ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Βασίλης Παππάς 1*, Βύρων Κοτζαμάνης 1, Πουλίκος Πραστάκος 2, Ανδρέας Τσάτσαρης 3, Γιώργος Σιδηρόπουλος 3 1 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πεδίο Άρεως, 383 34 Βόλος, τηλ. 04210 74420, Fax. 04210 74392, e-mail: vpappas@prd.uth.gr 2 Τομέας Περιφερειακής Ανάλυσης, Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Τ.Θ. 1527, Ηράκλειο Κρήτης 711 10 τηλ. 0810 391768, 391761, e-mail: poulicos@iacm.forth.gr 3 Τμήμα Τοπογραφίας / Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθηνών, Αγ. Σπυρίδωνος και Παλληκαρίδη, 122 10 Αιγάλεω, Αθήνα, τηλ. 010 5395330, 5395316, 5911442, e-mail: atsats@teiath.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία βασίζεται στα πορίσματα και τις ενέργειες ερευνητικού έργου με τίτλο «Πανδώρα: Ψηφιακός δημογραφικός άτλαντας της Ελλάδος». Το έργο εντάσσεται στο πλαίσιο του Δεύτερου Επιχειρησιακού Προγράμματος Έρευνας και Τεχνολογίας στο Πρόγραμμα Ενίσχυσης Ερευνητικού Δυναμικού της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας που προκηρύχθηκε το 1999 (ΠΕΝΕΔ 99). Το έργο εκπονήθηκε κατά το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου 2000 - Οκτώβριου 2001 και συμμετείχαν οι επόμενοι φορείς: Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος σε συνεργασία με το Εργαστήριο Εφαρμογών της Πληροφορικής στο Σχεδιασμό του Χώρου του ιδίου Τμήματος. Τομέας Περιφερειακής Ανάλυσης, Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Ηράκλειο Κρήτης. Τμήμα Τοπογραφίας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθηνών, Αθήνα. Αντικείμενο του έργου ήταν η δημιουργία ηλεκτρονικής υπηρεσίας πληροφόρησης - τεκμηρίωσης, εκπαίδευσης και ανάλυσης σε θέματα που άπτονται των σύγχρονων δημογραφικών εξελίξεων (δημογραφικές συνιστώσες, δημογραφικές δομές) σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο για την Ελλάδα. Η ηλεκτρονική υπηρεσία λειτουργεί πλέον επιτυχώς ως WWW server στο διαδίκτυο (www.demographics.gr) και περιλαμβάνει βάσεις δεδομένων, εργαλεία διαχείρισης, εργαλεία εκπαίδευσης, εργαλεία χαρτογραφικής ανάλυσης και οπτικοποίησης - βασισμένα στην τεχνολογία των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών - και εργαλεία στατιστικής ανάλυσης. Οι βάσεις δεδομένων περιλαμβάνουν κυρίως δημογραφικά στοιχεία και δείκτες, αλλά ταυτόχρονα είναι εμπλουτισμένες με συμπληρωματικά στοιχεία για την επίτευξη

σφαιρικής τεκμηρίωσης, συγκριτικής εκπαίδευσης και πληροφόρησης. Το επίπεδο ανάλυσης - πληροφόρησης των δεδομένων είναι τα βασικά επίπεδα διοικητικής οργάνωσης του Ελληνικού χώρου (Περιφέρειες, Νομοί, Νέοι Δήμοι). Η βασική αρχή σχεδιασμού του όλου συστήματος είναι η δημιουργία ενός φιλικού, κατανοητού και κατευθυνόμενου περιβάλλοντος χρήσης που απευθύνεται και στους έμπειρους χρήστες αλλά και στους χρήστες που δεν κατέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό τη χρήση των τεχνολογιών αυτών. Ειδικότερα οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τον διαθέτη (server) διακρίνονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: Πληροφόρησης, Ανάλυσης, Εκπαίδευσης και Τεκμηρίωσης που συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον όχι μόνο εκπαίδευσης αλλά και παραγωγικής εργασίας. Στην παρούσα εργασία, εκτός από την περιγραφή του δικτυακού τόπου, αναφέρεται η μεθοδολογία ανάπτυξής του καθώς και τα θεωρητικά και τεχνικά προβλήματα που προέκυψαν κατά την ανάπτυξη του τόπου και πλέον συγκεκριμένα παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα μεθοδολογικά βήματα λογικού και φυσικού σχεδιασμού του. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Δημογραφικός Άτλαντας, Διαδικτυακά Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, Πληροφόρηση, Εκπαίδευση. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία αναφέρεται στους στόχους, στις ενέργειες και στα πορίσματα ερευνητικού έργου με τίτλο «Πανδώρα: Ψηφιακός δημογραφικός άτλαντας της Ελλάδος». Το έργο εντάσσεται στο πλαίσιο του Δεύτερου Επιχειρησιακού Προγράμματος Έρευνας και Τεχνολογίας στο Πρόγραμμα Ενίσχυσης Ερευνητικού Δυναμικού της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας που προκηρύχθηκε το 1999 (ΠΕΝΕΔ 99). Το έργο εκπονήθηκε το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου 2000 - Οκτωβρίου 2001 και συμμετείχαν οι επόμενοι φορείς: Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος σε συνεργασία με το Εργαστήριο Εφαρμογών της Πληροφορικής στο Σχεδιασμό του Χώρου του ιδίου Τμήματος. Τομέας Περιφερειακής Ανάλυσης, Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Ηράκλειο Κρήτης. Τμήμα Τοπογραφίας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθηνών, Αθήνα. Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου ήταν ο καθηγητής Βύρωνας Κοτζαμάνης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 1. 1 Αναλυτικά την ερευνητική ομάδα αποτέλεσαν: α) Από το Τ.Μ.Χ.Π.Π.Α. (Βόλος): Β. Κοτζαμάνης, Καθηγητής, Β. Παππάς, Επικ. Καθηγητής, Τ. Αποστόλου, Τοπογράφος Μηχανικός, Μ. Βανταλή, Μηχανικός Χωροταξίας, Λ. Γιαννέλος, Μηχανικός

