Ο δάσκαλος: Θεόδωρος Κεχαγιάς Οι μαθητές: Αδαμοπούλου Δήμητρα ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αθανασιάδης Αντώνης Αλεξανδρής Χρήστος Αλεξανδρόπουλος Θανάσης Αρρές Ιωάννης «Το σεισμικό τόξο που μας ενώνει» Βάλβη Αντωνία Βεκρής Μιχάλης Ζούρμπα Αναστάσιος Καρανίκα Ευαγγελία Κασσά Αφροδίτη Κεχαγιά Ιωάννα Λάιου Βασιλική Μακρυγιάννης Άκης Μέρκα Αναστάσιος Ποβχ Γιουλιάνα Ρακίπι Φαΐκ (Τίκου) 11ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΤΑΞΗ ΣΤ1
ΣΚΟΠΟΙ-ΣΤΟΧΟΙ Πληροφόρηση για το εσωτερικό της Γης και της γεωλογικής εξέλιξης της Γης. Τι είναι ο σεισμός; Πώς γεννιέται; Πόσα είδη σεισμών υπάρχουν; Η επιστήμη της Σεισμολογίας. Όργανα μέτρησης σεισμών. Μέτρηση σεισμών. Πληροφόρηση για τη σημαντικότερη σεισμική ορολογία. Ιστορική αναδρομή στις πεποιθήσεις παλαιοτέρων λαών για το σεισμό. Αναζήτηση του σεισμικού ιστορικού της Ελλάδας. Επιπτώσεις σεισμών σε φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον Προστασία από σεισμούς ΜΕΣΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ- ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Φύλλα εργασίας Βίντεο Λογισμικό ΟΑΣΠ Λογισμικό Γεωγραφίας Α-Β Γυμνασίου Διαδίκτυο Επισκέψεις (Σεισμόπολις, ΟΑΣΠ, Γεωδυναμικό Ινστιτούτο) Κατασκευή αφίσας, δημιουργία παζλ, δημιουργία παιχνιδιού (ΣΕΙΣΜΟΠΟΛΙΣ) 2
ΑΡΧΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΟΝΟΜΑ: ΗΜΕΡ: 1) Τι είναι σεισμός; Πόσων ειδών σεισμούς έχουμε; 2) Όταν γίνεται ένας σεισμός τον αντιλαμβάνονται όλοι; 3) Τι πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες για τους σεισμούς; 4)Πώς είναι το εσωτερικό της Γης; Τι είναι οι λιθοσφαιρικές πλάκες; 5) Έναν σεισμό τον νιώθουμε μόνο σε ένα σημείο; 6) Τι εννοούμε όταν λέμε «επίκεντρο» του σεισμού; 7) Είναι δυνατόν να μετρήσουμε το μέγεθος ενός σεισμού και πώς γίνεται αυτό; 8) Γίνονται σεισμοί σε όλα τα μέρη του κόσμου; 9) Γιατί στην Ελλάδα γίνονται πολλοί σεισμοί; 10) Έχετε ακούσει για κάποιους πολύ μεγάλους σεισμούς; 11) Είναι δυνατόν να προβλέψουμε ένα σεισμό; 3
12) Τι αποτελέσματα μπορεί να έχει ένας σεισμός; 13) Με ποιους τρόπους προετοιμαζόμαστε για ένα σεισμό; 14) Τι είναι ο ΟΑΣΠ και το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο; 4
Ίσως το γεωλογικό-φυσικό φαινόμενο πού προκαλεί τον περισσότερο τρόμο στους ανθρώπους, αλλά και στα ζώα, είναι ο σεισμός. Και δικαίως. Διότι και αρκετά συχνά συμβαίνει, ιδίως στις σεισμογενείς περιοχές, αλλά και διότι οι καταστρεπτικές του συνέπειες είναι φοβερές, όταν βεβαίως είναι ισχυρός. Περίπου ένα εκατομμύριο σεισμοί, οι περισσότεροι, από τους οποίους είναι ασθενείς και δεν γίνονται αντιληπτοί, εκδηλώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε χρόνο. Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα το φαινόμενο αυτό, τι είναι, πως εκδηλώνεται, πώς μελετάται και πώς αντιμετωπίζεται. Όπως και η λέξη δηλώνει, σεισμός είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο η γή σείεται από την ενέργεια πού εκλύεται, λόγω ελαστικής παραμόρφωσης πετρωμάτων στον τόπο πού γεννιέται, και η οποία ενέργεια μεταδίδεται εν συνεχεία προς κάθε κατεύθυνση με τον μηχανισμό τριών τύπων κυμάτων. Εξ αιτίας αυτού γίνεται και αντιληπτός, με την αίσθηση δηλαδή πού δημιουργεί, ότι χάνεται το έδαφος κάτω απ τά πόδια μας, ή με την ταλάντωση πού προκαλεί σε διάφορα αντικείμενα (φωτιστικά, γυαλικά, έπιπλα κ.λ.π.). Για να κατανοήσουμε την γέννηση και εκδήλωση του φαινομένου απαιτείται η στοιχειώδης περιγραφή της δομής της γής, η οποία εμφαίνεται στη διπλανή εικόνα. Ο πλανήτης μας λοιπόν αποτελείται από τρία μέρη, τον πυρήνα, τον μανδύα και τον φλοιό, συνολικού πάχους 6.370 km περίπου (ακτίνα Γής). Ο φλοιός είναι το στερεό εξωτερικό περίβλημα της Γης πού διακρίνεται σε ηπειρωτικό με πάχος 35km (κάτω όμως από τις μεγάλες οροσειρές μπορεί να φτάσει τα 60-70km) καί ωκεάνιο με πάχος 7 km. Ο μανδύας φτάνει μέχρι το βάθος των 2.900km. Ο φλοιός μαζί με μέρος του εξωτερικού μανδύα αποτελούν την λιθόσφαιρα πάχους 80km περίπου. Κάτω από τη λιθόσφαιρα είναι η ασθενόσφαιρα και κάτω από αυτή ο κατώτερος μανδύας. Ο πυρήνας διακρίνεται σε εξωτερικό, πού βρίσκεται σέ υγρή κατάσταση και σε εσωτερικό στερεής κατάστασης. Πριν 200 εκατ. χρόνια, δημιουργήθηκε μία ενιαία ήπειρος, η Παγγαία, που βρεχόταν από την Πανθάλασσα. Η δημιουργία μίας ενιαίας ηπείρου, σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα, είχε ξανασυμβεί και παλαιότερα τουλάχιστον δύο φορές ακόμα. Η Πανγαία στη συνέχεια διαμοιράστηκε (πριν 190 εκατ. χρόνια περίπου) σε δύο μεγάλα τεμάχη τη Λαυρασία και τη Γκοντβάνα. Η βαθιά θάλασσα που βρισκόταν ανάμεσά τους ήταν η Τηθύς. Με τη σειρά τους οι δύο αυτές ήπειροι χωρίστηκαν σε μικρότερα τεμάχη και η επιφάνεια της Γης άλλαζε συνεχώς έως ότου πήρε τη σημερινή της μορφή.. 5
Στα πλαίσια των προσπαθειών να ερμηνευθούν και εάν είναι δυνατόν να προβλεφθούν οι σεισμοί, στη δεκαετία του 1960 διατυπώθηκε η θεωρία των τεκτονικών πλακών. Σύμφωνα μ αυτή η λιθόσφαιρα είναι ασυνεχής, αποτελείται δηλαδή από ένα σύνολο ευδιάκριτων πλακών, οι οποίες βρίσκονται σε αέναη σχετική κίνηση μεταξύ τους, αλλού συγκλίνοντας, αλλού αποκλίνοντας και αλλού βαίνοντας παράλληλα, καθώς επιπλέουν στην παχύρρευστη ασθενόσφαιρα. Συνέπεια αυτής της κίνησης είναι η παραμόρφωση των πετρωμάτων στις περιοχές που γιετονεύουν οι πλάκες με συσσώρευση τρομακτικής δυναμικής ενέργειας και ανάπτυξη φοβερών δυνάμεων πού οδηγούν σε θραύση, όταν ξεπεραστεί το όριο αντοχής της λιθόσφαιρας, και στην δημιουργία τού σεισμικού ρήγματος από την κίνηση των τμημάτων πού