη... 99 7.2.1 Δομή και χημική σύσταση... 99 7.2.2 Εμφανίσεις και χρήσεις... 100 7.3 Ομάδα των γρανατών... 101 7.3.1 Δομή και χημική σύσταση... 101 7.3.2 Εμφανίσεις και χρήσεις... 103 7.4 Αλουμινοπυριτικά ορυκτά... 103 7.4.1 Εισαγωγή... 103 7.4.2 Δομή... 103 0_ORYKTOLOGIA.indd ix
x Ορυκτολογία: Συστηματική Ταξινόμηση των Ορυκτών 7.4.3 Εμφανίσεις και χρήσεις... 104 7.4.4 Σταυρόλιθος... 106 7.4.5 Τοπάζιο... 107 7.5 Ζιρκόνιο... 108 7.6 Τιτανίτης... 108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Κυκλοπυριτικά ορυκτά... 111 8.1 Εισαγωγή...111 8.2 Βήρυλλος...111 8.2.1 Δομή...111 8.2.2 Εμφανίσεις και χρήσεις... 112 8.3 Κορδιερίτης... 113 8.3.1 Δομή... 113 8.3.2 Εμφανίσεις και χρήσεις... 115 8.4 Τουρμαλίνης... 115 8.4.1 Δομή... 115 8.4.2 Εμφανίσεις... 115 8.4.3 Χρήσεις... 116 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Πυριτικά ορυκτά, σωροπυριτικά ορυκτά...117 9.1 Εισαγωγή... 117 9.2 Επίδοτο - κλινοζοϊσίτης... 117 9.3 Ζοϊσίτης... 119 9.4 Λωζονίτης... 119 9.5 Πουμπελλυίτης... 120 9.6 Βεζουβιανός... 120 9.7 Αλλανίτης... 121 9.8 Πιεμοντίτης... 121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Μη πυριτικά ορυκτά...123 10.1 Εισαγωγή... 123 10.2 Αυτοφυή στοιχεία... 124 10.3 Σουλφίδια και σουλφοάλατα... 126 10.4 Οξείδια και υδροξείδια... 127 0_ORYKTOLOGIA.indd x
xi 10.5 Αλογονίδια... 129 10.6 Ανθρακικά, νιτρικά και βορικά... 131 10.7 Θειικά... 134 10.8 Φωσφορικά... 136 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Τα κοινά ορυκτά στο Πετρογραφικό μικροσκόπιο...139 12.1 Εισαγωγή... 139 12.2 Οπτικές ιδιότητες των κοινών ορυκτών... 139 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...151 0_ORYKTOLOGIA.indd xi 22/9/2016 3:24:38 μμ