Αντικείμενο του έργου είναι η δημιουργία ηλεκτρονικής υπηρεσίας πληροφόρησης - τεκμηρίωσης, εκπαίδευσης και ανάλυσης σε θέματα που άπτονται των σύγχρονων δημογραφικών εξελίξεων (δημογραφικές συνιστώσες, δημογραφικές δομές) σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο για την Ελλάδα. Η ηλεκτρονική υπηρεσία λειτουργεί πλέον επιτυχώς ως WWW server στο διαδίκτυο (http://www.demographics.gr/) και περιλαμβάνει βάσεις δεδομένων, εργαλεία διαχείρισης, εργαλεία εκπαίδευσης, εργαλεία χαρτογραφικής ανάλυσης και οπτικοποίησης - βασισμένα στην τεχνολογία των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών - και εργαλεία στατιστικής ανάλυσης. Οι βάσεις δεδομένων περιλαμβάνουν κυρίως δημογραφικά στοιχεία και δείκτες, αλλά ταυτόχρονα είναι εμπλουτισμένες με συμπληρωματικά στοιχεία για την επίτευξη σφαιρικής τεκμηρίωσης, συγκριτικής εκπαίδευσης και πληροφόρησης. Το επίπεδο ανάλυσης - πληροφόρησης των δεδομένων είναι τα βασικά επίπεδα διοικητικής οργάνωσης του Ελληνικού χώρου. Η βασική αρχή σχεδιασμού του όλου συστήματος είναι η δημιουργία ενός φιλικού, κατανοητού και κατευθυνόμενου περιβάλλοντος χρήσης που απευθύνεται και στους έμπειρους χρήστες αλλά και στους χρήστες που δεν κατέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό τη χρήση των τεχνολογιών αυτών. Υπολ. Συστημάτων ΤΕ, Γ. Δροσίδης, Μηχανικός Χωροταξίας, Μ. Ιωαννίδου, Πολιτικός Επιστήμονας, Γ. Κουκλάκης, Μηχανικός Χωροταξίας, Ν. Κρομμυδάκης, Μηχανικός Χωροταξίας, Α. Κωτίδης, Μηχανικός Χωροταξίας, Π. Μπαλτάς, Μηχανικός Χωροταξίας, Λ. Μπόζης, Μηχανικός Χωροταξίας, Ε. Παρασκευοπούλου, Μηχανικός Χωροταξίας, Ε. Ψαθά, Πολιτικός Μηχανικός, β) Από το Ι.Τ.Ε. (Κρήτη) οι: Π. Πραστάκος, Ερευνητής Α, Χ. Αβραμάκη, Γεωλόγος, Ι. Καμαριανάκης, Στατιστικός, Δ. Κοτζίνος, Πληροφορικός, Γ. Φαρσάρη, Περιβαλλοντολόγος, γ) Από το Τ.Ε.Ι. (Αθήνα) οι: Α. Τσάτσαρης, Καθηγητής Εφαρμογών, Γ. Σιδηρόπουλος, Δρ. Γεωγραφίας, Λ. Αμπαστάδου, Τεχνολόγος Γραφίστας, Β. Κουτσούμπης, Τοπογράφος Μηχ. ΤΕ, Ν. Μοστράτος, Τοπογράφος Μηχ. ΤΕ, Ε. Παντζαβέλη, Μηχανικός Χωροταξίας.

Πρέπει να τονιστεί ότι το έργο δεν εστιάζεται στην παροχή των συγκεκριμένων στατιστικών δεδομένων αλλά στην ολοκλήρωσή τους σε ένα περιβάλλον όπου προσφέρει με φιλικό τρόπο τα εργαλεία ανάλυσής τους, τη δυνατότητα γεωγραφικής απεικόνισης και ανάλυσης και το αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό. Ειδικότερα οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τον διαθέτη (server) διακρίνονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: Πληροφόρησης, Ανάλυσης, Εκπαίδευσης και Τεκμηρίωσης που συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον όχι μόνο εκπαίδευσης αλλά και παραγωγικής εργασίας. Παράλληλα με την υλοποίηση του έργου πραγματοποιήθηκαν μία σειρά από παράπλευρες δράσεις όπως: δημιουργία off line λογισμικού για τη διαχείριση δημογραφικών δεδομένων, έρευνα για το βαθμό της κατανόησης της οπτικής χαρτογραφικής αναπαράστασης, διερεύνηση της διαθεσιμότητας ψηφιακού χαρτογραφικού υλικού, κλπ. Οι δράσεις αυτές υποβοήθησαν σημαντικά τη διαδικασία υλοποίησης του ερευνητικού στόχου, συνέβαλλαν στην δημιουργία της απαραίτητης ερευνητικής υποδομής και είχαν ιδιαίτερη συνεισφορά στην ενίσχυση της δυναμικής και της τεχνογνωσίας της ερευνητικής ομάδας. Παράλληλα, το έργο ολοκληρώθηκε με τη διεξαγωγή επιστημονικού συνεδρίου σε αντίστοιχα θέματα (Χωρικές διαστάσεις των δημογραφικών φαινομένων) και οι εργασίες του οποίου, κατά κοινή ομολογία, ήταν απολύτως επιτυχημένες. Τα πρακτικά του συνεδρίου τυπώθηκαν σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή (δίσκος ακτίνας). 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Η μεγάλη χωρική διασπορά των συμμετεχόντων φορέων συνέβαλε στην ανάπτυξη ιδιαίτερων διαχειριστικών εργαλείων διοίκησης, συντονισμού και παρακολούθησης του έργου, ενώ η μεθοδολογία σχεδιασμού και υλοποίησής του στηρίχθηκε, εν πολλοίς, στις σύγχρονες θεωρίες ανάπτυξης έργων πληροφορικής, των οποίων ο κύκλος ανάπτυξης ακολουθεί μία διαδικασία, που η θεωρία συστημάτων ονομάζει κύκλο, και αποτελείται από επτά στάδια: 1. Προσδιορισμός του προβλήματος: η αφετηρία για την ανάληψη της δράσης, η ανάγκη που πρόκειται να καλυφθεί. 2. Μελέτη σκοπιμότητας: αναζητά τους στόχους που θα καλύψει το νέο σύστημα, το προβλεπόμενο κόστος και τα οφέλη σε σχέση με το υπάρχον(;) σύστημα. 3. Διερεύνηση συστήματος: αναζήτηση και καταγραφή των, συνήθως παραδοσιακών, υπαρχόντων διαδικασιών. 4. Ανάλυση συστήματος: κριτική ανάλυση του υπάρχοντος συστήματος, όπως προσδιορίστηκε στο προηγούμενο στάδιο, και καθορισμό των πλεονεκτημάτων του νέου. 5. Σχεδιασμός συστήματος: Ο σχεδιασμός των διαφόρων υποσυστημάτων: εξαγωγής αποτελεσμάτων (output), επεξεργασίας (processes), εισαγωγής δεδομένων (input), διαχείρισης των αρχείων (files) και σύμφωνα με τα πορίσματα του σταδίου 4.