υπέστησαν την θραύση. Κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών Ο σεισμός γεννήθηκε. Η δυναμική ενέργεια απελευθερώνεται και οι αποδέκτες της υφίστανται τις ολέθριες συνέπειες. Η θέση που πραγματοποιείται η διάρρηξη των πετρωμάτων ονομάζεται εστία ή υπόκεντρο του σεισμού και εκλαμβάνεται ως σημείο μολονότι βεβαίως πρόκειται για ολόκληρη περιοχή. Η προβολή της εστίας πάνω στην επιφάνεια της γης είναι το επίκεντρο, ενώ η απόστασή του επικέντρου από την εστία λέγεται εστιακό βάθος. Με την γέννηση ενός σεισμού προκύπτει ακολουθία επί μέρους δονήσεων (σεισμική ακολουθία), στην οποία διακρίνουμε τον κύριο σεισμό και τους μετασεισμούς 6
Ανάλογα με τα αίτια που τους προκαλούν οι σεισμοί διακρίνονται σε ηφαιστειογενείς πού εκδηλώνονται σε περιοχές που βρίσκονται ενεργά ηφαίστεια, κυρίως πριν και μετά από τις ηφαιστειακές εκρήξεις, σε εγκατακρημνισιγενείς πού συμβαίνουν όταν καταρρέουν οροφές σπηλαίων που έχουν δημιουργηθεί από την υπόγεια ροή του νερού και είναι σεισμοί με μικρή καταστρεπτική ενέργεια και τέλος σε τεκτονικούς πού οφείλονται στην τεκτονική κατασκευή της περιοχής και προκαλούνται από δυνάμεις πού παραμορφώνουν τα πετρώματα. Σήμερα βέβαια όλους τους σεισμούς τους αποδίδουμε στην κίνηση των τεκτονικών πλακών και άρα όλοι είναι τεκτονικοί. Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΣΕΙΣΜΟΛΟΓΙΑΣ Τι είναι η σεισμολογία; Ποια τα θέματά της; Ποια είναι τα όργανα παρακολούθησης των σεισμών; Τι ξέρεις για αυτά; Βρες και ανέφερε τους σημαντικότερους Έλληνες σεισμολόγους. Δημιούργησε το βιογραφικό ενός από αυτούς τους σεισμολόγους. 7
Τι είναι το ΒΑΝ; Γράψε μερικές πληροφορίες. Σεισμικά Όργανα Ιστορία Σεισμικών Οργάνων Οι σεισμοί παράγουν σεισμικά κύματα που μπορούν να ανιχνευτούν από ένα αρκετά ευαίσθητο όργανο που ονομάζεται σεισμογράφος. Οι πρόοδοι στην τεχνολογία του σεισμογράφου βοήθησαν στο να κατανοήσουμε καλύτερα τους σεισμούς αλλά και την ίδια τη γη. Πιθανόν ο πρώτος σεισμογράφος ανακαλύφτηκε στην Κίνα το 136 π.χ από έναν άνδρα που ονομαζόταν Choko. Αυτό το πρώιμο ανατολικό σεισμοσκόπιο, αποτελούνταν από ένα χάλκινο δοχείο με οκτώ κεφάλια δράκων κολλημένα σε αυτό και τοποθετημένα πάνω από οκτώ βατράχια. Κάθε κεφάλι δράκου κρατούσε μια μπάλα στο στόμα του, η οποία ύστερα από την ισχυρή μετακίνηση ενός σεισμού θα έπεφτε μέσα στο ανοιχτό στόμα του βατράχου που βρισκόταν ακριβώς από κάτω του. Παρατηρώντας ποιοι από τους βατράχους περιείχαν μια μπάλα ύστερα από τον ισχυρό σεισμό, μπορούσαν να προσδιορίσουν πώς η γη είχε μετακινηθεί. Ο Choko και ο σεισμογράφος του. ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ Από το τέλος του 19 αιώνα, πολλοί Ευρωπαίοι εφευρέτες είχαν κατασκευάσει διαφορετικούς σεισμογράφους. Οι περισσότεροι ήταν ηλεκτρομαγνητικοί και λειτουργούσαν με την ανάρτηση μιας μαγνητικής μάζας ή ενός εκκρεμές, μέσα σε ένα ηλεκτρικό πηνίο. 8