6. Εφαρμογή: χρονοπρογραμματισμός της λειτουργίας του νέου συστήματος, σταδιακή προσαρμογή και παράλληλη λειτουργία. Μετατροπή των αρχείων και παραγωγή τεκμηρίωσης. 7. Ανασκόπηση και Συντήρηση: παρακολούθηση της απόδοσης του νέου συστήματος και επανάληψη του κύκλου στα σημεία εκείνα όπου το σύστημα δεν ανταποκρίνεται στις σχεδιαστικές προσδοκίες (αστοχίες ή παραλήψεις). Είναι σκόπιμο να τονιστεί ότι το τελευταίο στάδιο της συντήρησης του συστήματος αποτελεί μία συνεχή διαδικασία, και με αυτή την έννοια και η λειτουργία ενός πληροφοριακού συστήματος είναι μία συνεχής διαδικασία διαχείρισης και ενημέρωσης των εμπεριεχόμενων πληροφοριών και εξέλιξης των μεθοδολογικών εργαλείων. Μία πλήρη εικόνα ανάπτυξης ενός συστήματος μας δίνει το παράπλευρο διάγραμμα των Birrel και Οuld που αναφέρεται στο κύκλο ζωής του. Το προηγούμενο θεωρητικό σχήμα, που κύριο χαρακτηριστικό του είναι η συνεχής αξιολόγηση και επανασχεδιασμός των επιμέρους εργασιών, εξειδικεύτηκε και προσαρμόστηκε στις ανάγκες υλοποίησης και ανάπτυξης του έργου και ουσιαστικά ήταν το κύριο αντικείμενο που απασχόλησε την ερευνητική ομάδα σε συνδυασμό με τη δημιουργία ολοκληρωμένων και αξιόπιστων στοιχείων και λοιπού υλικού. Μάλιστα η βιωσιμότητα του έργου ήταν κάτι που απασχόλησε το σύνολο της ερευνητικής ομάδας και μετά το πέρας της χρηματοδότησης από τη ΓΓΕΤ και έδωσε ιδιαίτερη έμφαση σ αυτό διερευνώντας τρόπους συνέχισης και στήριξης της όλης προσπάθειας. Η εξειδίκευση του προηγούμενου θεωρητικού σχήματος, για την επίτευξη του στόχου του ερευνητικού έργου, διέρχεται μέσα από τις ακόλουθες φάσεις / δράσεις, για την υλοποίηση των οποίων πραγματοποιήθηκαν ή/και πραγματοποιούνται οι επόμενες εργασίες: Συντονισμός του έργου: Καθορισμός του τρόπου επικοινωνίας συνεργασίας των τριών ομάδων, καθορισμός του τρόπου και της μορφής ανταλλαγής των πληροφοριών, γραφειοκρατικά, γραμματειακή στήριξη. Σχεδιασμός του συστήματος: επισκόπηση και αποδελτίωση της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας, Λογικός και λειτουργικός σχεδιασμός του συστήματος, καθορισμός των πιθανών χρηστών, καθορισμός των βασικών αρχών λειτουργίας του user interface, Σχεδιασμός των βάσεων δεδομένων.

Συλλογή και οργάνωση δεδομένων: Συλλογή, οργάνωση, κωδικοποίηση εισαγωγή και έλεγχος των θεματικών δεδομένων, συλλογή και παραγωγή χαρτογραφικών δεδομένων, Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, Δημιουργία λοιπού υλικού. Ανάπτυξη λογισμικού: Ανάπτυξη λογισμικού λειτουργίας του συστήματος, ανάπτυξη λογισμικού χαρτογραφικής διαχείρισης, ανάπτυξη λογισμικού εργαλείων ανάλυσης και επεξεργασίας, τεχνική στήριξη του server. Διεξαγωγή επιστημονικού συνεδρίου: Προετοιμασία, οργάνωση, υλοποίηση και συμμετοχή με ανακοινώσεις. Καθορισμός προοπτικής λειτουργίας: Διερεύνηση των παραμέτρων για τη μελλοντική λειτουργία του δικτυακού τόπου και μετά το πέρας της συγκεκριμένης χρηματοδότησης. Πιλοτική λειτουργία του συστήματος με στόχο τη συλλογή και αξιολόγηση των παρατηρήσεων των χρηστών (feedback) για την επίτευξη βέλτιστου σχεδιασμού. Δραστηριότητες διάχυσης του έργου μέσα από την έκδοση των πρακτικών της επιστημονικού συνεδρίου, σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή (δίσκος ακτίνας), έκδοση ενημερωτικής μπροσούρας, αλλά και από την ίδια τη φύση λειτουργίας του έργου (λειτουργία στο διαδίκτυο). 3. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΤΟΠΟΥ Βασική αρχή σχεδιασμού του όλου συστήματος είναι η δημιουργία ενός φιλικού, κατανοητού και κατευθυνόμενου περιβάλλοντος χρήσης που θα απευθύνεται και στους έμπειρους χρήστες αλλά και στους χρήστες που δεν κατέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό τη χρήση των τεχνολογιών αυτών. Η ανάπτυξη του συστήματος ήταν σπονδυλωτή και χρησιμοποιήθηκαν διάφορες τεχνολογίες και προγραμματιστικά εργαλεία για τις επιμέρους προσφερόμενες λειτουργίες υπηρεσίες του δικτυακού τόπου. Η φυσική υλοποίηση του δικτυακού έγινε ταυτόχρονα στους δύο WWW διαθέτες των συμμετεχόντων ιδρυμάτων (Βόλος και Ηράκλειο) και ο καθένας διαθέτης (server) φιλοξενεί επιμέρους τμήματα του δικτυακού τόπου όπου το κάθε ίδρυμα έχει και την ευθύνη λειτουργίας και ενημέρωσης των υπηρεσιών που διαχειρίζεται και του αντιστοιχούν. Παρ όλο που ο δικτυακός τόπος είναι σε λειτουργία και ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να ανατρέξει εκεί (http://www.demographics.gr/) για την όποια περιγραφή του, κρίθηκε σκόπιμο, για την πληρότητα της παρούσης, να γίνει μία σύντομη περιγραφή του δίνοντας έμφαση στις κυριότερες λειτουργίες. Ειδικότερα ο δικτυακός τόπος προσφέρει λειτουργίες που μπορούν να ομαδοποιηθούν σε οκτώ (8) μεγάλες κατηγορίες: [1] ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ [2] ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ [3] ΣΤΑΤΙΚΟΣ ΑΤΛΑΣ [4] ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ [5] ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ

[6] ΛΕΞΙΚΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΡΩΝ [7] ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ [8] ΓΕΝΙΚΑ Αναλυτικά οι κατηγορίες έχουν ως ακολούθως: [1]. ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. Στη κατηγορία αυτή προσφέρονται λειτουργίες που αφορούν την αναζήτηση, παρουσίαση και επεξεργασία των στατιστικών δεδομένων που υπάρχουν στις βάσεις του συστήματος. Ειδικότερα η λειτουργία αυτή χωρίζεται σε τρεις υποκατηγορίες: [1.1] ΠΙΝΑΚΕΣ: Προσφέρεται η δυνατότητα αναζήτησης και εμφάνισης πινακοποιημένων δεδομένων. Η αναζήτηση γίνεται με δυναμικό τρόπο βάσει κριτηρίων που συνθέτει ο χρήστης και αφορούν τον καθορισμό του χώρου αναφοράς, του χρόνου και της επιθυμητής μεταβλητής [1.2] ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ: Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα δυναμικής δημιουργίας γραφημάτων των υπόψη μεταβλητών. [1.3] ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ: Αφορά την δημιουργία με δυναμικό τρόπο - εξειδικευμένων γραφημάτων δημογραφικών μεταβλητών που αναφέρονται στην κατανομή του πληθυσμού ανά φύλο και ηλικία. [2]. ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Αποτελεί την κυριότερη παρεχόμενη λειτουργία και μοναδική μέχρι στιγμής στον ελληνικό χώρο αυτή της δυναμικής δημιουργίας θεματικών χαρτών. Στηρίζεται στην τεχνολογία Web-GIS και ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει μόνος του και με δυναμικό τρόπο θεματικούς χάρτες της αρεσκείας του επιλέγοντας χώρο αναφοράς και θεματική μεταβλητή. Ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα να καθορίσει τρόπο ομαδοποίησης των δεδομένων του καθώς και τρόπο εμφάνισης του χάρτη. Η λειτουργία αυτή χωρίζεται σε δύο κατηγορίες είτε λόγω της διαφορετικής τεχνολογίας που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία των δύο αυτών υποκατηγοριών (βλέπε επόμενο κεφάλαιο), είτε λόγω της διαφορετικής θεματικής προσέγγισης που απαιτούν τα παρεχόμενα δεδομένα. [3]. ΣΤΑΤΙΚΟΣ ΑΤΛΑΣ Εκτός από τη δυνατότητα της θεματικής χαρτογράφησης έχει δημιουργηθεί και μία σειρά παραδειγματικών χαρτών σε επιλεγμένες δημογραφικές μεταβλητές οργανωμένες σε επιμέρους θεματικές κατηγορίες. Η λειτουργία αυτή περιλαμβάνει 50 θεματικούς χάρτες οργανωμένους δενδρικά σε αντίστοιχες θεματικές κατηγορίες. Οι χάρτες αυτοί έχουν δημιουργηθεί με υποδειγματικό τρόπο ώστε ο χρήστης να ελαχιστοποιήσει τον χρόνο αναζήτησης ή / και λειτουργίας του δικτυακού τόπου και το κυριότερο να έχει τη δυνατότητα μίας συνολικής και σφαιρικής εικόνας των χωρικών επιπτώσεων των δημογραφικών φαινομένων στη χώρα μας.

Οι χάρτες αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως εκπαιδευτικό, εποπτικό υλικό ή και υλικό τεκμηρίωσης για πλήθος περιπτώσεων, αποτελούν με άλλα λόγια έναν ψηφιακό δημογραφικό άτλαντα της χώρας. [4.] ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Εκτός από την στατιστική αναζήτηση και τη θεματική χαρτογράφηση προσφέρεται και σειρά εκπαιδευτικού υλικού με στόχο την ολοκλήρωση των παρεχόμενων λειτουργιών και την υποβοήθηση του χρήστη στη διαχείριση και ανάλυση των δημογραφικών φαινομένων. Η λειτουργία αυτή περιλαμβάνει εκτεταμένη βιβλιογραφία που αναφέρεται αφ ενός σε δημογραφικά θέματα και αφ ετέρου στην τεχνολογία των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Ο βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων περιλαμβάνουν περισσότερους από 500 διαφορετικούς τίτλους βιβλιογραφικών αναφορών.

Παράλληλα προσφέρεται και σειρά έτοιμων παραδειγμάτων καθώς και on-line μαθημάτων σχετικών με το αντικείμενο του δικτυακού τόπου. Τα παραδείγματα αναφέρονται στη δημογραφική προσέγγιση ή/και στη θεματική χαρτογράφηση επιλεγμένων περιοχών του Ελλαδικού χώρου, ενώ τα on-line μαθήματα αναφέρονται σε επιλεγμένα θέματα σύνθεσης και ανάλυσης. [5] ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Για την επίτευξη της διεπιστημονικής προσέγγισης που απαιτεί η ανάλυση των δημογραφικών φαινομένων και την επίτευξη αφ ενός μεν της παροχής επικαιροποιημένου επιστημονικού υλικού αλλά και αφ ετέρου την μέγιστη δυνατή ευρύτητα στην προσέγγιση των εν λόγω θεμάτων κρίθηκε αναγκαία και η ύπαρξη της λειτουργίας αυτής. Στόχος της ερευνητικής ομάδας είναι συνεχής ανανέωσης και ο εμπλουτισμός της λειτουργίας αυτής με συνεχώς νέο υλικό. Ως αρχή επιλέχθηκε το επιστημονικό περιοδικό να περιλαμβάνει τις εργασίες που παρουσιάστηκαν στο

συνέδριο που οργανώθηκε από την ερευνητική ομάδα στο πλαίσιο εκπόνησης του παρόντος ερευνητικού έργου. Ειδικότερα παρουσιάζονται με δομημένο τρόπο 27 εργασίες που αναφέρονται στις χωρικές διαστάσεις των δημογραφιών φαινομένων. [6] ΛΕΞΙΚΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Αποτελεί πρωτότυπη επιστημονική εργασία και περιλαμβάνει αφ ενός μεν τρίγλωσσο γλωσσάριο δημογραφικών όρων (Ελληνικά Γαλλικά Αγγλικά) καθώς και αναλυτική ορολογία (προσδιορισμό) των παρουσιαζόμενων δημογραφικών όρων. Περιλαμβάνει περισσότερους από 100 δημογραφικούς όρους. [7] ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ Για την πληρότητα του δικτυακού τόπου παρέχονται σειρά συνδέσεων σε σχετικούς δικτυακούς τόπους σε θέματα που αφορούν αφ ενός τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και αφ ετέρου Δημογραφικά θέματα. Οι συνδέσεις αυτές σε τακτά διαστήματα ελέγχονται και επικαιροποιούνται.