Σεισμογράφος Palmeiri Περνώντας στον ηλεκτρισμό, επειδή η μαγνητική κίνηση μέσα στο πηνίο δημιουργεί μέσα σε αυτό ένα ρεύμα, η κίνηση του εδάφους κατά την διάρκεια ενός σεισμού μπορεί να μετατραπεί σε ένα ηλεκτρικό σήμα. Αυτό το σήμα μπορεί μετά να χρησιμοποιηθεί για να προσδιορίσει την προβολή του φωτός σε φωτογραφικό χαρτί, ή να μετακινήσει μια βελόνα κατά πλάτος ενός χαρτιού χαράσσοντας πάνω του τις κινήσεις της γης. Οι σεισμογράφοι του σήμερα Η υψηλή τεχνολογία του σήμερα, οι ψηφιακοί σεισμογράφοι καταγράφουν εδαφικές δονήσεις σε μια μεγάλη ζώνη συχνότητας και σεισμικών πλατών. Τα σημερινά σεισμόμετρα ονομάζονται ευρέως πλάτους, γιατί μπορούν να αισθανθούν την κίνηση του εδάφους σε ένα πλατύ φάσμα συχνοτήτων, από χιλιάδες δευτερόλεπτα έως κλάσμα μικρότερο του εκατοστού του δευτερολέπτου. Το πλάτος των σημάτων που καταγράφονταν από τους παλαιότερους περιορίζονταν πιθανώς από την ορμή της μάζας ή του εκκρεμούς και την τοποθεσία του σεισμόμετρου. Οι σημερινοί σεισμογράφοι μετρούν το ποσό της ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται για να διατηρηθεί η μάζα στο κέντρο του περιβλήματος του σεισμογράφου κατά την διάρκεια ισχυρής εδαφικής δόνησης. Οι σύγχρονοι σεισμογράφοι μπορούν να καταγράψουν ένα ευρύ φάσμα σεισμικών δονήσεων και πολύ ασθενών και πολύ ισχυρών Σεισμογραφικά δίκτυα Στις αρχές του 1960 έγιναν σημαντικές πρόοδοι στην μελέτη και των σεισμών αλλά και της δομής της γης με την δημιουργία του παγκόσμιου δικτυακού σεισμογραφικού κέντρου (World-Wide Seismographic Station Network). Αυτό το δίκτυο αποτελείται από 120 σεισμογράφους σε 60 χώρες. Οι σεισμογράφοι ήταν τοποθετημένοι σε υπόγεια ή παλιά ορυχεία βαθιά μέσα στην γη έτσι ώστε να καταγράφονται ευκολότερα - μακριά από τον θόρυβο των αυτοκινήτων και άλλων εξωτερικών παραγόντων - τα σεισμικά σήματα. 9
Σεισμογραφικό δίκτυο στην Ελλάδα ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΕΙΣΜΩΝ ΚΛΙΜΑΚΑ Richter < 0 R Μικροσεισμός 0-0,9 R Μικροσεισμός 1-1,9 R Μικροσεισμός 2-2,9 R Μικροσεισμός 3-3,9 R Ασήμαντος 4-4,9 R Ασθενής 5-5,9 R Μέτριος 6-6,9 R Ισχυρός 7-7,9 R Καταστροφικός 8-8,9 R Εξαιρετικά Καταστροφικός Δεν γίνεται αισθητός. Καταγράφεται μόνο από σεισμογράφους. Δεν γίνεται αισθητός. Καταγράφεται μόνο από σεισμογράφους. Δεν γίνεται αισθητός. Καταγράφεται μόνο από σεισμογράφους. Σχεδόν πάντα μη αισθητός. Πιθανώς αισθητός από μερικούς ανθρώπους κοντά στο επίκεντρο. Αισθητός, χωρίς ζημιές. Αισθητός, με ελαφρές συνήθως ζημιές γύρω από το επίκεντρο. Ζημιές συνήθως εντός 10 τετραγωνικών χλμ. Σοβαρότατες ζημιές εντός 100 τετραγωνικών χλμ. Μεγάλες καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο. Εξαιρετικά μεγάλες καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες, πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο. 10