[8] ΓΕΝΙΚΑ Τέλος παρουσιάζονται αναλυτικές πληροφορίες για το πρόγραμμα και τη σύνθεση της ερευνητικής ομάδας. 4. ΔΙΚΤΥΑΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Είναι σαφές ότι τα δημογραφικά δεδομένα είναι χωρικά προσδιορισμένα δεδομένα και με την έννοια αυτή η βέλτιστη διαχείρισή τους απαιτεί τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.). Αντίστοιχα ο χαρακτήρας της εφαρμογής καθόρισε το είδος της τεχνολογίας των Γ.Σ.Π. να είναι σε περιβάλλον διαδικτύου, δηλαδή να είναι δικτυακά Γ.Σ.Π. Ένα δικτυακό Γ.Σ.Π. (Web-GIS) είναι ένα Γ.Σ.Π. το οποίο όμως μπορεί να λειτουργήσει στο διαδίκτυο. Είναι το μόνο λογισμικό που μπορεί να δημιουργήσει ιστοσελίδες με δυναμικούς χάρτες, καθώς τα συνηθισμένα πρωτόκολλα ανάπτυξης ιστοσελίδων (HTML, XML κλπ) δεν επιτρέπουν την δημιουργία σελίδων στον παγκόσμιο ιστό που να έχουν τα χαρακτηριστικά των κλασσικών Γ.Σ.Π. στα οποία είμαστε συνηθισμένοι. Είναι με λίγα λόγια ένα Γ.Σ.Π. το οποίο όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο διαδίκτυο. Το δικτυακό Γ.Σ.Π. συγκεντρώνει τις ιδιότητες ενός κλασσικού client/server συστήματος. Ο client στέλνει αιτήσεις στον server που μπορεί να αφορούν δεδομένα, επιπλέον εργαλεία ή άλλα απαραίτητα κομμάτια. Ο server απαντάει στις αιτήσεις που παίρνει στέλνοντας δεδομένα που στη συνέχεια ο client τα παρουσιάζει στο χρήστη είτε όπως είναι, είτε αφού τα επεξεργαστεί. Βλέποντας προς το μέλλον μπορεί κανείς να προσδοκά τη χρήση κατανεμημένων γεωγραφικών πληροφοριών από τα δικτυακά Γ.Σ.Π. και σε αυτή την περίπτωση η αναζήτηση των δεδομένων από τη σωστή πηγή θα είναι μια αρκετά πιο πολύπλοκη διαδικασία, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη τα διαφορετικά formats που υπάρχουν για τα γεωγραφικά δεδομένα. Ένα δικτυακό Γ.Σ.Π. πρέπει επίσης να είναι ένα σύστημα αλληλεπίδρασης με το χρήστη. Το internet από τη φύση του είναι ένα μέσο μετάδοσης κυρίως στατικής πληροφορίας. Οι περισσότεροι χάρτες που παρουσιάζονται στο web είναι στατικές εικόνες όπου ο χρήστης έχει ελάχιστες ή καθόλου δυνατότητες αναζήτησης περαιτέρω πληροφορίας, ενώ οι συνηθισμένες δυνατότητες των Γ.Σ.Π. παρουσιάζονται σε πολύ περιορισμένη έκταση (π.χ. zoom in/out). Μια άλλη δυνατότητα του δικτυακού Γ.Σ.Π. είναι και αυτή της ανανέωσης των δεδομένων δυναμικά και για όλους τους χρήστες. Ανανεώνοντας τα δεδομένα στο server όλοι οι χρήστες έχουν αυτόματη πρόσβαση στα καινούρια δεδομένα. Χρήση αυτών των δυνατοτήτων μπορεί να γίνει και σε real-time εφαρμογές όπου τα δεδομένα ανανεώνονται σε πραγματικό χρόνο. Αυτή η δυναμική φύση του δικτυακού Γ.Σ.Π. του δίνει τη δυνατότητα αξιοποίησής του σε εφαρμογές συγκοινωνιακών συστημάτων (παρουσίαση κυκλοφοριακών μετρήσεων, ατυχημάτων, κλπ), συστημάτων επεξεργασίας δορυφορικών εικόνων, κ.ά. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι υλοποίησης των δικτυακών Γ.Σ.Π. αλλά, αφαιρετικά, μπορούν να διαιρεθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: βασίζονται στο server (server-side) και

σε αυτά που βασίζονται στον client (client-side). Στα server-side δικτυακά Γ.Σ.Π. όταν ο χρήστης ζητάει κάποια δεδομένα, η αίτησή του αυτή μεταβιβάζεται στο server, ο οποίος με την σειρά του επιστρέφει ολοκληρωμένη την απάντηση, δηλαδή η όλη εργασία δηλαδή εκτελείται στον server. Τα client-side δικτυακά Γ.Σ.Π. αξιοποιούν την υπολογιστική ισχύ του client, εκτελώντας εκεί τις περισσότερες διεργασίες και καταφεύγουν στο server μόνο για να ζητήσουν καινούρια γεωγραφικά δεδομένα ή για να κάνουν αναζήτηση σε κάποια βάση δεδομένων. Ειδικότερα για τον συγκεκριμένο δικτυακό τόπο ακολουθήθηκαν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις ανάπτυξης δυναμικής χαρτογράφησης (Web-GIS): α) μία βασισμένη στο λογισμικό GAEA, και β) ανάπτυξη κώδικα με τη γλώσσα προγραμματισμού Java και άλλων αντίστοιχων εργαλείων (GeoTools). 4.1 Το λογισμικό GAEA Το GAEA (Geographic Accessories for Efficient Applications) αναπτύσσεται στο Τομέα Περιφερειακής Ανάλυσης του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Είναι ένα client based δικτυακό Γ.Σ.Π. το οποίο το οποίο έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί για εφαρμογές Γ.Σ.Π. στο διαδίκτυο. Σχεδιάζοντας το GAEA ο στόχος ήταν να εξασφαλιστούν από την αρχή τα εξής βασικά πλεονεκτήματα. Ο χρήστης δεν θα χρειάζεται να εγκαταστήσει κανένα επιπλέον λογισμικό στον υπολογιστή του, πράγμα που αποκλείει τη χρήση Plug-Ins / ActiveX controls. Το σύστημα να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις υπολογιστικές πλατφόρμες και με όλα τα προγράμματα πλοήγησης δικτύου, δηλαδή και τον Microsoft Internet Explorer αλλά και τον Netscape Navigator H λειτουργία του όλου συστήματος πρέπει να είναι αρκετά γρήγορη και να μην επηρεάζεται από τον αριθμό των ταυτόχρονων χρηστών, πράγμα που απέκλειε την server-side υλοποίηση, και Η αρχιτεκτονική του συστήματος έπρεπε να είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτή ώστε να μην υπάρχουν περιορισμοί ούτε από το περιβάλλον του server. Αρχιτεκτονική του GAEA Συνεπώς η υλοποίηση του λογισμικού έγινε μέσω ενός Java applet που θα "κατεβαίνει" στον υπολογιστή του χρήστη μαζί με ένα αρχικό σύνολο γεωγραφικών δεδομένων (dataset). Όλοι σχεδόν οι υπολογισμοί γίνονται στον τοπικό υπολογιστή. Στον server βρίσκονται τα υπόλοιπα datasets που "κατεβαίνουν" μόνο μετά από συγκεκριμένη απαίτηση του χρήστη και μια ή περισσότερες βάσεις δεδομένων που περιέχουν πληροφορίες σχετιζόμενες γεωγραφικά (geocoded) με τα συγκεκριμένα datasets. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να κάνει αναζητήσεις σε αυτές τις βάσεις με γεωγραφικά

και άλλα κριτήρια. Το Java applet ζητάει από τον web server τα γεωγραφικά δεδομένα και από το σύστημα διαχείρισης της βάσης δεδομένων (ΣΔΒΔ) τα υπόλοιπα δεδομένα. Η βάση δεδομένων και η σύνδεση με αυτή H Αρχιτεκτονική του Java based GAEA Το σύστημα διαχείρισης βάσεων δεδομένων (ΣΔΒΔ) στο οποίο είναι αποθηκευμένα τα περιγραφικά στοιχεία μιας εφαρμογής του GAEA ποικίλει ανάλογα με την υπολογιστική πλατφόρμα του server. Το GAEA έχει τη δυνατότητα να τρέχει σε πλατφόρμες UNIX και Windows NT. Μπορεί να χρησιμοποιήσει βάσεις δεδομένων σε text ή σε Oracle που είναι κοινές και στις δύο πλατφόρμες. Η υλοποίηση σε text παρέχει την μεγαλύτερη ανεξαρτησία αλλά προφανώς είναι η πιο αργή για αναζητήσεις. Η χρήση της Oracle σαν το ΣΔΒΔ καλύπτει τις απαιτήσεις σε ταχύτητα αλλά δένει την υλοποίηση σε ένα συγκεκριμένο εμπορικό ΣΔΒΔ, κάτι το οποίο ίσως εμποδίσει κάποιον να το χρησιμοποιήσει αργότερα. Η σύνδεση του Java applet με το ΣΔΒΔ γίνεται στις περιπτώσεις της χρήσης text με απλές λειτουργίες διαχείρισης αρχείων και στις περιπτώσεις χρήσης Oracle με native Java drivers που παρέχονται από την Oracle. Οι drivers αυτοί παρέχουν τις συνδέσεις και εξασφαλίζουν την ασφάλεια των επικοινωνιών μεταξύ του applet και του ΣΔΒΔ. Το applet θα μπορούσε σε αυτές τις περιπτώσεις να έχει απ' ευθείας σύνδεση με τη βάση δεδομένων. Προτιμήθηκε η λύση της υλοποίησης ενός προγράμματος που λειτουργεί ως ενδιάμεσος με τη βάση δεδομένων για να καλυφθεί και η περίπτωση χρήσης (σε Windows NT) του JDBC- ODBC bridge που περιγράφεται πιο κάτω. Στο περιβάλλον των Windows υπάρχει η επιπλέον δυνατότητα χρήσης οποιασδήποτε βάσης δεδομένων για την οποία υπάρχουν ODBC drivers. Αυτό επιτρέπει ανεξαρτησία στην υλοποίηση του συστήματος καθώς η εγκατάσταση και η καλή λειτουργία των drivers είναι ανεξάρτητη από την υλοποίηση του GAEA και η χρήση ODBC drivers είναι δοκιμασμένη λύση. Η υλοποίηση της Java δεν παρέχει όμως τη δυνατότητα απευθείας πρόσβασης σε ODBC βάσεις δεδομένων. Αντίθετα παρέχει έναν μηχανισμό

επικοινωνίας της γλώσσας με τέτοιου τύπου βάσεις δεδομένων (JDBC-ODBC bridge). Τα προβλήματα ξεκινούν από το ότι οι μηχανισμοί ασφαλείας της γλώσσας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση σε ODBC τύπου βάσεις δεδομένων από το web. Για να υπερκεραστεί αυτό το πρόβλημα υλοποιήθηκε ένας κομμάτι λογισμικού σε Java που τρέχει στον server και το οποίο χρησιμοποιώντας ένα ServerSocket "ακούει" το applet. Όταν το applet ζητήσει δεδομένα από τη βάση τότε ξεκινάει μία καινούργια διαδικασία (process) η οποία, χρησιμοποιώντας ένα socket, δέχεται τις αιτήσεις του χρήστη, τις μεταβιβάζει στη βάση δεδομένων (χρησιμοποιώντας το JDBC-ODBC bridge), δέχεται τις απαντήσεις από το ΣΔΒΔ και τις μεταβιβάζει μέσω του ίδιου socket στο applet που τις παρουσιάζει στο χρήστη. Η παρουσίαση των δεδομένων στο χρήστη γίνεται με τη χρήση ενός grid που εμφανίζεται σε HTML. Αφού ολοκληρωθεί η λήψη των δεδομένων από το applet το συγκεκριμένο process τερματίζεται. Αυτό το λογισμικό είναι γραμμένο επίσης σε Java και τρέχει σαν Java application στο server. Στην υλοποίηση του GAEA χρησιμοποιήθηκαν οι δυνατότητες που παρέχει η Java, η οποία είναι μια αντικειμενοστραφής (object-oriented) γλώσσα προγραμματισμού. Η βασική οντότητα στην υλοποίηση είναι η οντότητα του επιπέδου (layer). Ένα επίπεδο μπορεί να προστεθεί ή να αφαιρεθεί, να είναι επιλέξιμο ή όχι και βέβαια να περιέχει άλλες πιο απλές οντότητες που μπορεί να είναι πολύγωνα, γραμμές ή σημεία. Παράλληλα έχουν υλοποιηθεί και οι αντίστοιχοι μέθοδοι (methods) για τον χειρισμό αυτών των μελών του αντικειμένου. Τα διάφορα επίπεδα έχουν μια ιεραρχική σχέση μεταξύ τους και επιλέξιμο μπορεί να είναι μόνο το πιο πάνω στην ιεραρχία από αυτά. Η Java βοηθάει αρκετά στην υλοποίηση των γραφικών του GAEA μιας και έχει έτοιμες δομές όπως π.χ. το πολύγωνο. Η αναζήτηση της ταυτότητας κάποιου συγκεκριμένου αντικειμένου, που υπάρχει σε κάποιο επίπεδο και επιλέγει ο χρήστης, γίνεται μέσα από όλα τα αντικείμενα του επιπέδου και σταματάει όταν βρεθεί ο κωδικός του αντικειμένου (π.χ. ένα πολύγωνο) που έχει υλοποιηθεί έτσι ώστε να συμπίπτει με τη θέση του αντικειμένου σε έναν πίνακα που κρατάει τα αντικείμενα του επιπέδου. Για την αναπαράσταση των γεωγραφικών πληροφοριών στην οθόνη χρησιμοποιήθηκαν κατά βάση ρουτίνες που παρέχει η γλώσσα και όπου χρειάστηκε (π.χ. σημείο) υλοποιήθηκαν καινούριες. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα, αν και δεν έχει χρησιμοποιηθεί στην παρούσα υλοποίηση, υλοποίησης σχέσεων κληρονομικότητας ανάμεσα σε αντικείμενα διαφορετικού επιπέδου και τύπου που μπορεί να έχουν κοινά χαρακτηριστικά, π.χ. πολύγωνα και σημεία που βρίσκονται "μέσα" σε αυτά. Η μορφή (format) των γεωγραφικών δεδομένων Το GAEA έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει γεωγραφικά δεδομένα σε format shapefile (Arcview, 1999) αλλά και format MIF (MapInfo Interchange Format) (MapInfo, 1999). Πρόκειται για industry standard formats που παρέχουν αρκετές διευκολύνσεις. Επίσης υπάρχει όλη η απαραίτητη πληροφορία για την δυναμική δημιουργία από το λογισμικό των απαραίτητων δομών που κρατούν τα δεδομένα στο Java applet μετά την ανάγνωση των αρχείων.

Πάνω από όλα αυτά υπάρχει ένα text αρχείο που διαβάζεται πρώτο από το Java applet που περιγράφει για το συγκεκριμένο dataset τον αριθμό των επιπέδων, τις διαστάσεις του χάρτη καθώς και τα ονόματα των επιπέδων και των αντίστοιχων αρχείων που θα διαβαστούν. 4.2 Java και GeoTools Επειδή η διαχείριση, ανάλυση και χαρτογράφηση των δημογραφικών δεδομένων απαιτεί ιδιαίτερη προσέγγιση, εκτός από το προηγούμενο περιβάλλον γενικής δυναμικής χαρτογράφησης αναπτύχθηκε και ένα περιβάλλον εξειδικευμένης χαρτογράφησης δημογραφικών δεδομένων.