9-9,9 R Ασύλληπτα Καταστροφικός 10 R Μετεωρικός Τεράστιες καταστροφές και τεράστιες ανθρώπινες απώλειες, πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο. Ελάχιστοι αυτού του μεγέθους έχουν καταγραφεί στην παγκόσμια ιστορία. Ο ισχυρότερος ήταν 9,5 R. Δεν υπάρχει τόσο εκτεταμένο σεισμογόνο ρήγμα στην Γη για να προκαλέσει κάτι τέτοιο. Μόνο από συμβάν πρόσκρουσης με αστεροειδή ή κομήτη μπορεί να συμβεί. Πρακτικώς, θα ισοδυναμούσε με παγκόσμιας κλίμακας καταστροφή. ΚΛΙΜΑΚΑ MERCALI 11
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ 12
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ 13
14
Αφού διαβάσεις τους μύθους απάντησε στις ερωτήσεις. Ποιο είναι το κοινό στοιχείο των περισσότερων μύθων; 15
Στους μύθους ποιων χωρών υπεύθυνος για τους σεισμούς είναι κάποιος θεός; Σε ποιους μύθους υπεύθυνα για ους σεισμούς είναι κάποια ζώα Ποιος μύθος εκτός από τη γένεση των σεισμών αναφέρεται και στη δημιουργία του κόσμου; Τι σου θυμίζει η αρχή αυτού του μύθου; Ποιες ομοιότητες με τη χριστιανική διδασκαλία βρίσουμε σε αυτό το μύθο; Ποιος μύθος σου άρεσε περισσότερο και γιατί; Η αφίσα του προγράμματος μας ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΣΕΙΣΜΟ Κείμενο της συγγραφικής ομάδας του έντυπου υλικού «Μαθαίνω να ζω με τους σεισμούς» ΚΠΕ ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ 2009 16
17
Α. Τι είναι το τσουνάμι; Β. Τι καταστροφές μπορεί να προκαλέσει ένας σεισμός στο φυσικό περιβάλλον; Γ. Τι καταστροφές μπορεί να προκαλέσει ένας σεισμός στο περιβάλλον του ανθρώπου (ανθρωπογενές περιβάλλον); 1. Αναζήτησε τώρα πληροφορίες μέσα από το Διαδίκτυο, εφημερίδες ή από άτομα μεγαλύτερης ηλικίας σχετικά με την πρόσφατη καταστροφή στην Ιαπωνία. α. Τι καταστροφές προκάλεσε ο σεισμός και το τσουνάμι στη φύση; 18
β. Τι πιστεύεις ότι θα αναγκαστούν να κάνουν οι κάτοικοι των βορειοανατολικών ακτών τα επόμενα χρόνια; Γιατί; Για όσα ρωτήθηκες αναζήτησε και βρες από μια εικόνα. Αποθήκευσέ την στον αφαιρούμενο δίσκο σου ή σε αφαιρούμενο δίσκο συμμαθητή σου. Αν μπορείς δώσε την να την τυπώσουμε για το άλμπουμ του προγράμματος. Η τάξη μας 19
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 20
21
ΕΝΤΟΠΙΣΕ ΣΤΟ ΧΑΡΤΗ 22
23
24
25
26
ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 27
Α. Τι σημαίνουν τα αρχικά Ο.Α.Σ.Π Β. Τι προληπτικά μέτρα θα μπορούσε να πάρει κάποιος που ζει σε μια σεισμογενή περιοχή στο σπίτι ή στη δουλειά του; Γ. Πώς αντιδρούμε στη διάρκεια του σεισμού στο σπίτι, στη δουλειά ή στο σχολείο; Δ. Τι πρέπει να προσέχουμε ή να κάνουμε μετά από ένα σεισμό στο σπίτι, τη δουλειά ή στο σχολείο. 28
29