Για τη χαρτογράφηση εξειδικευμένων δημογραφικών δεδομένων αναπτύχθηκε ειδικό λογισμικό που στοχεύει στην χωρική απεικόνιση των δημογραφικών φαινομένων με τη βοήθεια της θεματικής χαρτογραφίας. Τα σημεία στα οποία δόθηκε έμφαση ήταν η δημιουργία ενός πλήρους συνόλου δημογραφικών δεικτών, το εύχρηστο και φιλικό περιβάλλον εργασίας (GUI) και η ευελιξία αλλαγής των παραμέτρων του χάρτη από τον τελικό χρήστη. Συνολικά η εφαρμογή αποτελείται από δύο διακριτά τμήματα: την καθαυτό εφαρμογή (applet) και την βάση δεδομένων. Η πρώτη αναπτύχθηκε στη γλώσσα προγραμματισμού Java και συγκεκριμένα στην έκδοση Java2 Platform v.1.3. Η υλοποίηση του GUI βασίστηκε στα αντίστοιχα components που ενσωματώνονται στη Java (swing components). Η δυνατότητα απεικόνισης και διαχείρισης χαρτών βασίστηκε στο GeoTools, ένα λογισμικό (component) ανοιχτού κώδικα. Πρέπει να σημειωθεί ότι έγιναν εκτεταμένες αλλαγές στον πηγαίο κώδικα του συγκεκριμένου εργαλείου προκειμένου να προσαρμοστεί στις ανάγκες της εφαρμογής. Οι αλλαγές αυτές αφορούσαν κυρίως την αναπαράσταση των σημειακών layer, τις ταξινομήσεις και τις λεζάντες. Το Geotools είναι πακέτο κλάσεων της Java που χρησιμοποιούνται στην διαχείριση γεωγραφικών πληροφοριών. Πρόκειται για λογισμικό ανοικτού κώδικα και προστατεύεται από την άδεια GPL. Συνολικά θα λέγαμε ότι ο ρόλος του GeoTools είναι ο αντίστοιχος που έχουν τα MapObjects της ESRI στο περιβάλλον της Visual Basic. Η βάση δεδομένων δημιουργήθηκε στην MS Access 2000 και περιλαμβάνει πληροφορίες για τη διεύθυνση (URL) των χαρτογραφικών υποβάθρων, τα δημογραφικά δεδομένα, τα ερωτήματα υπολογισμού των δημογραφικών δεικτών και μεταδεδομένα για τον τρόπο εμφάνισης των δεικτών αυτών στην οθόνη του τελικού χρήστη. Η βάση δεδομένων βρίσκεται στην πλευρά του server και η διασύνδεση με την εφαρμογής γίνεται μέσω ενός JDBC driver type 3. Παράλληλα με το λογισμικό δημιουργίας χαρτογραφικής επεξεργασίας αναπτύχθηκε και εξειδικευμένο λογισμικό για την αναζήτηση των δημογραφικών δεδομένων στο οποίο χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές Αctive Server Pages (ASP), για να παρέχεται υψηλός

βαθμός αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο χρήστη και την εφαρμογή. Έτσι ανάλογα με το είδος του ερωτήματος δημιουργούνται δυναμικές και διαλογικές σελίδες αποτελεσμάτων. Οι προσφερόμενες διαδικασίες αναζήτησης έχουν ως ακολούθως: Αναζήτηση και εμφάνιση των αποτελεσμάτων σε μορφή πίνακα (π.χ. εύρεση του πληθυσμού μιας περιοχής (νομού / περιφέρειας / επικράτειας) για κάποιο ή κάποια έτη) Αναζήτηση και εμφάνιση γραφημάτων όπου προσφέρονται δύο κατηγορίες: πυραμίδες ηλικιών (π.χ. πυραμίδα ηλικιών για κάποιο νομό και έτος) δομικούς δείκτες (π.χ. το δομικό δείκτη γήρανσης για κάποιες περιοχές) Στην πρώτη περίπτωση (αναζήτηση και δημιουργία πινακοποιημένων αποτελεσμάτων) ζητείται από το χρήστη να επιλέξει το είδος της πληροφορίας (μεταβλητές), το γεωγραφικό χώρο και το έτος ή τα έτη που θέλει να περιέχει ο πίνακας που θα δημιουργηθεί. Τα παραπάνω στοιχεία στέλνονται στο server και αφού γίνουν οι κατάλληλες αναζητήσεις δημιουργείται τελική σελίδα. Στην περίπτωση που έχουν ζητηθεί πληροφορίες για δύο ή περισσότερα έτη, η σελίδα εμπλουτίζεται με τους κατάλληλους συνδέσμους (links) για να είναι ακόμη πιο εύκολη και χρηστική η ανάγνωσή της. Στη δεύτερη περίπτωση (αναζήτηση και εμφάνιση γραφημάτων) έχει γίνει ανεξάρτητη ανάπτυξη τεχνικών για τις πυραμίδες ηλικιών και για τους δομικούς δείκτες. Και στις δύο περιπτώσεις τα γραφήματα παράγονται δυναμικά ανάλογα με τις επιλογές του χρήστη και εμφανίζονται σε μορφή εικόνας gif. Έτσι δεν απαιτείται από την πλευρά του πελάτη (client) καμία ιδιαίτερη εγκατάσταση προγράμματος (π.χ. plug-in κλπ). Στους δομικούς δείκτες δεν υπάρχει όριο στην επιλογή του πλήθους και του είδους των γεωγραφικών περιοχών ώστε να είναι εύκολη και άμεση η σύγκριση μεταξύ νομών περιφέρειας επικράτειας.

Επιπρόσθετα παρέχεται η δυνατότητα στο χρήστη, με ένα απλό κλικ στις πυραμίδες ηλικιών, να εμφανίσει την πυραμίδα του επόμενου ή του προηγούμενου έτους έχοντας ως αποτέλεσμα τη γραφική κίνηση (animation) της μεταβολής. 5. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Η ανάπτυξη του λογισμικού διαχείρισης του εκπαιδευτικού υλικού έγινε σε άμεση συνάφεια με, αλλά και εξαρτάται από, τα περιεχόμενα και τη δομή του εκπαιδευτικού υλικού, αυτού καθ αυτού. Με άλλα λόγια η ανάπτυξή του λογισμικού συμβαδίζει και εξαρτάται απολύτως από τη δημιουργία του εκπαιδευτικού υλικού. Για τη δημιουργία το αντίστοιχου λογισμικού χρησιμοποιήθηκαν εργαλεία που δημιουργούν κώδικα σε HTML όπως το FrontPage, το MS Word, κλπ. Έμφαση δόθηκε στη δομημένη πλοήγηση του χρήστη στο υλικό αυτό σύμφωνα με την εννοιολογική δομή του. Σημαντικό τμήμα του εκπαιδευτικού υλικού κατέχει και ο στατικός δημογραφικός Άτλας ο οποίος και αποτελείται από ένα σύνολο έτοιμων παραδειγματικών επιλεγμένων θεματικών χαρτών. Ο στατικός άτλαντας παρουσιάζει μία δημογραφική τομή στα έτη 1981, 1986, 1991 και 1996. Η δομή του κάθε χάρτη ανταποκρίνεται στην δημογραφική προσέγγιση του φαινομένου, ενώ δύο βασικές ομάδες δεδομένων καλύπτουν την παρουσιαζόμενη πληροφορία: τα Δημογραφικά Φαινόμενα που χωρίζονται σε Γεννήσεις, Θανάτους και Γάμους, και τον Πληθυσμό που υποδιαιρείται σε Δομικούς δείκτες και Αδρά πληθυσμιακά μεγέθη Αναφορικά τώρα με τον τρόπο ανάπτυξης της διαδικτυακής δομής επιλέχθηκε η στατική διαδραστική μορφή (static maps, view only, contents interactive) σε σχέση με τον δυναμικό τρόπο δημιουργίας χαρτών που είναι το κύριο έργο του δικτυακού τόπου. Είναι γνωστό ότι η μετάφραση (appearance) των στατικών χαρτών στο διαδίκτυο είναι εξαιρετικά υψηλή σε σχέση με αυτής των δυναμικών χαρτών και για το λόγο αυτό

επιλέχθηκε ο συγκεκριμένη αυτή μορφή ανάπτυξης. Η εφαρμογή αναπτύχθηκε σε HTML και Flash. Η μορφή σχεδιασμού του Δικτυακού Τόπου δεν είναι Γραμμική (flat) αλλά έχει deep organization scheme (όπως στο προηγούμενο σχήμα). 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το ερευνητικό έργο ολοκληρώθηκε με τρόπο απολύτως συμβατό με τη υποβληθείσα πρόταση και θεωρούμε ότι ήδη έχει συμβάλει (και θα συμβάλει), σε μεγάλο βαθμό, στη διάχυση της όποιας επιστημονικής γνώσης συσσωρεύτηκε και κατά τη διάρκεια εκπόνησης του ερευνητικού έργου, αλλά και από αυτό καθ αυτό τον χαρακτήρα του έργου και την προσδοκώμενη διάρκεια λειτουργίας του. Ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο είχε σημαντική επίδραση στο διαμορφωμένο χαρακτήρα του έργου, πρέπει να αναφερθεί η ραγδαία εξέλιξη της δημιουργίας, διαθεσιμότητας και παροχής των απαραίτητων εργαλείων ανάπτυξης εξειδικευμένων δικτυακών τόπων που να παρέχουν με διαδραστικό τρόπο δυναμικές χαρτογραφικές λειτουργίες. Έτσι στην αρχή του έργου, και πολύ περισσότερο τον καιρό της συγγραφής και υποβολής της πρότασης (περίπου 2 χρόνια πριν το τέλος του έργου), τα διατιθέμενα εργαλεία δημιουργίας χαρτογραφικών δικτυακών τόπων είτε ήταν ιδιαίτερα περιορισμένα και χαμηλών δυνατοτήτων, είτε δεν είχαν επαρκώς τεκμηριωθεί. Το γεγονός αυτό συνέβαλλε ώστε οι επιλογές της ερευνητικής ομάδας υιοθέτησης λογισμικού και εργαλείων ανάπτυξης των προγραμματισμένων λειτουργιών να είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. Όμως, με το τέλος του ερευνητικού έργου το πλαίσιο αυτό είχε αλλάξει θεαματικά. Έτσι, παρ όλη την παρουσιαζόμενη υστέρηση ελληνικών δικτυακών τόπων παροχής με διαδραστικό τρόπο δυναμικών χαρτογραφικών λειτουργιών, η τεχνολογία έχει πλέον ιδιαίτερα εξελιχθεί και υπάρχει μία πληθώρα αξιόπιστων εργαλείων ανάπτυξης αντίστοιχων δικτυακών τόπων που να προσφέρουν χαρτογραφικές εργασίες. Το γεγονός αυτό δεν δημιούργησε ιδιαίτερο πρόβλημα στην ερευνητική ομάδα διότι εκτός του ότι παρέμεινε πιστή στις αρχικές επιλογές της (ανάπτυξη των χαρτογραφικών λειτουργιών με το λογισμικό GAEA), ταυτόχρονα πειραματίστηκε με τα νέα προσφερόμενα εργαλεία ένα από τα οποία υιοθέτησε την ανάπτυξη της εξειδικευμένης δημογραφικής χαρτογράφησης, ενώ με άλλα εργαλεία (ArcIMS) δημιούργησε ερευνητικές πιλοτικές εφαρμογές με στόχο την απόκτηση της κατάλληλης τεχνογνωσίας και τη διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στη διαδικασία ανάπτυξης του συστήματος (βλέπε αντίστοιχη εργασία στα πρακτικά του παρόντος συνεδρίου, Ανάπτυξη εφαρμογών Web-GIS για εκπαιδευτικούς σκοπούς, Παππάς Β., Αδάμ Γ.) Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι ο παρουσιαζόμενος δικτυακός τόπος προσφέρει ολοκληρωμένες χαρτογραφικές λειτουργίες με την έννοια ότι εκτός από τα απαραίτητα χαρτογραφικά εργαλεία προσφέρει και τα απαραίτητα θεματικά δεδομένα. Η δυνατότητα αυτή δεν είναι ακόμα ευρέως διαδεδομένη στον ελληνικό χώρο και μόλις πρόσφατα έχουν αρχίσει να παρουσιάζονται κάποιες αντίστοιχες εφαρμογές, αλλά όχι

στην έκταση που προσφέρονται και τον χαρακτήρα που έχει το www.demographics.gr 2. Η τεχνολογία αυτή βρίσκεται στην αρχή της εφαρμογής της και έχει ακόμα πολλά να προσφέρει ενώ είναι σίγουρο ότι τα επόμενα χρόνια θ αλλάξει την αντίληψη που έχουμε για τον τρόπο χαρτογραφική επεξεργασίας των διαφόρων χωρικά εξαρτημένων δεδομένων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κοτζαμάνης Β., Παππάς Β., Οι χωρικές διαστάσεις των δημογραφικών δεδομένων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, 2001 Τελική έκθεση του ερευνητικού προγράμματος Πανδώρα, ΤΜΧΠΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Νοέμβριος 2001 Mike Harry (1990), Information and Management Systems. Concepts and Applications, Pitman Publishing, London, 1990 Prastacos, P. (1991) Integrating GIS Technology in Urban Transportation Planning and Modeling, Transportation Research Record. Kotzinos, D. and Prastacos, P. (1999) GAEA, a Java-based Map Applet. Proceedings of the First International Workshop on Telegeoprocessing, pp 131 137, Lyon, France. Παππάς Β., Φώτης Γ. (2001), Πληροφορική ΙΙ: Βάσεις Δεδομένων, Πανεπιστημιακές Σημειώσεις, ΤΜΧΠΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Rienhart, M. (1998) Java Database Development, McGraw-Hill. Berkeley, CA, USA. Dorling D., Fairbairn D. (1997), «Mapping, Ways of Representing the World», Edinburg, Longman ESRI (1999), Web site at http://www.esri.com MapInfo (1999), Web site at http://www.mapinfo.com Intergraph (1999), Web site at http://www.intergraph.com http://docs.vircomnet.com/mobility/its_vc/internet.html 2 Ενδεικτικά ο αναγνώστης παραπέμπεται στους επόμενους δικτυακούς τόπους: http://www.driveme.gr, http://www.chi.civil.ntua.gr/site_gis/html/index.htm, http://www.transport.ntua.gr/map/indexgr.html, http://maps.flash.gr/, κλπ.